|
The highest activity a human being can
attain is learning for understanding, because to understand is to be free
Benedictus de Spinoza, 17-eeuw filosoof; wegbereider van de
Aufklärung
Zà is meens
Guido
Vercammen, klassevolle productiemedewerker bij LU General Biscuits
De menselijke geest in verval Enkele reflecties
De laatste maanden stel ik bij mezelf een stijgende ontgoocheling in
de medemens vast. Dit opkomend gevoel vertoont ongetwijfeld een significante
correlatie met het zich ontwikkelen van een wereldlijk bewustzijn in mijn
brein. Ook filosoof in spe Capornitzsch, die
hopelijk spoedig op de proppen komt met een eigen blog, vertelde mij trouwens onlangs
dat hij nog maar sinds enkele jaren over een bewustzijn beschikt. Wat hieronder
volgt kan mogelijk overkomen als een verwijt jegens velen, doch is vooral
positief bedoeld, als aanzet tot meer kritisch denken en meer
langetermijndenken. Als aanzet tot discussie vooral. Laten we vooral niet
zwijgen.
Vooreerst zie ik mij genoodzaakt mij te verdedigen tegen de recente kritiek
op de filosofische activiteit als zijnde zinledig, een kritiek van enkele
respectabele medemensen. Daarna zal ik naar de kernpunten van dit blog
toewerken.
Het is mijn overtuiging, en ik hoop van velen met mij, dat het
bestuderen van filosofische problemen uit het heden en het verleden effectief
bijdraagt om te komen tot een persoonlijke, kritische opvatting over de mens, over
de maatschappij; over de wereld. Wat zijn de grondbeginselen/basisgedachten van
ideologieën? Waarom geloven mensen dít en niet dát? Welke ethische houdingen moet een mens aannemen?
Inderdaad, de antwoorden op veel van deze vragen lijken veelal geen direct
materieel of zelfs inzichtelijk nut te hebben, het levert geen contante cash op. Of nog: filosofie
biedt geen voorgekauwde antwoorden. Maar
moet dat dan altijd? De filosofie beschrijft denkrichtingen, denkpatronen. Het
leert redeneringen van anderen beoordelen en mogelijk ontmaskeren. Filosofie
leert de voorgekauwde antwoorden beoordelen. Dat alleen al is bijzonder
waardevol in een maatschappij van neo-liberalen en andere quatschisten en
sofisten.
De filosofie is duidelijk van een zeer algemene theoretische
strekking, en dat is net de kracht ervan. Er zijn al meer dan genoeg mensen die
enkel en alleen technisch geschoold zijn (met noemt ze professionals), personen
met enkel kennis over hun eigen beperkte vakgebied. Als onderwijs enkel in
dienst moet staan van de professionele toekomst in de nutsmaatschappij, laten
we dan inderdaad maar onmiddellijk de studierichtingen Geschiedenis en Wijsbegeerte
afschaffen. Maar is dat waar we naartoe moeten? Ik mag hopen van niet. Filosofie
leert je nu eenmaal niet hoe je een brood moet bakken of hoe je je brommer het
hardst kan opdrijven en het zegt ook niet in welk Bel-20 aandeel je moet
investeren. Daar heb je boeken van Piet Huysentruyt en Dol Phoore voor. Wijsbegeerte
daarentegen leert je hoe je moet denken, het leert je vragen te stellen over
vooroordelen en over aangeleerde, geïndoctrineerde denkwijzen uit de
kindertijd. Tot slot merk ik op dat wie zegt dat filo-sofie zinloos is,
eigenlijk letterlijk zegt: het verkrijgen van wijsheid is zinloos. Dat
metafysica zinledig is, kan vanuit empiristisch oogpunt (o.a. Hume) zeker beargumenteerd
worden. Voor mij is filosofie echter wel méér dan enkel metafysica.
In het verlengde van al het bovenstaande ben ik het eveneens oneens
met gediplomeerd filosoof en gepensioneerd schrijver Kluddo in zijn stelling dat de filosofie niets meer is dan een puur
persoonlijke passie, zoals u geïnteresseerd bent in modeltreintjes en uw
buurman in het efficiënt klieven van bomen. De filosofie kan volgens mij wel
degelijk een meerwaarde bieden voor elke burger en is dus van algemeen
maatschappelijk belang. Gewoonweg om kritisch nadenken bij jongeren te
stimuleren. In de Franse Lycées en in middelbare scholen van sommige
Bundesländer is filosofie een verplicht vak. Tijd dat daar in België ook eens
wordt over nagedacht.
Dat filosofische literatuur voor velen moeilijk of ingewikkeld is, dat
klopt, zeker ook voor mij. Ik begrijp dat dit ontmoedigend kan werken. Niet
alle filosofische geschriften zijn echter hegeliaans of heideggeriaans moeilijk
om te vatten. Bovendien bestaat er zoiets als secundaire literatuur. Tot slot
mag men niet in de val trappen om steeds te neigen naar het laagste (lees:
simpelste) punt. Met andere woorden: waarom moet alles altijd makkelijk en
onmiddellijk begrijpelijk zijn? Waarom is een klein beetje inspanning direct
teveel gevraagd? De Story en de Dag Allemaal zijn inderdaad voor
iedereen begrijpelijk. Als dit de standaardlectuur moet worden dan is de
stelling dat de mensheid in verval is, nog een zwaar eufenisme. Cultuurfilosoof Rob Riemen verwoordt het allemaal treffend in De
eeuwige terugkeer van het fascisme (2010) en zijn theorie over de massamens in
de massamaatschappij: De massamens wil
niet geconfronteerd worden met geestelijke waarden. Het leven dient altijd
gemakkelijk en overvloedig te zijn; de tragiek van het bestaan kent hij niet.
(
) Geestelijke inspanningen zijn niet nodig. De massamens is vervuld van
zichzelf en gedraagt zich als een verwend kind. Luisteren, zijn mening kritisch
toetsen, rekening houden met anderen, zijn evenmin noodzakelijk.
De maatschappij zou zich als doel moeten stellen om kritische burgers
te vormen maar stoot onder meer op economische belangen. Multinationals hebben
geen burgers nodig die kritisch nadenken, ze hebben goedkope arbeidskrachten en
consumenten nodig. Heel dichtbij is Karl Marx kritiek over de vervreemding: de
Moor (zoals hij door zijn
medestudenten werd genoemd vanwege zijn uiterlijk) stelde dat gedwongen arbeid
tot geestelijke verdwazing leidt. Ik durf daaraan toevoegen: de gedwongen
consumptie leidt eveneens tot geestelijke verdwazing. Ik word als primitieveling bestempeld als ik
de TV niet in HD-stand zet, als ik
geen touchscreen ipodpadphone blijk
te bezitten, of als ik niet weet wat de absolute maximumsnelheid van mijn wagen
is. De zin van het leven is dan niet meer dan zoveel mogelijk behoeften
bevredigen (op een zo kort mogelijke termijn). En geen nood, er zijn altijd nog
onbevredigde behoeften. Daar zorgt het neo-liberalisme (o.a. via marketing) wel
voor. Ook de Gentse filosoof Jaap
Kruithof (1929-2009) had het doorzien: De
zucht naar genot, ontspanning, vermaak domineert. De markt gaat ervan uit dat
mensen ongeneeslijk ontevreden zijn. Zij willen per definitie het andere, dat
zij nog niet bezitten, verwerven. Slechts een leven in comfort is een waardig
leven. Soberheid is uit de tijd, voor de onaangepaste achterblijvers. Wie vrijwilligerswerk
doet, is een dommerik en een zonderling. Wie doneert aan goede doelen, is een
geldverspiller. De wereld is beperkt tot de eigen achtertuin - zolang wij het
goed hebben, maakt het niet uit wat er in Afrika of in het Midden-Oosten
gebeurt. Dat de mensenrechten in Saoedi-Arabië niet worden gerespecteerd is
niet belangrijk, zolang we maar genoeg van hun olie krijgen om met onze
Mercedes rond de kerktoren te vlammen. Dat er een democratische opstand
ontluikte in Tunesië en Egypte was vooral vervelend omdat we dan niet veilig op
vakantie konden gaan naar (de hotels van!) deze landen. Het is toch belangrijk zeker
dat wij daar op tijd aan ons All
Inclusive Swimming Pool Beach Hotel kunnen gaan uitrusten.
Tegenover de kritiek op het huidige politieke gebakkelei (De politiekers bakken er niets van) kan
men de politieke desinteresse van de burger plaatsen: Politiek interesseert
mij niet., Ik stem op de knapste politicus., Ik duid wel iemand aan in het
stemhokje. Of zoals G. Vanlommel (www.bloggen.be/gielat) het stelde: De hedendaagse burger heeft enkel nog
rechten, maar geen plichten. Een studie over het dilemma stemplicht/stemrecht
(Jaak Billiet, 2001) wijst uit dat indien de stemplicht zou worden afgeschaft,
het aantal kiezers inderdaad (zoals men kon verwachten) sterk zou afnemen.
Mocht dit uit ontgoocheling zijn ten aanzien van het gevoerde beleid van de
voorbije regeringen, dan is dit nog enigszins begrijpelijk. Het is mijn
aanvoelen dat het echter vooral gaat om politieke desinteresse.
Overduidelijk is dat er te weinig boeken worden gelezen. Overduidelijk
is dat het huidige kapitalistische systeem diepgaand moet worden hervormd:
rijken worden nog steeds rijker en armen worden nog steeds armer. Overduidelijk
is dat het ergste wat men kan doen, er over zwijgen en er niet over nadenken,
is.
Het ware socialisme gaat voor mij niet enkel over zorgen voor
gelijke welvaart voor alle burgers. Uiteraard gaat het daar over. Maar het gaat
óók over de verheffing van de mens en de aansporing hiertoe. Om zodoende
ons menselijk gedrag niet puur te laten regeren door angsten en begeerten. Om
mens te worden.
Gebruikte Bronnen
De eeuwige Terugkeer
van het Fascisme, Rob Riemen, 2010
Het
Neoliberalisme, Jaap Kruithof, 2000
De Rivier
van Herakleitos, Etienne Vermeersch & Johan Braeckman, 2008
|
