Specialist doorbraak- en transformatieprocessen. Verbonden aan Nieuwe Dimensies Training, Consultancy en Loopbaanbegeleiding
Het woord stress is zozeer een deel geworden van het dagelijks taalgebruik dat het lijkt alsof er ergens een soort entiteit bestaat die stress heet. Dat is een ongelukkige misvatting. Het woord stress staat in de regel voor zon wijde verzameling van fenomenen dat het onterecht is om die allemaal onder één noemer te willen plaatsen. Stress is uitgegroeid tot een moderne plaag, een soort spook dat een lange schaduw over ons werpt. Feit is echter dat er concrete oorzaken zijn waardoor iemand de zogenaamde stressfenomenen krijgt en dat die oorzaken of combinatie van diverse oorzaken voor iedereen verschillend zijn.
Er bestaat niet zoiets als stress en dus bestaat er ook niet zoiets als een antwoord op stress. Er zijn alleen specifieke oorzaken in specifieke situaties en als de diagnose niet klopt zal de voorgeschreven oplossing zeker niet vooreen echte oplossing zorgen, hoogstens voor een tijdelijke opluchting. Het onderwerp heeft wettelijke, medische, organisatorische, maatschappelijke, relationele en individuele aspecten. In dit artikel zullen we een aantal essenties naar voren brengen die regelmatig over het hoofd worden gezien. We steunen daarbij op onderzoek van Essi Systems, de makers van de StressMap®, het meest gebruikte en meest gevalideerde zelfdiagnosesysteem voor stress ter wereld (meer dan 500.000 gebruikers). Het betreffende onderzoek duurde 6 jaar en betrof 1.500 volwassenen in 40 verschillende organisaties.
De systeembenadering
Velen onder ons denken nog in geïsoleerde fenomenen: de analytische aanpak. Dat leidt tot simplistische oplossingen. Stress kan, net zoals andere onderwerpen, benaderd worden met systeemdenken, d.w.z. als een fenomeen dat niet los gezien kan worden van de hele context waarin het verschijnt. Net zoals je bij relatieproblemen de familiare achtergrond van de beide partners en een hele rits andere factoren niet kunt verwaarlozen, zo kun je ook stress niet begrijpen door alleen naar het individu en zijn huidig gedrag te kijken. Op deze manier wordt stress ook teveel benaderd als een individueel probleem. Er wordt in de regel veel te weinig aandacht besteed aan de organisatie waarin het individu werkt: wat is de structuur en de cultuur van die organisatie en hoe draagt dat bij tot de fenomenen van het individu? Wie wordt geworven? Wie wordt bevorderd? Hoe wordt het werk georganiseerd? Hoe is de interne communicatie? In welke markten werkt de organisatie? Welk gedrag wordt beloond en welk gedrag wordt bestraft? De jarenlange research van Essi Systems toont aan dat stress in zeer hoge mate mede bepaald wordt door de structuren, processen en waarden van de organisatie waarin iemand werkt. In veel gevallen zijn deze organisatiefactoren de dominante factor. Hoe gezond een individu ook is als hij begint, hij zal uiteindelijk opbranden als hij in een disfunctionele organisatie werkt. Een bank had bijvoorbeeld een sterk verhoogd ziekteverzuim bij managers na een efficiencyslag waarbij diverse kantoren werden gesloten. Als oplossing werd een stressbeheersingsprogramma voor de managers voorgeschreven. Dat loste niets op. Bij nader onderzoek door Essi bleek de oorzaak vooral te liggen in een structureel probleem: de managers hadden na de reorganisatie gewoon teveel mensen onder zich. Zodra dat aspect werd aangepakt viel het ziekteverzuim bij de managers dramatisch terug. Een ander bedrijf met hoog ziekteverzuim kwam eveneens niet veel verder na een stressmanagement programma. Ze schakelden Essi in voor verder onderzoek en de diagnose luidde: zwakke procedures om aan die dingen te komen die medewerkers nodig hadden als input voor het volbrengen van hun taak en een te gecentraliseerde besluitvorming. Bij de werknemers werd eveneens een probleem gevonden met name rond het stellen van prioriteiten. Toen deze factoren werden aangepakt verminderde het ziekteverzuim zeer opmerkelijk. Conclusies: als een organisatie niet naar haar eigen systemen, processen en waarden wil kijken in relatie tot stress, ziekteverzuim en burn-out zal menige pleister geplakt worden op een houten been.
Mannelijke en vrouwelijke energie
De mannelijke benadering (linker hersenhelft) is binnen de bedrijfswereld nog steeds dominant: taakgericht, analytisch, efficiencygericht, kostengedreven. De stijgende cijfers i.v.m. stress, burn-out en instroom in de WAO geven aan dat we aan een paradigmawissel toe zijn. De vrouwelijke benadering dient een inhaalslag te maken, niet ten koste van de mannelijke benadering, maar om de balans te herstellen. De vrouwelijke benadering (rechter hersenhelft) gaat over zaken als relatiegerichtheid, gevoelens (de tegenpool van het analytisch denken) en effectiviteit. Terwijl in een statische maatschappij de voornaamste vraag is: hoe kunnen we wat we doen beter doen? (efficiency), is in een snel veranderende maatschappij de voornaamste vraag: 'doen we nog wel de juiste dingen (effectiviteit). Het is bijvoorbeeld opvallend hoe het oude taakgerichte paradigma het organisatiebelang laat voorgaan op het individuele belang. Organisaties hebben er binnen dat paradigma belang bij om hun medewerkers gestresst te houden, op een wijze die het organisatiebelang dient. Voordeel: gedreven workaholics zorgen ervoor dat dingen gebeuren binnen deadlines en ze melden zich niet ziek. Nadeel: ze vallen er af en toe bij neer op de vloer. Er is gewoon meer behoefte aan de zorgende vrouwelijke kant. Het is zelfbedrog om niet te zien dat op de langere termijn het organisatiebelang geschaad wordt door het individuele belang te schaden.
Individuele verschillen
Elk mens is absoluut uniek en dat geldt ook voor het onderwerp stress. Er zijn, blijkens het onderzoek van Essi Systems, heel duidelijke verschillen rond het onderwerp stress, onder andere gelinkt aan onderwerpen zoals geslacht, leeftijd en plaats in de hiërarchie (om slechts enkele factoren te noemen). De research resultaten rond deze drie factoren zijn als volgt:
a. Jongere werknemers zijn stressgevoeliger op het werk dan oudere werknemers
De hypothese dat jongere mensen vanwege hun jonger lichaam beter kunnen omgaan met stress blijkt verkeerd te zijn. Jongere respondenten in het onderzoek bleken meer te lijden onder allerlei veranderingen en spanningen dan oudere collegae en ze deden ook minder inspanningen om preventief voor hun gezondheid te zorgen. Ze vertoonden meer negatieve emoties en meer disfunctionele gedragspatronen (alcohol, drugs, overmatig eten) dan hun oudere collegae.
b. Vrouwen reageren anders op werkstress dan mannen
Mannen zijn bijvoorbeeld minder alert voor de eerste signalen van negatieve stress. Ze zijn minder in contact met hun lijf en gaan gewoon door ondanks toenemende signalen. Ze komen daarom in zwaardere burn-outs terecht dan vrouwen. Ook hartaandoeningen en te hoge bloeddruk komen vaker voor bij mannen. Vrouwen haken sneller af als de werkdruk stijgt (meer ziekteverzuim), maar ze komen minder vaak in extreme situaties terecht. Mannen kunnen verder ook veel minder goed dan vrouwen omgaan met spanningen in de relatie of het gezin.
c. De zwaarste stress in deze tijden van intense verandering komt niet, zoals vaak verondersteld, voor bij hogere management niveaus maar bij uitvoerende medewerkers.
De medewerkers met de minste invloed op de gebeurtenissen lijden het meest onder de stress van intense en frequente veranderingen. Er is tegenwoordig meer slapeloosheid, hoofdpijn en rugpijn bij de lagere hiërarchische niveaus dan bij de hogere. En deze medewerkers zijn vaak de laatste om een stressmanagement programma te krijgen.
Conclusie:
We dienen bij stressmanagement veel meer oog te hebben voor organisatieaspecten en individuele verschillen.
operationeel directeur bij Houthoff en gecertificeerd HeartMathcoach
Ik was gelijk gefascineerd, aldus Peter van der Niet toen ik in aanraking kwam met HeartMath. De combinatie van eenvoud, doeltreffendheid en de wetenschappelijke aanpak sprak mij bijzonder aan. In mijn werk als coach en trainer, kom ik heel veel in aanraking met mensen die dagelijks last ondervinden van stress. Ik zie wat negatieve stress met hen kan doen en hoe onbereikbaar ze vaak worden voor hun omgeving. Stress vormt een fikse bedreiging voor onze gezondheid een is een nog grotere risicofactor bij hartziekten dan een sigaret.
Tijdens de eerste kennismaking met HeartMath werd ik met een sensor aan mijn vinger aangesloten op de computer en zag ik op het beeldscherm de werking van mijn hart. De PC mat het interval tussen de opeenvolgende hartslagen die hij in mijn wijsvinger voelde. Beneden op het beeld zag ik een rode balk hetgeen betekende dat mijn lichaam voortdurend stresssignalen vanuit mijn hersenen ontving, waardoor mijn hartslag een incoherent patroon liet zien. Hartcoherentie betekent dat het hart een rustig ritme heeft en dat was op dat moment duidelijk niet het geval. Mijn onrust werd veroorzaakt omdat ik te laat was binnengekomen aangezien ik in een file had gestaan. Al met al reden genoeg om mij opgejaagd te voelen. Daarna vroeg de trainer mij om met mijn aandacht naar mijn hart te gaan. Vervolgens moest ik mij voorstellen dat ik door mijn hart inademende en door mijn buik uitademende. Al snel zag ik dat de rode balk op de computer minder werd en er een blauwe balk ontstond. De volgende stap was dat, terwijl ik door mijn hart bleef ademen, ik aan een moment moest terugdenken waar ik met genegenheid aan terugdenk. Onmiddellijk kwam de geboorte van mijn jongste dochter bij mij boven en pang, daar ging het beeld van blauw naar groen. Hoe langer ik deze vreugdevolle belevenis vasthield, hoe groener de balk werd en ik beleefde aan den lijve wat het is om coherent te zijn.
Iedereen zal herkennen dat je emoties in je lichaam ervaart. Gezegden zoals de zenuwen gieren door mijn lichaam, mijn keel wordt dichtgeknepen door verdriet en mijn maag verkrampt zich van de zenuwen spreken voor zich. Blijkbaar beïnvloeden emoties ons lichaam. HeartMath leert ons dat wij via ons lichaam onze emoties kunnen beïnvloeden door een aantal toepasbare technieken waarbij het hart centraal staat. Je leert herkennen welke omstandigheden stress creëren zodat je je reactie op die situatie kunt aanpassen. HeartMath leert je, dat wanneer bijvoorbeeld je computer er mee ophoudt, je niet begint te tieren maar zo reageert dat je geen negatieve stresshormonen aanmaakt.
De verschillende stappen van deze methode zijn ontwikkeld en getest door het HeartMath Instituut in Californië, een centrum dat zich sinds 1991 wijdt aan de studie en de toepassingsmogelijkheden van hartcoherentie. Hoe meer je ervaren bent in het toepassen van deze techniek hoe makkelijker het wordt om hartcoherentie te bereiken. HeartMath toont aan dat emoties veel sneller en krachtiger zijn dan gedachten.
Frustratie, angst, onrust en boosheid leiden tot spierspanning, vermoeidheid en verminderen ons denkvermogen. Door een korte herbeleving van een dierbaar moment wordt het hartritme in een paar seconden rustiger en gelijkmatiger waardoor de gezonde hormonen toenemen, de bloeddruk daalt en de gezondheid en de concentratie verhoogt.
In bedrijven zoals Hewlett Packard, Shell, Unilever, Motorola en Boeing wordt aan managers en hun medewerkers het HeartMath Stress Reductie Programma® aangeboden. Het succes van de strategie van HeartMath ligt in het feit dat zij direct toepasbaar is op het moment dat stress ervaren wordt.
Maar ook scholen en ziekenhuizen zetten dit programma meer en meer in. Houthoff biedt het Stress Reductie Programma aan in de vorm van coaching voor leidinggevenden en medewerkers die in vier à zes coachingsgesprekken willen werken aan meer balans en plezier op hun werk en privé.
Tijdens de coaching krijg je een programma aangeboden toegespitst op de eisen van deze tijd: het is eenvoudig te leren, kost weinig tijd, is effectief en gebruikt moderne technologie ter ondersteuning. We maken gebruik van het softwarepakket emWave PC.U krijgt van ons tijdens het programma ook de draagbare versie mee. Deze emWave is een klein en makkelijk mee te nemen apparaat (ongeveer ter grootte van een mobiele telefoon) dat je helpt om de negatieve effecten van stress tegen te gaan.
Enkele kenmerken van de aanpak: - Persoonlijke doelen als uitgangspunt voor de coaching - Integratie van de technieken in uw dagelijks leven - Bewustwording van stresspatronen - Leren ongewenste patronen te doorbreken - Trainen van hartcoherentie met behulp van de emWave PC of emWave
