“The highest activity a human being can attain is learning for understanding, because to understand is to be free”

Benedictus de Spinoza, 17-eeuw filosoof; wegbereider van de Aufklärung

 “Zà is meens”

Guido Vercammen, klassevolle productiemedewerker bij LU General Biscuits

De menselijke geest in verval – Enkele reflecties

De laatste maanden stel ik bij mezelf een stijgende ontgoocheling in de medemens vast. Dit opkomend gevoel vertoont ongetwijfeld een significante correlatie met het zich ontwikkelen van een wereldlijk bewustzijn in mijn brein. Ook filosoof in spe Capornitzsch, die hopelijk spoedig op de proppen komt met een eigen blog, vertelde mij trouwens onlangs dat hij nog maar sinds enkele jaren over een bewustzijn beschikt. Wat hieronder volgt kan mogelijk overkomen als een verwijt jegens velen, doch is vooral positief bedoeld, als aanzet tot meer kritisch denken en meer langetermijndenken. Als aanzet tot discussie vooral. Laten we vooral niet zwijgen.

Vooreerst zie ik mij genoodzaakt mij te verdedigen tegen de recente kritiek op de filosofische activiteit als zijnde zinledig, een kritiek van enkele respectabele medemensen. Daarna zal ik naar de kernpunten van dit blog toewerken.

 Het is mijn overtuiging, en ik hoop van velen met mij, dat het bestuderen van filosofische problemen uit het heden en het verleden effectief bijdraagt om te komen tot een persoonlijke, kritische opvatting over de mens, over de maatschappij; over de wereld. Wat zijn de grondbeginselen/basisgedachten van ideologieën? Waarom geloven mensen dít en niet dát?  Welke ethische houdingen moet een mens aannemen?

Inderdaad, de antwoorden op veel van deze vragen lijken veelal geen direct materieel of zelfs inzichtelijk nut te hebben, het levert geen contante cash op. Of nog: filosofie biedt geen voorgekauwde antwoorden. Maar moet dat dan altijd? De filosofie beschrijft denkrichtingen, denkpatronen. Het leert redeneringen van anderen beoordelen en mogelijk ontmaskeren. Filosofie leert de voorgekauwde antwoorden beoordelen. Dat alleen al is bijzonder waardevol in een maatschappij van neo-liberalen en andere quatschisten en sofisten.

De filosofie is duidelijk van een zeer algemene theoretische strekking, en dat is net de kracht ervan. Er zijn al meer dan genoeg mensen die enkel en alleen technisch geschoold zijn (met noemt ze ‘professionals’), personen met enkel kennis over hun eigen beperkte vakgebied. Als onderwijs enkel in dienst moet staan van de professionele toekomst in de nutsmaatschappij, laten we dan inderdaad maar onmiddellijk de studierichtingen Geschiedenis en Wijsbegeerte afschaffen. Maar is dat waar we naartoe moeten? Ik mag hopen van niet. Filosofie leert je nu eenmaal niet hoe je een brood moet bakken of hoe je je brommer het hardst kan opdrijven en het zegt ook niet in welk Bel-20 aandeel je moet investeren. Daar heb je boeken van Piet Huysentruyt en Dol P’hoore voor. Wijsbegeerte daarentegen leert je hoe je moet denken, het leert je vragen te stellen over vooroordelen en over aangeleerde, geïndoctrineerde denkwijzen uit de kindertijd. Tot slot merk ik op dat wie zegt dat ‘filo’-‘sofie’ zinloos is, eigenlijk letterlijk zegt: ‘het verkrijgen van wijsheid is zinloos’. Dat metafysica zinledig is, kan vanuit empiristisch oogpunt (o.a. Hume) zeker beargumenteerd worden. Voor mij is filosofie echter wel méér dan enkel metafysica.

In het verlengde van al het bovenstaande ben ik het eveneens oneens met gediplomeerd filosoof en gepensioneerd schrijver Kluddo in zijn stelling dat de filosofie niets meer is dan een puur persoonlijke passie, zoals u geïnteresseerd bent in modeltreintjes en uw buurman in het efficiënt klieven van bomen. De filosofie kan volgens mij wel degelijk een meerwaarde bieden voor elke burger en is dus van algemeen maatschappelijk belang. Gewoonweg om kritisch nadenken bij jongeren te stimuleren. In de Franse Lycées en in middelbare scholen van sommige Bundesländer is filosofie een verplicht vak. Tijd dat daar in België ook eens wordt over nagedacht.

 Dat filosofische literatuur voor velen moeilijk of ingewikkeld is, dat klopt, zeker ook voor mij. Ik begrijp dat dit ontmoedigend kan werken. Niet alle filosofische geschriften zijn echter hegeliaans of heideggeriaans moeilijk om te vatten. Bovendien bestaat er zoiets als secundaire literatuur. Tot slot mag men niet in de val trappen om steeds te neigen naar het laagste (lees: simpelste) punt. Met andere woorden: waarom moet alles altijd makkelijk en onmiddellijk begrijpelijk zijn? Waarom is een klein beetje inspanning direct teveel gevraagd? De Story en de Dag Allemaal zijn inderdaad voor iedereen begrijpelijk. Als dit de standaardlectuur moet worden dan is de stelling dat de mensheid in verval is, nog een zwaar eufenisme. Cultuurfilosoof Rob Riemen verwoordt het allemaal treffend in ‘De eeuwige terugkeer van het fascisme’ (2010) en zijn theorie over de massamens in de massamaatschappij: “De massamens wil niet geconfronteerd worden met geestelijke waarden. Het leven dient altijd gemakkelijk en overvloedig te zijn; de tragiek van het bestaan kent hij niet. (…) Geestelijke inspanningen zijn niet nodig. De massamens is vervuld van zichzelf en gedraagt zich als een verwend kind. Luisteren, zijn mening kritisch toetsen, rekening houden met anderen, zijn evenmin noodzakelijk”.

 De maatschappij zou zich als doel moeten stellen om kritische burgers te vormen maar stoot onder meer op economische belangen. Multinationals hebben geen burgers nodig die kritisch nadenken, ze hebben goedkope arbeidskrachten en consumenten nodig. Heel dichtbij is Karl Marx’ kritiek over de vervreemding: de Moor (zoals hij door zijn medestudenten werd genoemd vanwege zijn uiterlijk) stelde dat gedwongen arbeid tot geestelijke verdwazing leidt. Ik durf daaraan toevoegen: de gedwongen consumptie leidt eveneens tot geestelijke verdwazing.  Ik word als primitieveling bestempeld als ik de TV niet in HD-stand zet, als ik geen touchscreen ipodpadphone blijk te bezitten, of als ik niet weet wat de absolute maximumsnelheid van mijn wagen is. De zin van het leven is dan niet meer dan zoveel mogelijk behoeften bevredigen (op een zo kort mogelijke termijn). En geen nood, er zijn altijd nog onbevredigde behoeften. Daar zorgt het neo-liberalisme (o.a. via marketing) wel voor.  Ook de Gentse filosoof Jaap Kruithof (1929-2009) had het doorzien: “De zucht naar genot, ontspanning, vermaak domineert. De markt gaat ervan uit dat mensen ongeneeslijk ontevreden zijn. Zij willen per definitie het andere, dat zij nog niet bezitten, verwerven. Slechts een leven in comfort is een waardig leven. Soberheid is uit de tijd, voor de onaangepaste achterblijvers”. Wie vrijwilligerswerk doet, is een dommerik en een zonderling. Wie doneert aan goede doelen, is een geldverspiller. De wereld is beperkt tot de eigen achtertuin - zolang wij het goed hebben, maakt het niet uit wat er in Afrika of in het Midden-Oosten gebeurt. Dat de mensenrechten in Saoedi-Arabië niet worden gerespecteerd is niet belangrijk, zolang we maar genoeg van hun olie krijgen om met onze Mercedes rond de kerktoren te vlammen. Dat er een democratische opstand ontluikte in Tunesië en Egypte was vooral vervelend omdat we dan niet veilig op vakantie konden gaan naar (de hotels van!) deze landen. Het is toch belangrijk zeker dat wij daar op tijd aan ons All Inclusive Swimming Pool Beach Hotel kunnen gaan uitrusten.

Tegenover de kritiek op het huidige politieke gebakkelei (“De politiekers bakken er niets van”) kan men de politieke desinteresse van de burger plaatsen: “Politiek interesseert mij niet.”, “Ik stem op de knapste politicus.”, “Ik duid wel iemand aan in het stemhokje”. Of zoals G. Vanlommel (www.bloggen.be/gielat) het stelde: “De hedendaagse burger heeft enkel nog rechten, maar geen plichten”. Een studie over het dilemma stemplicht/stemrecht (Jaak Billiet, 2001) wijst uit dat indien de stemplicht zou worden afgeschaft, het aantal kiezers inderdaad (zoals men kon verwachten) sterk zou afnemen. Mocht dit uit ontgoocheling zijn ten aanzien van het gevoerde beleid van de voorbije regeringen, dan is dit nog enigszins begrijpelijk. Het is mijn aanvoelen dat het echter vooral gaat om politieke desinteresse.

Overduidelijk is dat er te weinig boeken worden gelezen. Overduidelijk is dat het huidige kapitalistische systeem diepgaand moet worden hervormd: rijken worden nog steeds rijker en armen worden nog steeds armer. Overduidelijk is dat het ergste wat men kan doen, er over zwijgen en er niet over nadenken, is.

Het ware socialisme gaat voor mij niet enkel over zorgen voor gelijke welvaart voor alle burgers. Uiteraard gaat het daar over. Maar het gaat óók over de verheffing van de mens en de aansporing hiertoe. Om zodoende ons menselijk gedrag niet puur te laten regeren door angsten en begeerten. Om mens te worden.

Gebruikte Bronnen

De eeuwige Terugkeer van het Fascisme, Rob Riemen, 2010

Het Neoliberalisme, Jaap Kruithof, 2000

De Rivier van Herakleitos, Etienne Vermeersch & Johan Braeckman, 2008

06-04-2011 om 21:22 geschreven door Hans Vercammen