02-05-2010 om 17:05 geschreven door laurens  

In De Morgen van 31 maart kwam ik volgende zinnen tegen: ‘Ik ben er trouwens van overtuigd dat er geen absoluut foute en geen absoluut juiste dingen zijn. We kunnen er wel over discussiëren wat we verkeerd zouden kunnen vinden en wat niet. Zeker als het over ecologie gaat.’ (Wilhelm Schmid)

 Stel: We verminderen de CO₂-uitstoot van auto’s door brandstof te vervangen door een nieuwe duurzame en neutrale energievorm. Dé toekomstige energie voor auto’s wordt waterstof en de brandstofcel(voor de gsm) die daarop werkt. Natuurlijk moet hierin wel grondig geïnvesteerd worden.

Allemaal goed en wel denk je dan maar wat is je mening als je weet dat elke mens elke dag ook een hoeveelheid CO₂ uitstoot door onze ademhaling? Ongewild veranderen we sowieso het klimaat. Totale recyclage door de duurzame energie is dus onmogelijk.

 Vind jij het dan goed dat wij gaan investeren in de nieuwe duurzame energie (die veel geld kost) en uiteindelijk toch geen 100% oplossing is? Of ben je van mening dat we dit niet moeten doen, omdat het toch niet helpt en onze aarde al zoveel beschadigd is? 

Laurens

25-04-2010 om 14:45 geschreven door laurens  

Ethiek zoekt naar de algemene principes die uitmaken wat goed is en wat slecht is, ethiek probeert dus op moeilijke vragen een antwoord te geven.

 De vroegste antwoorden werden gevonden in de religie/Gods wil vb. de joods-christelijke filosofen voor wie de Bijbel bepaalde wat goed of slecht was. De Bijbelse teksten werden echter niet door iedereen op dezelfde manier begrepen, zodat er ook hier twistpunten waren vb. voor sommigen is doden soms geoorloofd, en kan een oorlog een ‘heilige oorlog’ zijn.

 Ik denk dat er geen strikte scheiding is tussen goed en kwaad. Goed en kwaad zijn subjectieve waarden : voor de ene persoon is iets goed, terwijl dit voor de andere weer slecht kan zijn. Het kwaad staat loodrecht tegenover het goede, beide kunnen echter niet onafhankelijk van elkaar bestaan.

 Citaat van Socrates: “het enig onvoorwaardelijke goede is kennis/wijsheid, aangezien al het andere goede alleen maar goed is voor de handelende persoon als het op de juiste wijze wordt gebruikt – en het wordt alleen maar op de juiste wijze gebruikt als het wordt geleid door wijsheid”

 Socrates zelf heeft geen geschriften nagelaten, maar zijn ideeën worden door Plato uitgebreid beschreven, evenals door Xenophon. Wat in deze geschriften een letterlijke weergave is van zijn woorden is moeilijk te achterhalen, het blijven geschriften van na zijn dood, met eigen interpretaties van de schrijvers.

 Volgens Socrates wordt het handelen gemotiveerd door wat het beste is voor zichzelf, meer bepaald als de handeling volledig succes in het leven bevordert : “deugd is de eigenschap die globaal succes in het leven garandeert”.

 De motivatie wordt dus ingegeven door begeerte (volledig succes) en door het geloof in de kennis van het beste. Indien het doel niet bereikt wordt heeft dat te maken met een onvolkomen kennis van wat goed is.

Hieruit komt de stelling “niemand pleegt uit eigen wil onrecht, ieder die onrecht pleegt doet dat tegen zijn wil of is onbedoeld” of  “het ligt niet in de menselijke natuur om bereid te zijn op iets in te gaan op dat wat men als kwaad beschouwt, liever dan op het goede”.

 Voor Socrates was een deugdzaam leven een doel op zich, het was geen middel om tot geluk te komen “deugd is kennis, deugd is menselijk welzijn”

Deze ideeën worden door Socrates als een stelling geplaatst, als een theorie, er zijn echter weinig argumenten om deze stelling te onderbouwen of te versterken, terwijl hij meningen van anderen steeds kritisch benadert door hen vragen te stellen (de dialogen).Op basis van deze stellingen kan je dus afleiden dat misdaden ontstaan door een gebrek aan inzicht, zijn misdadigers dan verantwoordelijk voor hun daden ? Een onderbouwde of sluitende visie op wat nu goed en slecht is wordt niet gegeven.

De filosofen Jeremy Bentham (1748-1873) en John Stuart Mill (1808-1873) schreven een nieuwe kijk op ethiek nl. het principe van het nut om te bepalen of een handeling goed of slecht is = het utilitarisme.“een handeling is goed in de mate waarin ze bijdraagt tot geluk en slecht in de mate waarin ze bijdraagt tot ongeluk. Een handeling is altijd goed als ze bijdraagt tot het grootste geluk van het grootste aantal mensen”.De definitie van ‘geluk’ werd door Bentham omschreven aan de hand van 7 factoren (de hedonistische calculus).

Naast de stelling van Socrates was er ook kritiek van andere filosofen op het utilitarisme.

Een eerste kritiek: je kan de gevolgen van een handeling pas later inschatten en niet vooraf. Je kan pas achteraf bepalen of een handeling leidt tot geluk.

Een tweede kritiek zegt dat het principe dat een handeling altijd goed is, als ze bijdraagt tot het grootste geluk van het grootste aantal mensen,wanneer je de massa voorop stelt.De meerderheid tegenover de minderheid. Wat goed is voor de ene persoon is niet automatisch goed voor een andere persoon (kritiek van Nietzsche).

Een derde kritiek bestaat er uit dat de drijfveren of motieven van een handeling niet worden nagekeken: Immanuel Kant gaat uit van de motivering waaruit iemand handelt: ‘moreel is diegene die handelt zonder gevoelens of neigingen te laten meespelen’. Een handeling is moreel als ze zonder gevaar een universele praktijk kan worden. (wat zijn de gevolgen als iedereen een bepaalde handeling zou stellen?).

 In een mens schuilen zowel goede als slechte eigenschappen. Indien de mens enkel over slechte eigenschappen zou beschikken, dan zou dit betekenen dat de mens van nature uit niet deugt en dat een aantal ‘kwade aandriften’ aangeboren zijn. Als gevolg hiervan zou de mens niet spontaan en uit zichzelf tot het goede komen, en steeds onderhevig zijn aan verleidingen, die als hij er aan toegeeft, zijn leven en dat van zijn naasten tot een hel kunnen maken.

De mens beschikt ook over eigenschappen die net de tegenpool kunnen zijn van deze ‘kwade aandriften’. Dit zijn dan goede eigenschappen die er voor zorgen dat het kwade getemperd kan worden. Een mens kan neen zeggen tegen verleidingen. Hiervoor moet er wel een zekere wilskracht en doorzettingsvermogen zijn.

 Er bestaat dus niet zoiets als een absoluut goede of absoluut slechte mens. Goed en kwaad houden elkaar in evenwicht, zoals licht en donker.  Hoe meer de mens zich uitslooft om goed te doen, des te meer zal hij op een gegeven moment in woede uitbarsten als niemand zijn goede wil waardeert. Dat wil zeggen dat dit ‘teveel’ aan goede wil zichzelf weer rechttrekt door een woede-uitbarsting om weer tot een psychisch evenwicht te komen.

 Een algemeen onderscheid tussen goed en kwaad is echter nodig om een maatschappij op te bouwen, om te maken dat er een samenwerkend geheel bestaat. Zonder deze kennis zouden we in een wereld van totale chaos belanden, waarin iedereen doet wat volgens hem goed is.

Om deze chaos tegen te gaan bestaat er zoiets als het rechtsstelsel. Het doel hiervan is om wanorde te bestrijden en orde te handhaven in de samenleving, zodat er waarden als zekerheid, voorspelbaarheid en vrede kunnen bestaan.

 Om uit te maken of iets goed of slecht is voor onze maatschappij ga ik dus uit van ons rechtsstelsel : je moet niets doen wat je niet mag. Wetten worden echter door mensen gemaakt, en zijn afhankelijk van tijd en plaats. In sommige delen van de wereld is roken op straat strafbaar, terwijl dit hier (nog) niet aanzien wordt als een misdaad. Minder dan 50 jaar geleden was het enkel voor mannen mogelijk om te gaan stemmen, voor vrouwen was dit verboden. Euthanasie is in sommige landen toegestaan, terwijl andere landen dit als moord beschouwen. Je merkt dat het rechtsstelsel ook zelf moet veranderen, evolueren. Deze veranderingen komen vaak niet uit zichzelf, maar zijn het gevolg van acties van enkelingen, die achteraf door meer mensen worden nagevolgd tot het punt dat het een algemene opvatting of praktijk wordt. Gelijke behandeling van holebi’s was vijftig jaar geleden niet mogelijk, maar wordt in onze maatschappij nu als waardevol en noodzakelijk beschouwd door de acties van enkele bekende kunstenaars die het probleem onder de aandacht brachten, totdat ook het homohuwelijk algemeen werd goedgekeurd.

 Bepaalde handelingen kan je op het eerste zicht gemakkelijk als positief of negatief inschatten, bijvoorbeeld door de vraag te stellen of de handeling bijdraagt tot een betere maatschappij. Iedereen is het er over eens dat Broederlijk Delen steunen, een positieve handeling is met positieve gevolgen.

Toch kan ook een positief bedoelde handeling gevolgen hebben die toch negatief zijn na langere tijd : afhankelijkheid van steun ontneemt de mens zijn eigen zelfredzaamheid en creëert een mentaliteit van slachtoffer dat zijn leven niet in eigen handen kan nemen en steeds een beroep moet doen op de rijke oom. Die rijke oom kan dan ook aanspraken beginnen maken op compensatie voor zijn ‘goede daden’ Bv: Plunderen van bodemrijkdommen in de koloniale tijden. Bepaalde goedbedoelde handelingen kunnen ook op langere termijn een zeer negatief gevolg hebben zoals de bekering van de ‘wilden’ door de katholieke kerk : dat was oorspronkelijk bedoeld om een bepaalde cultuur of beschaving door te geven, maar met als negatief gevolg dat de eigen cultuur en religie kapot gemaakt werden.

Zelfs een negatieve handeling kan zowel positieve gevolgen als negatieve gevolgen hebben.Een leugentje ‘om bestwil’ om bijvoorbeeld een vriendschap niet te schaden is op zich een leugen, dus een negatieve handeling, met echter een positief gevolg : de vriendschap wordt behouden.

 Ook de drijfveer is belangrijk om af te wegen of iets goed of kwaad is : hoe komt het dat iemand kwaad doet? Een mishandelde echtgenote kan vrijgesproken worden van moord op haar man, aangezien de omstandigheden haar handelswijze(de moord) ‘begrijpelijk’ heeft gemaakt. Een koelbloedige roofmoord is minder begrijpelijk en wordt ook zwaar bestraft.

 Naast het overkoepelende niveau van wetten om een leefbare maatschappij te maken is er ook nog de persoonlijke moraal : wat doe ik in mijn eigen leven, hoe handel ik overeenkomstig mijn geweten ?Deze persoonlijke moraal komt voort uit opvoeding, en dit in brede zin. Opvoeding krijg je immers thuis, maar ook door vorming elders en door het voorbeeld van anderen, de zogenoemde rolmodellen. Barack Obama is nu een rolmodel voor een groot deel van de zwarte en Afrikaanse bevolking.

 Daarnaast is er ook nog een genetisch aspect : onderzoek toont aan dat bepaalde karaktertrekken ook genetisch worden doorgegeven, dus bepaalde eigenschappen en zelfs waardeoordelen zouden genetisch kunnen worden overgeërfd. Het is dan nog steeds de persoonlijke keuze wat je ermee doet : indien ik in een gewelddadig gezin wordt opgevoed is de kans groot dat ik dergelijk negatief gedrag kopieer, maar ik kan ook nadenken over dit gedrag en besluiten om het anders aan te pakken. Indien ik van nature een opvliegend karakter heb zoals een van mijn voorouders, dan kan ik bijvoorbeeld door karate of yoga hieraan iets veranderen.

Een ander onderzoek toont de invloed van voeding, en niet alleen opvoeding of cultuur of genen, aan op het gedrag. Gevangenen die enkel fastfood krijgen zouden meer gewelddadig gedrag vertonen dan gevangenen die een gezonde voeding met weinig geraffineerde suikers en weinig vlees krijgen voorgeschoteld. Welk element heeft dan het meeste invloed ? Opvoeding? Erfelijkheid? Levensomstandigheden zoals voeding ?

 Ook recent neurologisch onderzoek toont aan dat mensen met een hersenafwijking (na ongeval/ziekte...) een compleet ander gedrag kunnen vertonen en een andere persoonlijkheid kunnen krijgen. Van de ene dag op de andere kan een agressief iemand die geen enkel gezag/wet respecteert veranderen in een gemoedelijke en brave persoon, terwijl iemand met goede sociale vaardigheden kan veranderen in een agressief persoon. Onderzoek van de hersenen toont aan dat bij deze personen een bepaald gebied in de hersenen niet meer of slecht functioneert. Dan kan je jezelf de vraag stellen : zijn het dan de hersenen die ons begrip van goed en kwaad sturen, die bepalen of we 'kwade neigingen' vertonen ? Wat dan met de invloed van geneesmiddelen op de hersenen ? Bij misdrijven kan dit ingeroepen worden als verzachtende omstandigheid, zelfs de invloed van hormonale schommelingen (het zogenaamd premenstrueel syndroom bij vrouwen) werd al ingeroepen als verzachtende omstandigheid bij misdrijven, gezien hormonen ook ons gedrag aansturen… 

Hetzelfde fenomeen zie je bij mensen die net uit narcose ontwaken : door de werking van de geneesmiddelen (narcose is eigenlijk een soort van vergiftiging) wordt ook de werking van de hersenen beïnvloed, en kan ook het gedrag veranderen van de persoon die met narcose werd behandeld. Meestal is dit van tijdelijke aard, maar bij oudere mensen kan het echter dementie bevorderen, en dus ook een andere denkwijze doen ontstaan over goed en kwaad. 

Dan stel ik mij de vraag: Wat zou je doen mocht er een operatie of een medicijn bestaan dat iedereen wijzigt naar vredelievende personen? Of een geneesmiddel dat slechte herinneringen wegveegt zodat er geen hartzeer meer is? (=het onderwerp van de film Eternal Sunshine of the Spotless Mind)  

Wat indien de persoonlijke moraal in botsing komt met de algemene wetten? Kernwapens kan ik persoonlijk afkeuren, maar wat als die in ons eigen land gestationeerd zijn? Ga ik hier dan ook tegen betogen? In Zuid-Afrika was er scheiding van de verschillende rassen, hoe zou ik als blanke op die plaats en tijd gereageerd hebben? Een eenduidig oordeel is hierin niet te trekken: in het persoonlijke leven moet elk zijn eigen handelen aftoetsen en de mogelijkheid hebben om zijn waarden bij te stellen. Ik ben niet meer dezelfde persoon die ik 10 jaar geleden was: door mijn leven en ervaringen groei ik, en groeit ook mijn bewustzijn over goed en kwaad in mijn eigen leven.

Goed en kwaad blijft dus een interessant thema dat steeds voor discussie vatbaar is en zal blijven!;)

Laurens DS.

31-03-2010 om 00:00 geschreven door laurens