|
17. "TU QUOQUE, FILI MI" (LATIJNSE VERTALING VAN HET GRIEKSE CITAAT BIJ SUETONIUS, DIVUS IULIUS 82)
17.1. Machtshonger en veroveringsdrang zijn wel de gevaarlijkste verlangens die de mens kunnen bezielen. Niet alleen brengen ze hem die ermee behept is vroeg of laat ten val, maar ondertussen worden ook talloze onschuldigen aan die ambitie geofferd. Uit de geschiedenis kennen we namen bij de vleet van militairen en politici over wie historici vaak in bewonderende en lovende bewoordingen schrijven, maar die, wanneer we rekening houden met het leed en de verschrikkingen die ze hebben aangericht, heel ongunstige epitheta zouden verdienen.
Was Julius Caesar een man ten prooi aan machtswellust? Hij onderging in ieder geval het lot dat hij ontelbare anderen had aangedaan.
17.2. William Shakespeare (1564-1616) laat in zijn toneelstuk "Julius Caesar" een overbekende redevoering houden door Marcus Antonius, vriend en partijgenoot van de dictator, onmiddellijk na de moordaanslag, waaraan Brutus, aangenomen zoon van Caesar, had deelgenomen
Marcus Antonius : Friends, Romans, countrymen, lend me your ears : I come to bury Caesar, not to praise him. The evil that men do lives after them, the good is oft interred with their bones, so let it be with Caesar.
The noble Brutus hath told you Caesar was ambitious : if it were so, it was a grievous fault, and grievously hath Caesar answer'd it. Here, under leave of Brutus, and the rest, for Brutus is an honourable man, so are they all, honourable men, come I to speak in Caesar's funeral. He was my friend, gaithful and just to me. But Brutus says he was ambitious, and Brutus is an honourable man.
He hath brought many captives home to Rome, whose ransoms did the general coffer fill : did this in Caesar seem ambitious? When that the poor have cried, Caesar hath wept : ambition should be made of sterner stuff. Yet Brutus says he was ambitious, and sure he is an honourable man.
You all did see, that on the Lupercal I thrice presented him a kingly crown, which he did thrice refuse. Was this ambition? Yet Brutus says he was ambitious, and sure he is an honourable man.
I speak not to disprove what Brutus spoke, but here I am to speak what I do know : you all did love him once, not without cause, what cause witholds you then to mourn for him? O judgement! thou art fled to brutish beasts, and men have lost their reason. Bear with me, my heart is in the coffin there with Caesar, and I must pause.
Fragment uit de rede van Marcus Antonius
Film uit 1953 van J. Mankiewicz
17.3. De laatste dagen van Caesar (fragment uit een boek van V. M. Manfredi)
Popilius Laenas knoopte op een ontspannen manier een praatje aan met Caesar en die twee converseerden gedurende korte tijd zonder aandacht aan een ander te besteden. Niemand was in staat hun woorden op te vangen.
De samenzweerders, gewaarschuwd doordat ze elkaar het parool doorgegeven hadden, omklemden hun dolk en ieder van hen ging naar de metgezel met wie ze even later de dodelijke slag zouden uitwisselen.
Maar er gebeurde niets.
Popilius wekte de indruk iets te vragen en niet iets te onthullen. Hij kuste de hand van Caesar, die hem met geruststellende woorden antwoord leek te geven.
Brutus keek toen alle anderen met een kalmerende blik aan en knikte met zijn hoofd als om te beduiden dat er geen gevaar was. Ze werden allemaal weer rustig.
Op dat moment arriveerde buiten adem een boodschapper die naar Brutus vroeg. Hij zag hem en ging hijgend naar hem toe, met moeite zijn emoties in bedwang houdend : "Uw vrouw, heer, Porcia..."
"Zeg op, wat is er gebeurd?"
"Het gaat heel slecht met haar, of misschien is ze..."
"Wat?" drong Brutus aan, en hij greep hem bij zijn kleren.
"...misschien is ze dood", antwoordde de slaaf en hij vluchtte weg.
Brutus boog zijn hoofd, overweldigd door verdriet. Hij zou naar Porcia toe willen rennen, maar hij kon zijn vrienden op dat moment niet in de steek laten. Hoe het ook afliep, voor hem zou de dag rampzalig zijn. Cassius legde een hand op zijn schouder.
Caesar ging zitten.
Een kort oogcontact tussen Cassius en Tillius Cimber zette de daaropvolgende gebeurtenissen in gang.
Cimber ging naar Caesar toe.
"Wat is er, Cimber?" vroeg deze hem. "Vraag me niet nog eens om jouw broer terug te roepen uit ballingschap. Je weet hoe ik erover denk en ik ben niet van gedachten veranderd."
"Maar Caesar", antwoordde Cimber. "Ik smeek je..." En daarbij greep hij zich vast aan de toga zodat die van zijn schouders gleed.
Dat was het tweede en beslissende teken. Casca, die achter Caesar was gaan staan, haalde uit en sloeg toe.
Caesar brulde.
Het gebrul van de gewonde leeuw dreunde door de zaal en daarbuiten.
Hij schreeuwde : "Dit is een aanval!" en voordat de dolk hem raakte, draaide hij zijn bovenlichaam en greep zijn schrijfstift om de arm van zijn belager te doorboren. De hand van Casca beefde en de tweede stoot bracht slechts een lichte wond toe. Maar iedere ontsnappingsweg was afgesloten : waar Caesar ook keek zag hij een dolk op zich gericht.
De hele senaat ontstak in geschreeuw. Iemand riep de naam van Cicero.
Afwezig.
Buiten draaide Antonius zich instinctmatig om naar de zaal, maar de hand van Gaius Trebonius drukte hem vast tegen de muur : "Laat maar. Het is nu toch al voorbij."
Antonius sloeg verschrikt op de vlucht.
Gaius Trebonius omklemde op zijn beurt zijn dolk en ging naar binnen.
Caesar probeerde nog zich te verdedigen maar ze gingen hem allemaal te lijf. Pontius Aquila trof hem, en Cassius Longinus en nogmaals Casca en Cimber, Ruga en zelfs Trebonius...
Caesar verweerde zich furieus, brullend en uit elke wonde bloedend. Zijn kleed kleurde rood en een vuurrode plas verspreidde zich over de vloer. Bij elke beweging die hij maakte sloten de samenzweerders hem verder in, ze joegen hem op als een wild dier in de val en hoe minder hun slachtoffer in staat was zich te verdedigen of zelfs alleen maar te bewegen, hoe harder ze bleven toeslaan.
Als laatste, Marcus Junius Brutus.
In de lies.
Caesar mompelde iets, hem strak in de ogen kijkend, en liet zich vallen.
In een laatste poging zijn waardigheid te behouden, trok hij zijn toga als een zweetdoek over zijn hoofd en viel neer aan de voeten van het standbeeld van Pompeius.
(uit "De Adelaar" van Valerio Massimo Manfredi. In vertaling verschenen bij Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2012)
17.4. De meest waardevolle Latijnse bron over de gebeurtenissen rond de dood van Caesar is het "Divus Iulius" van C. Suetonius Tranquillus (ca. 69-ca. 140) :
Ob haec simul et ob infirmam valitudinem diu cunctatus an se contineret et quae apud senatum proposuerat agere differret, tandem Decimo Bruto adhortante, ne frequentes ac iam dudum opperientes destitueret, quinta fere hora progressus est libellumque insidiarum indicem ab obvio quodam porrectum libellis ceteris, quos sinistra manu tenebat, quasi mox lecturus commiscuit. Dein pluribus hostiis caesis, cum litare non posset, introiit curiam spreta religione Spurinnamque irridens et ut falsum arguens, quod sine ulla sua noxa Idus Martiae adessent, quamquam is venisse quidem eas diceret, sed non praeterisse.
Assidentem conspirati specie officii circumsteterunt, ilicoque Cimber Tullius, qui primas partes susceperat, quasi aliquid rogaturus propius accessit renuentique et gestu in aliud tempus differenti ab utroque umero togam apprehendit; deinde clamantem "Ista quidem vis est!" alter e Cascis aversum vulnerat paulum infra iugulum. Caesar Cascae brachium arreptum graphio traiecit conatusque prosilire alio vulnere tardatus est; utque animadvertit undique se strictis pugionibus peti, toga caput obvolvit, simul sinistra manu sinum ad ima crura deduxit, quo honestius caderet etiam inferiore corporis parte velata. Atque ita tribus et viginti plagis confossus est, uno modo ad primum ictum gemitu sine voce edito, etsi tradiderunt quidam Marco Bruto irruenti dixisse "Kai su teknon".
Exanimis diffugientibus cunctis aliquamdiu iacuit, donec lecticae impositum, dependente brachio, tres servuli domum rettulerunt. Nec in tot vulneribus, ut Antistius medicus existimabat, letale ullum repertum est, nisi quod secundo loco in pectore acceperat. Fuerat animus coniuratis corpus occisi in Tiberim trahere, bona publicare, sed metu Marci Antoni consulis et magistri equitum Lepidi destiterunt.
(Divus Iulius 81-82)
Voernoten
1. ob haec : wegens de ongunstige voortekenen waarover Suetonius tevoren gesproken heeft / se continere : (hier) thuisblijven / differre : uitstellen
2. frequentes...opperientes : bedoeld zijn de senatoren / opperire : wachten / destituere : teleurstellen / ab obvio quodam : bij Plutarchus (Caesar 65) lezen we dat dit de redenaar Artemidorus van Cnidus was / porrigere, rexi, rectum : toesteken, aanreiken
3. litare : gunstige voortekenen krijgen / Spurinna : haruspex die Caesar voor de 15de maart had gewaarschuwd
5. specie officii : met de schijn van plichtsbetrachting, schijnbaar onderdanig / primas partes : de leiding
6. renuere : weigeren / aliud tempus : een andere gelegenheid / clamantem : sc. Caesarem
7. graphium, i : schrijfstift
8. pugio, onis : dolk / sinus, us : plooi van de toga (op de borst)
9. confodere, fodi, fossum : doorsteken
11. animus : (hier) bedoeling
12. bona publicare : de goederen verbeurd verklaren
|
