Bron 3: Prentenboeken over rouwen en afscheid nemen

Prentenboek 1: Een boom vol herinneringen

Bronvermelding

Teckentrup, B. ( 2013). Een boom vol herinneringen. Haarlem: Gottmer

Korte inhoud

Het boek gaat over vos die een lang en gelukkig leven heeft gehad maar die ontzettend moe is. Op een dag liep hij naar het plekje waar hij altijd graag in de zon lag. Daar viel hij in een diepe slaap. Uil had dit gezien, hij ging bij zijn vriend vos zitten. Hij was heel verdrietig maar wist ook dat vos heel erg moe was. Alle andere dieren, ook vrienden van vos, kwamen naar de plek waar vos lag. Het was een tijdje heel stil. Uil begon als eerste met het ophalen van een herinnering, langzaam begonnen alle dieren één voor één herinneringen op te halen over vos. Op de plaats waar vos lag, kwam een klein oranje plantje naar boven. Hoe meer verhalen de dieren ophaalden, hoe groter de boom werd. De dieren kwamen vaker samen om herinneringen op te halen. Het kleine plantje groeide al snel uit tot een kleine boom. Maar na weken, maanden, jaren van ophalen van herinneringen groeide de boom uit tot de grootste boom van het bos. Het was een boom vol herinneringen van vos en elk dier had in deze boom zijn/haar plaatsje, zo zorgden de boom voor iedereen van wie vos hield.

Link met rouwen

Vos sterft maar de dieren proberen hier goed met om te gaan door gelukkige en leuke herinneringen op te halen. Met dit boek kan je kinderen leren om niet altijd verdrietig te moeten zijn maar dat je ook fijne momenten kan oproepen over de persoon/het dier dat gestorven is.

Je kan als begeleider hierop verder werken en met de klas. Je kan een plantje planten met een foto op het potje van de overledene. Zo kunnen de kinderen hier ook herinneringen ophalen en zullen ze zien dat het plantje ook groeit.

Prentenboek 2: Het verdwenen kersenrood

Bronvermelding

Bakker, J. & Swerts, A. (2015). Het verdwenen kersenrood. Hasselt-Amsterdam-New York: Clavis

Korte inhoud

Dit verhaal is een ontroerend sprookje over prins Floris die zijn mama verliest. De mama van Floris, koningin Soroya, die kersenrode lippen had, gaf Floris vaak een zoen. Nadat zijn mama sterft lijkt het alsof hij lucht is geworden voor zijn papa. Zijn papa, koning Leon, is erg verdrietig en moet steeds aan zijn vrouw denken bij elke zoen dat hij ziet. Daarom verbied hij zijn koninkrijk nog te zoenen en laat een vloek uitspreken over het hele rijk zodat ze niet meer kunnen zoenen. Het volk wordt erg ongelukkig en ook Floris begrijpt het niet. Zijn papa doet zo afstandelijk en lijkt niet meer te weten dat hij nog een zoon heeft. Maar het volk komt in opstand en wil terug een zoen kunnen geven omdat ze zich dan zo veel beter voelen. Ook Floris wil dit en zo kan hij samen met het volk zijn papa toch overtuigen en laten inzien dat dit hem niet gelukkiger gaat maken want mama blijft weg.

Link met rouwen

Dit boek gaat niet puur over rouwen maar ook over de gevolgen van een sterfgeval. De mama sterft waardoor de papa enorm verdrietig is, maar door zijn verdriet vergeet hij ook een beetje zijn zoon. De jongen verliest dus eigenlijk zijn beide ouders, vertrouwenspersonen en dus ook zijn veiligheidsgevoel. Alles wat zijn vader hem aan zijn vrouw/mama doet herinneren moet weg en dit zie je ook van bij families waarin dit gebeurd, al is dit niet altijd de beste oplossing.

Bovenstaande boeken vond ik het meest bijzonder (deze had ik zelf ook nog nooit gelezen), hieronder volgen nog enkele boeken die ook werken rond ‘afscheid nemen’:

• Velthuijs, M. (2013) Kikker en het vogeltje. Amsterdam: Leopold

• van Genechten, G. (2010). Rikki en de eekhoorn. Hasselt-Amsterdam-New York: Clavis

• Robberecht, T.  & Goossens, P.(2002)  Eva en het land van de verloren zusjes. Hasselt-Amsterdam-New York: Clavis

Er zijn er natuurlijk nog veel meer!

Bron 4: Kinderen helpen bij verlies – Manu Keirse

Bronvermelding:

 Keirse, M. (2002). Kinderen helpen bij verlies. Tielt: Lannoo

Onthouden:

Ik heb tijdens het lezen van dit boek steeds opgeschreven wat ik als kleuterjuf/opvoeder belangrijk vindt om te weten om kinderen te helpen bij het verwerken van verlies. Deze puntjes heb ik hieronder verzameld:

• Reactie van kinderen op afscheid nemen, is dezelfde als de reactie van volwassenen

• Kinderen reageren eerst als kinderen, daarna als volwassenen.

• Voor iedereen is ‘verlies’ anders/individueel.

• Kinderen voelen aan wanneer er iets mis is, het ritme van de persoon die iets ‘achterhoud’ veranderd. Dit merken kinderen heel snel op. Vb. sneller ademen, andere stem,…

• Baby’s/jonge kinderen rouwen door verandering van eetgewoontes, anders slapen,…

• Als kinderen niet geconfronteerd worden met de dood van leeftijdgenoten, denken ze dat dit enkel bij ‘oude’ mensen kan voorkomen.

• Eerlijkheid is zeer belangrijk! Anders gaan kinderen hun fantasie laten werken waardoor de gevolgen soms nog erger zijn.

• Biedt kinderen tijd en veiligheid.

• Een leerkracht kan een veilige omgeving bieden voor de kinderen. Hij/zij kan hen een “nieuwe” (voorlopige) veilige thuis bieden.

• Kinderen rouwen midden in het gewone leven, niet op bevel maar gewoon wanneer een situatie zich voordoet.

• Er is kans op tijdelijke regressie na het verlies:

  • Tijdelijke ‘pauze’ in het rouwproces, ze willen terug naar de periode die nog ‘goed’ was. Vb. knuffels vragen, zindelijkheid,…

  • Vraag naar aandacht

• Kinderen zetten verdriet vaak om in hun spel/gedrag omdat ze de verbale en mentale mogelijkheden nog niet hebben. Wanneer je dit opmerkt reageer dan met begrip en ga het kind niet straffen.

• Kinderen stellen rouwen soms uit omdat ze eerst willen weten of hun basisbehoeften nog voldaan worden. Vb. haar kammen door mama, samen eten, naar hobby’s gebracht worden,… en of ze nog een veilige thuis hebben.

• Verzeker kinderen ervan dat hun gevoelens normaal zijn.

• Dwing kinderen niet tot praten

• Wees klaar om te luisteren als kinderen klaar zijn om te praten.

• Accepteer de uitspraken van verdriet

• Vertel nooit aan kinderen dat ze zich sterk moeten houden en niet moeten huilen.

• Beloof nooit aan kinderen dat de andere ouder niet zal sterven.

• Verbreek de dagelijkse routine niet meer dan nodig.

• Vermijd alle veranderingen die kunnen vermeden worden onmiddellijk na een belangrijk verlies.

• Moedig hen aan om met hun vrienden te praten.

• Stimuleer de omgeving om ook aandacht op te brengen voor de kinderen.

• Geef aandacht aan de dromen van kinderen

• Denk eraan dat feestdagen dagen zijn waarop kinderen het verlies zeer intens kunnen voelen.

Er zijn enkele mythen rond kinderen en rouwen die je beter vermijd, namelijk:

• Kinderen en peuters zijn te jong om verlies te ervaren en te rouwen

• Een rouwproces van een kind verloopt in voorspelbare fasen.

• Kinderen rouwen slechts een korte tijd

• Ouders moeten hun verdriet verbergen voor hun kinderen.

Er zijn volgens dit boek 6 basisbehoeften die het kind helpen groeien door verlies:

1. De realiteit van de dood onder ogen zien. -->  Kinderen moeten de waarheid weten en moeten een eerlijke uitleg krijgen.

2. De pijn van het verlies ervaren --> Kinderen moeten worden aangemoedigd om alle emoties en gedachten zoveel mogelijk te uiten en moeten weten dat dit goed is.

3. De relatie met de persoon die is gestorven omvormen van een aanwezigheid naar een herinnering. --> Het kind toestaan en aanmoedigen om situaties/dingen te vertellen ‘wat het vroeger was’ en niet meer het ‘hier en nu’.

4. Een nieuwe identiteit ontwikkelen op basis van een leven zonder de persoon die gestorven is.

5. Zoeken naar een zinvolle context voor de dood.  --> Kinderen moeten de kans krijgen om levensvragen rond de dood te stellen. Dit hoort bij het zoeken naar de zin van het leven nadat ze iemand verloren zijn.

6. Een continu steun gevende volwassenen aanwezig in de komende jaren.

 Bron 5: Muziek over afscheid nemen en sterfte

Bronvermelding

Fiddelaers – Jaspers, R. (2011). De rouwende school. Handboek voor kinderopvang primair en voortgezet onderwijs en mbo. Heeze: In de wolken

https://www.youtube.com/watch?v=oIB9AdJItOg

Marco Borsato - Opa

https://www.youtube.com/watch?v=KMS5Ulj7vT0

Marco Borsato - Vlinder

https://www.youtube.com/watch?v=EOwTJlpYvNc

Marco Borsato - Een wereld zonder jou

https://www.youtube.com/watch?v=8USOmUutKKo

Onthouden