In boekvorm

• J. C. Bloem.Brugge, Desclée De Brouwer, 1968.
• Tekens van taal en tijd. Verkenningen in de Duitse letterkunde van nu Heideland-Orbis, 1979.
• Deutsche Literaturgeschichte : vom Expressionismus bis zur Gegenwart (i.s.m. F. Bouciqué) Antwerpen : Plantyn, s.d.

In tijdschriften en dagbladen

• Duitse Letteren: Wolfgang Borchert. In: Dietsche Warande en Belfort,jg.101, 1956, nr.4. 301-305.
• Duitse Letteren: Bertolt Brecht. In: Dietsche Warande en Belfort,jg.102, 1957, nr.3. 175-180.
• Duitse Letteren: Thomas Mann. In: Dietsche Warande en Belfort,jg.104, 1959, nr.1. 49-56.
• Eeuwige voorraad.In: De Standaard der Letteren, 27.01.1962.
• Goethe in zakformaat.In: De Standaard der Letteren, 07.04.1962.
• Het atelier.In: De Standaard der Letteren, 21.07.1962.
• Raadsel der merovingers. In: De Standaard der Letteren, 10.11.1962.
• Günter Grass in pocket. In: De Standaard der Letteren, 08.12.1962.
• Literatuur in deze tijd. In: De Standaard der Letteren, 09.03.1963.
• Lyriek van het avondland. In: De Standaard der Letteren, 20.04.1963.
• Het oeuvre van Marie-Luise Kaschnitz. In: De Standaard der Letteren, 27.07.1963.
• Duitse literatuur in west in oost. In: De Standaard der Letteren, 15.02.1964.
• Met kussen van Else. In: De Standaard der Letteren De Standaard. 06.06.1964.
• Eenzaam als Nietzsche. In: De Standaard der Letteren, 10.10.1964.
• Zwart als het zwarte kaft. In: De Standaard der Letteren, 13.02. 1965.
• Morgengesternten. In: De Standaard der Letteren, 06.03.1965.
• Als kernen van onrust. In: De Standaard der Letteren, 10.07.1965.
• Kafka's raadsel. In: De Standaard der Letteren, 22.07.1965.
• Georg Trakls eenzame wereld. In: De Standaard der Letteren, 25.09.1965.
• Broch hééft formaat. In: De Standaard der Letteren, 20.11.1965.
• Janouchs KAFKA niet te zeer verguld.  In: De Standaard der Letteren, 4. 12.1965.
• De jonge Kafka. In: De Standaard der Letteren, 13.03.1966.
• Revolte voor nieuwe wereld. In: De Standaard der Letteren, 11.06.1966.
• Dichteres van de ondergang.  In: De Standaard der Letteren, 29.10.1966.
• Poetische telefoon. In: De Standaard der Letteren, 12.11.1966.
• Kafka blijft een raadsel. In: De Standaard der Letteren, 14.01.1967.
• Heimwee naar paradijzen. In: De Standaard der Letteren, 11.02.1967.
• Schrijven IS provoceren. In: De Standaard der Letteren, 04.03.1967.
• Rilke in beeld. In: De Standaard der Letteren, 08.04.1967.
• Het kompromis. In: De Standaard der Letteren, 26.06.1967.
• Twee Duitse literaturen. In: De Standaard der Letteren, 21.10.1967.
• Kafka's brieven aan Milena. Een vivisektie. In: De Standaard der Letteren, 20.01.1968
• Taal vol van raadsels. In: De Standaard der Letteren, 23.03.1968.
• Max Brod overleden. In: De Standaard der Letteren, 03.01.1969.
• Toen in Stuttgart. In: De Standaard der Letteren, 17.01.1969.
• De heer Goethe kompleet. In: De Standaard der Letteren, 01.02.1969.
• Lange jacht. In: De Standaard der Letteren, 19.09.1969.
• Christa T. Oostduitse kortsluiting. In: De Standaard der Letteren, 17.4.1970.
• Voorwendsels tot schrijven. In: De Standaard der Letteren, 11.09.1970.
• Spiegeltje aan de tijdwand. In: De Standaard der Letteren, 16.04.1971.
• Postume verhalen typisch Urzidil. In: De Standaard der Letteren, 28.05.1971.
• Inventaris recente Duitse literatuur. In: De Standaard der Letteren, 04.06.1971.
• Over literatuur en politiek in Duitsland. In: De Standaard der Letteren, 20.08.1971.
• De nieuve Böll is complex: Gruppenbild mit Dame. In: De Standaard der Letteren, 27.8.1971.
• Op vrije voeten. In: De Standaard der Letteren, 25.02.1972.
• Prozaisten uit de DDR. In: De Standaard der Letteren, 05.05.1972.
• Handke schrijft een krimi. In: De Standaard der Letteren, 18.08.1972.
• Zware en lichte muze. In: De Standaard der Letteren, 08.09.1972.
• Man mét eigenschappen. In: De Standaard der Letteren, 24.11.1972.
• Günter Grass peripatetisch. In: De Standaard der Letteren, 01.12.1972.
• Handke-elegie. In: De Standaard der Letteren, 22.12.1972.
• Rust roest. In: De Standaard der Letteren, 13.07.1973.
• Walser blaast uit. In: De Standaard der Letteren, 19.10.1973.
• God zwijgt in de boeken. In: De Standaard der Letteren, 21.05.1974.
• Literatuur op wielen. In: De Standaard der Letteren, 28.06.1974.
• Duitse literatuur 1972. In: Dietsche Warande en Belfort. jg.118,1973,nr.10, 778-782.                                   
  Heinrich Böll, Gruppenbild mit Dame. Günter Grass, Tagebuch einer Schnecke. Peter Handke, Wunschloses Unglück. Ernst Jünger, Die Zwille. Jurek Becker, Irre.ührung der Behörden. Wolfgang Hildesheimer, Masante.
• Duitse literatuur 1973. In: Dietsche Warande en Belfort. jg.119,1974,nr.7, 570-576.                                       
  Martin Walser, Der Sturz. Dieter Kühn, Die Präsidentin. Hans-Erich Nossack, Bereitschaftsdienst. Marie-Luise Kaschnitz, Orte. Barbara Frischmuth, Das Verschunden des Schattens in der Sonne. Lothar-Günther Buchheim, Das Boot. Günther De Bruyn, Preisverleihung
• Duitse literatuur 1974. In.: Dietsche Warande en Belfort. jg.120,1975,nr.4. 298-310.                                      
  Heinrich Böll, Die verlorene Ehre der Katharina Blum. Martin Gregor-Dellin, Föhn. Carl Amery, Das Königsprojekt. Arthur Honegger, Die Fertigmacher. Alfred Andersch, Winterspelt. Uwe Timm, Heisser Sommer. Walter Kempowski, Tadellöser & Wolff. Rudolf-Fritz Fries, Das Luft-Schiff. Hubert Fichte, Versuch über die Pubertät. Manès Sperber, Die Wasserträger Gottes. Franz Kafka, Briefe an Ottla und die Familie. Uwe Johnson, Eine Reise nach Klagenfurt.
• Handke bijna romantisch. In: De Standaard der Letteren, 27.06.1975.
• Ode aan vrijheid. In: De Standaard der Letteren, 19.09.1975.
• Ijzig vrouwelijk proza. In: De Standaard der Letteren, 19.12.1975.
• Oidipoes bij Kafka. In: De Standaard der Letteren, 30.01.1976.
• Lyrisch door 't leven. In: De Standaard der Letteren, 20.02.1976.
• Het leven een ziekte. In: De Standaard der Letteren, 29.04.1976.
• Duitse portretten. In: De Standaard der Letteren, 04.06.1976.
• Zwitser met allure.  In: De Standaard der Letteren, 30.07.1976.
• Gemalen bij Walser. In: De Standaard der Letteren, 16.07.1976.
• Canetti met mondjesmaat. In: De Standaard der Letteren, 05.11.1976.
• Tussen gruwelen en griezelen. In: De Standaard der Letteren, 23.07.1976.
• Zwitser met allure. In: De Standaard der Letteren, 30.07.1976.
• Duitse literatuur 1975. In: Dietsche Warande en Belfort. jg.121,1976,nr.5, 375-389.                                      
  Werner Koch, Wechseljahre oder See-Leben II. Karin Struck, Die Mutter. Hermann Lenz, Neue Zeit. Horst Bienek, Die erste Polka. Walter Kempowski, Ein Kapitel für sich. Elfriede Jelinek, Die Liebhaberinnen. Dieter Kühn, Stanislaw der Schweiger. Siegfried Lenz, Der Geist der Mirabelle. Geschichten aus Bollerup; Einstein überquert die Elbe bei Hamburg. Manès Sperber, Die vergebliche Warnung; Zur Analyse der Tyrannis Max Frisch, Montauk. Christian Linder & Heinrich Böll, Drei Tage in März. Heinrich Böll, Zur Gesinnungslage der Nation.
• Duitse literatuur 1976 (I). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.122,1977,nr.8. 612-621.                                      
  W.E. Richartz, Büroroman, pp. 613-615. Walther Kauer, Spätholz, pp. 615-616. Arthur Honegger, Freitag oder die Angst vor dem Zahltag, pp. 617-618. Martin Walser, Jenseits der Liebe, pp. 618-619. Ernst Augustin, Raumlicht: Der Fall Evelyne B., pp. 619-621.
• Duitse literatuur 1976 (II). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.122,1977,nr.10, 770-779.                                        
  Heinar Kipphardt, März, pp. 770-771. Adolf Muschg, Entfernte Bekannte, pp. 771-772. Günter Steffens, Annäherung an das Glück, pp. 772-773. Leonie Ossowski, Weichselkirschen, pp. 773-774. Elisabeth Plessen, Mitteilung an den Adel, pp. 775-777. Carl Zuckmayer, Aufruf zum Leben, p. 777. Rainer Kunze, Die wunderbaren Jahre, pp. 777-779.
• Kafka of de andere ervaring. In: Dietsche Warande en Belfort. jg.122,1977,nr.7, 531-533.
• Schoorvoetend. In:De Standaard der Letteren, 27.05.1977.
• Heimwee in Dundruk. In:De Standaard der Letteren, 22.07.1977.
• Salzburg zonder Mozart. In:De Standaard der Letteren, 29.07.1977
• Handke-scenario. In:De Standaard der Letteren, 28.08.1977.
• Schrijven als bestaan. In:De Standaard der Letteren, 18.11.1977.
• Duitse literatuur 1977. In: Dietsche Warande en Belfort. jg.123,1978,nr.6, 439-455.                                         
  Maria Erlenberger, Der Hunger nach Wahnsinn, pp. 439-440. Brigitte Schwaiger, Wie kommt das Salz ins Meer, pp. 440-441. Elisabeth Albertsen, Das Dritte, pp. 441-442. Renate Schostack, Zwei Arten zu lieben, pp. 441-442. Ernst Herhaus, Kapitulation. Aufgang einer Krankheit, pp. 443-444. Horst Bienek, Septemberlicht, pp. 444-445. Christa Wolf, Kindheitsmuster, pp. 445-446. Wolfgang Koeppen, Jugend, pp. 446-447. Edgard Hilsenrath, Der Nazi & der Friseur, pp. 447-448. Dieter Kühn, Ich, Wolkenstein, pp. 448-449. Manes Sperber, Bis man mir Scherben auf die Augen legt, pp. 450-451. Peter Handke, Das Gewicht der Welt, p. 451. Botho Strausz, Die Widmung, pp. 451-452. Günter Grass, Der Butt, pp. 452-454. Hans Joachim Schädlich, Versuchte Nähe.
• Bernhard autistisch. In: De Standaard der Letteren, 31.3.1978.
• Moederbinding. In: De Standaard der Letteren, 11.08.1978.
• Paard op hol. In: De Standaard der Letteren, 22.12.1978.
• Introspectie en retrospectie. Snoecks - 1979, 285-197.
• Handke. In: De Standaard der Letteren, 16.02.1979.
• Varen op de Titanic. In: De Standaard der Letteren, 02.03.1979.
• Katastrofenproza. In: De Standaard der Letteren, 18.05.1979.
• Een geschenk van Grass. In: De Standaard der Letteren, 15.06.1979.
• Magazin 9. In: De Standaard der Letteren, 06.07.1979.
• Ontnuchterd. In: De Standaard der Letteren, 12.10.1979.
• Twee theaterratten. In: De Standaard der Letteren, 19.10.1979.
• Duitse literatuur 1978 (I). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.124,1979,nr.7. 529-540.                                 
  Tankres Dorst, Klaras Mutter, pp. 539-540. Ingeborg Drewitz, Gestern war heute, pp. 536-538. Peter Härtling, Hubert oder die Rückkehr nach Casablanca, pp. 535-536. Edgard Hilsenrath, Nacht, pp. 617-619. Rolf Hochhuth, Eine Liebe in Deutschland, pp. 538-539. Walter Kempowski, Aus grosser Zeit, pp. 615-617. Brigitte Klump, Das rote Kloster, pp. 621-622. Siegfried Lenz, Heimatmuseum, pp. 613-615. Peter Rosei, Von hier nach dort, pp. 532-534.
• Duitse literatuur 1978 (II). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.124,1979,nr.8. 613-623.                                    
  Hans Jürgen Schulz (Hrsg.), Mein Judentum, pp. 619-621. Karin Struck, Trennung, pp. 530-532. Martin Walser, Ein fliehendes Pferd, pp. 529-530. Gabriele Wohmann, Frühherbst in Badenweiler, pp. 534-535. Gernot Wolfgruber, Niemandsland, pp. 533-534.
• Een geschenk van Grass. In: De Standaard der Letteren, 15.06.1979.
• Ontnuchterd. In: De Standaard der Letteren, 12.10.1979.
• Duitse literatuur 1979(I). In: Dietsche Warande en Belfort,jg.125, 1980, nr.6, 446-459.                                      
  Eva Demski, Goldkind, pp. 447-448. Gunter Grass, Das Treffen in Telgte, pp. 453-455. Walter Kempowski, Immer so durchgemogelt; Unser Herr Böckelmann, pp.547-549.Hermann Lenz, Die Begegnung, pp. 455-457.Hans A. Neunzig ( Hrsg. ), Hans Werner Richter and die Gruppe 47, p. 455. Helga M. Novak, Die Eisheiligen, pp. 448-449.Elisabeth Plessen, Kohlhaas, pp. 449-451.Horst Ulbricht, Kinderlitzchen, p. 448. Christa Wolf, Kein Ort. Nirgends, pp. 451-453.
• Duitse literatuur in de 20^steeeuw. In: Dietsche Warande en Belfort,jg.125, 1980, nr.6, 471-472.                   
  Hermann Glaser, Literatur des 20. Jahrhunderts in Motiven.Wolfgang Rothe, Kafka in der Kunst.
• Kafka in de kunst. In: De Standaard der Letteren, 04.04.1980.
• Onheilige legende. In: De Standaard der Letteren, 11.04.1980.
• Troebele tijd. In: De Standaard der Letteren, 04.07.1980.
• Psychogram van een groei. In: De Standaard der Letteren, 12.09.1980.
• Speelser dan ooit. In: De Standaard der Letteren, 12.12.1980.
• Versagende held. In: De Standaard der Letteren, 19.12.1980.
• Het negende uur. In: Dietsche Warande en Belfort,jg.125, 1980, nr.8, 630-31.                                                
  Peter Huchel, Die neunte Stunde
• Duitse literatuur 1979(II). In: Dietsche Warande en Belfort,jg.125, 1980, nr.9, 673-684.                                 
  Nicolas Born, Die Falschung, pp. 678-680. Max von der Gran, Flachenbrand, pp. 674-675. Peter Handke, Langsame Heimkehr, p. 682. Hermann Lenz, Die Begegnung, pp. 680-682. Georg Lentz, Molle mit Korn, pp. 683-684.Ulrich Plenzdorf, Die Legende vom Gluck ohne Ende, pp. 682-683. Otto F. Walter, Wie wird Beton zu Gras, pp. 675-676.
• Duitse literatuur 1980 (I). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.126,1981,nr.5, 377-384.                                       
  Op een inleiding, waarin verwezen wordt naar Volker Hage, Aufbrüche, Abschiede.Studien zur deutschen Literatur seit 1968, volgt een bespreking van Jan Christ, Der Morgen auf dem Lande, pp. 380-381.Mechtild Curtius, Wasserschierling, pp. 381-382. Peter Härtling, Nachgetragene Liebe, pp. 382-388. Christian Opitz, Sonntags. Schlesisches Himmelreich, pp. 378-379. Klaus Stiller, Weihnachten. Als wir Kinder den Krieg verloren, pp. 379-380.
• Twee Duitse dichteressen. In: Dietsche Warande en Belfort. jg.126,1981,nr. 6, 470-472.                                   
  Sarah Kirsch, Zaubersprüche; Landaufenthalt; Rückenwind; Drachensteigen, pp. 470-471.Selma Meerbauw-Eisinger, Ich bin in Sehnsucht eingehüllt, pp. 471-472.
• Duitse literatuur 1980 (II). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.126,1981,nr.7, 532-539.                                    Jean Améry, Oertlichkeiten, pp. 535-537. Alfred Andersch, Der Vater eines Mörders, pp. 537-539. Elias Canetti, Die Fackel im Ohr, pp. 534-535. Christoph Meckel, Suchbild über meinen Vater, pp. 532-533. Paul Parin, Untrügliche Zeiten von Veränderung - Jahre in Slowenien, pp. 533-534.
• Duitse literatuur 1980 (III). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.126,1981,nr.9, 705-712.                                
  Günter Grass, Kopfgeburten oder die Deutschen sterben aus, pp. 707-709. Adolf Muschg, Baiyun oder die Freundschaftsgesellschaft, pp. 705-709. Gerold Späth, Commedia, pp. 710-712. Martin Walser, Das Schwanenhaus, pp. 709-710.
• Duitse literatuur 1980 (IV). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.126,1981,nr.10, 764-768.                                
  Martin Grzimek, Berger, pp. 764-766. Irmgard Keun, Nach Mitternacht, p. 768. Klaus Schlesinger, Leben im Winter, pp. 766-767. Hilde Spiel, Die Früchte des Wohlstands, pp. 767-768
• Walser. In: De Standaard der Letteren, 24.04.1981.
• Schrijven en drinken. In: De Standaard der Letteren, 31.07.1981.
• Duitse literatuur 1981 (I). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.127, 1982, nr.7, 542-548.                                 
  Jürgen Becker, Erzählen bis Ostende, pp. 543-545. Diana Kempff, Der vorsichtige Zusammenbruch, p. 547. Kurt Marti, Bürgerliche Geschichten, pp. 547-548. Ingrid Puganigg, Fastnacht, pp. 545-546. Hannelies Taschau, Erfinder des Glücks, p. 543. Gernot Wolfgruber, Verlauf eines Sommers, pp. 546-547.
• Duitse literatuur 1981 (II). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.127, 1982, nr.10. 782-790.                
  Alfred Andersch, Flucht in Etrurien, p. 784. Franz Böni, Die Wanderarbeiter, p. 782. Stefan Heym, Ahasver, pp. 788-789. Ernst Jünger, Siebzig verweht I, II, pp. 782-784. Walter Kempowski, Schöne Aussicht, pp. 785-786. Christian Opitz, Kraut und Rüben, p. 786. Wolfdietrich Schnurre, Ein Unglücksfall, pp. 787-788. Joachim Seyppel, Die Mauer oder das Café am Hackenschen Ufer, pp. 784-785. Isaac Bashevis Singer, Eine Kindheit in Warschau, p. 789. Gabriele Wohmann, Das Glücksspiel, pp. 786-787
• Fabel voor feministen. In: De Standaard der Letteren, 14.05.1982.
• Kafka miste de uitgever. In: De Standaard der Letteren, 03.12.1982.
• Kafka und kein Ende. In: Dietsche Warande en Belfort, jg.128, 1983, nr.5, 382-385.                                     
  Joachim Unseld, Franz Kafka - ein Schriftstellerleben. Bondig overzicht van recente publicaties over Kafka p. 385.
• Duitse literatuur 1982 (I). In: Dietsche Warande en Belfort. jg.128, 1983, nr.7, 536-544.                                  
  Jurek Becker, Aller Welt Freund, pp. 537-538. Horst Bienek, Erde und Feuer, pp. 543-544. Gerd Hofmann, Auf dem Turm, pp. 541-542. Helga M. Novak, Vogel federlos, pp. 540-541. Martin Walser, Brief an Lord Liszt, pp. 536-537. Joseph Zoderer, Die Walsche, pp. 538-539.Emil Zopfi, Suche nach dem Andern, pp. 539-540.
• Duitse literatuur 1982 (II). In: Dietsche Warande en Belfort, jg.128, 1983, nr.9. 691-698.                               
  Brigitta Arens, Katzengold, pp. 691-692. Thomas Bernhard, Beton, pp. 692-693. Dominik Brun, Notlandung in Entlebuch, p. 694. Hermann Burger, Die künstliche Mutter, pp. 697-698. Dieter Hildebrandt, Die Leute vom Kurfürstendamm, pp. 694-695. Margit Irgang, Unheimlich nette Leute, pp. 693-694. Inge Merkel, Das andere Gesicht, pp. 695-697. Brigitte Schwaiger & Eva Deutsch, Die Galizianerin, p. 698.
• Strauss in Tartarije. In: De Standaard der Letteren, 05.03.1983.
• Onverbeterlijk pessimist. In: De Standaard der Letteren, 21.05.1983.
• De wereld, uitzichtloos. In: De Standaard der Letteren, 16.07.1983.
• Kafka. In: De Standaard der Letteren, 16.07.1983.
• Engelmann. In: De Standaard der Letteren, 03.12.1983.
• Gedichten na Auschwitz. Drie Duitse dichters herdenken. In: Dietsche Warande en Belfort, jg. 129, 1984, 483- 493.                                  
  Johannes Bobrowski († 1965), pp. 484-488. Peter Huchel († 1981), pp. 488-491. Rose Ausländer, pp. 491-493.
• Duitse literatuur 1983. In:Dietsche Warande en Belfort, jg.129, 1984, nr.7, 544-552.
• Overleven door het woord. In:Dietsche Warande en Belfort, jg.129, 1984, nr.8, 636-638.
• Kafka-literatuur. In: Dietsche Warande en Belfort. Jg.129, 1984, nr.7,558-559.
• De ziekte van Bernhard. In: De Standaard der Letteren, 04.02.1984.
• Handke nog niet thuis. In: De Standaard der Letteren, 10.03.1984.
• Uwe Johnson (tot). In: De Standaard der Letteren, 17.03.1984.
• Twee leeservaringen. In: De Standaard der Letteren, 15.12.1984.
• Verboden in Oostenrijk. In: De Standaard der Letteren, 05.01.1985.
• Requiem voor de oude tijd. In: De Standaard der Letteren, 09.02.1985.
• Kafka de zieke. In: De Standaard der Letteren, 23.03.1985.
• Autobiografie en kreativiteit. In: De Standaard der Letteren, 20.04.1985.
• Rijk en menselijk. In: De Standaard der Letteren, 14.09.1985.
• Vertalingen. In: De Standaard der Letteren, 28.09.1985.
• Bernhards losse flodders. In: De Standaard der Letteren, 09.11.1985.
• Ingeborg Bachmanns gekwelde zoektocht. In: De Standaard der Letteren, 01.03.1986.
• Duits in vertaling. In: Standaard der Letteren, 22.03.1986.
• Günter Grass' eindtijd-roman. In: De Standaard der Letteren, 10.05.1986
• Achter de DDR-sluier. In: De Standaard der Letteren, 31.05.1986.
• Oostenrijks, zeer. In: De Standaard der Letteren, 14.06.1986.
• Herta Müller, een belofte. In: De Standaard der Letteren, 26.06.1986.
• Elfmaal Koeppen. In: De Standaard der Letteren, 05.07.1986
• Autentiek debuut. In: De Standaard der Letteren, 04.10.1986.
• Algemene vermoeidheid bij jong en oud. Duits. In: De Standaard der Letteren, 30.10.1986  
• Liefdeverklaring voor Amerika. In: De Standaard der Letteren, 21.12.1986.
• Duitse literatuur 1985. In: Dietsche Warande en Belfort, jg. 131, 1986, nr.3. 186-203.                                        
  Ulla Berkewicz, Michael, sag ich, pp. 187-188. Thomas Bernhard, Holzfällen. Eine Erregung, pp. 192-193. Horst Bienek, Köningswald oder die letzte Geschichte, pp. 195-196. Walter Brecht, Unser Leben in Augsburg, damals. Erinnerungen, p. 202. Günther de Bruyn, Neue Herrlichkeit, p. 200. Elias Canetti, Das Augenspiel, pp. 201-202. Fritz-Rudolf Fries, Verlegung eines mittleren Reiches, pp. 199-200. Jürgen Fuchs, Fassonschnitt, pp. 198-199. Rotraut Hackermüller, Das Leben, das mich stört, p. 201. Margrit Irgang, Min - Die Geschichte vom Glück und vom Glas, p. 187. Uwe Johnson, Ingrid Babendererde - Reiseprüfung 1953, pp. 197-198. Ernst Jünger, Eine gefährliche Begegnung, pp. 200-201. Walther Kauer, Bittersalz, p. 188. Walter Kempowski, Herzlich Willkommen, pp. 193-194. Dieter Kühn, Die Kammer des schwarzen Lichts, pp. 190-191. Siegfried Lenz, Ein Kriegsende, pp. 194-195. Adolf Muschg, Das Licht und der Schlüssel, pp. 189-190. Elisabeth Plessen, Stella Polare, pp. 186-187. Gerold Späth, Sindbadland, pp. 191-192. Anna Wimschneider, Herbstmilch, pp. 196-197.
• Duitse literatuur 1985-1986. In:Dietsche Warande en Belfort, jg. 131, 1986, nr. 10,746-762.                         
  Thomas Bernhard, Alte Meister, p. 756. Heinrich Böll, Frauen vor Flusslandschaft, pp. 750-751. Hans Bunge, Brechts Lai-Tu / Erinnerungen und Notate von Ruth Berlau, pp. 760-762. Günter Grass, Die Rättin, pp. 753-754. Peter Härtling, Felix Guttmann, pp. 749-750. Christoph Hein, Horns Ende, pp. 747-748. Christian von Krockow, Die Reise nach Pommern - Bericht aus einem verschwiegenen Land, p. 760. Siegfried Lenz, Exerzierplatz, pp. 751-752. Erich Loest, Zwiebelmuster, pp. 748-749. Inge Merkel, Die letzte Posaune, pp. 757-758. Waltraud Anna Mitgutsch, Die Züchtigung, pp. 755-756. Herta Müller, Der Mensch ist ein grosser Fasan auf der Welt, pp. 758-759. Martin Walser, Die Brandung, pp. 754-755.
• Duitse literatuur 1986-1987. In:Dietsche Warande en Belfort, jg. 132, 1987, nr.10, 22-31.                                   
  Jurek Becker, Bronsteins Kinder, pp. 22-31. Thomas Bernhard, Auslöschung, p. 29. Volker Braun, Hinze und Kunze. Roman, p. 27. Elias Canetti, Das Geheimnis der Uhr-Aufzeignungen 1973-1985, p. 30. Max von der Grün, Die Lawine, pp. 25-26. Undine Gruenter, Ein Bild der Unruhe, pp. 27-28. Peter Handke, Wiederholung, pp. 28-29. Ludwig Harig, Ordnung is das ganze Leben, pp. 24-25. Ernst Jünger, Zwei Mal Halley, pp. 30-31. André Kaminski, Nächstes Jahr in Jerusalem, p. 25. Brigitte Kronauer, Berittener Bogenschütze, pp. 29-30. Hans Joachim Schädlich, Tallhover, p. 26. Christa Wolf, Störfall. Nachrichten eines Tages, p. 30. Eva Zeller, Nein und Amen, pp. 22-23
• De appel viel (niet) ver van de boom. In:Dietsche Warande en Belfort, jg. 132, 1987, nr. 4, 59-61.                     
  Golo Mann, Erinnerungen und Gedanken. Eine Jugend in Deutschland.
• Ernst Jünger. In:Dietsche Warande en Belfort, jg. 132, 1987, nr.4, 61.                                                            
  Parijs dagboek 1941-1943. Vert.: Tinke Davids. Nawoord: Jan Ipema.
• Oostenrijkse letterkunde. In:Dietsche Warande en Belfort Jrg. 133,1988 Nr. 8-9, 658-666.
• Taal- en droomwereld. In: De Standaard der Letteren, 12.09.1987.
• Een waaier van Grass. In: De Standaard der Letteren, 14.11.1987.
• Rose Ausländer. In: De Standaard der Letteren, 16.01.1988.
• Denk ik aan Duitsland in de nacht. In: Poeziekrant, 13, Nr.2 ,maart-april 1988.
• 'Ben ik nog in mijn huis?'; Hauptmann blijft raadselachtig. In: De Standaard der Letteren, 30.04.1988.
• De grootste na Brecht. In: De Standaard der Letteren, 09.07.1988.
• Kritische verzen uit de DDR. In: De Standaard der Letteren, 06.08.1988.
• Getekende dichters. In: De Standaard der Letteren, 17.09.1988.
• Günter Grass terug van India. In: De Standaard der Letteren, 18.03.1989.
• Brochs trilogie, één. In: De Standaard der Letteren, 15.07.1989.
• Over de toppen van de wijnstokken. In: De Standaard der Letteren, 29.07.1989.
• Handkes echo van de dingen. In: De Standaard der Letteren, 12.08.1989.
• Onmacht om lief te hebben. In: De Standaard der Letteren, 02.09.1989.
• Kat en muis op dunne koord. In: De Standaard der Letteren, 09.09.1989.
• Duitse literatuur 1988-89. In:Dietsche Warande en Belfort, jg. 134, 1989, nr.5, 549-562.
• Thomas Bernhard door hemzelf. In: De Standaard der Letteren, 28.04.1990.
• De verloren eer van Christa Wolf. In: De Standaard der Letteren, 4-5.08.1990.
• Kunstenaar en werkelijkheid. In: De Standaard der Letteren, 06.01.1990.
• Hilsenrath in Franz Werfels spoor. In: De Standaard der Letteren, 07.04.1990.
• Thomas Bernhard door hemzelf. In: De Standaard der Letteren, 28.04.1990.
• Trakl en Braun. In: De Standaard der Letteren, 25.07.1990.
• Laatste kolom. De verloren eer van Christa Wolf. In: De Standaard der Letteren, 04.08.1990.
• Was schrijven tussen de regels genoeg? In: De Standaard der Letteren, 04.08.1990.
• Grass, een Boon-lezer. In: De Standaard der Letteren, 08.12.1990.
• Gestorven aan krenking. In: De Standaard der Letteren, 29.12.1990.
• Duitse literatuur 1989-90. In: Dietsche Warande en Belfort, jg. 136, 1991, nr.1, 106-118.
• Een nieuwe Handke. In: De Standaard der Letteren, 19.01.1991.
• Lenz op laag vuurtje. In: De Standaard der Letteren, 01.06.1991.
• Onverteerd verleden. In: De Standaard der Letteren, 11.01.1992.
• De jonge Bernhard. In: De Standaard der Letteren, 28.03.1992.
• Roofbouw. In: De Standaard der Letteren, 23.05.1992.
• Impromptu van Peter Handke. In: De Standaard der Letteren, 06.06.1992.
• Unkenrufe': persiflage. Günter Grass'beste vaatje. In: De Standaard der Letteren, 13.06.1992.
• Wenen ondergronds. In: De Standaard der Letteren, 11.07.1992.
• Neef. In: De Standaard der Letteren, 14.08.1992.
• Skepticisme van Günter Grass na de Wende nog toegenomen.Literatuur na de Muur. In: De Standaard der Letteren, 31.10/01.11.1992.
• Liefde als koortsaanval. In: De Standaard der Letteren, 21-22.11.1992.
• Vrouwen over integratie. Turken in Duitsland. In: De Standaard der Letteren, 29.11.1992.
• Duitse literatuur 1990-1991. In: Dietsche Warande en Belfort, jg 137, 1992, nr.1, 89-100.
• Duitse literatuur 1991-1992. In: Dietsche Warande en Belfort, jg 137, 1992, nr.6, 716-724.
• DDR leverde grondstof voor oeuvre van toneelauteur. Heiner; Müller en de Partij. In: De Standaard der Letteren, 24. 01.1993.
• Scherp licht op Günter Grass. In: De Standaard der Letteren, 13. 02.1993.
• Boze verzen voor november. Grass hekelt middelmaat van verenigd Duitsland. De Standaard der Letteren. 13.11.1993.
• Kafka in de Lage Landen. In: De Standaard der Letteren, 19-20.02.1994.
• Christa Wolf en de falende elite. In: De Standaard der Letteren, 23-24.04.1994.
• In de lijn van Diderot. In: De Standaard der Letteren, 12.11.1994.
• Het sprookje van de nieuwe tijd. Handke publiceert lijvige roman over problematiek van het schrijven. In: De Standaard der Letteren, 31.12.1994-01.01.1995.
• Turf met Trabant-motortje. De nieuwe en gekontesteerde Günter Grass. In: De Standaard der Letteren,  21.09.1995.
• Verdwaald als in een donker woud.; Botho Strauß op zoek naar verloren paradijs. In: De Standaard der Letteren, 11-12.02.1995.

- in boekvorm

• Wegen door het woud. Gedichten van Johannes Bobrowski (i.s.m.Piet Thomas). Kortrijk: Theoria. 1982.
• Wilhelm Ziehr (vertaling Edmond Ottevaere) De wereld van het brood. Van de steentijd tot nu : boer, molenaar, bakker.Tielt, Lannoo, 1984.
• Françoise Salvetti (vertaling Edmond Ottevaere) De Beenhouwersstraat: het vlees en het ambacht doorheen tijden en kulturen.
• Regen op het ijs. Gedichten van Peter Huchel (i.s.m.Piet Thomas). Kortrijk: Theoria, 1984.
• Moederland woord. Gedichten van Rose Ausländer (i.s.m.Piet Thomas). Kortrijk: Signum, 1985.
• Oostenrijkse lyriek van de twintigste eeuw / Österreichische Lyrik des zwanzigsten Jahrhunderts (ed. i.s.m. Piet Thomas ). Tielt: Lannoo, 1987.
• Gratis advies. Verschenkter Rat. Gedichten van Ilse Aichinger. Keuze en inleiding Rose-Marie François (vert. i.s.m.Piet Thomas). Leuven: Europese Vereniging ter Bevordering van de Poëzie, 1987.
• Transit I.1988. Oostenrijkse lyriek van de twintigste eeuw / Österreichische Lyrik des zwanzigsten Jahrhunderts (ed. i.s.m. Piet Thomas). Gent: Poëziecentrum, 1989.
• Het uur dat we niets van elkaar wisten. Een toneelstuk van Peter Handke (i.s.m.Piet Thomas). Mechelen: MMT, 1996.
• Oostenrijk in Vlaanderen. Een lyrisch boeket. Vertaald door Piet Thomas en Edmond Ottevaere. Izegem: Drukk. Strobbe, 1999.
• Brandhout en vuur. Gedichten van Theodor Kramer (vert. i.s.m. Piet Thomas). Brugg

Edmond Ottevaere (Ooigem, 1929) studeerde Germaanse filologie aan de KU Leuven en was leraar aan het Sint-Jozefinstituut en het H.I.T.E.K. (allebei te Kortrijk) en aan het I.H.E.C.S. Ramegnies-Chin.  Onmiddellijk na zijn studietijd heeft hij les gegeven aan Duitstalige leerlingen in een school nabij Aken. Reeds toen viel zijn speciale belangstelling voor de Duitse literatuur op. Toch was zijn eerste publicatie in boekvorm aan een Nederlands auteur gewijd. In 1968 verscheen hij Desclée De Brouwer zijn essay over J.C. Bloem. Hij had over Bloem een eindverhandeling geschreven die hij in dit eerste boek verwerkte. Na een korte schets van het leven en het oeuvre van de auteur vertrekt hij van het sleutelwoord ‘verlangen’ om door te dringen in de psychische lotgevallen die het verlangen, dat niet alleen voor de onbereikbare droom staat, maar ook voor de geluksdrang in de meest ruime betekenis van het woord, in de avontuurlijke expansiedrang en de noodzakelijke berusting die daarop volgt, meegebracht heeft. Hij noteert zowel de poging tot ontgrenzing in de droom als de vergeefsheid en de onvervulbaarheid, m.a.w. de beperktheid van dit menselijke pogen met al de bitterheid en de onvrede die zelfs in de poëtische daad niet helemaal verdwijnen. Hij ontleedt verder de ontwikkeling over Media Vita, De Nederlaag en Sintel tot en met Afscheid en komt tot het besluit dat het oeuvre van Bloem precies door het verlangen absoluut te stellen en de ambivalentie van de pool vervulling en de pool onvervulbaarheid levendig te houden tot een soort berusting kon komen die tegelijk een pure oefening in de dood was en de  rechtvaardiging van een bestaan. Het is typisch voor Ottevaere dat hij van de lezer afscheid neemt met de vraag of die ‘verpuurde’ schoonheid toch niet meer is dan de rechtvaardiging van een bestaan.

           
In de loop van de jaren heeft Edmond Ottevaere zich zo gretig op de verkenning van de Duitse en 0ostenrijkse letteren toegelegd en heeft hij zo’n grote eruditie verworven omtrent teksten, productieprocessen en receptieve verschijnselen dat men hem gerust een van de betrouwbaarste gidsen in Vlaanderen van de Duitse literatuur kan noemen.

           
Zijn besprekingen willen eerst en vooral informeren. Exact informeren. Daarbij gaat het niet alleen om een correcte inhoudsbeschrijving van de boeken, maar ook om het schetsen van de daarachter verscholen mentaliteit en de specifiek artistieke wijze waarop het schrijvend individu zich tot de lezer richt. Zelden gaat zijn aandacht daarbij alleen naar het experiment. Hij is er zich van bewust dat de ontwikkeling van de literatuur steeds een verborgen gesprek (soms een polemisch gesprek) verraadt tussen traditie en vernieuwing. Als informant draagt hij er zorg voor dat de gewone lezer, die het van boeiende lectuur moet hebben, niet afhaakt, als hij met schrijversbedoelingen geconfronteerd wordt die hem wellicht te esoterisch lijken. Hij weet dat voor de meeste lezers ‘taal nog steeds een betekenisvehikel’ is en de roman een verhaal dat een stuk werkelijkheid of een droom weerspiegelt. Maar tegelijk weet hij ook dat de pedagogische taak van de criticus niet beperkt is tot het doorgeven van inhoudelijk doorzichtig gemaakt leesvoer. Telkens tracht hij ook de speciale accenten te laten horen die verhaal en boodschap tot een kunstwerk maken. Vele jaren al schrijft hij vanuit deze optiek voor een groot lezerspubliek in De Standaard. Ook de lezers van Dietsche Warande en Belfort en Vlaanderen kennen hem van zijn jaaroverzichten en zijn uitvoeriger kritische opstellen.

           
Bij Heideland verscheen in 1979 een reeks recensies die tussen 1960 en 1978 in ‘De Standaard der Letteren’ afgedrukt werden, onder de titel Tekens van taal en tijd. Zowel de titel als de ondertitel zijn kenschetsend. Het gaat er om mededelingsvormen (Tekens), om de taal waarin ze gesteld zijn en om de tijdsgeest (of de positie in de tijd) waarvan ze de belichaming zijn. Wat de ondertitel betreft: met de term ‘verkenningen’ is aangeduid dat hij wil signaleren, informeren en oriënteren. In zijn voorwoord heet het dat hij alleen dat wil doen. Wie echter regelmatig zijn artikels leest, weet dat hij meer doet. Hij wil tevens getuigen van wat deze literatuur hem openbaart aan reflectie en reactie op het tijdsgebeuren, getuigen van de wijze waarop de naoorlogse mens zijn diepste aspiraties uitspreekt in de manier waarop hij zich bezint over zijn eigen ontwikkeling, zijn eigen levensproject en de kansen of de onmogelijkheid die hij ziet om dit project te realiseren. Als waarnemer van het literaire leven is Ottevaere echt betrokken bij en bekommerd om het lot van de enkelingen die de moed hebben voor hun verzuchtingen uit te komen, en om de maatschappij waarin deze individuen de spanning tussen hun eigen levensproject en de druk van de maatschappij of van de beschaving in haar geheel ervaren. En tegelijk poogt hij af te wegen wat deze uitingen als artistiek product waard zijn. Niet met de verbetenheid van iemand die de ideale verhouding van teken en taal meent te kennen, maar met de empathie van de aandachtige waarnemer die het gevecht met de taal weet te plaatsen, te beschrijven en in te schatten. In een briefgesprek met Marc De Smet (Noodrem 17, p. 207) zegt hij zelf over de keus die hij uit zijn teksten gemaakt heeft voor Tekens van taal en tijd: ‘De keuze is ten slotte ook voor mezelf een poging geweest om een ietwat afstandelijker kijk te krijgen op het literaire landschap, een proeve tot zelforiëntatie door noodzakelijke eliminatie, die dan hopelijk ook voor de lezer een wegwijzer kan zijn.’ De Duitse literatuur interesseert hem o.m. als ‘de literatuur van een land waarin mensen en auteurs, meer dan waar ook, geconfronteerd worden met een door twee oorlogen dooreengeschudde en brutaal veranderde maatschappij waarin zij als mens zichzelf dienden te hervinden, of nog anders geformuleerd, constant zichzelf en hun maatschappij in vraag gesteld zagen.’ En dat is dan weer tekenend voor zijn kritische aanpak. Het is vooral de dramatisch bewogen mens als narratief en expressief wezen die zijn aandacht gaande houdt. Dat Ottevaere ook aan deze geboeidheid vorm kan geven bepaalt de meerwaarde van de verslagen die hij als dagelijks lezer voor zijn publiek maakt.

           
Vermelden we nog dat hij ook als vertaler van lyrisch werk uit Duitsland en Oostenrijk zijn sporen verdiende. Samen met Piet Thomas vertaalde hij gedichten van Johannes Bobrowski, Peter Huchel, Rose Ausländer en Ilse Aichinger. Uit hun samenwerking ontstond ook de bloemlezing met vertaalde gedichten De Oostenrijkse lyriek van de twintigste eeuw (1987).

© Piet Thomas

 Uit: Piet Thomas,Kortrijk en de moderne Nederlandse letterkunde,Tielt/Amsterdam: Lannoo, 1988.