Ieder mens verzucht wel eens: ‘Ik vind de wereld niet rechtvaardig’, ‘Waarom heeft de ene alles: schoonheid, rijkdom, aanzien, succes … en ik niet’, ‘Het water stroomt altijd naar de zee’, als er een steentje valt is het altijd op mijn hoofd’ enz.…

Al deze en andere bedenkingen maken mensen niet alleen afgunstig (= het niet kunnen zien van het geluk van een ander), maar ook bitter. Bitterheid berust op het feit dat een groot aantal leden van een maatschappij geen vertrouwen hebben in de rechtvaardigheid van deze maatschappij. Dit geldt niet alleen op persoonlijk vlak maar ook op politiek en economische vlak. Economische en politieke onrechtvaardigheid zorgen voor reactie en gebrek aan eensgezindheid binnen onze samenleving.

Maar de vraag die ik me stel: ‘Is rechtvaardigheid geen waarde die iedereen bij zich draagt of herkent?’

Jammer maar helaas kruist de tegenstelling ook dagelijks ons pad, zowel dichtbij als op een afstand kan onrechtvaardigheid, of beter de confrontatie ermee, ons leven en zelfs onze gedachten en emoties beïnvloeden. De politieke en economische rechtvaardigheid, volgens de Marxistische gedachte, waren aspecten die onder de noemer ‘rechtvaardigheid’ vallen. Maar waar ik -vanuit mijn gevoel- nog nooit bij stilgestaan had. Deze rechtvaardigheid, of net onrechtvaardigheid, lijkt ver weg van de - in onze ogen- gevoelsgeladen onrechtvaardige wereld. Ieder mens redeneert anders over (on)rechtvaardigheid, het is als het ware een spontane reactie vanuit de eigen ervaring. Een ervaring die gelinkt wordt aan gevoelens van angst, euforie, woede of schaamte. Om terug te komen op die politieke en economische onrechtvaardigheid… deze vormen van onrecht, die ongetwijfeld binnen onze leefwereld plaats hebben, worden minder als onrecht aanzien, wanneer het grootste deel van de bevolking zich financieel, economisch of politiek niet in toestand van crisis bevindt. We moeten echter wel toegeven dat de mens zich zeer snel onrechtvaardig behandeld voelt. Het is vooral de juridische en zeker emotionele onrechtvaardigheid, die een sterke invloed heeft op de visie en emotie van de mens.  Wanneer men slachtoffer wordt van onrecht, voelt men zich oneerlijk en ongelijk behandeld. Ik denk dat we in dergelijke situaties even moeten berusten en rationeel denken om tot de juiste oplossingen of aanpak te komen. Het is onoverkomelijk dat onze emoties onder invloed van ervaringen de bovenhand nemen, maar toch ben ik ervan overtuigd dat het beste besluit genomen wordt na het meermaals afwegen van verschillende opties, rekening houdend met de mogelijke consequenties. Eén besluit kan nooit de visie van een volk t.o.v. (on)rechtvaardigheid veranderen, maar het kan wel een eerste signaal zijn om een halt toe te roepen aan onrechtvaardige praktijken. Gelijkheid en rechtvaardigheid kunnen pas tot stand komen wanneer een hele maatschappij, een volk, een groep, bereid is in dezelfde richting te kijken met één doel voor ogen: het verdelgen van onrecht.

In de geschiedenis zijn er meerdere (moraal)filosofen geweest die hun opvattingen over rechtvaardigheid beschrijven in teksten en boeken. 

Rechtvaardigheid = gelijkheid

Maar absolute gelijkheid is een gevaarlijke utopie. Gelijkheid moet eerder betekenen dat ieder mens moet kunnen beschikken over centrale politiek afdwingbare rechten. Vb. het recht op leven, geluk, vrijheid, …

Marx beweert dat politieke en economische rechten op gelijkheid onvervreemdbaar zijn.

Utilitaristische filosofen zien daarentegen rechtvaardigheid als ‘het grootste geluk voor het grootst aantal mensen’. Een zekere economische ongelijkheid kan zo gerechtvaardigd zijn .

Adam Smith, de vader van het kapitalisme, vindt het kapitalisme rechtvaardig, als men de verschillende levensstandaard bij iedereen omhoog kan halen. Kortom de maatschappij kan d.m.v. kapitalisme zorgen voor economische rechtvaardigheid.

De moderne filosoof John Rawls (Theory of Justice) stelt dat een rechtvaardige samenleving, er één zou moeten zijn waarin het leven ook voor iedere willekeurige persoon op om het even welke sociale trap rechtvaardig is. In deze theorie wordt beschreven dan men in de maatschappij sociale rechtvaardigheid kan bereiken.

Ook de moraalfilosoof Plato drukte zijn stempel op het vaak besproken filosofisch thema ‘dikaiosyne of rechtvaardigheid’. Hij stelt dat rechtvaardigheid een synoniem is voor ‘zich moreel gedragen’. Hij heeft zich herhaaldelijk de vraag gesteld ‘waarom zou ik rechtvaardig zijn?’ Een antwoord beschouwde hij als onmogelijk. Hij startte, al filosoferend, met zijn eerste vraag, volgens de platonische dialoog, ‘Wat is x?’… ‘Wat is rechtvaardigheid?’…

Bij het begin van zijn dialoog laat hij ons schrikken met de bewering van de sofist Thrasymachus, de tegenpartij, ‘rechtvaardigheid is het voordeel van de sterkste’. Een uitspraak die alles behalve logisch en uiterst paradoxaal lijkt. Door het verhaal van ‘De Staat’ komt ook bij deze theorie van Plato de politieke onrechtvaardigheid sterk op de voorgrond. Thrasymachus oordeelt dat, door politieke machten de moraal niets anders inhoudt dan het opleggen van enkele regels en attitudes aan een kortzichtige en licht gelovige gemeenschap. De politieke onrechtvaardigheid omvat hier de doordachte manieren van heersers uit eigenbelang. Rechtvaardigheid wordt hierbij ook geassocieerd met oprechtheid, eerlijkheid, waarachtigheid, openheid, hulpvaardigheid en barmhartigheid. In Plato’s theorie zegt hij dat zich moreel gedragen en rechtvaardig zijn t.o.v. de maatschappij, de medemens, slechts tot stand komt door manipulatie van machthebbers, die handelen uit eigenbelang.

De zoektocht naar rechtvaardigheid duurt al eeuwenlang,                                                                                                                              het verlangen ernaar heerst overal,                                                                                                                                                              maar de realisatie ervan is een ver toekomstplan.

Tot deze voorlopige conclusie kan men komen na een wat diffuus nadenken over rechtvaardigheid op het intermenselijk, persoonlijk vlak enerzijds en rechtvaardigheid in de maatschappij en op internationaal vlak anderzijds (geformuleerd door meerder filosofen). Het nadenken over rechtvaardigheid levert ons veel meer vragen op dan (uiteindelijke) antwoorden.

- De filosofie zal ons geen definitieve antwoorden opleven maar onze vraagstelling verbreden en verdiepen. –

1.      Op het vlak van het intermenselijk samenleven stellen zich de volgende pertinente (eeuwige?) vragen.

·         Kan één mens of één groep mensen bepalen wat rechtvaardig is?

·         Kan het spreken met elkaar, de dialoog en de confrontatie met andere mensen een bredere basis vormen om te bepalen wat rechtvaardigheid voor elk van ons betekent?

·         Welke bepalende rol spelen opvoeding, de groep waartoe wij horen, de tijdsgeest en onze ideeën over rechtvaardigheid?

·         Hoe kan men een waarde, die wij belangrijk vinden, algemenere erkenning krijgen?

·         Is het gerecht de vindplaats van rechtvaardigheid? Of bestaat er ook een ‘klassejustitie?                                                          Is het rechtvaardig dat mensen die meer invloed of geld bezitten het gerecht kunnen beïnvloeden of procedurefouten kunnen inroepen?

2.      Op het vlak van de politiek en de algemene normen, die opgelegd worden, stellen zich ook een aantal vragen:

·         Kunnen we op het vlak van de verschillende culturen, gewoonten en ethische verschillen zomaar spreken over de rechtvaardigheid voor elke mens?

·         Onrechtvaardige structuren en mensonwaardige toestanden in derde en vierde wereld roepen de vraag op of rechtvaardigheid op mondiaal vlak kan bepaald worden en opgelegd of afgedwongen.

·         Is het rechtvaardig om bv. een arme die brood steelt strenger te beoordelen dan een notoire fraudeur?

·         Heeft het betalen of ontduiken van belastingen iets te maken met verdelende rechtvaardigheid?

- Filosofie biedt geen oplossingen maar laat ons toe de juiste grondige vragen te stellen. –

Al deze vragen komen op door na te denken…  

Gedurende onze zoektocht naar oplossingen om meer rechtvaardigheid te bewerkstelligen, stoten we fundamenteel op het onderscheid tussen waarden en normen. Rechtvaardigheid is een waarde waarnaar wij persoonlijk en maatschappelijk zoeken. De politiek, nationaal en internationaal, legt normen vast. Maar alle regels en normen zijn waardeloos als niet tegelijkertijd de waarde gevoed en uitgediept wordt.      

Waarde is een basis voor de norm.                                                                                                                                                                  En elke norm die niet beantwoordt aan een fundamentele waarde in elke mens is een slag in het water.

Bronnen:

De Grote vragen- Donald Palmer

Rechtvaardigheid – Plato

Theory of Justice – John Rawls

Filosofie als levenshouding- J.Verhaeghe & K.Verrycken

31-03-2010 om 00:00 geschreven door Féline   0 1 2 3 4 5 - Gemiddelde waardering: 4/5 - (4 Stemmen)