De
waarheid spreken is een zeer ambigu concept geworden. Door de verwarring
van waarheid met zekerheid, kunnen we zonder onafhankelijk onderzoek niet
over waarheid spreken. Individualisering heeft de leuze ieder zijn waarheid
tot haar uiterste doorgedreven. Maar het kan anders!
Gadamer ziet waarheid als
een dialoog van vraag en antwoord, waarbij geen statisch eindpunt te bereiken
valt. Op dergelijke wijze geïnterpreteerd is er een uitweg uit de technische
rationaliteit. Iets analyseren is een dialectisch proces. Onderzoek is een
spel, geen methode.
Dit spel is wat Foucault
in zijn lezingen Discourse and Truth: the Problematization of Parrhesia de
Socratische Parrhesia noemt. Waarbij men d.m.v. dialoog op zoek gaat naar wat
waar is, in een concreet geval. Dat overstijgt direct de notie van ieder zijn
waarheid. Waarheid is noch individueel, noch universeel.
De gedocumenteerde
lezingen van Foucault duiden de term Parrhesia vanuit teksten uit de Oudheid.
Foucault toont aan dat er verschillende interpretaties zijn, die elkaar
aanvullen.
Als eerste duidt Parrhesia
een openhartig spreken, to speak franctly. Een eigenschap die vandaag de
dag erg op prijs gesteld wordt. Een persoon die zegt wat hij denkt, is een
waardig persoon. Een tweede interpretatie is de samenhang van durf en waarheid.
Durven uitkomen voor je mening. Een karaktertrek dat gevaarlijk kan zijn, want
niet iedereen kan omgaan met de waarheid. Als vierde is er de Socratische
dialoog, dat ook innerlijk kan gevoerd worden. Het is een kritiek die men uit
op anderen of op zichzelf. De laatste interpretatie is dat Parrhesia een
zelfopgelegde taak is, een verantwoordelijkheid die men draagt. Er dient een
sfeer van vrijheid te zijn voor men Parrhesia kan uitoefenen, wegens de
verplichting (iets dat sterk gelieerd is aan vrijheid), het gevaar en de durf.
Vrijheid is aldus een
belangrijke voorwaarde. En laat ons er nu van uitgaan dat we vandaag, in het
Westen, die vrijheid hebben. Of men al dan niet gehoord wordt, is een ander
probleem. Doorheen onze Westerse geschiedenis zijn diverse parrhesiastes (de
persoon die Parrhesia uitoefent) opgestaan, die de vigerende autoriteiten
hebben getrotseerd. Waardoor revoluties en contrarevoluties ons heden bepalen.
Ik denk voornamelijk aan de Verlichting, waarbij de theoretische democratische
fundamenten werden gelegd, en secularisering zich voltrok. Bijvoorbeeld
Montesquieu die felle tegenstander was van slavernij en d.m.v. scheiding van
machten de soevereiniteit van de monarch wou inperken. Actueler kan Obama als
Parrhesiastes gezien worden, die een nationaal gezondheidshervorming wil
doorvoeren.
Een tweede voorwaarde is
dat de parrhesiastes handelt naar zijn overtuigingen. Iemand die openhartig
spreekt is lovenswaardig, mits hij ook zijn persoonlijk leven richt naar de
zelf opgelegde grenzen. Deze actie-reflectie-gedachte is een van de
belangrijkste voorwaarden voor publiek leven tout court!
Richard Rorty meent dat we
helden nodig hebben, en ik volg hem hierin compleet. We hebben behoefte aan
profeten, in een areligieuze interpretatie van Spinozas beeld. Profeten of
helden beweren de waarheid, en zijn geloofwaardig zolang ze hun waarheid
praktiseren. In onze hedendaagse samenleving is ieder vrij zijn held of profeet
te kiezen, geen doctrines of dogmas.
Hedendaagse helden
promoten een lifestyle, waar wij graag deel van willen uitmaken. Steve Jobs was
dergelijk toonaangevende profeet (wat hij ook daadwerkelijk genoemd werd). Hij
stond voor creativiteit en buitensporigheid. Apple had en heeft een visie, één
die Jobs ook tot uitvoering bracht.
Een beschadigen van
praktiseren wat men predikt is een wezenlijk kenmerk van verval. Het bewijs
zijnde de geschiedenis. Een voor de handliggend voorbeeld is de aftakeling van
de katholieke kerk, die geloofwaardigheid zou winnen, moest het zich ontdoen
van alle pracht en praal. We pikken hun morele verhevenheid niet langer, wegens
de immorele daden binnen hun systeem.
Dat is de reden waarom
Obama zijn slogan wijzigde. Van change naar progress. Mensen geloven niet
langer in verandering, dat is
revolutionair. We kunnen vooruitgang accepteren, dat is evolutionair. De
aanpassing van zijn slogan draagt bij aan zijn geloofwaardigheid.
Dat is de reden waarom we
mensen die een zogenoemd oppervlakkig leven lijden prijzen. Zolang ze niet
pretenderen beter te zijn dan wat ze doen, of meer te kunnen dan wat ze deden.
Dat is de reden waarom we hypocrisie verfoeien, waarom politiekers stemmen
verliezen. Dat is de reden waarom relaties stuklopen, waarom façades worden
afgekeurd, waarom leiders worden verworpen.
Dat is de reden waarom we
een arrogant persoon die ervoor uitkomt, meer waarderen dan een ontslagen
persoon die zijn eigen gebreken verbergt.
Het concept Parrhesia
leert ons dat waarheid samenhangt met eerlijkheid, eerlijkheid t.o.v. jezelf
(zelfs wanneer je eigenbeeld hieronder leidt) en anderen (zelfs wanneer de
ander zijn eigenbeeld hieronder leidt). Het leert ons dat praktijk en theorie
inderdaad niet ver van elkaar staan. Dat echtheid een vorm van waarheid is,
begrepen als uitoefenen waar men in gelooft. Het leert ons dat zelfkennis een
manier is om de wereld open tegemoet te treden. Het leert ons moedig te zijn,
en helpt ons keuzes te maken. Het toont aan dat vrijheid alleen geen garantie
is op een goed leven. Een goed leven garanderen we enkel onszelf, daarom niet
een gelukkig of voorspoedig leven. Ik wil parrhesiastes zijn, dat geeft me
zekerheid.
