Ik ben Christophe Andrades
Ik ben een man en woon in Tongeren (België) en mijn beroep is Universitair docent.
Ik ben geboren op 08/10/1980 en ben nu dus 44 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: Politieke filosofie, geschiedenis, historiografie.
Internationale politieke relaties zijn niet alleen gebaseerd op morele idealen maar ook op strategische belangen. Het is binnen dit opzicht dan ook niet geheel onbegrijpelijk dat de Verenigde Staten en de rest van de westerse wereld tot op heden hoogst ondersteunend zijn geweest voor de staat Israël. Vooraanstaande politieke wetenschappers hebben in de loop van de jaren voldoende argumenten aangeleverd om deze strategische redenering te onderbouwen. Israël is de enige democratie in het Midden-Oosten. Als gevolg van dit speelt het een belangrijke rol in het stabiliseren van de regio en vooral de olie afkomstig ut dit gebied. Op dit vlak speelt het een zeer belangrijke rol in het ondersteunen van het globale economische systeem dat zo afhankelijk is van olie. Israël is een betrouwbare bondgenoot van het westen omdat het geleid wordt door democratisch verkozen leiders en niet onderhevig is aan permanente revoluties of radicale beleidswijzingen ten gevolge van grillige interne politieke omwentelingen. Het wordt niet geleid door autocraten of zeloten die bekend staan om hun onvoorspelbaar en grillig gedrag. Het ondersteunen van Israël draagt bij tot een stabiel Midden Oosten en een gebalanceerde wereldeconomie.
Tot zover de theorie.
Wat zien we immers in de praktijk? Israël wordt voor het westen steeds meer een strategische bedreiging of belemmering dan een troefkaart. Eigenlijk is dit al jaren het geval. In 1982 stortte het Libanon in een aanslepende burgeroorlog na een onzorgvuldige aanval. In de zomer van 2006 was het opnieuw van dat. Opnieuw werd Libanon aangevallen. Ditmaal was Hezbollah, dat opereert vanuit het zuiden van Libanon, het doelwit. Opnieuw waren de gevolgen catastrofaal. De Drieëndertigdaagse oorlog bracht immers weinig zoden aan de dijk. In tegendeel. Olmert regeert zijn land sinds het debacle als een politiek lijk. De Tshal verloor massas legitimiteit en werd door de Israëlische pers neergesabeld. De positie van Hezbollah en zijn leider Nasrallah werd alleen maar versterkt. Steeds meer propageert deze vereniging zich als dé leider van de onderdrukte islamitische wereld die het slachtoffer is van een zogenaamd Westers-Zionistisch complot Het belangrijkste gevolg hiervan was een toename van de animositeit tussen sjiieten en soennieten. Sinds de val van het regime van Sadam Hoessein bevinden de laatsten zich in het Midden-Oosten in een precaire positie. Ze vrezen voor het ontstaan van een oorlogszuchtige as van sjiieten onder leiding van de Iraanse leider Ahmadinejad die zal proberen om de hele regio onder de knoet te krijgen. Gezien de ontwikkelingen in Irak en de toenemende populariteit van Hezbollah is dit doemscenario steeds minder denkbeeldig geworden.
En nu is er dus de aanval van Israël op Gaza. Op BBC World en CNN worden we permanent geconfronteerd met het leed aangedaan aan de Palestijnse bevolking. Wereldwijd wijzen organisaties ons op de schendingen van het internationale recht door Israël. Zo worden onder andere journalisten niet toegelaten om het conflict in Gaza te verslaan en lijkt het er sterk op dat het aantal burgerdoelwitten disproportioneel groot is. Er zijn dus voldoende morele gronden om de huidige acties van Israël in Gaza te veroordelen. Desondanks zouden verdedigers van het beleid van Israël kunnen blijven hameren op het strategische belang om het land te blijven ondersteunen. Wanneer we verklaringen van Amerikaanse leiders zoals Dick Cheney en Condoleezza Rice aanhoren is dit inderdaad de onderliggende boodschap. Maar, zoals gezegd, ook dit strategische argument snijdt tegenwoordig nog maar weinig hout.
Kan deze aanval in enigermate aanzien worden als bijdragend tot de stabiliteit van de regio? Quod non. Het enige resultaat is verwoesting en menselijk leed. Wat geoogst zal worden is een nieuwe opstoot van radicalisme in de hele regio. Hamas zal garen spinnen bij deze tragedie. Hezbollah en anderen zullen niet lang wachten om deze chaos om te zetten in politiek kapitaal. Het anti Westerse front zal zowel kwalitatief als kwantitatief toenemen. De spanning tussen sjiieten en soennieten zal op weg schieten naar een nieuw hoogtepunt. In Israël zullen rechtse radicalen zoals Benjamin Netanyahu garen spinnen bij deze toestand tijdens de aanstaande verkiezingsronde. Het vredesproces van Annapolis zal door hem en zijn Likoed partij getorpedeerd worden naar de vuilbak van de geschiedenis. Vrede en stabiliteit in het Midden Oosten zal opdoemen als een utopie uit lang vervlogen tijden.
Wie anno 2009 nog kan beweren dat het onvoorwaardelijk steunen van Israël ook maar in de verste verten strategische voordelen kan opleven is aan het dwalen. Het zou ondertussen voor iedereen duidelijk moeten worden dat het beleid van Israël steeds meer het belangrijkste obstakel aan het worden is voor het stabiliseren van de regio. Vanzelfsprekend is het onaanvaardbaar dat raketten worden afgevuurd op onschuldige Israëlische burgers. Maar in plaats van de regio verder te storten in een onophoudelijke spiraal onheil, rampspoed, haat en vergelding zou er moeten gekeken worden naar structurele oplossingen voor de lange termijn. De tijd voor Israel en de hele regio zou wel eens meer kunnen dringen dan men beseft. Hoe lang kan het immers nog duren vooraleer de belangrijkste leiders in de westerse wereld zelf tot deze conclusies komen? Dan is de kans niet onbestaande dat ze beslissen om de hele regio aan zijn lot over te laten. Tot op heden probeert het westen wegens strategische belangen het Midden Oosten te stabiliseren. Toegegeven, deze pogingen waren vaak zodanig slecht dat het soms moeilijk is om dit in het achterhoofd te houden. En toch. Een absoluut doemscenario zou pas zijn dat de westerse leiders beslissen dat het grootste strategische voordeel impliceert om het Midden Oosten aan zijn lot over te laten. Dan gaan de poppen pas echt aan het dansen.
Enkele weken geleden uitte ik op deze paginas reeds mijn bezorgdheid over de toekomst van de geschreven krant tijdens de 21ste eeuw (DM 13/12). Dit naar aanleiding van de aanstaande ontslagen die deze krant te wachten staat. Ondertussen is mijn ongerustheid enkel toegenomen.
Zo las ik in een interview met Christian Van Thillo dat hij ervan uitgaat dat de gemiddelde lezer van De Morgen tijdens de week 40 minuten besteedt aan het lezen van zijn krant. Het is op basis van deze veronderstelling dat de herstructureringen bij deze krant zullen plaatsvinden. Zorgwekkend. Veertig minuten leestijd voor een kwaliteitskrant is een lage standaard. Ik kwam bijvoorbeeld in New York eens een man tegen die dagelijks iedere letter van de New York Times leest. Dat was teveel zoals bleek, de man zat met het lezen van zijn krant maar liefst 1 jaar achter op de bestaande kalender. Desondanks een mooi voorbeeld om de logica van de ondernemer zoals Van Thillo te contrasteren met de noden van intellectuelen die behoefte hebben aan een dagelijkse voeding van informatie over heel de wereld. Dagelijks veertig minuten is te weinig om te kunnen spreken van een grondige lezing van een kwaliteitskrant.
Daarnaast las ik gisteren de reactie van de professor communicatiewetenschappen Dirk De Grooff van de KU Leuven in de cultuurmedia bijlage (DM 29/12). Volgens hem is er geen toekomst meer voor de papieren krant en is de toekomst aan de digitale krant. Hij deed deze uitspraak naar aanleiding van een onderzoek van het Pew Research Center waaruit bleek dat steeds meer Amerikanen als belangrijkste nieuwsbron het Internet hanteren en niet de traditionele geschreven krant. Volgens De Grooff stak in België het Internet de krant reeds lang voorbij als belangrijkste nieuwsbron. Voor journalisten is het niet alleen pessimisme dat de klok slaat in de reactie van De Grooff. Volgens hem zullen ze in het digitale nieuwstijdperk een belangrijke rol vervullen als gatekeepers binnen een stroom van informatie die op de nieuwszoeker zal worden losgelaten. Desondanks maak ik mij grote zorgen over de schijnbaar onbekommerde stelling van De Grooff dat de papieren krant zonder meer zal verdwijnen.
De mediale vorm die een krant aanneemt binnen de samenleving als geheel is overvloedig gedocumenteerd door mediawetenschappers uit de school van Toronto die ontstond in de nasleep van het baanbrekende werk van Marshall McLuhan tijdens de jaren zestig van de vorige eeuw. Ik denk daarbij aan de werken van Walter Ong. Zijn boek Orality and Literacy is onontbeerlijk om de relatie tussen boekdrukkunst, papieren media en cultuur te begrijpen. Ook de werken over het communicatieve handelen en de ontwikkelingen van de westerse publieke sfeer van de Duitse filosoof Jürgen Habermas zijn belangrijk. Wanneer we zomaar veronderstellen dat de papieren krant zal verdwijnen zijn we met andere woorden verplicht om dit feit te kaderen binnen een bredere maatschappelijke en culturele context. Een holistische denkbeweging is noodzakelijk. Het volstaat niet om zonder meer te aan te nemen dat digitale media de traditionele krant zullen vervangen zonder de consequenties hiervan op onze samenleving als geheel onder ogenschouw te nemen. Het is niet louter de materiële aanwezigheid van een papieren artefact als de krant dat op het spel staat maar een gehele manier van denken en handelen.
Mijn suggestie is dat een dominantie van digitale nieuwsmedia zal leiden tot een steeds meer gefragmentariseerde opname van het nieuws. Steeds meer zullen mensen nieuws lezen als korte stukjes informatie geheel los van contextuele achtergrond en noodzakelijke duiding. Denken we maar aan de ronduit eenzijdige visies over de islam die circuleren in onze contreien. Anno 2008 zijn er nog steeds velen die er niet in slagen om een onderscheid te maken tussen sjiieten en soennieten. Nochtans is dit noodzakelijk om te kunnen begrijpen dat de terreur van Hezbollah en Hamas niets te maken heeft met de jihad van Al Qaeda. Deze evolutie merk ik duidelijk aan mijn studenten aan de universiteit van Maastricht. Factueel zijn ze vrij goed op de hoogte over het reilen en zeilen in de wereld. Soms weten ze zelfs meer dan hun docenten die tot over hun oren wegzakken in het administratieve werk dat hen door hedendaagse universiteiten wordt opgelegd. Tezelfdertijd is echter het gebrek aan een gedegen achtergrond schrijnend. Zij zijn duidelijk een kind van hun tijd. Een generatiekloof tussen de bloggeneratie en de huidige intellectuele elites tekent zich op dit vlak nu reeds af. Misschien is het daarom dat ik niet optimistisch sta ten aanzien van de opkomst van digitale nieuwsmedia en blogs. Ik slaag er niet in om het optimisme van velen te delen, en ik zie er het voordeel niet van in dat nieuws tegenwoordig vooral veel jongeren bereikt via bloggers die op geen enkele wijze verantwoording moeten of kunnen afleggen voor wat ze schrijven.
De Staten Generaal over de toekomst van Vlaamse media die werd bijeengeroepen door Vlaams minister president Kris Peeters moet daarom kiezen voor een holistische benadering. Niet alleen ondernemers en vertegenwoordigers van journalisten moeten een stoel aan de tafel krijgen. Ook cultuurwetenschappers, mediawetenschappers, historici en filosofie moeten hun licht laten schijnen op deze zaak. Niet alleen de onafhankelijkheid, de kwaliteit en de pluraliteit van de media in dit land moeten op de agenda staan; er is ook nood aan een veelomvattende denkoefening over de relatie tussen media, kennisoverdracht en de westerse cultuur als totaliteit.
The medium is the message, zo luidde een van de belangrijkste stellingen van de reeds aangehaalde Marshall McLuhan. Laten we dit niet vergeten wanneer we nadenken over de toekomst van de geschreven krant tijdens de 21ste eeuw.
33 daagse oorlog zuiden van Libanon in de zomer van de 2006
Poging van Israël om Hezbollah uit te schakelen => mislukt
Consequenties:
1. Toename van het prestige van Hezbollah leider Nasrallah =>> Arabische Che Guevarra 2. Aantasting van de geloofwaardigheid van de regering Olmert => toename van de invloed van radicalen in Israel (Likoed) 3. Toename van het Arabische anti-Amerikaanse wegens steun van G.W. Bush aan Israël. 4. Toename van de invloed van Shiieten in Libanon na een samenwerking met de christelijke maronieten. 5. Versterking van de positie van Shiieten in het Midden Oosten => onrust en angst bij soennietische monarchen en leiders in Egypte en Jordanie.
Shiietische as:
1. Iran: Ahmadinejad. 2. Iraakse regering van Maliki. 3. Mahdi leger van Moqtada al Sadr 4. Hezbollah van Nasrallah
De ideologische verrechtsing van Open VLD zet zich onverminderd verder. Dat blijkt uit de krampachtige reacties van de partij op de mogelijkheid dat Jean-Luc Dehaene de leider zou worden van een overgangsregering. De mogelijkheid van een uitbreiding van de coalitie met de SPA is verder koren op de molen. In een interview met Ruud Goossens haalt voorzitter Bart Somers zelfs de oubollige term travaillisme van onder het stof (DM 22/12). Een term die al jaren zelfs door vakbonden en de socialistische partij niet meer wordt gebruikt. De hete adem van de LDD speelt zijn rol. Zoals blijkt uit de schitterende reportage van Filip Rogiers beoogt deze partij niets minder dan een revolutie in de Belgische politiek (DM 20/12). Haar leiders streven naar een dualisering van het politieke landschap volgens Brits en Italiaans model met een tweedeling tussen linkse progressieven en rechtse kapitalisten. LDD-Kamerlid Rob Van de Velde gebruikt niemand minder dan Karl Marx(!) om het einde van de ideologieën aan te kondigen. Binnen dit bipolaire landschap is er voor een partij die zich baseert op de politiekeideeën van Karl Popper geen ruimte, er moet worden gekozen tussen twee uitersten. Het leidt weinig twijfel dat deze strategische redenering opgang maakt aan de Melsenstraat. Dit betekent het einde van de poging van linkse liberalen zoals partijideoloog Dirk Verhofstadt om de grootste Belgische liberale partij klaar te stomen voor de nieuwe uitdagingen van de 21ste eeuw. Aanstormend liberaal talent zoals het jongste kamerlid Matthias de Clercq gaat donkere tijden tegemoet. De verkiezingscampagne van de Open VLD voor de federale verkiezingen van 2007 zal in de toekomst door historici worden bestudeerd als een onverklaarbaar curiosum en niet als het begin van een terugkeer naar het sociale liberalisme van grote 19de eeuwse denkers zoals John Stuart Mill en Leonard Trelawny Hobhouse.
De 29 jarige journalist Muntadhar al-Zaidi is op een week tijd uitgegroeid tot een ware volksheld in de Islamitische wereld (DM 20/12). Het enige dat de journalist van de Iraakse tv-zender Al-Baghdadia daarvoor moest presteren was het smijten van zijn twee schoenen naar de uittredende Amerikaanse president G.W. Bush tijdens een persconferentie op zondag 14 december 2008 in Irak. Op de online encyclopedie Wikipedia wordt ondertussen reeds geschreven over een schoenenintifada. Het tonen van de schoenzool betekent in de Arabische wereld een zware belediging. Daarenboven riep al-Zaidai G.W. Bush het Arabische scheldwoord hond toe, een andere zwaar predicaat waar Arabieren schaars mee omspringen. De reactie in de islamitische wereld is overweldigend positief voor de schoenengooier. Een duizendtal advocaten bieden zich aan hem om hem te verdedigen voor het gerecht. De Egyptische folkzanger Shaaban Abdel Rehim schreef reeds een lied ter ere van Muntadhar al-Zaidi. In de thuishaven van de journalist Sadr City kwamen duizenden sjiiten de straat op om de naam van hun nieuwe held te scanderen.
Deze steunbetuigingen aan het adres van al-Zaidi zijn een nieuw bewijs van het wijdverbreide anti-Amerikanisme in de Arabische wereld. De Venezolaanse president Hugo Chavez begrijpt dit als geen ander en biedt al-Zaidi en zijn hele familie onderdak aan in zijn land. Rechtse commentatoren zullen dit fenomeen aangrijpen om te hameren op het occidentalisme in de islamitische wereld. Dat blijkt bijvoorbeeld al uit de commentaren van de conservatieve Britse krant Daily Mail. De Arabische reacties op het voorval wordt vergeleken met de reactie van de Arabische wereld op het boek de Duivelsverzen van Salman Rushie of met de reacties op de Deense cartoons aan het begin van 2006. Experts zullen wijzen op de salafistische jihad die sinds ayatollah Khomeini wordt gevoerd tegen de westerse wereld. Dit is gedeeltelijk terecht maar ook kortzichtig. Zoals blijkt uit de eerste biografische gegevens van Muntadhar al-Zaidi is hij alles behalve een fundamentalist of een jihadist. Zo keerde hij zich bijvoorbeeld expliciet af van de haatcampagnes van de radicale sjiitische geestelijke Moqtada al-Sadr. Hij verzet zich tegen iedere vorm van opruiende taal die aanzet tot het stoken van een burgeroorlog in Irak of het aanwakkeren van een islamitische koude oorlog tussen soennieten en sjiiten. Hij is een man die oprecht gekrenkt was door het wanbeleid van de Amerikaanse president G.W. Bush en zijn neoconservatieve basis.
In plaats van de reacties op het schoenenincident te kaderen binnen een Huntingtoniaans paradigma van een botsing tussen beschavingen moet er aandacht worden geschonken aan de gevolgen van het dramatische beleid van de uittredende Amerikaanse administratie. Het is een belangrijk signaal voor de nieuwe Amerikaanse president Barack Obama dat hij zijn positief imago dat hij reeds heeft verworven in de westerse wereld slechts met veel moeite zal kunnen uitdragen naar de Arabische wereld. Nochtans is dit een noodzakelijk iets in een wereld die schreeuwt om kosmopolitische samenwerking voor een adequate aanpak van de uitdagingen van de 21ste eeuw.
Geschiedenis van diplomatie: traditionele opvatting: tijdens het begin en het midden van de 19 de eeuw geen invloed van publieke opinie op diplomatie en het voeren van buitenlandse relaties => Hoogtepunt: Congres van Wenen 1814/1815 met vertegenwoordigers als Talleyrand, Metternich en Castlereagh.
Historicus Gary Bass ( assisent professor aan Princeton University): onderzoek naar humanitaire interventies tijdens de 19de eeuw o.a. tijdens de Griekse onafhankelijkheidsstrijd tegen de Ottomanen. => Bass, G. (2008). Freedom's Battle. The Origins of Humanitarian Intervention. New York: Alfred Knopf.
Conclusie: publieke opinie had wel een invloed, met name de hellenofielen onder leiding van Lord Byron: London Greek Commityopgericht in maart 1823 naar een brief van de Benthamiaan John Bowring :31 jarige liberale kosmopoliet die 13 talen sprak en zich ook inzette voor de afschaffing van de Corn Laws en het bevorderen van vrije handel.
1. Invloed van publieke opinie op diplomatie aanwezig.
2. Verdediging van humanitaire interventies op basis van liberale principes tegen critici aan het begin van de 21ste eeuw. Noam Chomsky: bladzijde 15 G. Bass: " Like realists, leftists see darker imperial motives behind foreign policy: either for economic profit (according to Karl Marx, Vladimir Lenin, and J.A. Hobson), or for racism (according to Edwaed Said), or a blend of both (Noam Chomsky).
Toepasbaar op hedendaangse situaties anno 2008: Soedan, Oost-Congo
Londonistan: concept gebruikt door rechtse critici van de multiculturele samenleving en de lankmoedigheid van linkse autoriteiten ten aanzien van radicale islamieten in Europa.
Melannie Philips: journalist voor Daily Mail, voorheen voor The Guardian.=>> Daily Mail: conservatieve krant die zich verzet tegen de liberale waarden; verdediging van traditionele waarden: anti-immigratie, anti EU
Gebruikt door Michael Burleigh in Michael Burleigh, 2008, Blood and Rage. A Cultural History of Terrorism. London: Harper Collins.
Centraal figuur: Abu Hamza al-Mizri: in 2006 veroordeeld tot 7 jaar gevangenis wegens plannen van terroristische aanslagen. => Laqueur, W. (2007). The Last days of Europe. Epitaph for an Old Continent. St. Martin's Press.
Burleigh: Abu Hamza => spirituele invloed op de GIA in Algerije
Politici durven nogal eens klagen over hun imago. Ze steken jammerklachten af dat velen hun aanzien als een machtsgeile elite enkel bekommerd om hun eigen positie. In tijden van toenemend populisme en antipolitiek is dit inderdaad een vaak gehoorde gemeenplaats. Het is zorgwekkend dat steeds meer mensen een afkeer ontwikkelen van de politiek want politici zijn wel degelijk belangrijke figuren die een belangrijke rol te vervullen hebben. Het is belangrijk dat er in deze tijden van massamedia personen zijn die zich dagelijks willen inzetten om het algemeen belang te verdedigen. Geen gemakkelijke opdracht. Een modern vloeibare samenleving zoals deze zich in het westen aandient aan het begin van de 21ste eeuw heeft nood aan gedreven en vakkundige leiders die belangrijke knopen doorhakken. Ook globale kosmopolitische uitdagingen schreeuwen om een volwassen en verantwoordelijke politiek klasse. Toch kan ik mij niet van de indruk ontdoen dat politici zelf grotendeels bijdragen aan hun slechte imago. Neem nu het nieuwe rondje moddergooien rondom de instorting van Vlaams Progressieven. Dolksteken, verdachtmakingen en interne afrekeningen vieren hoogtij. Het is een schabouwelijk schouwspel dat koren op de molen is van de sensatiepers en een voedingsbodem biedt voor de populisten. Enkele jaren geleden was er in België sprake van een nieuwe politieke cultuur. Onder invloed van racistische, nationalistische en populistische partijen is de sfeer opnieuw aan het verzieken. Het aantal schandalen dat zich de laatste jaren hebben voorgedaan zijn niet meer op één hand te tellen. De animositeit neemt toe en het politiek politicienne dreigt weer de bovenhand te nemen op de inhoudelijke agenda. Het is niet toevallig dat er net op dit moment een interessant boek is verschenen over het malgoverno aan het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw. De Belgische politiek dreigt ook nu weer weg te zakken in een modderpoel van afgunst en nijd. Politiek is een harde wereld. Het is geen plaats voor doetjes. Het machismo dat echter overheersend is binnen de hedendaagse politiek staat haaks op de uitdagingen waarmee de wereld geconfronteerd wordt. Er is nood aan globale samenwerking, kosmopolitische akkoorden, interculturele dialogen en diets meer. De Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum betoogt overtuigend dat een gezonde democratie alleen maar kan werken wanneer er ook sprake is van een stabiele, vreedzame en transparante politieke cultuur. In België zijn deze kenmerken aan het einde van 2008 ver zoek. Politici zullen nog veel kunnen klagen over het slechte imago dat ze genieten binnen brede lagen van de bevolking, zonder een greintje introspectie en een stopzetting van de idiosyncratische oorlogjes zal het populisme de komende jaren alleen maar toenemen. Wat bijdraagt aan deze Belgische toestand is de moordende opeenvolgingen van verkiezingen. Politieke partijen en hun vertegenwoordigers bevinden zich zo goed als permanent in electorale campagnes. Dit is niet bevorderlijk voor het lange termijn denken of voor het ontwikkelen van een rationele publieke sfeer met kosmopolitische kenmerken. Politici hebben de toekomst van hun eigen professie zelf in de hand. Of ze nemen afstand van persoonlijke vetes en verzuurd moddergooien, of ze worden overspoeld door een golf van anti politiek en populisme. Het is de geschiedenis die met hen zal afrekenen. Hopelijk verschijnen er binnen 20 jaar geen boeken over Belgisch malgoverno in het kwadraat. Daarvoor bevindt dit land en de hele wereld zich op een te belangrijk kantelpunt. De gevolgen zullen catastrofaal zijn.
Vanmiddag sprak de voormalige Belgische premier Mark Eyskens op radiozender één. Hij werd geïnterviewd naar aanleiding van de aanstelling van zijn liberale collega Guy Verhofstadt als voorzitter van de jury van de AKO literatuurprijs 2009. Eyskens was zelf lid van deze jury in 1983. Tijdens dat jaar ging Marcel Möring verrassend met de prijs lopen. Hij kaapte één van de meest prestigieuze prijzen in de Nederlandstalige literatuur weg voor de neus van Harry Mulisch. Dat zorgde toen voor ophef en bracht debatten teweeg over de rol die de jury speelde. Volgens velen verklaren alleen afgunst en nijd het feit dat Mulisch geen loon naar werken kreeg.
Het één en het ander leidde tot een gesprek over de rol van de jury bij de uitreiking van dergelijke prijzen. Via deze omweg kwam men terecht bij de rol van recensenten. De redenering van Eyskens kwam hier op neer dat hij literaire recensenten beschreef als mislukte schrijvers: mensen die er ooit van droomden om ooit zelf te schrijven, mislukten, en dan maar toevlucht zochten bij het schrijven over de schrijfsels van anderen. Terloops meldde hij dat hetzelfde opging voor politieke commentatoren: mislukte politici veroordeeld tot het schrijven over de politiek.
Dit is een gemeenplaats die vaak naar boven wordt gehaald wanneer het gaat over recensenten. A forteriori ook wanneer men spreekt over diegenen die zich interesseren in het bespreken van academische literatuur. Er valt wat te zeggen voor deze stelling. Sommige recensenten gaan vaak kort door de bocht. Ze gebruiken het boek van een ander om hun eigen visies weer te geven en verdraaien zo de inhoud en de boodschap van het werk dat ze bespreken. In denk hierbij aan de recensies van de Britse filosoof John Gray die zo goed als elk boek dat hij beschrijft gebruikt om zijn eigen conservatief en anti-humanistisch mensbeeld de wereld in te sturen. Dit was ook één van de punten die werden aangehaald door Mark Eyskens. Als schrijver van een tiental boeken, zowel fictie als non-fictie, weet hij waarover hij spreekt. Meer dan eens had hij het gevoel dat stukken over één van zijn boeken niet gingen over de boodschap die hij zelf wilde overdragen. Vaak had hij het gevoel dat zijn boek niet of slechts gedeeltelijk werd gelezen. Hiermee verwoordde hij een gevoel dat alomtegenwoordig is bij schrijvers na het lezen van een recensie van hun eigen boek.
Dit is een begrijpelijk gevoel maar gebaseerd op een verkeerde visie op teksten, hun interpretatie en de manier waarop ze doordringen binnen het publieke debat via diegenen die over deze teksten schrijven. Een visie die alomtegenwoordig was voor de Amerikaanse filosoof Richard Rorty zijn boek Philosophy and the Mirror of Nature publiceerde in 1979. In dit baanbrekende werk maakte deze op overtuigende wijze komaf met de correspondentietheorie die poneert dat er een directe relatie bestaat tussen de talige en niet-talige realiteit. In het verlengde hiervan is het vanzelfsprekend om te poneren dat er geen directe vertaling kan plaatsvinden tussen teksten. Het is met andere woorden onmogelijk om in een recensie precies weer te geven wat een auteur met een bepaald boek probeerde te beweren. In het meest utopische geval zou dit alleen mogelijk zijn wanneer men een recensie zou schrijven die qua omvang langer is dan het boek. Dit doet denken aan de geografen in een verhaal van Borges die uiteindelijk met een landkaart op de proppen komen die groter is dan het geografische gebied dat ze proberen in kaart te brengen. Zelfs extensieve interpretaties kunnen nooit volledig zijn. Dit soort omvangrijke recensies zouden bovendien leiden tot overinterpretatie.
Jacques Derrida sprak in dit opzicht ooit van de dood van de auteur. Eens de auteur een tekst of boek de wereld in stuurt, heeft hij geen controle meer over de interpretatie van zijn werk. De tekst geraakt verward in een kluwen van teksten en semiotische tekens die buiten het bereik liggen van de auteur zelf. Binnen de poststructuralistische en postmoderne sfeer waarin Derrida schreef was dit een begrijpelijke conclusie. Tegenwoordig hebben we gas teruggenomen en geloven op zijn minst nog in het bestaan van bepaalde ankers in een tekst die niet vatbaar zijn voor oneindige en teugelloze interpretaties. Er bestaan wel degelijk bepaalde grenzen. Het is de taak van recensenten om te trachten zo goed mogelijk weer te geven wat een auteur heeft geschreven. Hierbij moet hij rekening houden met feit dat een volledige correspondentie niet mogelijk is.
We leven in een modern vloeibare tijd waarin we overspoeld worden door informatie. De vaardigheid om adequaat om te gaan met gigantische hoeveelheden kennis is daarbij zeer belangrijk. Daar waar het in de moderne harde tijd ging om het absorberen van zoveel mogelijk kennis, is het vandaag de dag zaak om zich te kunnen laveren binnen een myriade van teksten en boeken. De hoeveelheid nieuwe literatuur die op ons afkomt is gigantisch. Volgens de Franse schrijver Ignazio Ramonet is er tijdens de afgelopen dertig jaar meer informatie geproduceerd dan gedurende de 5000 voorgaande jaren samengeteld. Ver zal hij er met zijn berekeningen niet naast zitten. Binnen dit soort maatschappij is de rol van de recensent onontbeerlijk. Hij vormt de schakel tussen de duizelingwekkende stroom van nieuwe kennis en het publieke debat. Hij probeert greep te krijgen om de informatiestromen en vertaalt belangrijke ontwikkelingen binnen de academische wereld naar de samenleving. In de Verenigde Staten genieten recensenten groter aanzien dan in Europa. Figuren zoals Adam Kirsch van de New York Sun verdienen goed hun boterham met het schrijven over de werken van anderen. Denken we ook maar aan het succes van een tijdschrift zoals de New York Review of Books. Gelukkig weten we sinds Alexis de Tocqueville dat alle goede dingen uit de VS vroeg of laat komen overgewaaid naar Europa.
Zonder de mediërende rol van recensenten zouden we verdrinken in een tsunami van nieuwe kennis. Recensenten zijn geen afgedankte schrijvers. Het zijn vakmensen die belangrijke vaardigheden ontwikkelen binnen een moderne vloeibare samenleving waarin intellectuelen steeds meer de rol van interpretator vervullen in de plaats van de rol van wetgever.
