Wat is liefde ?

Verliefdheid wordt beschreven als het hoogtepunt van de kwelling, vervoering, verwarring, enkel kunnen denken aan die ene persoon in deze tekst. Het lijkt wel of we enkel over negatieve kenmerken kunnen spreken. Maar volgens mij heeft verliefdheid twee kanten. Ze kan zowel mooi als beangstigend zijn, zowel creatief als destructief, ze is stuntelig maar tegelijk rustig. Ze geeft een gevoel nergens liever te willen zijn als bij hem/haar.
Maar liefde en verliefdheid zijn niet hetzelfde, daar is iedereen het onderhand wel over eens, of niet? Laten we beginnen met een van de meeste bekendste boeken over de liefde: Plato’s Symposium. Enkele bekende oude Grieken leggen ons hierin uit wat hun mening is over liefde en waarom we er zo passioneel mee bezig zijn.

De meest sprookjesachtige is misschien wel deze van Aristophanes. Voor hem is liefde streven, verlangen naar het geheel. Volgens hem waren wij vroeger allemaal hermafrodieten. Maar omdat we te machtig waren, omdat we zowel man als vrouw waren en onze trots te groot was, sneed Zeus ons in twee. Sindsdien hunkert iedereen ernaar om opnieuw verenigd te zijn met de helft waarvan hij gescheiden is. Westerse mensen uit onze tijd kunnen zich niet meer vereenzelvigen met zo een mythe. Maar misschien is de gedachte wel juist dat iedereen iemand zoekt die zichzelf aanvult. We kunnen allemaal goed vinden met mensen die dezelfde interesses delen als onszelf. Maar als wij een partner zoeken gaan we regelmatig op zoek naar mensen die ons aanvullen en net de tegenovergestelde eigenschappen hebben als onszelf. Mensen die bijvoorbeeld juist niet alles tot in de puntjes plannen of net die mensen die minder risico’s nemen als wij zelf. Met die gedachte kunnen we zeggen dat we op zoek gaan naar het geheel. We kunnen ons afvragen of liefde dan een zoektocht is naar die ‘andere helft’. En wanneer we deze gevonden hebben, kunnen we dan over de ware liefde spreken? Bestaat er voor iedereen iemand die hem/haar helemaal aanvult? Of misschien hebben we die andere helft helemaal niet nodig. En kunnen we evengoed de liefde vinden in iemand die hetzelfde is als ons. Ik zou eerder op zoek gaan naar iemand die mij aanvult, iemand waarmee ik een team vorm. Dat is volgens mij echte liefde. Iemand die jij kan aanvullen en die je jezelf laat aanvullen.

Volgens Socrates gaat het helemaal niet over elkaar aanvullen. Socrates verklaart dat verliefd worden fysiek is. We worden aangetrokken tot bepaalde mensen door hun uiterlijk met het verlangen om er mee in bed te belanden. Maar dit is volgens Socrates geen liefde. Verliefdheid kan wel vooraf gaan aan liefde. Uiteindelijk kunnen we er toe komen dat we niet enkel voor de schoonheid van het lichaam voor die ene persoon kiezen maar voor de schoonheid in het algemeen. We gaan bij onze geliefde op zoek naar schoonheid in verschillende vormen. En zo kunnen we leren zien dat de schoonheid van de ziel waardevoller is dan de fysieke schoonheid. Eens we dit kunnen, kunnen we ook de schoonheid van de schoonheid leren waarderen. Voor Socrates kan lust, verliefdheid dus, leiden tot een liefde voor algemene schoonheid. Socrates zegt dat liefde de schoonheid van de schoonheid leren waarderen is door de andere. Wanneer we nu Socrates zijn gedachtegang volgen lijkt het of we bij elke persoon liefde kunnen vinden. Want als je na de verliefdheid, die volgens Socrates louter lust is, sowieso de schoonheid zal leren begrijpen van iemand hoef je niet verliefd te zijn om de schoonheid te vinden. Je kan dus in theorie iedereen leren liefhebben zolang je maar zijn/haar schoonheid leert ontdekken. Maar als je wordt uitgehuwelijkt zal je dan ook op zoek gaan naar de schoonheid van iemand? Volgens mij lukt dit niet altijd, en gaan twee mensen dan gewoon naast elkaar leven. Je kan niet in elke persoon schoonheid vinden. Ik kan mij wel vinden in Socrates zijn mening: wanneer je de schoonheid in een ander vindt, vindt je ook de liefde vindt. Echte liefde gaat volgens het cliché inderdaad verder dan het fysieke, de aantrekking. Naar mijn mening kan je ook echt niet je hele leven met iemand delen enkel en alleen door de aantrekking. Daarvoor is aantrekking niet sterk genoeg. Aantrekking en ook de verliefdheid valt uiteindelijk weg. Dus misschien kunnen we het cliché gelijk geven.
Toch is aantrekking of het seksuele niet helemaal irrelevant voor liefde. Het draagt volgens deze tekst bij tot een lagere versie van hogere liefde. Volgens het christelijk denkpatroon kunnen we pas tot die hogere liefde komen als we het fysieke gedeelte achter ons laten. Naar mijn mening kan je het ene niet van het andere scheiden in een relatie en bestaat een goede relatie zowel uit aantrekkingskracht als de schoonheid van de persoonlijkheid.
Natuurlijk kunnen we het begrip liefde niet enkel beperken tot een relatie. Daarom kunnen we misschien wel zeggen dat het seksuele helemaal niet van toepassing is bij de vraag “Wat is liefde?”. Als we spreken over moederliefde, Godsliefde, naastenliefde, ... kunnen we helemaal niet spreken over het fysieke aspect. Maar is dit wel De Liefde? Kunnen we deze vormen van liefde wel samen behandelen? Naar mijn mening spreken we hier over een totaal ander soort liefde en moeten we deze aspecten van elkaar scheiden.

Voor Arthur Schopenhauer daarentegen hangen liefde en verliefdheid samen. Hij zegt dat “verliefdheid uitsluitend geworteld is in de seksuele impuls”. Liefde is voor hem enkel een romantische naam om de drang weer te geven die we voelen om ons voort te planten. Ik ben het helemaal niet eens met deze mening. Het lijkt me bijzonder onwaarschijnlijk dat het hierbij ophoudt. Ik kan dit eenvoudig tegenspreken. Wanneer een geliefde uit je leven verdwijnt voel je pijn, kan je nog moeilijk functioneren, verdwijnt de concentratie, … Ik kan moeilijk aannemen dat er zo'n sterke gevoelens kunnen ontstaan enkel en alleen omdat je de drang hebt je voort te planten. Maar hier heeft Schopenhauer een antwoord op. Volgens hem is de hartstocht heel belangrijk; vandaar deze gevoelens. “Liefde beslist immers over niets minder dan de samenstelling van de volgende generatie.” Voor hem is het eigenlijk een soort instinct.
Naar mijn mening kan deze drang niet vereenzelvigd worden met liefde. Ik kan niet geloven dat het enkel hierom draait. Misschien ben ik wel een beetje te romantisch voor Schopenhauer. Maar hoe kunnen we nu zeggen dat enkel een instinct zo'n sterke gevoelens teweeg kan brengen. Dit lijkt mij al te onwaarschijnlijk. Volgens mij houdt liefde dus meer in dan enkel een instinctieve drang.
Nog krachtiger is de mening van Nietzsche. Hij zag de liefde als “de dodelijk haat tussen de geslachten”. Volgens Nietzsche verlangt de man er enkel naar de vrouw aan zijn wil te onderwerpen. En de vrouw wenst “bezeten” te worden door de man. Dit lijkt mij nog maar zelden voor te komen in dit deel van de wereld. Waar de mens reeds sterk ontwikkelt is en de vrouwen de vrouwenemancipatie hoog in het vaandel dragen. Ik kan weinig meisjes, vrouwen rond mij vinden die de volledige onderwerping aan een man zouden omschrijven als liefde. Het lijkt me ook sterk dat mannen enkel een volgzame gans achter hun gat willen. Liefde heeft wel met overgave te maken en dingen kunnen opofferen voor de andere maar dit hoort van beide partijen te komen. Ik zou het vreemd vinden als er in onze cultuur nog veel mensen zijn die er dezelfde mening op nahouden als Nietzsche.

Het wordt nog straffer wanneer we kijken naar J.P Sartre voor wie liefde ”een onrealiseerbaar ideaal” is. We voelen ons aangetrokken door de vrijheid en de onafhankelijkheid die we in de andere ontdekken en tegelijk voelen we ons daardoor bedreigd, en proberen we hem hiervan te beroven zodra we die vrijheid hebben. Voor hem bestaat liefde dus eigenlijk niet. Maar hoe kan het dan dat mensen zeggen dat ze van de liefde leven? Wat dan met mensen die al eeuwig bij elkaar zijn? Wat met alle verhalen ooit over liefde geschreven en alle liedjes ooit over liefde gemaakt? Ik kan niet geloven dat dit enkel een soort droom is, iets onrealiseerbaars , iets zoals geloof in God. Het geloof waarin velen nu niet meer geloven. Zal dit ooit ook zo eens zijn bij liefde? Zullen we ooit allemaal de liefde uit ons leven verbannen, en enkel leven van lust? Ik kan niet geloven dat we ooit van de idee liefde zullen afstappen en er een wereld zal bestaan die enkel wordt geleidt door lust en ratio zoals in boeken als Brave New World en 1984.

Kant is al iets positiever over de liefde maar zegt dat de liefde nooit moreel kan zijn. Hij maakt een onderscheid tussen twee soorten liefde. De een is de praktische liefde. Dit houdt in dat we iedereen die in nood is willen helpen onafgezien van de relatie die we met die persoon hebben. Een zeer mooie christelijke gedachte, maar die echter misschien niet zoveel in praktijk wordt gebracht.
De pathologische liefde daarentegen komt tot uiting wanneer we onze geliefde helpen enkel uit oppervlakkige passie helpen. Dus wanneer we onze geliefde helpen zou dit niet enkel zijn omdat we denken dat we het goede doen maar gewoon om goed te staan bij onze geliefde. Dit lijkt me totaal verkeerd.
Wij helpen geliefden niet enkel uit eigen belang. Maar ook soms gewoon voor hun bestwil. Wanneer we bijvoorbeeld zeggen dat ons vriendje of vriendinnetje meer moet studeren zal dit niet echt leuk zijn voor hem en wij halen hier geen enkel voordeel uit. Maar wanneer we zoiets zeggen berust dit op het feit dat we gewoon het beste met hem of haar voor hebben.

Een leukere mening is die van Aristoteles. Voor hem is een goede vriendschap, waarin twee mensen alles tegen elkaar zeggen en die geen geheimen hebben voor elkaar het mooiste wat er bestaat, en ligt hierin de liefde. Op zich is het gegeven vriendschap zeer mooi. Voor mij is dit ook een teken van liefde. Maar het is niet De Liefde. De Liefde gaat voor mij verder dan de waarheid. Het is de belofte kunnen maken dat je de rest van je leven alleen verder kunt met hem of met haar. Ik vind dat de Franse filosoof Merleau-Ponty dan ook schitterend heeft verwoord wat ik van de liefde vind. Hij haalde het beste uit elk van de bovenstaande filosofen.
“Geen enkele liefde is een simpel lichamelijk mechaniek. Elke liefde, vooral de liefde die zich hartstochtelijk hecht aan haar object, is zelfs het bewijs dat we bij machte zijn onszelf ter discussie te stellen, ons absoluut aan iets te wijden, het bewijs van ons metafysische betekenis.”
We hechten ons aan de andere en geven ons over aan hem zoals we kunnen vinden bij Aristophanes en Nietzsche. We tonen de hartstocht aan elkaar die uiteindelijk uitmondt in dat metafysische, in iets hoger als de schoonheid van het uiterlijk zoals Socrates het zo mooi verwoord. We wijten ons volledig aan iets en kunnen ons zelf wegcijferen (zie Kant). Het is niet enkel een simpele lichamelijke mechaniek, in tegenstelling tot wat Schopenhauer zegt. Merleau spreekt Sartre overduidelijk tegen als hij zegt dat liefde onrealiseerbaar is. Liefde heeft alles wat vriendschap omvat plus net dat beetje meer.

En nu, waar is mijn Romeo?

31-03-2010 om 00:00 geschreven door astriddc