Franco Paris: In jouw boeken komt altijd een vorm van kwaad voor. Hoe verklaar je dit?
Arnon Grunberg: In een verhaal moet iets misgaan, dat hoort nu eenmaal in een roman. Ik kan me niet voorstellen hoe een roman te schrijven zonder kwaad. Hanna Arendt*, een Joods-Duits-Amerikaanse filosofe, heeft in haar studies al ontdekt dat het kwaad iets banaals en raadselachtigs heeft. Een detective of thriller is niet voor niets zo populair. Mensen zijn gefascineerd door wat ze vrezen.
Franco Paris: Er wordt vaak gezegd dat in jouw boeken geen normaal mens voorkomt. Wat vind je hier zelf van?
Arnon Grunberg: Hier ben ik het helemaal niet mee eens. Er komen zeer zeker normale mensen voor in mijn boeken. De reden om een roman te schrijven is om de lezer mee te nemen in het wereldbeeld van de schrijver. Ik probeer door middel van mijn boeken het wereldbeeld van de ander te corrigeren . Het wereldbeeld dat ik schep in mijn boeken is juist, dat van de ander is onjuist.
Franco Paris: Je hebt twee keer de Anton Wachterprijs gekregen voor het beste debuut. Eén keer als Arnon Grunberg met Blauwe Maandagen en één keer als Marek van der Jagt met De geschiedenis van mijn kaalheid. Kun je wat meer vertellen over hoe het was om tegelijkertijd twee persoonlijkheden te zijn?
Arnon Grunberg: Ik ben gaan schrijven onder een pseudoniem om praktische redenen. Het geeft een gevoel van vrijheid wanneer men niet weet dat jij het bent. Je krijgt namelijk op een gegeven moment een soort van imago als schrijver en dit beïnvloedt de lezer in zijn manier van lezen. Ik hoopte dat met behulp van een pseudoniem de lezer dit boek anders zou gaan lezen. Voor mij was Marek van der Jagt heel levendig en ik viel in deze hoedanigheid ook andere schrijvers aan. Ik was op een bepaald moment ook werkelijk twee personen. Kortom, ik werd echt een beetje Marek wanneer ik schreef. Ik heb zelfs eens een openbare discussie met Marek gevoerd. Dit kan, omdat er meerdere meningen in mensen leven. Mensen zijn minder consequent dan wordt aangenomen. Toen het boek uitkwam werden er door recensenten verbanden gelegd met andere Oostenrijkse auteurs. Marek was Oostenrijker, echter ik had zelf nooit iets van deze Oostenrijkse auteurs gelezen. In dit opzicht klopte het dus dat het werk nu anders werd gelezen en geïnterpreteerd. Het probleem begon echter toen hij een prijs won en men Marek persoonlijk wilde interviewen. Het postadres dat ik voor Marek had gebruikt was het adres van een bevriende operazangeres en op een ochtend stond er dus een Nederlandse journalist op de stoep. De bevriende operazangeres in kwestie schrok hier zo van dat ze riep dat hij was weggelopen. Dit was natuurlijk niet zo goed. Verder had ik nog een fout gemaakt. Ik had op de achterflap van het boek geschreven dat Marek eerder twee toneelstukken voor de Wiener Kammerspiele had geschreven, mij niet realiserend dat deze dus echt bestond. De journalist nam contact op met de organisatie en toen bleken ze dus nog nooit van Marek van der Jagt te hebben gehoord. Verder had ik mij niet gerealiseerd dat e-mail correspondentie kan worden getraceerd en bij nader onderzoek bleken alle e-mails van Marek grotendeels uit Noord-Amerika te komen en niet uit Oostenrijk. Hierdoor werd de link naar mijzelf steeds sterker en vervolgens plaatste het NRC het stuk waarin werd gesuggereerd dat Marek van der Jagt eigenlijk Arnon Grunberg was. Ondanks dit alles heb ik het verhaal nog twee jaar volgehouden, tot het moment dat wetenschappelijk onderzoeker Professor Benedetto uit Rome de resultaten van één van zijn onderzoeken publiceerde. Hij vergeleek in dit onderzoek, door middel van een computerprogramma, verschillende schrijvers met elkaar: woordkeuze, aantal kommas, punten, herhaling van zinsstructuren etc. Uit dit onderzoek bleek dat Marek van der Jagt en Arnon Grunberg dezelfde persoon moest zijn. Hierop besloot ik dat ik de waarheid niet langer voor me kon houden en in februari 2006 overleed Marek .
Franco Paris: Er is wel eens gezegd dat je niet kunt leven zonder je bewust te zijn dat je leeft. Zou je ons wat willen vertellen over identiteit?
Arnon Grunberg: Een romanschrijver is zich meer dan een ander bewust van zichzelf. Je bent in een situatie, maar tegelijkertijd ben je er ook buiten. Het is vaak moeilijk om je dus helemaal over te geven aan een situatie. Ook mensen die niet auteur zijn hebben last van bewustzijn, vandaar dat velen naar drugs, alcohol of misschien zelfs joggen uitwijken, hoewel ik dit laatste nooit zelf heb gedaan. Wat betreft identiteit. Ik vroeg gisteren op de universiteit van Napels aan een aantal studenten of ze zich Italiaans of Napolitaans voelden. Hun reactie verraste mij. Ze voelden zich namelijk geen van beide, ze voelden zich Europeaan. Dit is natuurlijk een paradox. Identiteit is niet zozeer wat je zelf denkt wat je bent, maar wat of wie anderen denken dat je bent. Vandaar dat ik op mijn 16e acteur wilde worden. Maar ondanks dat ik uiteindelijk geen acteur ben geworden denk ik wel dat ik aardig op weg ben om mijn identiteit kwijt te raken of in elk geval onherstelbaar te beschadigen.
Het ergste wat je als schrijver te horen kunt krijgen over je boek is: Het is wel aardig. Het is dan nog beter wanneer iemand zegt: Ik haat het. Ik kan me wel voorstellen dat mensen die in een kleine gave wereld willen leven geïrriteerd raken door mijn boeken. Dat vind ik ook wel prettig. Ik ben het er echter niet mee eens dat De joodse messias een breuk is met mijn hebreeuwse achtergrond.
Vraag publiek: Kun je wat meer vertellen over De universiteit van de liefde en bestaat deze nog?
Arnon Grunberg: De universiteit van de liefde is ontstaan in 1997 en was een idee van een toenmalige vriendin. Zij bood aan om via het internet liefdesbrieven voor anderen te schrijven. Ik dacht vervolgens dat er ook mensen hulp nodig konden hebben bij het schrijven van een haatbrief, bij het verkrijgen van een alibi bij vreemdgaan, maar ook bij vele andere situaties. De universiteit is momenteel slapende, maar ik hoop dat deze volgend jaar weer tot leven zal komen. Ik ben er namelijk nog steeds van overtuigd dat hier behoefte aan is. Vraag publiek: Is dit dan eigenlijk geen leugen?
Arnon Grunberg: Een Israëlische schrijfster die ik kortgeleden heb geïnterviewd zegt dat flirten altijd een leugen is. Als dat zo is dan maakt het niet uit wie de brief schrijft. Laten we een weddenschap afsluiten. Ik schrijf een liefdesbrief voor uw geliefde. Als uw geliefde de brief leuk vindt, dan neemt u mij mee uit eten, zo niet dan neem ik u mee uit eten.
Vraag publiek: Kun je wat meer vertellen over de invloed van de media?
Arnon Grunberg: Ik woon al sinds 1995 in New York en schrijf sinds 1994 voor een Nederlandse krant. In 2001, na 9/11, werd mij gevraagd om een extra column te schrijven. Hierop kwamen veel boze brieven, omdat ik schreef over het leven van alledag, de normale zaken die zich zo dicht bij Ground Zero afspeelden. Ik woon zelf ook vrij dicht bij deze locatie. De media draagt bij aan hysterie en paranoia is ook een vorm van hysterie. In Tirza speelt paranoia een rol en tevens klassenverschil. Met dit onderwerp begeef je jezelf in Nederland op glad ijs en is het vaak aanleiding tot grote discussie. Maar misschien kan Ton hier iets meer over zeggen?
Ton Anbeek: Dit is waar. Er zijn bijvoorbeeld in Nederland bepaalde advocatenkantoren die alleen maar nieuwe jonge advocaten aannemen die uit een bepaald corps komen.
Vraag publiek: Hoe vrij ben je?
Arnon Grunberg: Ik weet niet hoe vrij ik ben. Tijdens het schrijven ben ik schaamteloos vrij, maar ik ben voorzichtiger geworden omdat ik hierdoor vrienden heb verloren en mensen boos heb gemaakt. Ik heb eigenlijk weinig last van schaamte, ik vind wel dat ik eerlijk moet zijn, maar minder rücksichtslos.
Vraag publiek: Ben je altijd zo vrij geweest?
Arnon Grunberg: Ik ben eigenlijk heel onvrij. Alleen als ik achter mijn computer zit voel ik mij vrij. Schrijven gebeurt op afstand, de ander is er niet bij aanwezig. Vroeger had ik zelfs last van telefoonangst. Ik heb sowieso het gevoel dat ik mij aan de periferieën van de maatschappij beweeg en zal daar ook wel altijd blijven. Je kunt alleen maar een boek schrijven dat je zelf zou willen lezen en zodra je allerlei andere functies buiten het auteurschap vervult, ga je je zorgen maken over wat anderen zullen zeggen.
Pessimisme en realisme zijn in mijn ogen hetzelfde. Puur realisme vind ik vaak niet realistisch genoeg. De botsing tussen realisme en surrealisme vind ik interessant en deze probeer ik in mijn boeken te beschrijven, maar ik denk, hoop, dat mijn boeken toch nog steeds wel wat over de wereld zeggen.
In het interview dat Michaël Zeeman in 2000 voor de VPRO-serie Op afstand had met Philip Roth (en dat dezer dagen wordt herhaald op Cultura24, bijvoorbeeld morgen om 09.25 uur) was de schrijver somber over de dood van de lezer. Van de weinigen die nog het geduld en de concentratie kunnen opbrengen om zich urenlang in een boek te verdiepen, overlijden er elk jaar zeventig. Daarvoor komen maar twee nieuwe lezers in de plaats.
Cultspeeltje In een interview dat hij naar aanleiding van het verschijnen van De vernedering (2009) had met Tina Brown van The Daily Beast, zette hij dat sombere toekomstbeeld nog wat scherper aan. Hij voorspelde dat de roman binnen een kwart eeuw een cultspeeltje van een kleine groep zal worden. Ik denk dat er altijd wel lezers van romans zullen blijven, maar het zal een kleine minderheid zijn. Misschien meer dan er nu lezers zijn van Latijnse poëzie, maar toch niet veel meer. Dat heeft ook met het boek zelf, het voorwerp te maken. Het vergt veel toewijding om daar meer dan twee weken intensief mee in de weer te zijn. De komst van het e-book zal daar volgens hem geen verandering in brengen. In de competitie met de overvloed aan schermen die ons omringen, zal het boek het steeds meer afleggen.
Stoppen Waarom dan nog schrijven? Roth heeft daar nu voor zichzelf de consequentie uit getrokken. In een interview met het Franse magazine Les Inrocks kondigde hij woensdag aan te stoppen met schrijven. Zijn uitgeverij, Houghton Mifflin, heeft dat nu bevestigd. In feite had hij de pen al neergelegd. In het interview met Zeeman zegt hij dat hij elke twee jaar een boek schrijft. En rond de eeuwwisseling waren dat vuistdikke romans van gemiddeld 450 paginas als Operatie Shylock, Amerikaanse pastorale, Sabbaths theater en De menselijke smet. Maar na Nemesis is er geen nieuw boek meer van hem verschenen. En dat dateert al van 2010.
Gelauwerd Roth is een internationaal zeer gewaardeerd en gelauwerd schrijver, al zijn er ook wanklanken. Het is in feite niets minder dan een schandaal dat de Zweedse Academie hem al jaren de Nobelprijs, hoe je het wendt of keert wereldwijd de belangrijkste literatuurprijs, onthoudt. Vorig jaar heeft hij wel de Man Booker International Prize gewonnen, maar dat is nog minder dan een troostprijs en bovendien werd de toekenning ontsierd doordat jurylid Carmen Callil zich openlijk distantieerde van de beslissing van de meerderheid van de jury.
Elegie Is het jammer dat Philip Roth stopt met schrijven? Jammer het is doodzonde. Wie zijn werk niet kent en daar in kort bestek kennis mee wil maken, leze bijvoorbeeld het prachtige kleinood Alleman (Everyman, 2006), waarin het leven van een niet bij naam genoemde man (redelijk succesvol in de reclame) is teruggebracht tot de kwalen die hem uiteindelijk fataal worden. Een aangrijpende en ontroerende elegie voor ons allemaal, mensen als we zijn...
