|
16. "NEC ULLA DEINDE IMPUDICA LUCRETIAE EXEMPLO VIVET" (LIVIUS I 58)
16.1. Liefde tussen man en vrouw wordt in de meeste beschavingen bestendigd in een monogaam huwelijk, waarbij de partners beloven elkaar voor het leven trouw te blijven. Het respecteren van dat gegeven woord geldt daarbij als een model van hoogstaand moreel gedrag. In de Romeinse oudheid is het voorbeeld van Lucretia beroemd, die tegen haar wil werd verleid door Sextus Tarquinius, zoon van de laatste Romeinse koning, Tarquinius Superbus, en liever vrijwillig de dood inging dan in schande verder te leven.
16.2. William Shakespeare heeft het gebeuren verwerkt in zijn lange gedicht "The Rape of Lucrece" :
(Lucretia heeft zojuist het gebeurde bekend aan haar vader en aan haar man)
With this they all at once began to say,
her body 's stain her mind untained clears;
while with a joyless smile she turns away
the face, that map which deep impression bears
of hard misfortune, carved in with tears.
"No, no", quoth she, "no dame, hereafter living,
by my excuse shall claim excuse 's giving".
Lorenzo Lotto, Dame gekleed als Lucretia, ca. 1533. Op het stuk papier staat :
NEC VLLA IMPVDICA LVCRETIAE EXEMPLO VIVET.
Here with a sigh, as if her heart would break,
she throws forth Tarquin's name : "He, he", she says,
but more than "he" her poor tongue could not speak;
till after many accents and delays,
untimely breathings, sick and short assays,
she utters this : "He, he, fair lords, 'tis he
that guides this hand to give this wound to me".
Even here she sheathed in her harmless breast
a harmful knife ...
(The Rape of Lucrece, partim)
16.3. Eveneens opgedragen aan een meisje dat Lucrezia heette, is de Lucrezia-cantate van Georg Friedrich Händel (1685-1759). In een lange monoloog neemt Lucretia afscheid van haar man en haar vader. Maar haar laatste woorden zijn uitingen van haat en wraak aan het adres van Sextus Tarquinius :
Il suol che preme, l'aura che spira l'empio Romano s' apra, s'infetti. Se il passo move, se il guardo gira, incontri larve, ruine aspetti.
Già nel seno commincia compir questo ferro i duri uffizii; sento ch' il cor si scuote più dal dolor di questa caduta invendicata che dal furor della vicina morte. Ma se qui non m' è dato castigar il tiranno, opprimer l' empio con più barbaro esempio, per ch' ei sen cada estinto stringeró a' danni suoi mortal saette, e furibonda e cruda nell' inferno faró la mia vendetta.
16.4. Alle kunstenaars, van wie in bovenstaande video werk te horen en te zien was, baseerden zich op een passus uit de Romeinse geschiedenis van Titus Livius (59 v. C. - 17 n. C.) :
(Tarquinius Superbus, zoon van Tarquinius Priscus, heeft op aanstoken van zijn vrouw Tullia, zijn schoonvader Servius Tullius vermoord, en zich zo van de Romeinse koningstroon meester gemaakt. Tijdens een oorlog tegen een naburige volksstam, de Rutuli, wordt de stad Ardea door de Romeinen belegerd in het jaar 509 v. C.)
In his stativis, ut fit longo magis quam acri bello, satis liberi commeatus erant, primoribus tamen magis quam militibus; regii quidem iuvenes interdum otium conviviis comisationibusque inter se terebant. Forte potantibus his apud Sex. Tarquinium, ubi et Collatinus cenabat Tarquinius, Egeri filius, incidit de uxoribus mentio. Suam quisque laudare miris modis; inde certamine accenso Collatinus negat verbis opus esse; paucis id quidem horis posse sciri quantum ceteris praestet Lucretia sua. "Quin, si vigor iuventae inest, conscendimus equos invisimusque praesentes nostrarum ingenia? Id cuique spectatissimum sit quod in necopinato viri adventu occurrerit oculis." Incaluerant vino; "Age sane" omnes; citatis equis avolant Romam. Quo cum primis se intendentibus tenebris pervenissent, pergunt Collatiam, ubi Lucretiam haudquaquam ut regias nurus, quas in convivio luxuque cum aequalibus viderant tempus terentes, sed nocte sera deditam lanae inter lucubrantes ancillas in medio aedium sedentem inveniunt. Muliebris certaminis laus penes Lucretiam fuit. Adveniens vir Tarquiniique excepti benigne; victor maritus comiter invitat regios iuvenes. Ibi Sex. Tarquinium mala libido Lucretiae per vim stuprandae capit; cum forma tum spectata castitas incitat. Et tum quidem ab nocturno iuvenali ludo in castra redeunt.
Paucis interiectis diebus Sex. Tarquinius inscio Collatino cum comite uno Collatiam venit. Ubi exceptus benigne ab ignaris consilii cum post cenam in hospitale cubiculum deductus esset, amore ardens, postquam satis tuta circa sopitique omnes videbantur, stricto gladio ad dormientem Lucretiam venit sinistraque manu mulieris pectore oppresso "Tace, Lucretia, inquit; Sex. Tarquinius sum; ferrum in manu est , moriere, si emiseris vocem." Cum pavida ex somno mulier nullam opem, prope mortem imminentem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, miscere precibus minas, versare in omnes partes muliebrem animum. Ubi obstinatam videbat et ne mortis quidem metu inclinari, addit ad metum dedecus : cum mortua iugulatum servum nudum positurum ait, ut in sordido adulterio necata dicatur. Quo terrore cum vicisset obstinatam pudicitiam victrix libido profectusque inde Tarquinius ferox expugnato decore muliebri esset, Lucretia maesta tanto malo nuntium Romam eundem ad patrem Ardeamque ad virum mittit, ut cum singulis fidelibus amicis veniant; ita facto maturatoque opus esse; rem atrocem incidisse. Sp. Lucretius cum P. Valerio Volesi filio, Collatinus cum L. Iunio Bruto venit, cum quo forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus. Lucretiam sedentem maestam in cubiculo inveniunt. Adventu suorum lacrimae obortae, quaerentique viro "Satin' salve?" "Minime" inquit; "Quid enim salvi est mulieri amissa pudicitia? Vestigia viri alieni, Collatine, in lecto sunt tuo; ceterum corpus est tantum violatum, animus insons; mors testis erit. Sed date dexteras fidemque haud impune adultero fore. Sex. est Tarquinius qui hostis pro hospite priore nocte vi armatus mihi sibique, si vos viri estis, pestiferum hinc abstulit gaudium." Dant ordine omnes fidem; consolantur aegram animi avertendo noxam ab coacta in auctorem delicti : mentem peccare, non corpus, et unde consilium afuerit culpam abesse. "Vos, inquit, videritis quid illi debeatur : ego me etsi peccato absolvo, supplicio non libero; nec ulla deinde impudica Lucretiae exemplo vivet." Cultrum quem sub veste abditum habebat, eum in corde defigit, prolapsaque in vulnus moribunda cecidit. Conclamat vir paterque.
Voetnoten
1. stativa : (sc. castra) vast kamp / commeatus, us : (hier) vergunning / regii iuvens : de 3 zonen van Tarquinius Superbus, nl. Sextus, Arruns en Titus / otium terere : de tijd doorbrengen
2. convivium, i : feestmaal / comisatio, onis : drinkgelag / potare : drinken
3. mentio, onis : vermelding / laudare : historische infinitief / id : proleptisch, wordt verklaard door "quantum ceteris ... "
4. Quin? : Waarom niet? / nostrarum : sc. uxorum / ingenia : (hier) gedragingen
5. necopinatus : onverwacht / incalescere, calui : verhit worden / citare : in snelle beweging brengen / primis se intendentibus tenebris : bij valavond
6. Collatia : woonplaats van Collatinus / nurus, us : schoondochter / cum aequalibus : met hun gelijken, met hun vriendinnen
7. lana, ae : wol / lucubrare : bij lamplicht werken / in medio aedium : i. e. in het atrium / sedentem : de andere vrouwen zullen ze voordien wel hebben aangetroffen, liggend op een aanligbed / penes : bij (+ acc.)
8. stuprare : verkrachten / castitas, atis : kuisheid, eerbaarheid
11. sopitus : ingeslapen
14. obstinatus : halsstarrig weigerend / inclinari : wijken, toegeven / dedecus, oris : schande, oneer / iugulatus : doodgestoken / sordidus : gemeen
17. L. Iunius Brutus : een neef van Tarquinius Superbus; daar deze laatste alle troonpretendenten uit de weg wilde ruimen, had L. Iunius waanzin geveinsd; zo kreeg hij de bijnaam Brutus, maar zijn leven werd gespaard
18. oboriri, obortus sum : opkomen, opwellen / Satin' salve? : sc. agis = familiaire begroetingsformule : "Maak je het goed?" / Quid enim salvi est mulieri : "Hoe kan een vrouw het goed stellen?"
19. insons, ntis : onschuldig
20. pestifer : dodelijk
21. ordine : "de een na de ander" / avertere noxam ab coacta in auctorem : de schuld afwenden van het slachtoffer op de dader
22. illi : datief (Sex. Tarquinius wordt bedoeld)
23. culter, tri : mes, dolk
|
