. Op zaterdag, 4 oktober 2008, werd er op de boekenbeurs 'Het Andere Boek', in het Zuiderpershuis in Antwerpen, een interview afgenomen van Dirk Verhofstadt, auteur van het boek 'Pius XII en de vernietiging van de Joden', (Houtekiet/Atlas, 2008, 512 blz., ISBN 978 90 8924).
In dat boek komt vanzelfsprekend de vraag aan bod die Rolf Hochhuth in 1963 al stelde in zijn toneelstuk 'Der Stellvertreter': waarom heeft de toenmalige paus, Eugenio Pacelli, niet eerder, en niet feller gereageerd heeft, om de misdaden tegen de menselijkheid, uitgevoerd door de nazi's (Sjoa, Shoa, Judeocide, Holocaust) expliciet aan te klagen en af te keuren?
In die zoektocht worden er door Dirk Verhofstadt, en door andere auteurs (zie beneden), een reeks eventuele antwoorden, en deelantwoorden opgenoemd zoals: onverschilligheid, eeuwenoude afkeer jegens joodse mensen, struisvogelpolitiek, inerte houding, gebrek aan moreel leiderschap, opportunisme, bescherming van de eigen macht, het standpunt 'afkeuring heeft geen zin, maar ressorteert een contraproductief effect'.
Om de volledige uitleg te vinden moeten we waarschijnlijk nog een beetje dieper graven.
Ongetwijfeld beschouwde Eugenio Pacelli zich als het hoofd van 'de katholieke, godsdienstige gemeenschap' op de wereld, en oordeelde hij het, als behorend tot zijn taak, richtlijnen te verstrekken aan die katholieke gemeenschap op het gebied van katholieke godsdienstbeleving, dit in het bijzonder aan de katholieke leiders, zoals in het bijzonder de priesters en de bisschoppen. Anderzijds kon hij misschien vinden, dat het níet tot 'zijn specifieke taak' als paus behoorde, richtlijnen te verstrekken op andere gebieden, zoals politiek, industrie, kunst, culturele bezigheden, sociale structuren, voor zover die althans, strikt genomen, buiten het terrein van de katholieke godsdienstbeleving vielen. En allicht oordeelde hij tevens, dat hij zich - uit hoofde van zijn katholiek pausschap - evenmin hoefde in te laten met de godsdienstbeleving van andere godsdienstige groepen, zoals de protestanten, de joodse mensen, de mohammedanen, noch met de specifiek boeddhistische levenswijze van de boeddhisten.
Indien dat zijn overtuiging was, dan kan hij tevens geoordeeld hebben, dat hij zich, vanuit zijn functie als paus, geenszins hoefde bezig te houden met het eigenlijk politieke, culturele en sociale leven in bijvoorbeeld Groot-Brittannië, de VS, Canada, Australië, en daarbij aansluitend ook evenmin in andere staten zoals China, Rusland, Japan, Italië en Duitsland.
Hier rijst vanzelfsprekend de vraag: en wat ingeval er ergens ter wereld medemensen overgeleverd werden aan allergruwelijkste mishandelingen, zoals dat het geval was met de Judeocide van de nazi's in Duitsland?
Voor een antwoord daarop dien ik enkele uren terug te gaan in de tijd. Diezelfde namiddag was ik, een vijftal uren eerder, gaan luisteren naar een interview met de auteurs Johan Braeckman, Anne Provoost en Dick Pels. Daarin hoorden we het verhaal over een heel katholieke mevrouw uit het openbaar leven, die enige tijd eerder te verstaan gegeven had dat er, in haar overtuiging, een God is, die 'een bijzonder', en 'een gunstig plan' met haar voorheeft, zodat zijzelf zich bijvoorbeeld niet echt zorgen hoeft te maken over eventuele verkeersongevallen terwijl ze met de auto onderweg is; en tevens het verhaal over een nogal roekeloze chauffeur, die aan een geschrokken weggebruikster uitlegde, dat zij zich evenmin zorgen hoefde te maken in het drukke verkeer, vermits er een God is, die over alles wijselijk en zorgzaam waakt.
Tja, dan kon Eugenio Pacelli allicht ook een redenering volgen zoals deze, namelijk dat hij zich niet hoefde in te laten met de gruwelijke opsluiting, mishandeling en uitroeiing in de concentratie- en vernietigingskampen van nazi's (of van wie dan ook). Lag ook dat immers niet in de handen van een alwijze, algoede en almachtige God, in wie hij, zoals de andere godsdienstige mensen, geloofde? Die algoede, alwijze, almachtige God wist bijzonder goed, wat er allemaal gaande was, en als een goede huisvader hield hij zich, volgens godsdienstige geloofsovertuiging, daarmee onophoudelijk bezig. En vermits, zoals gezegd, de politieke, sociale en culturele aangelegenheden zich, bij veronderstelling, buiten de specifieke taak van een paus afspeelden, hoefde Eugenio Pacelli zich daarmee dan ook eigenlijk niet bezig te houden. Hij kon en mocht - in die overtuiging - gerust op beide oren slapen, hoewel de uitroeiingskampen op gruwelijke toeren draaiden!
Tja, kan hij misschien in bijkomende orde gedacht hebben, een mens kan niet met álles bezig zijn, en ook een paus is niet meer dan een mens, met 'een zekere gewilligheid wat de mentale vermogens aangaat, maar ook behoorlijk zwak als het op de uitvoeringscapaciteit aankomt. 'Daarenboven, vermits alles toch goed en wel in de handen van een alwijze, almachtige, algoede God berust, naar we moeten aannemen, hoef ik me eigenlijk en op de keper beschouwd, niet te bemoeien met wat er zich in het politieke leven in landen zoals Duitsland afspeelt. En gelukkig maakt dat me tevens het leven een beetje makkelijker; zowel op het gebied van gewetensrust, als op maatschappelijk vlak.'
Bemoeiden de katholieke Kerk, en de pausen, zoals ook Eugenio Pacelli, zich dan nooit met 'politieke aangelegenheden'? Blijkbaar - en paradoxaal genoeg - tóch wél! Maar daarvoor konden er dan wel andere redenen dan jodenvervolging door nazi's aangehaald worden. Zo werd er bijvoorbeeld in een pauselijke rondzendbrief uit 1937 (de encycliek 'Divini Redemptoris') uitdrukkelijk verwezen naar staten zoals Rusland, Mexico en Spanje en naar de politieke situatie in die landen, waar er op dat ogenblik misdaden tegen de menselijkheid plaatsvonden. In die gevallen kon de katholieke Kerk dat blijkbaar rechtvaardigen door in te roepen, dat zij zich daarmee diende te verdedigen tegen 'het atheïsme' dat, naar zij vreesde, van daaruit, samen met een nieuw politiek regime, 'de katholieke godsdienst' in christelijke landen zou aantasten. Ook de Duitse aanval tegen de Russen in de Tweede Wereldoorlog, de zogeheten 'operatie Barbarossa' in 1941, werd blijkbaar toegejuicht, namelijk als een veldtocht - niet tegen een staat of tegen een politiek - maar tegen 'het atheïsme', dat samen met het communisme dreigde overgebracht te worden naar het katholieke Europa. Zo werden ook, tijdens de bezetting van Polen door de Russen, op de Vaticaanse radiozender de misdaden die door de Sovjets in het bezette deel van dat land gepleegd werden, uitdrukkelijk afgekeurd. Allicht kon ook deze vorm van inmenging in politieke en militaire aangelegenheden gerechtvaardigd worden door de bekommernis en de vrees dat 'het atheïsme' vanuit Rusland het katholieke Europa kon overrompelen.
In deze gevallen konden de katholieke Kerk en haar leiders aanvoeren, dat ze klaarblijkelijk te maken hadden met omstandigheden, die 'hun godsdienst', waarvan de paus zich als de hoogste leider en de behoeder beschouwde, ernstig bedreigden. Hier kon ook Eugenio Pacelli eventueel inroepen, dat de katholieke Kerk, hijzelf en zijn voorgangers zich geenszins wensten in te laten met de politiek, de cultuur, de industrie, de sociale aangelegenheden, noch met iets van die aard bij de andere staten; maar dat zij enkel uitspraken deden met het oog op de beveiliging van de katholieke godsdienst, waarin zij het gezag op de wereld uitoefenden.
Deze uitleg kun je níet achterwege laten in een zoektocht naar een plausibele verklaring betreffende een nalatig stilzwijgen van de oorlogspaus over de Judeocide van de nazi's in Duitsland. Voeg je deze (deel-)verklaring toe aan de overige, bovenmelde, mogelijke verklaringen of deelverklaringen (onverschilligheid, struisvogelpolitiek, inerte houding, opportunisme, traditionele afkeer jegens joodse mensen, gebrek aan moreel leiderschap, bescherming van de eigen macht, het standpunt 'afkeuring heeft geen zin, maar ressorteert een contraproductief effect'), dan pas maak je kans een bevredigend antwoord te bereiken op de behandelde vraag.
We kunnen het aan hemzelf niet meer vragen, maar Eugenio Pacelli kon namelijk, voor zichzelf, het standpunt innemen, dat hij zich met datgene wat buiten het beperkte domein van een katholieke-godsdienst-beleving gelegen was, níet écht hóefde in te laten, vermits dat, strikt genomen, 'buiten zijn specifieke taak als paus' gelegen was, en dat daarenboven, overeenkomstig het katholieke geloof, berustte in de almachtige handen van een alwijze en algoede God.
============================
Andere werken in verband met het behandeld onderwerp:
David Kertzer: a) In Godsnaam - De katholieke kerk en de jodenvervolging; b) The Popes against the Jews; c) Unholy War;
Susan Zuccotti: Under His Very Windows: The Vatican and the Holocaust in Italy;
John Cornwell: Hitler's Pope, (1999);
Michael Phayer: The Catholic Church and the Holocaust, 1930-1965;
Günther Lewy: The Catholic Church and Nazi Germany, (New York, 1964);
Daniel Jonah Goldhagen: A Moral Reckoning (New York, 2002);
Ernst Klee: Persilscheine und falsche Pässe; Wie die Kirchen den Nazis halfen, (Fischer, Frankfurt 1991);
David Dalin (rabbijn en historicus): The Myth of Hitler's Pope (De Mythe van 'Hitlers paus');
Stichting Behoud Katholiek Leven: Het Vaticaan in de Tweede Wereldoorlog;
Bottum, J. en Dalin, D.: The Pius War: Responses to the Critics of Pius XII, (Lexington Books, 2004, ISBN 0739109065, 9780739109069);
Ciampa, Leonardo: Pope Pius XII: A Dialogue, (AuthorHouse, 2007, ISBN 1-425-97766-9);
Conzemius, V.: Eglises chrétiennes et totalitarisme national-socialiste. Un bilan historiographique, (1969);
Jansen, Hans (2000). De zwijgende paus ? Protest van Pius XII en zijn medewerkers tegen de jodenvervolging in Europa, (Kampen, Kok, 2000, 858 blz., ISBN 90-242-8529-1);
Jansen, Hans (2003): Pius XII. Chronologie van een onophoudelijk protest, (Kampen, Kok, 335 blz., ISBN 90-435-0736-9);
Lewy, G.: The Catholic Church and nazi Germany, (1964);
Marchione, M.: Pope Pius XII: Architect for Peace, (Paulist Press, 2000, ISBN 080913912X, 9780809139125);
Schneider, B.: Pio XII. Pace, opera della giustizia, (in: Storia et Personalità, 13, 1970);
S. Stokman OFM (red.): Het Verzet van de Nederlandsche Bisschoppen tegen Nationaal-Socialisme en Duitsche Tyrannie. Utrecht, 1945, Het Spectrum);
. Als ik mooie, jonge en/of volwassen vrouwen druk - of minder druk - zie telefoneren met hun leuke gsm-metjes, terwijl ze - al of niet scrupuleus - hun mooie hoofddoek dragen - en zo meer - dan vermoed ik lichtjes, dat zij tegelijkertijd denken:
- 'Gelukkig dat onze profeet vandaag niet leeft, of hij zou ongetwijfeld ons ook die gsm's verbieden!'
Verder leggen ze deze overweging - zonder scrupules - gloriërend naast zich neer.
Een gelijksoortige opmerking geldt vanzelfsprekend eveneens m.b.t. andere godsdienstige leiders uit de loop van de geschiedenis (en van heden).
. Vragen en opmerkingen, die er vaak gesteld, en geopperd worden:
'Heeft het leven zin? Heeft blijven leven zin, als er geen uitkomst meer te bespeuren valt? Het leven heeft géén zin. Het leven hééft zin!'
Er zijn mensen, die 'geloven': 'Het leven heeft zin;' - wat die uitspraak eigenlijk moge betekenen.
Je kunt zovéél 'geloven'!
Een humanistisch (of: 'menselijk') antwoord lijkt te zijn, dat het als een interessante taak kan opgenomen worden dat je, voor je leven, waarvan je op het eerste gezicht, niet zo direct een zin vat, zelf de zingeving in handen neemt en zelf een zingeving uitbouwt.
Dat doe je, door je daadwerkelijk te gedragen als een mens, een humanist, een medemens t.a.v. de anderen (en tevens in de mate van het vereiste, t.a.v. jezelf). Dan geef je zin aan je leven; - anders geformuleerd, aan jezelf. Je maakt jezelf of, metaforisch uitgedrukt, je leven zinvol t.a.v. anderen: medemens, mededier (en jezelf).
Hier stoten we op de vraag naar 'de eigenlijke betekenis' van de woorden 'zin' en 'zinvolheid'. Kan iets of iemand 'zomaar' zin hebben, 'zómaar' zinvol zijn - in het abstracte, in het ijle - m.a.w. zonder zin of zinvolheid 'jegens iemand'?
Een hele reeks (godsdienstige) mensen blijken (gedurende fases van hun leven) die zinvolle invulling niet of slechts 'in geringe mate' te verwezenlijken. Ze laten hun bestaan voortrollen, en 'geloven' tegelijkertijd, dat hun leven 'op zichzelf, uit zichzelf, zónder hun persoonlijke zingeving' zinvol is.
Ze staan 's morgens op. Ze wandelen, gaan of rollen door de uren, en proberen van de dag 'te genieten'. Eventueel hebben ze hún hobby's, of ze werken aan hún prestige. Dat zal eventueel een zinvolle invulling zijn voor hunzelf? Is zo'n leven ook zinvol t.a.v. anderen: jegens medemensen die ergens verscholen zitten; jegens personen die ontbering lijden ('wat kan het hun schelen!'), jegens mensen die heel wat te kort komen ('wat kan het hun schelen!'), jegens zoveel anderen?
Dat hoeven zíj zich toch niet aan te trekken! Het leven ís zinvol - uit zichzelf - zónder hun invulling. Dat wéten zij. Dat 'geloven' ze. (Mogen we een ernstig bewijs daaromtrent - met enige aanvaardbare waarde - eens inzien?)
En met betrekking tot zichzelf (tot daaraan toe) of tot medemensen, die op bijvoorbeeld achtenzeventigjarige leeftijd uitzichtloos ziek zijn, veel pijn lijden, het denkvermogen aan het verliezen zijn, hebben sommigen onder hun dan nog de pretentie, dat ze menen te moeten peroreren, dat mensen 'verplicht' zijn te blíjven voortleven die, gelet op de omstandigheden, oordelen dat het ogenblik aangebroken is, dat ieder redelijk persoon inziet, dat zij niet meer over de mogelijkheid beschikken om hun leven nog langer écht zinvol in te vullen - t.a.v. medemensen, mededieren (en zichzelf).
Hebben we daarmee niet een prachtig staaltje, hoe onzinnig een reeks standpunten zijn van diegenen die - op basis van veel vaagheid - donder- en ook stille preken ten beste geven over 'de zin van het leven' - zonder goed te vatten welke betekenis het woord 'zin' inhoudt!
. Als burgraaf Etienne Davignon het wenst te komen uitleggen op de Vlaamse televisie, wordt het dan niet de allerhoogste tijd dat hij 'behoorlijk Nederlands' leert?
. Er was volstrekt níets mis mee, dat die eenvoudige mensen op de wereldtentoonstelling mochten komen tonen, hoe hun dagelijks leven eruitzag.
Integendeel. 's Land wijs, 's land eer!
Allicht - maar vooralsnog beschik ik niet over die informatie - werden ze ook nog behoorlijk ervoor vergoed. (In het andere geval zou dat een minder fraai staaltje van betutteling en uitbuiting geweest zijn.)
Er was daarmee evenmin wat mis, als er wat mis was met de 'erg eenvoudige wijze' waarop 'ónze voorouders' leefden.
's Lands wijs, 's lands eer!
Wat er wél brutaal mis was, en ís:
1. Zogenaamd 'beschaafde(?)' bezoekers, die deze eenvoudige mensen als Untermenschen meenden te moeten 'bejegenen', hetgeen we tijdens de halve eeuw daarvoor nóg gekend en aan den lijve ondervonden hadden.
2. Een aantal geïnterviewden, die (minstens impliciet) te verstaan geven, dat die Kongolese dorpelingen niet in het openbaar mochten tonen, hoe zij in hun thuisland leefden, omdat zulks een minderwaardige levenwijze zou geweest zijn.
Dát zijn mensonterende uitspraken en handelwijzen en, en zulks vanwege zogenaamd 'ontwikkelde(?)' personen uit twintigste & eenentwintigste eeuw!
. Met zijn vieren wandelden ze in de nabijheid van de prachtige boerderij 'Ooievaarsnest' (thans een troosteloze ruine), waar Pieter Breughel de Oude vier eeuwen eerder geboren was en zijn jeugd doorgebracht had (zoals blijkt uit een 'ernstige' studie van de befaamde uitspraak van Carel Van Mander, in zijn al even merkwaardig 'Schilderboek' uit 1603-1604.
Na een tijdje vonden de mannen (klein en groot), dat het tijd werd voor een plasje. Vanzelfsprekend ging het erom, een zo flink mogelijke straal te produceren.
'Papa, hoe noem je dit eigenlijk?', vroeg de weetgierige Sam.
'Ik weet niet goed, of ik je dat al zal vertellen', antwoordde de grote Erwin.
'Toe!' drong Sam aan.
'Ja, Papa!' hielp de kleine Britt; 'achter de struiken hoort Mama het toch niet!'
'Opa Ties heeft mij vroeger geantwoord, dat het een straaljager is.'
Op jongensachtige toon plaagde Sam: 'Meisjes hebben dat niet!'
'Toch wél!' verdedigde Britt zich; 'maar bij meisjes blijft die altijd in de loods.'
. Je hoort heel wat woorden, die gewone taalgebruikers niet zo goed of ronduit verkeerd verstaan.
Ik vermeld een paar voorbeelden.
Je hoort wel eens dat iemand voor 'reactionair' uitgescholden wordt. Tja, kun je dan denken: 'Iemand die 'op iets reageert'. En wat kan er daarmee mis zijn?'
In de lessen natuurkunde praat de leerkracht het al eens over een natuurkundig fenomeen, dat hij een tikkeltje probeert te illustreren met de woorden: 'Actie is gelijk aan reactie.'
Maar het is de vraag wat auteurs doorgaans bedoele, wanneer ze iemand als 'reactionair' bestempelen?
Anderzijds noemen politici noemen zich wel eens 'progressief'.
Etymologisch lijkt dat woord zoiets als voortschrijdend en vooruitstrevend te betekenen. Maar welke strekking bedoelen de journalisten meestal als ze dat woord gebruiken?
Verder zijn er personen die zich heel graag als 'links', als 'linkse jongens', of als 'de linkerzijde' profileren.
Allicht is dat hun goed recht, als lezer en toehoorder maar begrijpen, wat ze ermee bedoelen.
Willen ze uitdrukken, dat ze in de volksvertegenwoordiging aan de linkerkant zetelen? Indien dat alles is, lijkt het maar een banale inhoud van het woord te zijn.
Bedoelen ze, dat ze graag herrie schoppen? Allicht toch niet; we leven immers in een beschaafde samenleving.
Of willen ze te kennen geven, dat ze het opnemen voor de minder gegoeden in de samenleving, degenen die het moeilijk hebben om de eindjes aan elkaar te knopen?
Als het zo is, kunnen we misschien een paar neologismen bedenken, welke die gezindheid heel wat ondubbelzinniger verwoorden: 'proletarisme' en 'proletaristen'.
. In verband met mensen die voor hun job iedere dag heen en weer reizen met het openbaar vervoer, en die daardoor (eventueel) problemen (zouden) krijgen, waar de rug van naam verandert, zoals bijvoorbeeld aambeien (voor zover dat al waar is), hebben humoristen het ooit gehad over het fenomeen 'pendelaars'.
Met betrekking tot degenen bij wie dergelijke problemen zich wérkelijk voordoen, zou je allicht, nog specifieker kunnen spreken over het fenomeen 'sukkelaars'.
. Er werd (in 2008) tussen de landbouwers en de regering een overeenkomst gesloten i.v.m. de korte periode, dat er drijfmest mocht uitgespreid worden op de akkers - dat er m.a.w. mocht 'gebeerd' worden.
Nu lees ik op 20 augustus 2008 in de krant: 'Carla Bruni wil beren in de Pyreneeën.'
* * *
Vóór 1947 zou dit aardigheidje niet mogelijk geweest zijn (in schriftelijke vorm).
Tot aan de spellingshervorming in dat jaar werd bedoeld woord enerzijds als 'beeren' geschreven (om te vermelden, dat er drijfmest op het veld kon uitgespreid worden), en anderzijds als 'beren' (wanneer men dieren wenste aan te wijzen).
Alleszins stond er in de krant níet: 'De presidentsvrouw wil beeren in de Pyreneeën'.
. Impasse in de onderhandelingen tussen Gemeenschappen en Gewesten. Aan wie zou dat liggen?
Het kiesdistrict BHV is nog altijd niet gesplitst - 'in strijd met de grondwet'!
Zoiets breng je toch onmiddellijk in orde - zonder het sine die uit te stellen, en zonder daarvoor compensaties te wensen! Als je zoveel respect niet opbrengt voor de grondwet, hou dan vollédig je mond!
Hadden de Franstalige onderhandelaars en politici die fout tegen de grondwet onmiddellijk uit de weg helpen ruimen - in plaats van dwars over de straat te gaan liggen - dan waren de onderhandelingen véél vlotter opgeschoten; dan was er geen dure tijd verstreken op de kap van de belastingbetaler; dan stonden we op dit ogenblik véél verder! En dan hadden zij zich loyale politici getoond.
Jean-Marc Piret, De
geschiedenis als slachtbank, Reflectieve modernisering en de wet bij Joseph
de Maistre, Marquis de Sade en G.W.F. Hegel. Uitgeverij VUBPRESS, 2009.
Professor Hubert Dethier, boekbespreking in: Filosofie - jg. 20 (2010), nr. 6
(nov./dec.), blz. 61-63 (Tweemaandelijks
tijdschrift van de Stichting Informatie Filosofie).
Een paar opmerkingen
daarbij: . Waar ligt de schuld
voor de verloedering? . Is ze inherent aan het wezen en de aard van de menselijke
existentie? .
Is ze gelegen in de
doorbraak van het wetenschappelijk onderzoek?
Is ze gelegen bij de
Verlichting?
Om positieve
resultaten te bereiken is er enkel de rationele, humanistische mens voorhanden
die, vanuit een gezond verlichtingsdenken, degelijke standpunten kan innemen en gezonde maatregelen kan te voorschijn brengen.
Indien godsdienstige
mensen dat eveneens doen, dan is ook hun denken een
gezond verlichtingsdenken.
Kritiek op een rasecht
verlichtingsdenken is geenszins op zijn plaats!
Kritiek op het
egocentrisme, dat ingebed zit in de menselijke existentie, is wél op zijn plaats!
Dat dit egocentrisme
vaak op heel egoïstische wijze misbruik maakt van de mogelijkheden
die voorhanden zijn ingevolge het florerend wetenschappelijk
onderzoek, in dat egocentrisme of egoïsme, daarin ligt de werkelijke oorzaak van
de verloedering! Niet in de vooruitgang van de wetenschap, integendeel!
En heel zeker niet in
een volgehouden verlichtingsdenken!
Om te eindigen, in
deze context, een citaat van vroeger: Als er in de
loop der tijden door 'ongodsdienstige lieden' afschuwelijke wandaden gepleegd
en aanbevolen werden, dan gebeurde dat 'niet' op basis van atheïsme, maar 'op
andere gronden': zoals krijgslust, wreedaardigheid, opportunisme, hebzucht,
hetgeen evengoed voorkomt bij mensen die in een of meer goden geloven. Maar het gebeurde, voor zover kan nagegaan
worden, 'niet' op basis van 'ongeloof' (niet op basis van 'atheïsme'). - (Cf. http://www.vdhm.be
; 'Nederlands' 'Religie'; ['Religie en atheïsme']).
. Een dorpsherder uit de Maasvallei - meer bepaald uit het mooie plaatsje Uikhoven tussen Maastricht en Maaseik - door zijn vrienden Jozef, of kortweg Jef, geheten - stond erom bekend dat hij sterk geloof hechtte aan een weldoende kracht van kruiden. Daarom werd hij doorgaans Jef Kroeët genoemd - hetgeen een dialectvariant voor 'Jef Kruid' is. Na 1953 werd deze benaming trouwens gewijzigd in Kroetjef.
Naast kruidendokter stond Jozef ook bekend als humoristische kerel. In een kleine ruimte hing bij hem het opschrift: 'Plaats voor afzetters en leeglopers'.
Onlangs werd in een weekblad een ludieke opmerking afgedrukt, waaraan volgende overweging ontsproot. Denkend aan de gerechten die zijn huishoudster hem dagelijks te eten bood, had Jef een alternatieve betiteling kunnen bedenken: 'Kamer voor gerechtelijke eetaflegging'.
. Zowel in Vlaanderen als in Nederland gebruiken we 'eigenlijk' al eeuwenlang 'dezelfde taal', het Nederlands: dezelfde formuleringen, dezelfde grammaticaregels, dezelfde uitdrukkingen.
Vanzelfsprekend treffen we in onderscheiden gedeelten van het taalgebied een locale kleur en nuances aan. Dat kan zelfs in eenzelfde straat voorkomen.
Kom je uit Groningen naar Lier, of naar het geboortedorp van Pieter Breughel de Oude, Grote-Brogel, dan hoef je geen andere taal te spreken. Je geraakt overal probleemloos terecht. Reis je uit Lier of uit Peer, waarvan Grote-Brogel een deelgemeente uitmaakt, naar Alkmaar of Leeuwarden, dan kun je daar eveneens probleemloos terecht met de algemene omgangstaal.
Uit welk oogpunt bespeur je een onderscheid? Nogal wat Nederlanders blijken over een heel wat engere taalcapaciteit te beschikken als de mensen in Vlaanderen. - (N.B.: Voor wie nog altijd niet helemaal mee zou zijn, wat het gebruik van het woord 'als' in een zin zoals deze betreft, hij gelieve eer kritiek uit te brengen even een 'degelijke spraakkunst' erop na te slaan, of een recent AN-boekje!)
Wanneer een Vlaming een Nederlander een ietwat bijzonder woord of een nieuwe uitdrukking hoort gebruiken, dan begint zijn gedachten-molentje op volle toeren te draaien. In zowat alle gevallen vat hij snel de betekenis, en vervolgens slaat hij het bijgeleerde in zijn geheugenbergplaats op.
Nogal wat Nederlanders blijken op dat gebied achterop te hinken.
Ooit las een Nederlander het woord 'aardappelen' in een tekstje. Dat was voldoende om 'verbaasd' te reageren met de corrigerend klinkende bemerking: 'Ik zou 'aardappels' schrijven.' Sla je een woordenboek open, dan vind je nochtans als meervoud zowel 'aardappelen' als 'aardappels'.
De alertheid om ook aan die mogelijkheid te denken, bezat die Nederlander blijkbaar niet! Zo zijn er wel heel wat voorbeelden aan te halen.
Waaraan kan zo'n fenomeen te wijten zijn?
Aan het historisch feit, dat de Vlamingen heel lange tijd zware 'invloeden' over zich heen hebben zien, en voelen komenn. Wie heeft er niet allemaal geprobeer in Vlaanderen huis te houden vanaf het steentijdperk? De Kelten, de Germanen, de Romeinen, de Spanjaarden, de Oostenrijkers, de Duitsers en de Fransen! En daarna hebben we ook nog de geallieerden, met Engelsen, Amerikanen, Canadezen, een tijdlang - gelukkig allicht - op visite gehad.
Vooral de Franse invloed heeft zich in Vlaanderen uitermate sterk laten voelen - tot op heden trouwens! Hiermee wil ik niet gezegd hebben, dat de Nederlanders nooit enig contact met anderstalig buitenland zouden gehad hebben, maar de beïnvloeding was bij hun zéker niet zo drastisch als in Vlaanderen.
Een wat eigenaardig fenomeen is, dat vaak een nieuw woord of een nieuwe uitdrukking, die een Nederlander al eens te berde brengt, nogal snel de weg vindt naar de lijst van wat men 'het Algemeen Nederlands' noemt. Vlaanderen blijkt uit dat oogpunt bijzonder stiefmoederlijk behandeld te worden. Woorden en uitdrukkingen die in héél Vlaanderen of in een heel groot deel daarvan jaren en jaren - decennia en decennia - ingeburgerd zijn, blíjft men weren. Een groter pak taal-empathie tegenover het zuiden zou correcter zijn.
Vaak komt daarbij ook nog, dat woorden of uitdrukkingen 'zomaar' afgekeurd worden. Wanneer taalgebruik, uitdrukkingen en slaafse vertaling werkelijk indruisen tegen het eigen idioom, dan worden ze terécht geweerd. Dan móet dat ook! Uitdrukkingen evenwel die, bij grondige beschouwing, helemaal níet indruisen tegen het Nederlands taaleigen, dienen níet afgekeurd te worden.
Verder hoor je vaak de beoordeling 'slecht' plakken op 'eigen woorden' uit het Nederlands taalgebied. Ik zou zeggen: er zijn 'minder gebruikelijke' woorden, woorden 'die wat in onbruik geraakt zijn', zelfs woorden die, bij een reeks taalgebruikers, 'als hinderlijk overkomen'. Dan is het aan de taalgebruiker om te oordelen, of hij ze in een bepaalde context of in bepaalde gevallen tóch wenst aan te wenden. Ingeval dergelijke taalelementen niet indruisen tegen het eigen idioom is er geen reden om ze 'slecht' te noemen.
