wat anders in het hoofd of het hart blijft steken! Als het mij overvalt, of mij niet loslaat. Maar het kan ook voor het oefenen zijn. Oefenen in waar ik niet in opgeleid ben, oefenen met woorden.
01-12-2017
Stop de valse oorlog over al of niet educatieve master in de kunsteducatie en zorg voor een opleiding die betekenis heeft.
Stop de valse oorlog over al of niet educatieve master in de kunsteducatie en zorg voor een opleiding die betekenis heeft.
Met enige verbazing lees ik de opinies van voor en tegenstanders van een educatieve master in de kunsten. Dat er meer aan de hand is dan deze keuze van voor of tegen, dat oud ideologische discussies en financiering mechanismen aan de grondslag liggen van deze discussie kwam ik te weten bij enige navraag. Bij mij blijft de vraag leven: wordt daar nu iemand beter van? Gaan we, wat de keuze ook is, een stap vooruit? Is dit nu waar het werkveld van de (formele en informele) kunsteducatie, het sociaal artistiek werkveld, het kunsten landschap dat steeds meer inzet op participatie op zoek naar is? Ik durf het te betwijfelen en heb daar mijn argumenten voor. Sinds de creatieve expressiebeweging van de jaren vijftig van vorige eeuw hebben we een voortdurende ontwikkeling gekend van het werk dat inzet op educatie en participatie met, door en in de kunsten-. Er is zelfs meer, Vlaanderen kende met zijn expressie beweging die door heren als August.J.Bal en zijn ploeg medewerkers of heren zoals Jos Demaegd die met zijn vroege kunstzinnige jeugdateliers een heuse ontwikkeling in de kunsteducatie op gang brachten, een zeer innovatieve en kwalitaieve beweging. Plaats daarnaast het kwalitatieve Deeltijds kunstonderwijs en je ziet de brede scoop in een verleden opgebouwd. De internationale erkenning was toen groot. Buitenlandse musea tot in New York, Kunstinstituten uit Groot-Brittannië, Nederlandse culturele instellingen zagen hier -good practise- die ze graag wilden integreren in hun werk. De kwaliteit van het werk die toen geleverd werd was niet te danken aan een of ander pedagogische of kunstopleiding die. De mensen die het werk vorm gaven hadden een artistiek parcours gevolgd en hadden pedagogische ervaring opgedaan in allerlei maatschappelijke geledingen ( onderwijs, jeugdwerk, sociaal cultureel werk, theaters, kunstateliers en waarschijnlijk ook andere) maar waren vooral passioneel bezig met de ontwikkeling van de mens, de maatschappelijke waarde die kunst in zich kon dragen en hierbij kon helpen. In die jaren ontstond er ook een alternatieve opleiding met de wat rare naam kadercursus creatieve expressie ( een product van de voormallige dienst jeugd vorming, later de departmentale dienst voor creatieve expressie en begeleiding van het toenmalige ministerie van cultuur) waar adepten zoals Barbara Wyckmans, danser Erik Raeves, theatermaker Jo Roots, maar ook ondergetekende en vele, vele anderen door gevormd zijn. Een niet erkende opleiding noch bachelor noch master die een generatie bevlogen mensen voortbracht die kunst, educatie en participatie passioneel wisten en weten te verbinden en dit alles ten dienste van een grote maatschappelijke inbedding van kunst en participatie. Een opleiding uit noodzaak ontstaan en midden de jaren tachtig ook weer verdween toen er meer geprofessionaliseerde (kunst)instituten het trachten over te nemen (sommige zaken werden geintegreed in de specifieke lerenopleidingen door alweer adepten van deze kadercurus creatieve expressie). Door politieke en maatschappelijk keuzes werd en wordt het werkveld steeds verder geprofessionaliseerd en gestructureerd, tot daar het goed nieuws. Maar in deze ontwikkeling leert men weinig uit ontwikkelingen en geschiedenissen die kwalitatief veel betekend hebben voor de ontwikkeling van een veld. Om een beweging op gang te brengen is de discussie over een educatieve master dan wel een artistieke master met annex een goeie educatieve input, niet waar ik en veel mijn collegas in het werkveld van wakker liggen. Een opleiding met, in en door het veld- van de participatieve kunstpraktijk ware een beter aanbeveling. Maar daar staan wetten, praktische bezwaren en strijden om middelen blijkbaar voor in de weg. Als grootste bezwaar is de opdeling tussen onderwijs en kunstensector. Waarom leiden we nog steeds kunstenaars op waar het merendeel van die mensen op het einde van hun opleiding constateert dat niemand op hen zit te wachten, met een diploma waar niemand op zit te wachten. Het blijkt een ziekte doordat we vergeten zijn dat we het industriële tijdperk al lang achter ons gelaten hebben. We leiden nog steeds mensen op die dan een diploma in een bepaald vakgebied krijgen en vervolgens doen ze iets anders omdat het diploma en waar het voor staat niet dienstig blijkt aan verdere maatschappelijke of economische ontwikkelingen. Dit is helaas niet enkel in de kunsten waar. Maar algemeen weten mensen die een kunstdiploma hebben en in de contreien van de kunsten willen blijven werken dat een specifieke lerarenopleiding een goede garantie biedt voor een al dan niet fulltime job in het deeltijds kunstonderwijs. Voor de rest is men een vogelvrij verklaarde.
Ikzelf die werk in de kunsten sector en met kunteducatie en kuntparticipatie bezig ben, heb nog nooit iemand op diploma aangeworven. Wel heb ik gelet op het afgelegde parcours en de motivatie. Een kunstdiploma of kunstdiploma met bijhorende lerarenopleiding wat stelt dat voor? Wat ik wel wil, zijn mensen die een metier kennen. Als je een theater, beeldend, dans, muziekproject wil begeleiden met mensen en met hen een bepaalde inhoud wil fileren en vormgeven, dan is het noodzakelijk dat je een vak( en daar dienen de kunstopleidingen toch ten dele voor ) kent maar er is meer nodig. Zaken zoals engagement, motivatie, inzicht in maatschappelijke ontwikkelingen, agogische of pedagogische vaardigheden, om er maar een paar te noemen. Ik ken veel mensen waarmee ik al fantastische projecten kon realiseren die dit vak via een grillig parcours hebben ontwikkeld en andere die in dat parcours ook een kunsthogeschool frequenteerden en soms ook hebben afgemaakt. De vraag die zich stelt is: is er een opleiding mogelijk die zorgt dat ik en goeie vioolleerkrachten voortbrengt en goeie muzikanten die ook een participatief project kunnen ontwerpen, vormgegeven en uitvoeren? Kan dit alles geïnitieerd door het kunstenlandschap al dan niet in samenwerking met instituten zoals kunsthogescholen en pedagogische instituten. Hoe moet zo een opleiding of traject er dan uitzien en moet dat dan eenduidig in de oude structuren van professionele of academische afstudeerrichtingen? Ik denk dat deze structuren de inhoud niet vooruithelpen. De huidige discussie is dan ook vals en puur tijdverlies. In Nederland bestaan al langer opleidingen in de kunsten waar men kiest tussen het kunstenaarschap of de educatieve artistiek begeleider, slechts af en toe zijn de louter educatief gevormde krachten (die wij steevast lesboeren noemen) terug te vinden in onze projecten of in ons onderwijs. Zei die dat wel doen hadden meestal een parcours waar niet enkel de opleiding de doorslag gaf. Een aantal jaren terug, zeg maar tot het einde van vorige eeuw, keken we op naar opleidingen volgens dit oude en industrieel denken. Vandaag is de praktijk en zeker ook de kunstenpraktijk zo snel aan het evolueren dat ongeveer elke opleiding zich de vraag moet stellen of ze nog wel een bijdrage kan leveren op de ontwikkelingen die zich voordoen. Aloude conservatoria, kunstopleidingen allerhande moeten energie benutten om een antwoordt de bieden op ontwikkelingen die zich voordoen en op tendensen die mogelijks een toekomst aanwijzen. Dus stop de stellingenoorlog over het statuut van de opleidingen en bijhorende diplomas. Maak een sterke opleiding (kijk hierbij niet op een cent) met een degelijk en rijk gevulde maar flexibele inhoud. Doe dit samen met het kunstenlandschap maar ook met anderen. Zorg dat mensen die deze opleiding als onderdeel van hun traject maken geïnspireerd, geëngageerd en met passie werken aan een toekomst. Het werkveld zal jullie dankbaar zijn.
Tijl Bossuyt Artistiek en zakelijk leider van De Veerman (Een kunsten organisatie met educatie en participatie als kern van zijn werking).
Tijd voor denken en reflectie, tijd voor vormgeving van een toekomst, tijd voor cultuureducatie dus.
Tijd voor denken en reflectie,
tijd voor vormgeving van een toekomst,
tijd dus, voor cultuureducatie.
Ik schrijf deze gedachten in een tijd van verwarring, angst,
solidariteit en hoop, een tijd waar er meer vragen zijn dan antwoorden.
In een tijd waar de waarden van ons samenleven en ons denken
daarover, de vorm die we daarvoor hebben bedacht, onze handelingen , worden
aangevallen. En ik sta blijkbaar niet alleen met mijn twijfelend bestaan: de
vele jongeren die ik ontmoet, stellen met mij de vragen, maar poneren net zo
goed antwoorden.
Dit brengt mijn gedachten bij opvoeden, onderwijzen,
educatie en hoe daar omzichtig mee om te gaan. En op hetzelfde ogenblik word ik
gevraagd om mijn gedachten te laten gaan over kunst als onderdeel van het
grotere veld van cultuureducatie. Want middenin het debat van zoeken hoe we
omgaan met waarden en normen, hoe we omgaan met de vele invloeden, denkwijzen,
religies en sommige excessen die dat met zich meebrengt, speelt er zich binnen
onderwijs en educatie ook een zoeken af hoe we dit kunnen bruikbaar maken voor
jongeren die nu opgroeien en zoeken naar enig houvast.
Hoe doen we dit zonder de zin voor burgerschap en kritische
ingesteldheid te verliezen?
Ik grasduin in het openbare debat over de eindtermen dat vandaag
aan de orde is en merk dat we veelal grossieren in het eigen gelijk en de eigen
praktijken. Als we doorgaan met deze manier van denken, zullen we uitkomen waar
we al staan en stonden, zonder het groots perspectief van een toekomst die
nooit meer zal zijn zoals vandaag.
Want ik merk dat we ervan uitgaan dat kinderen en jongeren
via onderwijs in gesegregeerde vakken vat moeten krijgen op de totaliteit van
het samenleven en het samen toekomst maken.
Na de gebeurtenissen van de laatste dagen twijfel ik grondig
aan deze optie. Omdat de verbinding ontbreekt: waar is er plaats en tijd, waar
zijn de middelen om de wereld, zijn kennis, kunde, denken en vorm te overzien,
te beschouwen, te bestuderen en opnieuw vorm te geven?
Het alternatief voor deze optie is plaatsmaken voor denken,
reflectie, retoriek, dynamiek in denken en handelen, en dat in een zo breed
mogelijke context.
En dan kom ik als vanzelf bij de kunsten terecht, als
onderdeel van een brede cultuureducatie. Niet bij de tekenles of de muziekles,
maar bij de kern van kunst en cultuur als educatieve waarde. De kern, die een
bundeling is van wie en wat we zijn als mens, welke waarden en normen we
overdragen, hoe we ze vormgeven en hoe we in staat zijn daar dynamisch mee om
te gaan in een steeds veranderend samenleven en een zich vernieuwende
samenleving.
Wat we nodig hebben is een atrium, een plaats waar de
verbinding tussen alles wat we doen en denken, tussen de verschillende
gedachten en levenswijsheden en hoe we deze vormgeven, kan bekeken, bestudeerd,
bekritiseerd en beantwoord worden.
Deze plaats moet verbindingen leggen tussen
spanningsgebieden zoals cultuur en natuur, economie en maatschappij, burgerzin
en algemene zingeving, in een coherent geheel, in een cluster van waardig geformuleerde
meningsverschillen.
Cultuureducatie (en zeker kunst) heeft dit atrium in zich:
cultuureducatie en kunsten geven geen antwoorden, maar zijn uitingen - of
minstens pogingen - om onszelf en de wereld te bevragen in doen en denken.
In het ruime gebied van de cultuureducatie kunnen we alle
mogelijke themas benaderen, zelfs vanuit hun meest abstracte vorm. Het is de
plaats waar gelijken en verschillen tegenover elkaar kunnen staan, waar werkelijkheid
en fantasie een plek hebben, waar Eros en Thanatos elkaar ontmoeten. Een plaats
waar persoonlijke expressie gedijt naast inzichten uit de geschiedenis en waar
beeld en woord vanuit een hoger perspectief worden ingezet en afgewogen.
In de praktijk denk ik dan aan de mogelijkheid om hierbinnen
zowel grote, meer abstracte themas (goed en kwaad, liefde en haat, moed en
lafheid, ) als meer concrete feitelijkheden (man/vrouw, techniek/ambacht, )
te bekijken, te bestuderen en er een mening over te vormen. Binnen de
cultuureducatie en de kunsten gebeurt dit per definitie zowel vanuit
historisch, maatschappelijk, wetenschappelijk, economisch, technisch, ethisch
en esthetisch perspectief, wat niets dan voordelen oplevert voor het denken en
voor de vormgeving van het leven zelf.
Binnen de kunst en de bredere cultuureducatie kunnen deze
meer abstracte begrippen en hun dagelijkse uitingsvormen aan bod komen, en dit
zowel voor doeners als voor denkers. Het is evident dat ik hierbij niet enkel uitga
van het louter westerse canon: zelfs de plaats en de functie die we aan kunst
toekennen, kunnen bevraagd worden. Waardoor we tegelijkertijd cultuur in zijn
meest brede vorm bevragen.
Dit betekent dat we weg moeten van een eerder industrieel
geïnspireerd onderwijs, waar we met zijn allen op eengeijkte manier naar eenzelfde eindmeet worden
gebracht, maar meer moeten ingaan op een persoonlijk en maatschappelijk gericht
clusteronderwijs, waar themas die ons
allen aanbelangen, centraal komen te staan. Om de betrokkenheid te verhogen, is
het nodig om deze themas, vragen en meningen te laten ontstaan vanuit de
vragen van de student/lerende. Vervolgens worden deze themas vanuit
verschillende perspectieven benaderd: historisch, economisch, maatschappelijk,
ideologisch, en dit zowel individueel als in groep. De
leerling/scholier/student kan zijn antwoord/mening/bedenking via
uiteenlopende concepten en vormgeving met de anderen delen en zo de
confrontatie aangaan met andere antwoorden/meningen/bedenkingen.
Dat we dan geen school meer hebben met een lessenrooster dat
opgebouwd is uit afzonderlijke vakken en daardoor de gedachten eerder verdeelt
dan ze te verbinden, biedt enkel voordelen. Ook voor de eenzame leerkracht die
alleen voor de groep staat, biedt deze benadering uitwegen: ik denk hierbij aan
groeps- en werkstations met leerkrachtenteams die hun studenten de weg wijzen,
instrueren, bevragen en voeden vanuit diverse invalhoeken.
Ja, dit vraagt een andere en meer dynamische organisatie.
Een organisatie die verfrissend werkt voor alle partijen en mee zorgt voor een
gezamenlijke en verbindende aanpak.
Dat er ook nog, op maat en behoefte van het algemeen
cultureel bewustzijn, studie- en instructietijd nodig zal zijn, is evident. Maar
ook daar kan men zoeken naar verbinding in plaats van het lineair en op
zichzelf gekeerde vakmatig denken in te zetten. Is de wereld en zijn culturele
uitingen en verschijningsvormen immers niet opgebouwd uit verbindingen die ontstaan
zijn uit invloeden van ons allen?
De kunsten zijn altijd al een belangrijke factor geweest om
zicht te krijgen op gedachten, gevoelens, dromen en concepten over ons bestaan.
Daardoor is kunst=educatie en verdienen de kunsten, samen met de bredere
cultuureducatie, een plaats in opvoeding, educatie en meer dan ooit in onderwijs.
Kunst is de verbindende factor met het werkelijke en zinvolle bestaan om te
spreken waarover we niet spreken kunnen.
In kunst en cultuur zijn lichaam en geest één geheel, zijn
materie en het niet-materiële met elkaar verbonden en bieden ze ons de kans om
onszelf uit te drukken.
Is er vandaag iets belangrijkers dan om vanuit de dagelijkse
diversiteit van denken en handelen, samen te zoeken naar een toekomst? Om
normen en waarden eerder als vraag dan als antwoord mee te geven?
Ik las een biografie over een vriend en herkende te weinig om het boek goed te vinden. Een desk biografie besloot ik, door een geldschrijver die zich in de verste verte niet de moeite getrooste om enig echt veldmateriaal te verzamelen. Ik las enige tijd later 'Rock & Roll Cabaret', van Just Enschedé waar veel over diezelfde vriend werd geschreven. Herkenbaar als geen ander! Geschreven in een stijl die ik onmogelijk benoemen kan maar die mij deed terugdenken aan de gesprekken met mijn vriend. Dit om maar te zeggen dat de waarheid niet in een boek staat, nog in de sterren staat geschreven . Het is een verzameling van gegevens die zo relatief als mijn bestaan is. Vergelijkbaar met de tradities op het einde van het jaar en hun traditionele feestelijkheden (en met uitbreiding alle traditionele feestdagen) , wat zijn nog hun betekenissen en welke invulling geven we er nu nog aan, welke waarheden willen we elkaar nog naar het hoofd slingeren en met welke waar-achtigheden vullen we dat alles in? Het betekenisvolle of betekenisloze van feesten werkt vreemd, behalve dat we nog wel feesten en betekend dat we de dagelijkse ordening even kunnen verlaten, brengen ze mij in de gelukkig in de war. Nu is dat op zichzelf een feest waard, elke keer we de gewone orde even op zijn kop zetten en verwarring in onze geest zaaien. Helaas hangt daar nu voor mij iets triest aan. Straks wens ik de mensen ' een vrolijke kerst toe of een gelukkig nieuwjaar", maar de vrolijkheid lijkt ver te zoeken in een winkelstraat met een patrouille soldaten of een kerstfeest opgevrolijkt door wat politie interventies. de triestesse komt niet van de mensen achter het uniform wel doordat men een soort orde installeert die niet de mijne is. In plaats van vredevol, liefdevol en vrolijkheid worden we door een systeem beschermd dat ons doet geloven dat tijden nu gevaarlijker zijn dan pakweg gisteren. De kinderen in de straat groeten vrolijk de soldaten in de straat terwijl mensen op de tram elkaar amper een blik gunnen en raar opkijken als je naar hen glimlacht, laat staan hen aanspreekt over het dagdagelijkse. Straks is het de langste nacht in deze warme winter waar zuiderwinden de bloesems nu al nieuw leven inblazen. Te vroeg zeggen sommigen... maar laat de seizoenen en hun grillen ons nu maar eens ernstig in de war brengen, heel ernstig! De waarachtige waarheid is immers doordrongen van grillen en grollen waar de vraag zich vanzelf stelt, deze beantwoorden is een schoon nieuw begin!
Sprokkels uit mijn denken over Kinderen en Kunst
Als je het aan de inner cirkel van de kunstinstellingen
vraagt, blijkt kunst voor kinderen een uitgemaakte zaak: je kan niet vroeg
genoeg beginnen met kinderen kunst te laten beleven en hen in contact te brengen
met allerlei cultuuruitingen. Zelden hoor daar een dissidente stem zoals die
van Jake Chapman, die zegt datkinderen niets te zoeken hebbenin het museum omdat ze er nog niets van
snappen.
Jake Chapman, half of the
revered Chapman brothers duo, called parents "arrogant" for thinking
children could understand such complex artists as Jackson Pollock and Mark
Rothko. He says that standing a child in front of a Pollock is an
"insult" to the American who pioneered the abstract expressionism.
"It's like saying... it's as moronic as a child? Children are not human
yet," the father-of-three declared.
Zo'n controversiële
uitspraak doet bij ons(kunstminnend
Vlaanderen) de wenkbrauwen fronsen,maar
in Engeland bracht dit eendebat op gang
over kinderen en kunst, een debat dat ook hier niet zou misstaan en waar
we soms te snel aan voorbijgaan.
De vraag waarmee we
kinderen confronteren en waarom we dit doen, mag zeker gesteld worden.
Wij hebben in Vlaanderen
een rijke traditie aan kunsteducatie en aan initiatieven die kinderen met kunst
willen in aanraking brengen. Ook roergangers zoals Barbara Wyckmans van Het Paleis
die zeggen dat kunst een recht is voor kinderen, ijveren samen met heel wat
culturele organisaties om dat recht om te zetten in een divers aanbod. Maar dan
nog is het goed om het debat te voeren,
te onderzoeken wat onze motieven en argumenten zijn om dit recht verder te laten groeien en ontwikkelen of niet.
Ook in de onderwijsmiddens
is al van in de jaren vijftig van vorige eeuw, de aandacht voor
kunst en cultuur in het curriculum groeiende, zij het met zeer wisselende
draagkracht en aandacht.
De beweging van de
creatieve expressie, die internationaal veel uitstraling had, zette van 1957
tot eind jaren 70 veel in gang. Roemrijke figuren zoals August. J. Bal en Jos
De Maegd, hanteerden creatieve expressie vooral vanuit pedagogisch oogpunt en
de ontwikkeling van kinderen, wat vrij progressief was in het toenmalig
tijdsbeeld. Hun visie en werking straalde uit naar de kunstmiddens en de eerste
voorzichtige banden werden gesmeed.
Ook in het jeugdwerk ontstonden
in die jaren kunstzinnige ateliers, die ettelijke jaren later werden verdergezet
in de deeltijdse academies, zij het enkel in de beeldende afdelingen. Het was wachten tot de jaren 2000-2010 alvorens
ook het deeltijds muziekonderwijs op deze stimulans inging en meer algemene
ateliers muzische vorming voor jonge kinderen organiseerde.
Met de hertekening van
het cultuurbeleid in de jaren tachtig en de grotere opsplitsing tussen cultuur
en onderwijs, dreigde al het schoons dat door de creatieve expressiebeweging was
opgebouwd, weg te zakken.
Dit euvel was
voornamelijk ingegeven door de grote besparingsmodus waarin ons land toen
verkeerde en dus vooral ingegeven door economische motieven. Ja, ook toen al
viel op dat in crisistijden kunst en cultuur dikwijls bij de eerste
slachtoffers hoort bij grotere economische verhalen. Dat dan vooral de minder
zichtbare actoren worden opzijgezet mag van alle tijden zijn, vertelt hoe we
als samenleving kijken naar dit soort werk. Het duidt meteen op een
buitencirkel van mensen die kunst en cultuur, zeker voor jongeren en kinderen,
niet als een noodzaak maar al een luxe beschouwen. Hiervoor hanteren zij
argumenten als zinloze bezigheid, een loutere hobby, duur, niet-productief
(helpt ons economisch niet vooruit) ..
Het was wachten tot het
begin van deze eeuw om weer de binding tussen cultuur en onderwijs aan te halen
en hen te stimuleren tot meer samenwerking en samenhang.
Ondertussen had het onderwijs
in de laatste jaren van de vorige eeuw via de eindtermen muzische vorming de
creatieve expressie structureel verankerd in het basisonderwijs. Vandaag de dag
is dat nog steeds zo, maar in inspectieverslagen lezen we dat het daar niet zo
bijzonder goed mee is gesteld. Vooral de opleiding van de onderwijsmensen
blijkt te kort te schieten in methodes en werkvormen om die binding tussen cultuur
en onderwijs in een goed opgebouwd en duurzaam onderwijstraject te kunnen gieten.
De kunstensector zelf zat
ook niet stil: er groeide een rijke variëteit aan initiatieven die inspeelden
op het onderwijs en naar kinderen in hun vrije tijd (al dan niet in familieverband).
Het jeugdtheater is hiervan een van de sterkste voorbeelden. Bovendien richten
enkele kunsthuizen zich uitsluitend op kinderen en/of jongeren. We kennen
allemaal Bronks, HETPALEIS, Het Speeltheater/de Kopergietery . die heel wat pionierswerk verrichtten, maar
ook gezelschappen zoals HETGEVOLG, Laika, Fabuleus en nog zoveel anderen hebben
een positieve doch economisch broze positie verworven.
De laatste jaren is er
zelfs een bijzondere uitbereiding naar de heel jonge leeftijd bezig: zo richt bv.
muziektheater De Spiegel zich naar de allerkleinsten en maakt voorstellingen
voor -driejarigen.
Cultuurcentra speelden
een cruciale rol in deze ontwikkeling: sinds hun ontstaan bouwden zij gestaag
aan een werking voor kinderen en jongeren, in eerste instantie vooral via een
binding met het onderwijs. Pas hebben zij hun programmatie ook opengesteld voor
vrijetijdsactiviteiten in die zin.
Ook de museale sector
bleef niet achterwege en wist decretaal het educatieve luik te verankeren in
zijn werk. In dat educatieve luik zijn vooral de initiatieven voor kinderen en
jongeren (ook hier weer grotendeels gericht op het onderwijs) het meest
opvallend. Pas recent werden via voorzichtige debatten de toegangspoort naar
gezinnen opengesteld en ontstaan er initiatieven die zich op deze doelgroep richten.
Met het installeren van
een dag van de kinderkunsten bezegelde voormalig cultuurminister Joke Schauvliege
het samengaan tussen kunst en onderwijs met een grote politieke aandacht. Al is
dit in de praktijk niet altijd evident: het -terecht- invoeren van de
maximumfactuur in het onderwijs heeft tot gevolg dat receptieve en actieve
kunst- en cultuuractiviteiten een terugval kennen.
De kunsteducatieve sector
(waarvan we de voorlopers vinden in de hoger vermelde creatieve expressiebeweging)
nam in al deze ontwikkelingen een bijzondere positie in.
Het was vooral aan hen te
danken dat er een voortdurende vloed aan nieuwe initiatieven, werkvormen en
methodieken werden bedacht om kinderen met kunst in aanraking te brengen. De
redenen om dit te doen, kenden een interessante evolutie: in de jaren vijftig
en de vroege jaren zestig ging het voornamelijk om persoonlijke groei en
ontwikkeling van het kind, in de jaren zeventig was er een accentverschuiving
naar allerlei maatschappelijke en socialedoelen en vanaf medio tachtig kwam de kunst centraal te staan.
Organisaties die vanuit een
meer postmodernistische denken startten en dus later werden opgericht (en nu
erkend zijn onder het kunstendecreet) zoals Art Basic for Childeren, Aifoon,
Matrix, De Veerman, Musica, Jeugd en Muziek, Rasa . werken veelal vanuit het
geheel van bovenstaande doelstellingen en hebben een veel globalere visie op
het ontsluiten van de kunsten voor mensen in het algemeen en voor kinderen in
het bijzonder. Velen onder hen breiden hun doelpubliek uit naar zowel kinderen
als volwassenen. Vaak hebben zij programmas waar beiden groepen samen worden
aangesproken.
Zij bevechten sterk de
misvatting als zou kunsteducatie enkel leuke activiteiten voor kinderen omvatten
in de rand van de kunsten en tonen dit overduidelijk aan in hun dagelijkse
werking.
Deze organisaties, die
vooral de functie participatie krijgen toegeschoven, hebben een zeer sterke
binding met het kunstenlandschap en tegelijkertijd een zeer grote en gedegen
kennis van agogiek en pedagogiek. Historisch zijn ze gegroeid uit het werken
met kinderen in onderwijs en vrijetijd maar ze verruimden hun actieradius, toch
blijven ze tot op vandaag voortrekkers op het gebied. Maar door hun positie
werken ze letterlijk veel minder in de spotlichten.
Met al deze lijnen in het
achterhoofd zouden we kunnen stellen dat het goed gaat met de aandacht die we
in Vlaanderen besteden aan kinderen en kunst.
Maar is dat ook zo? En
wat zijn onze motieven hiervoor?
Kunst voor kinderen was de centrale focus van de
Cultuurmarkt van Vlaanderen 2014.
Een oproep aan het culturele veld om dit jaar het aanbod
voor kinderen extra in de verf te zetten tijdens, resulteerde in een ruim scala
van meer dan 50 voorstellingen: muziek, theater, beeldende kunsten,
kunstzinnige workshops ... voor alle leeftijden. Babys werden niet vergeten en
ook voor hen waren er initiatieven zodat ze hun eerste voorzichtige stapjes in
cultuur konden zetten, weliswaar met hun ouders en/of aanverwanten.
De motivatie hiervoor was te horen te horen in de speech van
Annik Klaes, directeur van Prospekta, het
centrum voor kunstcommunicatie:
Uw kind heeft
recht op het beste! De mooiste kleding, het gezondste eten, het beste
kinderstoeltje, het veiligste speeltuig. Uw kind heeft ook recht op cultuur. En
dat is nu precies wat we in de aanbieding hebben. Ruim en gevarieerd. Kom het
ontdekken op de Cultuurmarkt en nadien een seizoen lang in de grote en kleine
cultuurtempels in ons land.
Op het eerste gezicht een simpele motivatie, maar een die
toch heel wat aanhang telt. Onder het motto uw kind heeft recht op het beste,
verzamelde het centrum voor kunstcommunicatie heel wat kunstenaars en instellingen
die dit mee onderschrijven. Zowel Marc Verstappen van DE studio, Barbara
Wyckmans van HETPALEIS, Stefan Perceval van HETGEVOLG, Jo Roets van Laika,
MarcMaillard van FroeFroe, e.a.
onderschreven deze benadering.
Wanneer ik dieper inging op dit uitgangspunt kon ik uitmaken
dat kunst voor kinderen niet enkel voor kinderen bedoeld is, maar dat dit ook
als kunst moet gelden voor volwassenen. Het beste lijkt hierdoor niet meer zo
vrijblijvend, maar aan voorwaarden verbonden.
Tijdens een kort gesprek met Karel Van Ransbeeck, artistiek
leider van muziektheater De Spiegel noteerde ik dat zijn motivatie van het
beste (of het schone zoals hij dat vertaalde) vooral te vinden is in het
onbevangene waarmee een kind kijkt, het onbevangene dat door rationaliseren bij
volwassenen dikwijls ondergesneeuwd raakt. Zijn artistiek werk, dat zich de laatste
jaren vooral vertaalt in producties voor de allerkleinsten, ziet hij dan ook
als een noodzaak om dat onbevangene, dat pure als artistieke leidraad te
hanteren.
Het onbevangene, dat later complexer wordt door kennis en
ervaring,zal op die manier een grote kiem
vormen in de groei van de mens. Hij wordt hierin gesteund door sommige
pedagogische stromingen: zowel Maria Montessori, Rudolf Steiner, Célestin Freinet allen namen zij de verwondering , het pure
en het zijn als uitgangspunt en bevochten het louter hebben als
uitgangspunt.
Andere pedagogen gingen vaak uit van het principe van
Bildung, een concept dat ontstond uit het denken over de maakbare mens.
Vandaag is dit principe aan kritiek onderhevig. De meeste onderwijspedagogen en
-hervormers lijken het hierover eens: Bildung kan niet meer, zeker niet bij jongeren. Bildung is
kneden, bewerken, schaven, vormen
van mensen, en dat is autoritair, paternalistisch, ouderwets. In het woord Bildung
zit beeld, het betekent dat je individuen vormt naar een beeld dat je van de
mens hebt, een beeld van hoe mensen zouden moeten zijn.
Ook in het denken over het jonge kind gaan stemmen op
om hen zoveel als mogelijk het roer in eigen handen te geven. Het vorm geven
aan hun eigen wereld iets dat nauw aansluit bij een kunstenpraktijk.
Maar geen beweging zonder tegenbeweging. Uit eerder
populaire opvoedingsliteratuur spreekt een zekere onzekerheid over opvoeding. Sommige
pedagogen beweren dat er nu minder grenzen dan vroeger gesteld worden aan
kinderen en volgens hen kan dit problemen opleveren.
Ze spreken over iets dat nieuw zou zijn: minder
grenzen, minder regels, meer
onduidelijkheid, meer verwenning ... vraag blijft of
dit ook zo is?
Zij die met kunst, educatie, opvoeding, rechten van
kinderen bezig zijn schipperen vaak tussen deze meningen, maar ten onrechte
wordt dit debat vaak opzij geschoven.
Ook in de organisatie die ik nu al geruime tijd mag leiden,
moesten we op zoek naar antwoorden. Bij De Veerman vertrekken we in ons werk
vanuit het gegeven dat iedere mens, ongeacht zijn
leeftijd, kan (leren) waarnemen, ordenen en vormgeven, elk op zijn manier.
Voor de kunstenaar is dit een fulltime bezigheid: hij kijkt naar de wereld en
de dingen, ordent zijn waarneming en geeft dit vorm. Dat hierbij de vroegere ordening
sneuvelt, is soms lastig, maar niet te omzeilen.
Ook bij kinderen gaat dit op, zij het soms in een erg
primitieve vorm. Pas als alles door gesleten paden beheerst wordt, alles
hetzelfde blijft, de waarneming afneemt, de ordening blijft wat ze is, kunnen
er geen nieuwe vormen ontstaan. Het voortdurend
stimuleren, trainen en aanwakkeren van
de driehoek waarneming, ordening en vormgeving zorgt voor een inventieve, innovatieve mens en
op die manier ook voor een vernieuwende samenleving.
Dit is voor ons een motivatie om te geloven dat kunst
zowel voor kinderen, jongeren en volwassenen zin heeft.
De uitspraak het zinvolle in de zogenoemde zinloze
bezigheid die het spel der kunsten is is dus ook ons niet vreemd.
Welke motieven ik ook tegenkom, steeds is de mens - of
in dit geval het kind - het uitgangspunt, waarbij het ontwikkelen van de
menselijke vaardigheden centraal staat. De spelende mens, die al spelende zijn
vaardigheden steeds uitbreidt.
Het kunstzinnig bezig zijn wordt daarbij beschouwd als
een uitzonderlijk speelveld. In dat veld maakt men immers zelf zijn regels en
zijn wereld. Dit is trouwens erg vergelijkbaar met wat elk (op zichzelf)lerend
kind automatisch doet in zijn groei naar volwassenheid.
De vergelijking met de kunstenaar is niet veraf: hij
die blijft spelen, die vaardigheden en ervaringen blijft uitbreiden, die het
als een uitdaging ziet dat hij steeds in verandering is en daardoor ook de of
op zijn minst zijn wereld.
Maar de vraag moet gesteld: is dit de ingesteldheid
van de kunsten vandaag of hanteren we kunsten vandaag in deze zin?
Het vraagt een bepaalde manier van zijn, een houding,
wil men in deze zin kunst als een factor in de ontwikkeling van het leven van
de mens hanteren.
We geloven sterk dat inhoudelijke en thematische benaderingen van onze
werkelijkheid tot meer inzicht leiden. Op elke leeftijd is de confrontatie met bepaalde
(leeftijdsgebonden) themas en inhouden een mogelijkheid om zowel intellectueel
als emotioneel te groeien.Om inhouden
en themas te onderzoeken moet men iets begrijpen van de taal waarin ze gesteld
zijn. Ook dit vraagt oefening.
Een kind voor een kunstwerk van Rothko zetten, zoals Jake Chapman aanhaalt, en dan verwachten dat het
gebeurt, lijkt zinloos, maar de vraag blijft: wanneer dan is de tijd rijp?
Het rijpen gebeurt immers traag en via veel oefening in kijken, luisteren,
voelen, denken ... Hier spelen zeker leeftijdsgebonden factoren mee, maar is
het niet-begrijpen net ook geen uitdaging en stimulans om verder te gaan en nieuwsgierigheid
aan te wakkeren?
In veel pedagogische en agogische standpunten is
verwondering, nieuwsgierigheid de drijfkracht van de interesse. Hier zou alweer
een motief kunnen liggen om de kunst voor elke mens, en dus ook voor kinderen,
als zinvol te beschouwen
Inzicht en vaardigheden in de verschillende kunstdisciplines en de taal van de
kunst(en) helpen om vorm te geven of om vormgeving te kunnen lezen. Dit zorgt ervoor
dat onze uitdrukkingsvaardigheid, het lezen van uitdrukkingen van anderen en de
mogelijkheid het met elkaar over de dingen te hebben, versterkt wordt. Dit
communiceren - of alvast een poging daartoe - is wat we vanaf ons prille
bestaan al stotterend leren. Dat gaat uiteraard samen met een complexiteit aan
inzichten, de mogelijkheid tot abstraheren, zicht te krijgen op en inzicht krijgen
in abstracte concepten, een conceptueel denken enzovoort.
Van in den beginne zijn we allen gedoemd dit onder de
knie te krijgen.
Het is misdadig
om niet elk kind de kans te geven de talen van lijnen en kleuren, van
bewegingen in tijd en ruimte, van klanken in allerlei kleuren en in de meest
diverse tempi te onderzoeken, zich eigen te maken en te gebruiken, al was het
maar in een poging om ons bestaan te begrijpen en erop in te grijpen met een
eigen vorm.
Alles lijkt zo herleidbaar tot hebben of zijn: hebben
we cultuur of zijn we cultuur?
Dit doet me denken aan een gedicht van Ed. Hoornik dat begint met de
regels:
Op het schoolbord stonden
ze geschreven
de woorden hebben
enzijn.
Ik kan het gedicht aanraden aan ieder die wil denken
over kinderen en kunst.
Zon op de huid en zoutsmaak , dit moet zomer zijn. Het zijn echter bizarre tijden, lijnvlucht wordt uit de lucht geschoten, kinderen worden spelend getroffen door bommen, banken doen nog steeds of zijzelf slachtoffer zijn van een crisis door hen waargemaakt, regeringen negeren straal de eco problematiek en gaan voor steeds rechtser beleid.....ik kijk naar de nieuwsberichten op een lichtkrant in zakfornaat en vind het allemaal vreemd. Gelukkig staat er aan mijn tramhalte waar ik afstap 'een bronzen meisje', ze staat er precies al eeuwen.Haar jurk steeds in de zelfde plooi, haar haar opgestoken, ze heeft nauwelijks een gezicht of toch niet uitgesproken.... maar ze lacht mij toe, elke keer ik hier kom. Vandaag was het in de felle zon maar ook bij regen houd ze vol en blijft ze mij lief toelachen en ik krijg het warm. Ik ken de beeldhouwer niet of deed geen moeite om zijn/haar naam op te zoeken, ik ken het meisje en dat moet genoeg zijn. Beelden in de stad als eeuwige troost, als overlevering van een eerder moment om dit moment te vieren. Zo zouden er meer mogen staan in mijn stad, beelden die mijn dagen dragelijk maken, mijn verstand ter orde roepen dat de schoonheid bestaat, dat rust mogelijk is, dat dit elke keer opnieuw en opnieuw mogelijk is. Ik ga er straks een toertje voor omlopen denk ik en toch eens zoeken naar een naam of misschien ook weer niet. Het is goed zo!
Een catch-22 situatie, zo omschrijft de jonge schilder Bert Huyghe, in zijn essay 'De Bokser' de situatie waarin de kunstenaar zich bevindt. Spelend met begrippen zoals -gehoorzaam of ongehoorzaam-, -volgen of verraad- baant hij zich een weg door zijn gedachten en zijn positie als onafhankelijk kunstenaar. Ik volg hem gezwind en het doet mij denken aan het verhaal Josefine, de zangeres of Het volk der muizen, over de amechtig piepende muis Josefine in het laaste verhaal van Frans Kafka, of het kinderboek ' Frederik' wat een prachtige kinderlijke vertaling is van dat verhaal van Kafka. Allemaal omschrijven ze vanuit een of ander hoek de positie van de kunstenaar en hoe we daar mee omgaan. Hoe we omgaan met begrippen zoals zelfstandigheid, eigenwijsheid, onafhankelijk, gehoorzaamheid en hoe deze inspelen op de positie van de kunst en de kunstenaar, maar ook de wetenschapper, de politieker de verliefde. De vier manieren van zijn kennen blijkbaar gelijken.
Als iemand die een uit de kluiten gewassen organisatie voor Kunst& educatie mag leiden is dit stof die doet nadenken over het ontstluiten van kunst en hoe we daar mee omgaan. Velen zouden niet liever hebben dan dat wij alles "verstaanbaar" zouden maken, met andere woorden het onmogelijke en voor mijn part het onwenselijke zouden waarmaken. Het zou van ons helden maken van "het weten". Wij die weten ontsluiten voor de onwetende..... brrrr ik mag er niet aan denken. maar dit wordt ons meer gevraagd dan mij lief is!!!! Ik sta liever aan de kant van het niet weten, het eeuwige zoeken, de twijfel.... om af en toe uit te rusten bij een standpunt dat even dubieus is als 'de waarheid' zelf. Bij die laatste houd immers alles op, is alles verklaart heerst er volledige rust en stilte, valt elke noodzaak te ademen weg. Dat laatste zouden we ook een goddelijke status kunnen noemen of een voor altijd stilstaan. Geen emotie meer, geen kritiek geen bedenkingen meer, alles in evenwicht... het zoeken daarnaar en weten dat die perfecte staat enkel een streven en geen doel kan zijn zegt me nu meer. Maar ik ben dan ook maar een jonge leerling in dit geheel, misschien dat mijn moeder het bij het rechte eind heeft:' zijn verstand komt met de jaren, hopelijk wordt hij oud genoeg".
In stilte ... het ging als vanzelf , maar wat een geluid daarbinnen. Zoemende gedachten, wriemelende fantasie, ontplofte wanen. Het is nooit stil daarbinnen. Ook als ik het helemaal stil lijk te maken is er altijhd wel een geluid of gebeuren dat binnendringt en de boel weer helemaal verprutst. Gedachten stromen aan en af, in en uit als dag en nacht. Wat zou er van mij overblijven zonder al dit, wat blijft er van de kleur over in een zwart gat. Maar soms is teveel teveel, teveel gedacht, teveel geluid, teveel smaak of wansmaak, teveel voelen of gevoel. De maat van mijn gedachten was zoek, de woorden te weinig of teveel, de richting onduidelijk. Ik kruip uit dit dal en klim omhoog ,zodat ik eenmaal daarboven weet dat beneden mijn plaats is. Maar eerst naar boven: overzicht krijgen, overschouwen, aanschouwen van al dat gewriemel en gedoe wat wij met zijn allen veroorzaken onder het mon 'cultuur'. Ik klim en klim en bedenk dat klimmen genoeg moet zijn, nog even niet naar beneden kijken gewoon klimmen tot ik niet meer verder kan. Dat wat wij cultuur noemen mag nog even daar blijven, daar beneden. Laat mij nog maar wat klimmen uit dit dal.
Soms lijkt het of de gedachten niet te vatten zijn, maar ik weet beter, ik neem ze niet voor waar en dan bestaan ze ook niet! Zo gaat dat, wat we niet 'voor waar aannemen' is 'niet waar'. Dat kan soms aardig hard aankomen als het louter om ontkenning gaat. De smak tegen de niet waargenomen deur of muur mag dan al wel spreekwoordelijk zijn, dit soort ervaringen kan het waarnemen aardig bijstellen. Het is een schoon maar niet te vatten ding, de ervaring. We krijgen er precies niet genoeg van , we stapelen ze en slaan ze ook nog eens op als herinnering. Zo slijten we ook dagen, jaren, levens en banen in onze hersenen, met gedane ervaringen, vage steeds veranderende herinneringen, herhalingen van wat we eerder deden of waren. Heel af en toe plaatsen we er iets nieuws bij, dan zijn we weer wakker en allert, gegroeid ook. Dan ontstaat de schoonheid of lelijkheid als vanzelf, schoonheid, lelijkheid zijn geen dingen maar veeleer een toestand van zijn. Ik loop tegen de schoonheid of lelijkheid aan samen met mijn ervaringen. Ik sla ze op en herinner het mij of ik verdrink het in mij. Ik kijk naar de tekening die mij dagelijks omringt, mij herinnerd, mij wakker houd, mij warm maakt, ik zie steeds hetzelfde en toch anders. Zo kan ik ook woorden lezen en herlezen, ze blijven in dezelfde orde staan, maar de zin der zinnen veranderd soms voor mij. Ik ben weer wakker.
We gebruiken het woord soms als een zakdoek, om op te vangen wat we vanzelf denken. We gebruiken begrippen te pas en te onpas zoals we met zoveel doen. Woorden lijken een niet te stoppen stroom die bang zijn van stilte, alsof dat laatste zelf nog maar zou bestaan. Maar bij het woord 'mooi' stel ik mij vragen. Een begrip dat we gebruiken bij iets uitzonderlijk, iets wat zich niet zomaar voordoet. Gezien het begrip op een uitzondelijke status doelt zou het zeldzaam moeten zijn. In musea een plaats waar nogal wat uitzonderingen hangen, of bij een concert waar de uitzonderingen zich meer dan gemiddeld kunnen voordoen, bij een wandeling waar niets moet behalve er zijn, ontglipt het ons, we zijn niet bij machte meer te vertellen dan dat woord. Zelfs bij kindertekeningen komen we vaak niet verder, al lijkt dat soms een andere betekenis te dragen want even daarna ligt dat ' mooie' achteloos ergens te vergaan. Zo kan het soms ook met 'al dat mooi's' wat we hebben benoemd tussen mensen, argeloos weggesmeten. Het 'was mooi' zeggen we dan of het is mooi geweest. Kan het mooie dan vergaan, kan het verdwijnen. Is wat geweest is dan niet meer mooi? Is het mooie uitgevaagd? Is het niet een beleving veeleer dan iets materieel? Is een beleving dan vergankelijk. Alles kan vervagen, ik weet het, langzaam wegkwijnen in de veelheid van een kort bestaan. Maar toch wat mooi is koester ik graag en hou ik graag bij, ook al is het tegendeel bewezen. Het tegensprakelijke van mooi en lelijk houd mij wakker wetend dat het één niet zonder het andere kan, zoals liefde zijn tegen gestelde kent en hard met zacht verbonden is. In alles is tegenstelling de hoop en de onmacht. Zo ook met mooi, maar ik bedank ervoor het mooie te laten verwelken tot lelijk.
'Weg is weg' zegt men wel eens in een kinderlijk naïve bui, maar wat bedoeld men dan eigenlijk? Er zullen wel evenveel betekenissen voor dit woord zijn als gedragingen en interpretaties daarvan zijn. De doden zijn weg en toch ook weer niet helemaal. Ze gaan en blijven op hetzelfde moment. Ook al vervagen ze in een herinnering die nooit de werkelijkheid kan zijn, dan toch zijn ze gebleven. Net als diegene die zegt dat hij/zei weggaat en in uw lijf en leden blijft steken al was het een teek. Niet dat het allemaal op pijn of ontstekingen lijkt, maar toch,voor de gelijkenis voel ik iets. Het graaft zich in en laat zich moeilijk verwijderen. Indien het blijft steken en je het niet verzorgd richt het een verwoestende schade aan die zich aandient als vermoeid en slapeloos, als slap en neerslachtig. De reactie daarop is bovendien onbegrip, net dat wat je op -dat moment - wel missen kan. En dat moment is ook wel een slecht begrip voor het soms eeuwig aanvoelende verloop der zonnestanden. Soms zijn het de herinnering, soms het verlangen of het alsnog willen beschrijven van een nooit ontstane geschiedenis, Al dan niet met de glimlach van het warme gevoel of de grimas van de pijn en het hele kleurenpallet ertussen. In alle gevallen is er troost nodig, die we dan vinden in het onnuttige nuttige! Het turen naar een beeld, het wegglijden in muziek, het navigeren in de woorden van een tekst of boek, het weldadige of de dynamiek van theater of dans. Dan mag dat allemaal en is het onnuttige de nuttigheid zelve. Dan pas begrijpen we het nut van wat een zinloze bezigheid lijkt. Weggaan is een lang en traag proces, de slakkengang onder de processen. ook al gebeurd het als een plots verschijnsel de naweeën zorgen voor de traagheid van het lossen en oplossen. Soms lost het ook niet en wat dan. Dan zoeken we eeuwige troost. Het is daar waar ik bleef steken en niet meer verlaten kon.
En als de woorden nu niet meer op een rij staan, als de letters uiteenvallen in een hoop ongeordendheid, ja wat dan? Als er geen rust is dreigt de leegte, ook al lijkt dat tegengesteld, ik moet ervaren dat teveel onrust mij leegzuigt. Ik heb niets tegen onrust, tegen chaos, daar onstaan zo dikwijls nieuwe wegen uit.... maar af en toe snak ik naar rust, naar evenwicht en naar duidelijkheid. Dat duurt nooit lang want dan blijft alles bij gisteren, bij wat is geweest en nooit meer anders. Dat gaat ook snel weer vervelen, en zo draait mijn wereld als maar door en door. Ik staar voor mij uit en probeer nu niets te veranderen, alles even te laten zoals het was. De tijd spreekt mij tegen: dag en nacht gaan steeds verder zonder ophouden. Ik verlies deze strijd, die er helemaal geen is, zeerzeker. Het concept tijd hebben we bedacht om enige regelmaat in de onregelmaat te brengen. Nu de seizoenen als verward overkomen, de winter niet gekomen is, de zomer zich in de plassen verschuilt, nu verlang ik naar een moment van rust en herkenning die ik enkel bij mijzelf zal vinden. Alsof ik het niet wist: "ge moet alles zelf doen of er komt niets van!" Dat verdomde stilstaan.
Zingen een schone bezigheid voor zanger en toehoorder, ik betrap mij erop dat de woorden die men zingt soms aan mij voorbijgaan en dat ik enkel de klanken met zijn kleuren hoor. Als het allemaal klopt dan blijft dat ook kloppen, ik hoef niet altijd de tekst om alles in mij op te nemen. Schoon is dat , zo blijkt minder ook weer meer te zijn. Op deze zondag ochtend bezondig, vergrijp, of laat ik mij graag bekoren door gezang. Het brengt mij stilte in het gebrul die deze wereld voortdurend blijkt voort te brengen. Een gebrul van beterweters, bestweters, voortvarenden, bangerikken ook en al zeker zijn ze bang van die stilte die zich als vanzelf vult met schoonheid. Ik tel ook die andere zangers deze ochtend in de tuin en het park, nee niet voor Natuurpunt maar voor mijzelf, kleine zangers. Soms met een wat eentonig deuntje, soms met ware liederen van groot formaat. De kat op een dakje van onze "kotterie flamand" telt precies mee en maakt geen aanstalten om de boel te verstoren. De radio melde nog even groot gebrul van een politieke partij die brult op hun verkiezingscongres. Ik laat ze , ik ga mee met het gezang van de schoonheid vandaag en soms zijn het de vogels in de tuin of net die stem die mij meeneemt naar onbekende oorden van gevoel en emotie waar elke waarheid in twijfel zal getrokken worden omdat waarheid er dan niets toe doet. Het gaat om schoonheid en niets anders en ook dat is geen waarheid.
Hopen, het is niet niets! Het zit in uw lijf, het drijft en zorgt voor gedrevenheid. Hoop is anders dan wachten, waar enkel nervositeit van komt omdat het dan wel of niet komt. Bij hoop is er perspectief op toekomst waarin je blijft geloven, waar je graag naar uitkijkt. Bij hoop sputtert de motor niet, hij blijft aangedreven met de moed van elk moment. Hopen houd verwachting in, en slechts eenmaal voldaan is die ineens weg. Af en toe eindigt het ook in een illusie, dat is weer een heel ander soort. Ik hoop steeds en mijn hoopgedachten zijn altijd van een ongeëvenaarde schoonheid. Ze gaan steeds uit van een schoner leven en gevoel en houden mij wakker, houden mij drijvend in dit bestaan. Ik kan ook wel hier en nu tevreden zijn, zeer dikwijls zelfs maar met een saus van hoop is er net dat ene meer, net die gedachte om beter, schoner, liever, liefdevoller..... te zijn/doen. Zo gaan nu eenmaal mijn gedachten mee met de dagen en nachten doorspekt van hoop. Niets kan dat tegenhouden het zit immers in mijzelf geworteld en brengt fantasieën, gedachten, dromen in versnelling. Zo zit ik hier dan maar weer te hopen van kleine en grote dingen. Wie weet ben je er wel in betrokken of kan je mijn hoop invullen. We spreken ze niet veel uit die gedachten, ze sluimeren in de onderkant van onze gedachten en ons handelen. Heel af en toe zijn ze merkbaar en niet te ontkennen, dan geven ze zich bloot en dan sta je werkelijk bloot. Het was de hoop die mij even een maand van het schrijven hield en zie nu, het schrijft zichzelf vol van verwachting en ingehouden onrust, met de spanning die mij vooruithelpt, en nu ben ik een hoopje ongeduld vol van ......
Het voelt als ongemakkelijk, iets zoals beginnend schurft dat blijkbaar nu ook weer in opmars is. Je weet niet hoe of waar het begint maar het is ongemakkelijk. De vijand aanwijzen is in deze een gemakkelheidsoplossing, de oorzaak vinden vraagt introspectie of gewoon in de spiegel kijken. Daar ligt immers het zelf en de ganse wereld besloten. Maar om te weten waar het irritante gevoel vandaan komt moet ik eerst afstappen van het eigen gelijk, afstappen van het weten of erger nog het beter weten, zonder mijn kritiek te verliezen. Het is al te gemakkelijk in mijn bezig zijn met de kunst mij verongelijkt te voelen, mij niet aanvaardt te voelen. De grote menigte houd er niet van wordt wel eens gezegd, maar is dat zo? De gelaagdheid in de kunsten en meer bepaald in de soorten producties en producten is wat verdwenen. Je hebt de amateur die vrolijk veel volk trekt en veel deelnemers kan bereiken, het kunstonderwijs en zeker het deeltijds kunstonderwijs dat vrolijk groeit, daar moeten we blij mee zijn. En dan heb je dat kleine gesubsidieerde veld met kleine en grote spelers dat al enkle maanden morrend rondloopt wat er moet bespaart, er is kritiek aan hun adres door enkele beleidsmakers, er is het soms niet weten wat goed en beter is want we hebben altijd gelijk. De spiegel houd het morren tegen en stelt veel vragen over afgelegde weg en waar naartoe? Is er iemand kwaad op ons dan, is er iemand die ons niet graag ziet? Is er iemand die ons overbodig acht, of willen ze ons op een andere plaats in eenandere ruimte of gaat het veeleer of een ander tijdsbeeld? De spiegel dampt aan van zoveel vragen waar ik nog geen antwoorden op heb. De vraag stellen vraagt om antwoorden, het zou van zwakte getuigen mocht ik het nalaten. Maar dan moet ik uit mijn gesloten sluizen breken, vrije vaart zoeken in mijn denken, dat is een voorwaarde. Gelukkig zijn er momenten zoals een einde jaar die zich daartoe lenen, in het donkerst hol van het jaar is er immers hoop op licht, ook al weten we dat nooit zeker. Ook de gewoonte van het zeker weten kan ik maar beter in vraag stellen. Ik trek mij even terug en stel mijzelf de vragen. Kijk naar de wereld en zijn gebeuren waar alle antwoorden liggen. En stel dan de vraag of wat ik doe ertoe doet? Ik blijf nog even het antwoordt schuldig en wentel mij in onwetendheid, een goeie startpositie. En later meer dan.
Toen ik klein was bouwde ik huisjes, hele kleine huisjes
waar hele kleine mensjes in woonden en die deden dan wat ik wou, hoe ik het
wou, hoe ik het zag en wilde.
De huisjes waren van karton of papier of een gekregen
sigarendoosje, nog later werden ze in lego gemaakt. Het werd steevast een
wereld waar dromen, fantasieen
het experiment toegelaten was . spelen noemde men dat. En de reacties bleven
niet uit, wat een brave jongen die zo goed kan spelen .. het was allemaal
toegelaten. Soms liet ik vrienden of vriendinnen toe in mijn kleine wereld die
groots was en dan speelden we samen, ik was wel de baas, het was mijn spel
toch! Al verloor ik het vaak van mijn iets oudere zus of mijn slimmere
buurjongen, maar dat liet ik niet merken , ik deed verder alsof en bouwde mijn
wereld naar mijn vermogen. Mijn wereld met zijn mijn gelijk!
Groter
Toen werd ik wat ouder, erwas enige expansiedrang, ik veroverde het gebied onder de
tafel, waar een kamp werd gebouwd. Mijn moeder keek glimlachend toehoe ik mijn wereld bouwde en mijn
gedachten verbouwde. Er werden deze keer wel restricties gesteld. Bij bezoek of
als vader thuiskwam moest alles opgeruimd zijn, terug netjes zijn. Hoe doe je
dat uw gedachten en fantasieën opruimen? Hoe breng je orde in uw fantasie en
gedachten, een heel leerproces ( al wist ik dat toen niet). Ik was daar niet
goed in, in het op orde brengen, ook nu nog heb ik daar last van.
Als protest trok ik de tuin in en zelfs de iets wijdere omgeving,
op zoek naar een plek waar het kon, waar mogelijkheden waren, waar ik
ongestoord met of zonder vrienden mijn gedachten en wereld kon vormgeven, waar
mijn fantasie , mijn vormtaal, mijn experiment, mijn talent, mijn onkunde, mijn
geklungel, mijn . toegestaan was, aanvaard was. Ik niet werd weerhouden door de
orde en netheidsdrang van de wereld die alles al geregeld had, ook voor mij.
Om mijn bestwil zeiden ze dan
Ooit was er een leegstaand huisje onderweg van school naar
het huis van een vriend. We reden er vaak langs en elke keer bleven we voor we
uit elkaar gingen even staan voor dit batiment dat in mijn fantasieën groots
was als een burcht, met mogelijkheden voor geheime bijeenkomsten, voor een
eigen wereld waarin mocht wat elders niet mocht of kon, waarin ik niet moest
maar kon, waarin wijzelf (mijn vriend en ik) bepaalden wat en hoe en wanneer
en hoezo .. Even later kwam dan de vraag waar je gebleven was en of de weg van school
naar huis verlengd was, of je dan niets beter te doen had, of er geen huiswerk te maken viel ,
of . Wat verlangde ik naar mijn burcht, het kamp onder de tafel, mijn wereld
in de sigarendoos, het bouwsel van lego waar in alles lag besloten van wie ik
was en wat ik dacht.
De jeugdbeweging met zijn eigenlokalen had een tijdlang als uitweg gediend maar hun regels
waren de mijne niet, al had ik daar een zeer goede tijd, zeker toen de leiding
ons vooral zelf liet doen en geen gedrag van ouders vertoonden die alles deden
om goed voor ons te doen.
Groots
Er was de zoekocht naar dat huis waar je thuis was, waar men
niet vroeg , niet klaagde, niets oplegde, . Een huis waarin jijzelf kon
bepalen of alvast meebepalen hoe het moest en was en zou zijn. Een huis waarin
ik weer kon spelen en ditmaal niet met plastiek mannetjes of kleine autos en
huisjes. Dit maal waren er mensen van vlees en bloed die een verbond met elkaar
aangingen. Een verbond van samen de wereld mogen veranderen ter eer en glorie
van ., ja dat moesten we nog even uitzoeken. Maar in alle duidelijkheid dit
was een huis van en voor ons. En hier zouden we blijven- voor eeuwig!
Ik kijk terug naar mijn zoektocht waar ik lang niet uniek in
was. De zoektocht van een jongere naar een huis een thuis aangepast aan zijn
leeftijd en zijn/haar leeftijd. En plaats steeds verder weg van huis , weg van
het speelmatje, weg van onder de
tafel door het huis uit tot achter in de tuin, het leegstaand pand op weg naar
school, de jeugdbewegings barakken tot het jeugdhuis . En later weer later
zijn er nog huizen gevolgd voor de ene de sportkantine, het lokale cultuur of
ontmoetingscentrum, het duivenhok, het huisje in de volkstuin , de tweede verblijfplaats
ver weg van alles ergens in een ander land ..
Steeds zijn we op zoek naar ruimte en tijd om toe te geven
aan de drang om te spelen met dat waar we graag mee bezig zijn, om zelfs te
bepalen hoe en hoeveel en hoe dat!!! Onze eigen werelden al dan niet samen met
vrienden.
Laat het ons maar toegeven, jeugdhuizen zijn een logische
zaak in het groter worden , ze waren dat vroeger en zijn dat nog steeds. Jawel
ze veranderen wat van vorm, volume, idee, kleur en geur . Ze passen zich aan de
tijd aan: zeggen we dan. Maar dat laatste is een leugen, jeugdhuizen zijn de
tijd, ze zijn de tijd die een jongere nodig heeft , ze zijn de ruimte die een
jongere moet innemen om verder te kunnen, om te kunnen groeien. Eerst doen we
dat braaf thuis dat groeien en bloeien, later wat verder weg om ooit weg te
gaan. De logische weg van de groei van de mens, kan iemand daar iets op tegen
hebben? Dat gaat gepaard met de nodige schokken (conflicten en moeilijkheden)
ook groeipijnen genaamd. Het is de verdomde bedoeling het zelf te doen en niet
aan te nemen wat voor ons reeds is bedacht toch? Ook mijn eerst tekening of
schilderwerkje was niet wat je zou noemen meteen een Picasso of een Tuymans.
Als ik wil vormgeven aan wie en wat ik ben of beter nog als we dat in groep
willen doen (met leeftijdsgenoten die aan dezelfde drang onderhevig zijn) dan
gaat dat met vallen en opstaan, met fouten en hoera momenten, met blijdschap en
droefenis.
De jeugdhuissector houd halt bij 50 jaar jeugdhuizen. In die
sector wordt regelmatig bezonnen over wat en hoe en waarom en of ze wel nodig
zijn. Dat is goed, dat is nodig ook. Maar laten we duidelijk zijn ook zonder
sector zal de behoefte van een mens om te groeien vanop het speelmatje steeds
verder weg een noodzaak blijven. Misschien doen we dat facebookgewijs of via
twitter of een andere virtuele vorm maar we zullen het blijven doen. Maar ook
de fysieke ontmoetingsplek zal altijd belangrijk zijn, hoe kom je anders aan je
eerste zoen? Jawel dat kan virtueel maar zon beeldscherm lijkt mij niet lekker
te smaken. En eenmaal wat ouder doorspekt met wat hormonale stuwing zal het ook
fysiek niet te houden zijn . Hoe geef je vorm aan liefde en afkeuring virtueel
zonder in het cliche te blijven steken. De ruimte om dat te verzinnen is net de
ruimte die we nodig hebben in onze pijnlijke groei. Daarom ook zijn jeugdhuizen
culuturele mijlpalen in onze geschiedenis.
Vandaag nog meer dan vroeger is ruimte en tijd eenzorgenkind. Tijd krijgen voor het experiment
zonder de garantie dat het ergens toe leid behalve mijn ontwikkeling (en zelfs
dat is onzeker). Ruimte krijgen voor onze wil, onze vormen, onze creativiteit
zonder al te veel bemoeienissen van voorgangers en beterweters. Pleit ik nu
voor een vrijplaats? Jawel, en nog eens volmondig ja. Houd dit dan alle
vrijheid in, helaas neen, volmondig neen. Het sociale aspect van ons bestaan is
net zo belangrijk als het individuele en zo moet dat elkaar in evenwicht houden.
Vooral in een evenwicht die we zelf mee bedenken en net daar is ruimte en tijd
voor nodig. Nu al is er weinig openbare ruimte, weinig plaats onder de tafel of
de speelmat. Er is vooral druk naar efficientie en rendement, naar groei voor
meer en beter. Maar beter door wie en wat bedacht.
Dus geef alle jongeren de kans dit uit te zoek, dit te
bedenken en waarom ook niet dat uit te voeren. Het zou geen slecht idee zijn
meer tijd te geven meer ruimte te geven die nog niet ingevuld zijn door school,
sportclub, academie, jobs , .. Tijd die in eerste instatie verveling lijkt,
dus tijd om onze dromen waar te maken of ze alvast weer te dromen om ooit er
iets van waar te maken. Samen met Stefan Perceval (Auteur,acteur, regiseur, )
pleit ik voor een -ministerie van dromen- waar je jaarlijks langs moet om hen
te vertellen welk droom je in dat
jaar zal waarmaken!! En dat dan ook doen!
De plaats en de ruimte krijgen om al dan niet met vallen en
opstaan, al dan niet met eerder gemaakte fouten (en wat zijn fouten? Zijn dat
niet mee de leergegevens van vandaag) uit te zoeken wat de zin van alles is en
hoe we daar zoveel als mogelijk kunnen mee omgaan.
Jeugdhuizen deden in het verleden een geweldige job op dat
vlak en zijn nu meer dan ooit nodig om dat te blijven doen. We schrijven bijna
2013!
Uiteraard zijn het niet meer de koten die bruingerookt door
een teveel aan nicotine en ander rokend spul , geluid en wat nog meer .
zichzelf op de borst slaan omwille van hun groot gelijk. De jongere die vandaag
zoekt, zoekt zijn ding, zijn antwoordt op de vragen die hij zichzelf stelt.
Hij/zei voeden hun eigen nieuwsgierigheid naar banen die ons vooruit kunnen
helpen. Maar vooral op dat vooruitkomen moeten we geen druk leggen. Geen
rendement verwachten van jeugdhuizen geen efficiëntie voor onze problemen. Je
kan zelfs stellen: jeugdhuizen moeten niets, ze zijn er gewoon of we dat nu
organiseren of niet en dat is genoeg! Dat moet genoeg zijn!!! Maar ik pleit wel
om het te ondersteunen, faciliteren heet dat dan. Met de omzichtigheid van een
moeder die kijkt naar haar opgroeiend kind, dichtbij en toch veraf genoeg. Op
de hoogte maar niet bemoeiërig, streng en lief tezelfdertijd, geregeld
ongeregeld, . Wetend dat het ons ontgroeid ter eer en glorie van een
evoluerende samenleving. Het is knap lastig voor beroepkrachten in die sector
om die schone rol van de moeder te spelen. Maar laat ons toegeven de toekomt ligt in het ongewisse, het
niet weten van de jongeren, en zeker niet in onze bemoeirigheid en ons beter weten.
Dus jeugdhuizen als culturele speelruimte ergens tussen de eerste en de laatste
adem! Maar vooral daar waar het huis te klein was, de wereld nog moet veranderd
en de weg nog moet ontstaan!
(geschreven voor 50 jaar jeugdhuizen ergens einde 2012 )
En als er geen woorden komen of als alle woorden tekort schieten. Zo is het vandaag, men vraagt wat ik denk of voel maar er zijn geen woorden of geen woorden voor, of nog niet. Ik hou het bij muziek, een beeld, een vage gedachte. Er is wel veel dat in mijn lijf en leden de toon zet en toch geen woord dat over mijn lippen komt dat van enig nut kan zijn. Dus muziek en beelden die langzaam helpen om wat er is zijn weg te laten zoeken. Dat is wat kunst doet, me helpen bij het wringen naar wat een uitweg zoekt, me helpen bij zicht krijgen vanuit een hoek die nog niet ingenomen is, me laten zien wat nog onzichtbaar bleek maar altijd al was of net niet was. Vandaag is er veel muziek nodig, veel klanken op een rij die het weeë maar ook het geluk weerspiegelen, die herinneringen en het beeld van vandaag verbinden. De beelden ontstaan als vanzelf daar waar de woorden blijven steken in een gehakkel en dwaas gekrakeel. Ik lees ze wel, dat teveel aan woorden, weet dat er veel geschrapt is zoals in mijn bestaan, om net die essentie of de waarde (waarheid) over te houden wetend dat het momentopnames zijn van een voortschrijdend afscheid. Mijn dagelijkse portie kunst omdat ik niet zonder kan! Ik ben verloren zonder beweging, beeld, geluid die net datgene van gevoel of werkelijkheid benaderen waar ik dreig aan voorbij te lopen. Ik wentel mij nu weer in de klanken van een Frans lied dat mij over de liefde verteld, la plus belle histoire... wetend dat elk verhaal zelf geschreven is, elk beeld zelf gemaakt. Ook al is het dat van een ander, ik herschrijf en her-componeer bij het luisteren en zet het om naar wat ik nu weet en aankan op mijn weg. De weg ontstaat als vanzelf vanuit het niets maar brengt mij verder in de tijd.
Mijn voelen te zwak, mijn kijken ontoereikend, mijn gehoor gestoord, mijn reuk bijna verloren, de smaak verzwakt....... niets is meer zoals het gisteren leek, ook al lijkt het of ik meer en beter weet. Ik leer niet "aan" maar "af". Aan hoeveel schilderijen liep ik intussen achteloos voorbij, hoeveel muziek die ik niet hoorde, zoveel boeken niet gelezen, je vult er menige musea, harde schijven of boekenbeurzen mee. En toch, ik kijk voor mij uit, zie wat moet gebeuren en zie vooral waar het geluk in schuilt. In hier en nu en nergens anders. Ook al is dat andere en dat ergens anders zijn steeds aanwezig in mij. Complexer in zijn eenvoud is mijn leven geworden.
Het gaat allemaal snel , ik ben niet bij machte om, in wat rest, alles te kennen, te zien , te voelen...... maar ik ben wel in staat om dat te zien wat ik zie. Het is een waarheid zoals een ander, even broos als een oude tak. En dan kan ik maar beter het langs zijn mooie kant benaderen en daar mijn tijd aan verdoen daar waar het prettig toeven is.
Daarom luister ik niet meer naar alles wat passeert een soort selectieve doofheid, maar ook selectief blind. Maar hoe hou je dan het nieuwe, het nieuwsgierige in u wakker, hoe zorg je ervoor niet in wat gekend is te blijven steken, hoe blijf die tak nog de flexibiliteit en soeplesse behouden, toch minstens tot hij uiteindelijk verstijft in een soort van eeuwigheid.
Ik kijk luister nu naar muziek die mij onbekend is en het helpt, ik heb kop nog staart, laat staan de duidelijkheid van gisteren. Wel het vertrouwen dat het goed komt, zoals steeds.
schuren langs een bestaan, glijdend in de tijd....een goed moment!
Tegen de feiten aan en de muren oplopen, schuren langs een bestaan glijdend in de tijd.... een dag als geen ander die nog in gisteren of morgen zijn gelijke vindt. Wie zal mij zeggen waar het belang van een moment te vinden is? Het is trouwens reeds voorbij voordat men met mij de melding delen kan.
Zo begon mijn fietstocht door de drukte van dit ochtendlijk bestaan. Ik keek naar de bomen en zag dat ze staan waar ze al langer hadden gestaan en zich geen zorgen maakten om de dwaasheid van mijn denken. Ik recht mijn rug en loop verder de dag in wetend dat een moment vangen de opdracht is. Daar heb je geen krant of andere berichtgeving voor nodig. Ik zie een kind traag naar de vertrouwde school toestappen, een automobilist als vertrouwd het geduld verliezen bij weer een stoplicht, een fietser in een zelfde tijd dat stoplicht negeren. De parabels over een termieten groep schieten mij door het hoofd. Deze beesten doen dat ook bedenk ik nog maar weet dat dat ook een andere orde is. Overleven of leven. Nu kruip ik in de beslommering van het oordelen over dit en dat wetend dat er ook veel meer is maar dat het allesomvattende nooit door mij omsloten kan worden.
De wereld is wat hij is en ik mag hem kleuren vandaag, ik kleur hem nu met het pallet van dit seizoen en dat stelt tevreden. Ook de koffie proeft lekker. Zal ik het geluk noemen dan is mijn moment alvast goed.
Liefhebben op afstand, of dat kan? Kan je een hand vasthouden op afstand, kan je gedachten warm houden, kan je voelen als een golf die uitdeint? Allemaal vragen die onbeantwoord blijven. Het is al roepen tegen de wind, het schreeuwen over zee, de weidse gebaren in het bos of op een strand. Wie zal het zeggen, wie weet het antwoord? Alleen maar vragen zonder antwoord. Terwijl de liefde enkel antwoorden in zich draagt. Het verlangen is een antwoord, net als de drang, de goesting, het nabij willen en niet altijd kunnen. Ik vloog vandaag hoog boven de wolken en vroeg het mij allemaal af. Daarboven zijn de vragen anders, de dromen ook en dus ook de zeer erbarmelijke antwoorden die ik zelf mag verzinnen. Ik kijk uit het raampje en zie dat de wereld voorbijvliegt of ben ik dat die meegaat met de tijd. Wie zal het zeggen? De tijd doet er weinig toe bedenk ik nog, de liefde wel! Vliegen door de tijd met de liefde mee dus.
Notities bij het denken over kinderen en kunst (verschenen in het tijdschrift Vlaanderen/346)
Er zijn van die begrippen waarvoor je beter geen definitie
zoekt. Er bestaan er al honderden, zo niet duizenden. Vele boekenkasten en
bibliotheken werden ermee gevuld zonder dat we het er eensluitend een konden over
zijn.
Zo vergaat het begrippen zoals liefde of kunst: voor
geen van beiden bestaat de universele verklaring en duiding, voor geen van hen
een definitie dievoor eens en
altijd het denken erover stil zal leggen omdat het vraagstuk is opgelost. Het
gaat zoals met ademen: op en neer of, beter nog: in en uit. Zoals we onze
dagen en nachten, manen en zonnen afwisselen, zo ook gaat het met deze
begrippen. We verstaan het en we verstaan het weer niet, we willen het en
willen het weer niet .
De vraag stellen waarom we met kinderen en kunst zouden
bezig zijn (wat dat bezig zijn dan ook moge betekenen) is dan ook eerder
retorisch van aard. De vraag is immers het antwoord zelf en daardoor zal het
antwoord dan ook steeds een vraag in zich houden, al dan niet verscholen onder
een eigen gelijk of een tijdelijke bedenking.
Maar met de stelligste zekerheid wil ik even gaan voor dat
eigen gelijk, ook al zijn het dan ook tijdelijke bedenkingen die ik stotter.
Want laat het maar duidelijk zijn: wie over kunst wil praten zal stotteren,
moet proberen, moet durven vallen en weer opstaan met de wetenschap dat de
volgende val reeds is opgebouwd.
De geschiedenis leert ons dat we er altijd zijn mee bezig
geweest. Van in de vroegste aantekeningen die we ontwaarden was er sprakevan uitingsvormen met telkens andere
doelstellingen, belevingsvormen, uitingsvormen, betekenissen . Laat ons maar
zeggen: we hebben het altijd al gedaan en dit loopt parallel met de liefde,
maar ook met het tegengestelde: voor beiden is er ook het niet-liefhebben of
het niet erin geloven, is er da haat, de ontkenning . Ook die is van alle
tijden en dus des mensens.
Bedenking 1 schattig toch
Als een kind probeert zijn eerste contact te maken met een
grijpgraag handje, een mond of wat dan ook, vinden we dat schattig. Ook al
weten we dat dit over overleven gaat, over vragen naar voedsel, we vinden deze
pure menselijke uitingsvorm schattig. Als later een kind probeert zijn eerste
woordjes te stamelen, dan vinden we dat schattig, we herkennen erin wat we
willen herkennen. Ze zei mama, roept de moeder verrukt, de vader houdt het
bij iets wat op papa gelijkt , de waarheid doet er niet toe, we vinden het
schattig. Nog later tekent een kind een bijna cirkel en alweer zijn we verrukt
en vinden we dat prachtig,: kijk: zij/hij tekent reeds cirkels. Nog een poos
verder in het bestaan zijn we verbaasd over het bouwen van torens, het leggen
van popjes op een rij, het sorteren van kleurtjes, het nabootsen van de grote
werkelijkheid in een spel. Allemaal uitingsvormen om wat grip te krijgen op die
grote wereld daarbuiten. Allemaal tekenen van een normale groei en een drang om
grip op te krijgen op die grote
wereld waaraan we willen deelnemen en die we graag mee willen sturen ter ere en
meerdere glorie van zelfvoldoening en liefde voor de ander. Al kan dat ook
gepaard gaan met duizenden andere emoties (haat, afschuw, misprijzen .), ik
hou het bij het positieve en formuleer het als liefde.
Maar laat ons dit onthouden: wanneer een kind vanzelf, uit eigen
wil en groeikracht op zoek gaat naar uitingsvormen , waarom zouden we er dan
niet mee bezig zijn, waarom zouden we niet een helpende hand uitsteken om dit
te bevorderen, te verruimen, te stimuleren? Zoiets heet dan ook gewoon opvoeden,
toch?
Bedenking 2 opvoeden
Opvoeden is een begrip waartoe ik mij aangetrokken voel,
maar dat ik tegelijkertijd verafschuw. Opvoeden doen we immers zelf: niemand
heeft mij opgevoed, hoogstens gevoed, en ik heb aangenomen en afgestoten. En
dat in volkomen harmonie met mijn genetische eigenschappen, mijn mogelijkheden,
onmogelijkheden, mijn passies,
mijn wil en onwil en dat allemaal in een voortdurend proces van een lach en een traan. Ik weet dat,
hoe systematischer mijn opvoeders het probeerden aan te pakken, hoe groter mijn
verzet werd. Karakter, zei men dan wel eens (soms bedoelde men gewoon slecht
karakter, een docent in het middelbaar zei zelfs: geen karakter).
Anderen hielden van die helpende systematiek en hadden hem
zelfs nodig. Het meeste voelde ik mij thuis bij het vrij bewegen: eerst over
beekjes en in weiden (ik woonde op den boerenbuiten, ver van het geweld de
stad, het lawaai, de drukte van musea, bioscopen .) ronddwalend in de velden. Later ontdekte ik het
bewegen op muziek; dat gaf nog meer voldoening. Eerst zag ik het bij mijn
moeder als ze aan het poetsen was: alles aan de kant, muziek op en hopla daar
ging ze dan. Een feest was het, een vrijheidsfeest in volle betekenis. Stiekem
deed ik haar na, en ja: bevrijdend was het en of het nu Vivaldi was of een
Argentijnse tango die de maat stimuleerde of de beleving een kans gaven, dat
weet ik niet meer. Maar wat bleef was de herinnering aan de grote vrijheid die
het mij gaf om mijn emoties, verlangens (al dan niet naar moeder) gedachten,
over wat was en komen zou, kon vormgeven. Ik ben het nooit meer kwijtgeraakt en
nog koester ik het na een tijdje in mijn loopbaan eerst als danser en later als wat men artistiek leider noemt van een groep kunstzinnig
geïnspireerden die elke gelegenheid te baat nemenom elk mens zijn bewegingsruimte te stimuleren .
Naast dit was er ook mijn vader die mij meenam naar
concerten en theaters, mij liet luisteren naar de radio (al dan niet gewild).
En toegegeven: soms was het echt gekweel vond ik toen of waren het bizarre
ontmoetingen, maar dikwijls zat ik ook vol verwondering te kijken of te
luisteren naar iets wat ik (nog)niet begreep en dat er blijkbaar toe deed. Want
de grote mensenwereld sprak over prachtig, over mooi, over goed gedaan Daar
wil je als kind toch het fijne van weten. Dat maakte mij nieuwsgierig, de ware
aard van animatie dus. Zo gaat dat met opvoeden, die gaat uit van de
nieuwsgierigheid en het nieuwsgierig maken.
Bedenking 3 De background, het milieu waarin je opgroeit
Ik onthoud enkel dat het als van nature is, de kunst ontmoeten.
Als men het niet ontkent of het je niet verbiedt, ontmoet je hem als vanzelf:
de kunst en zijn diverse uitingsvormen. En ja, milieu en background spelen een
rol van betekenis, van zeer grote betekenis. Maar ik zag nog geen enkel
milieuwaar het niet aanwezig was.
Ooit kwam ik in contact met pas aangespoelde kinderen uit een vluchtelingennetwerk.
Ook bij hen waren er veel uitingsvormen en grote interesse in samen zingen,
naar gezangen luisteren, boetseren van naar mijn oordeel sterk gestileerde
vormen voor hun leeftijd. En ja zij hadden dit nodig om te verwerken wat ze
hadden meegemaakt, maar ook omwille van de samenhorigheid. Ook hier weer kreeg
kunst een betekenis, aangepast aan
zowel de noodzaak van de maker als aan de belever. Zo doen wij dat: wij maken
de kunst die we nodig hebben en beleven de kunst al naargelang onze noodzaak.
En nog dit: als het milieu tekortschiet, moeten we
bijspringen. Daarom hebben we onderwijs, jeugdwerk, gespecialiseerde kunstenorganisaties,
allemaal ontstaan uit de noodzaak van het gemis of uit de wil om toe te voegen
waar het niet aanwezig is. Allen zijn ze nodig: ik zag nog nooit een
kunstinstelling die aan de noodzaak werkt uit zelfgewin. Zij die dat wel deden,
lieten net de noodzaak voorbijgaan en maakten van kunst een te consumeren goed,
een kwalijke zaak. Maar ook een die bestaat en vanuit subsidiërend oogpunt een
te bestrijden goed.
Bedenking 4 De Noodzaak
Ik vernoemde het daarnet: er is steeds noodzaak , een niet
zonder kunnen, zoals we niet zonder in- of uitademen kunnen. Zoals we ons
onderwerpen aan dag en nacht, zo ook is onze verhouding met de kunst. We hebben
ze nodig en van tijd tot tijd verwerpen we ze als teveel, overbodig om dan
bij de minste vorm van troost die we nodig hebben, teruggrijpen naar muziek, een
beeld een paar woorden op een rij. Maar even goed bij het vieren van geluk of het eren van
schoonheid of het benaderen daarvan.
Ook kinderen doen dat. Toen ik voor een opdracht eens wou inventariseren
hoeveel jongeren (tieners) schreven, of beter gezegd: literatuur bedreven, was
de berg post (werkelijk postzakken vol) niet te overzien. Zowat elke jongere
schreef wel eens een gedicht of een tekst, puur uit eigen vrije wil, of was het
de noodzaak die hen dreef? De noodzaak van droefheid, geluk, verliefdheid,
ongenoegen over het een of het ander? En schrijven is denken.
Maar ook tekenen, klanken op een rij zetten en muziek maken,
garageboxen vol met jongeren die eerst imiteren en daarna componeren . Het
lijkt iets te zijn waar we niet zonder kunnen. Tot men ons zegt dat het onzin
is en we maar beter iets nuttigs doen.
Bedenking 5 waarom wel of niet?
Het is niet eens een vraag of het al dan niet moet. Het is
er, en steeds aanwezig. Of we dat nu willen ontkennen, verstoppen of laten
stoppen, de drang naar uiting, de drang naar het begrijpen en grijpen van onze
werkelijkheid, is er altijd en overal. Dat is dan ook de ware betekenis en
plaats van de kunsten. Soms is ze heel sterk, soms met mate.
Het staat veraf van het kunstproduct als louter
objectiverende aanwezigheid, maar heeft er alles mee van doen. Want ook de
kunstenaar geeft vorm, zet in een bepaalde orde zijn werkelijkheid neer. Dit
ontmoeten, beleven, proberen te begrijpen, is een stuk van onszelf begrijpen.
Waarom zouden we dat kinderen ontnemen? Zodoende is kunst, of het nu voor
kinderen of groteren is, eerder een gebeuren dan een product. Elke mens neemt
zijn werkelijkheid waar, ordent zijn weten en niet-weten, drukt zich uit door dat
inzicht. Dit gaat gepaard met het overwinnen van angsten, het ontwikkelen van
een steeds complexer wordende taalgevoeligheid (warmee ik beeld-, klank-, bewegingstalen,
bedoel en ook literatuur, muziek ..). Met het gebruikmaken en ontwikkelen van
aangeboren gaven zoals creativiteit en expressievermogen. Het leren zien van
anderen hun werkelijkheid en daarop reageren door reflectie en kritiek. Het is
net die zich ontwikkelende intelligentie die ons inzicht en
relativeringsvermogen verschaft omte worden tot wie en wat we zijn. Naast alle andere inzichten van
wetenschap en ervaringen is dat nutteloze nuttige bezig zijn met de kunsten
een absolute noodzaak. Waarom zouden we dat niet elk kind gunnen? Het lijkt mij
een misdaad tegen de mensheid om dit alles te ontkennen.
En tot slot
Deze bedenkingen (die ook in meerde lezingen werden gebruikt
maar in andere bewoordingen), mijn matig gestotter, mijn eigen grote gelijk,
schreef ik ver weg van de menselijke drukte, ergens tussen de velden, de bergen
en een zee. Ik wilde geenszins
volledig zijn, maar enkel uitdrukken wat we allang weten of moesten weten: De
kunst is een gebeuren onder mensen. Hoe meer noodzaak, hoe groter de
kunstactiviteit: zelfs hier, op deze eenzame plek, ontmoet ik mensen die ze met
geestdrift bedrijven. En ja, ergens niet ver hier vandaan kriebelt een kind
enkele lijnen op papier en neuriet
een paar klanken. Ik neem aan dat dit ter ere van mijn grote gelijk is.
Gisteren op de fiets dacht ik nog dat ik het wist, dat alle gedachten als vanzelf met de wind meekwamen. Zelfs het formuleren ging als vanzelf, geen gestotter of gekwakkel in de inhoud of de vorm rechttoe rechtaan, alles duidelijk. Vandaag is er dan weer de twijfel hoe de dingen echt in elkaar steken , welk de eerst lijn is en welke kleur die dan moet hebben. Zal ik het maar doen in zwart en wit maar ook zwart en wit kennen hun nuances. Ik staar naar buiten maar kijk naar binnen. Dat heb je ook bij ramen kijken die nu naar binnen of naar buiten of doen ze dat net allebei. Zoals dag en nacht, zon en maan , liefde en pijn. Het is allemaal onderdeel en geheel , detail en allesomvattend. Alles is samenhang en dus onmogelijk te vatten. Ik ben een geduldig leerling in mijn ongeduld te begrijpen. Maar de momenten tussen dag en nacht, tussen de liefde en de pijn die kan ik nu smaken in elke vezel van mijn lijf. Ik kijk naar buiten en naar binnen en weet geen raad of geen raad die mij kan bekoren. Er zit niets anders op dan mij te laten waaien en te zien waar de wind en de dagen mij brengen. En dan net onstaan er als vanzelf de gedachten als een bekoring voor de stilte. Ik schrijf traag en langzaam hoorde ik mij zelf iemand beloven en ben nog nooit zo onrustig geweest. Maar uit -die onrust- weet ik dat de volgende rust op komst is. Een fase als een pauze voor de storm weer begint. Ik krijg nog het advies van een dochter die zegt: "laat het ons proberen en dan zien we wel", schoner woorden heb ik niet nodig om mijn dag te laten vloeien. En ja het stroomt!
Soms zijn er teveel woorden en dan is het enkel nog het geluid, niet meer de betekenis. Of teveel beelden zonder dat ze doordringen of nog echt vertellen, teveel geluid, teveel smaak. Hoe maak je het stil in jezelf zodat elke betekenis weer zijn plaats krijgt. De stilte en het verlangen naar de stilte is een opgave een zoektocht. De zoektocht naar betekenis gaat immers via de verstilling en niet via de stapeling van woorden en beelden, geluiden, geuren,...... De tijd van verstillen om net weer betekenis te krijgen of geven. Daarom zijn mijn woorden wat langer stil geweest, niet uitgesproken niet getikt. Ik bleef ze horen maar steeds zachter, steeds waziger tot ze waren wat ze waren een povere formulering. Het kost me moeite maar het schone is doorspekt van moeite. De moeite van de moeiteloze schoonheid zal ik het maar noemen.
De tijd eet mij op, zo sprak iemand mij vanmiddag aan, ik ben zo in de
flow van mijn project dat ik onmogelijk nog een tijdsbesef kan hebben,
laat staan dat dagen zouden bestaan. Het is donderdag en de wegen zijn
ingeslagen mensen werken aan eigen projecten en komen voor bergen te
staan die moeten verplaatst, putten die moeten gegraven of gevuld, zeeën
die moeten moeten leeg geschept of net niets van dat alles. Soms ligt
het in de eenvoud van dat stukje dat eerst als afval was bestemd maar
als je echt kijkt het net die wereld opnet waarnaar je op zoek wilde.
Creatie is een bizar proces van orde, wanorde, opnieuw een orde, veel
twijfelen soms met de lach soms met een grimas . maar de tijd eet je op,
hij is verslindend. Gisteravond waren eerste voorstellingsmomenten, een
verhaal een eerste versie van wat theater moet worden, wat tekens op
muren en in hoeken die elk perspectief veranderen. Vandaag slaat dan de
twijfel weer toe en werkt men verder, ik zie veel speelplezier ..
kinderen van 14 jaar, terwijl de echte leeftijd veel hoger ligt. Iemand
roept mij na ik heb maar twee dagen niet meer ik antwoord niet en
denk alsof dagen er echt toe doen Laat ons misschien de tijd opeten en
gewoon verder gaan met wat we doen!
Zomeracademie 2013/ over creëren en al dan niet methode?
Of we een methode hebben om creatie te stimuleren, neen we hebben er
niet één we hebben er evenveel als er individuen hier rondlopen omdat
elkeen zijn proces maakt, zijn zoektocht, zijn twijfels al dan niet
overwint , zijn .. Er zijn immers zoveel en meer componenten als er
creaties zijn. In een artikel waar de kunsteducatie schreef schrap
educatie denk kunst probeerden we het reeds te verwoorden zie: http://www.rektoverso.be/artikel/schrap-educatie-onthoud-kunst
Hoe vaster de methode hoe smaller het zoeken zal worden, uiteraard
zijn er de grote stappen! Het vertrekken met een vaag idee, de research,
het twijfelen, het beslissen , het doorwerken, weer twijfelen, weer
beslissen, finaliseren, presenteren en reflecteren. Maar ook daar is de
volgorde niet vast en zijn soms niet alle stappen nodig. Het vage idee
blijkt dikwijls een vast idee te worden dat nagestreefd wordt en dat
elke creatie in de weg staat. Het twijfelen is soms zo lastig dat dit de
moraal onderuit helpt, dan is lossen en loslaten en kijken wat er
achter de muur ligt een beter idee, daar is er weer vreugde, maar waar
is de ingang laat staan is er een uitgang. Creëren en creatie is een
complex gegeven van vele elementen maar het kijken, het luisteren , het
proeven kortom het zintuiglijke is een motor maar evengoed het denken is
een motor als de vaardigheid in iets maar ook de ervaring en de kennis
spelen mee. Soms zijn het bondgenoten maar vaker zijn het vijanden die
een strijd met elkaar aangaan. Een gevecht van ratio en emotio van
kennis en ervaring van weten en niet willen weten, van zien en nog blind
zijn voor wat er staat, van plezier en bang. Het kan afzien zijn het
kan plezier zijn. Als ik hier rondloop herken ik het allemaal de
hahaaas en oeis en de tedoemes en de héhééés, de slag en de
tegenslag. Daarover gaat het ook deze week, er is enkel het wroeten en
de drang naar een nieuwe orde in het bestaan.Deze verandering is geen
slogan en zeker geen vrijblijvendheid, het is ingrijpen of niets doen.
De keuze stelt zich hier minuut na minuut tot we beslissen dat dit het
is, dan is het ook wat het is, niet meer niet minder. De weg wordt al
lopend gemaakt, met welke middelen of methode ook.
De tegenstellingen liggen soms zo dicht op elkaar dat onderscheid moeilijk is. Groot en klein, soms zijn ze bijna gelijken al naargelang hoe je om je heen kijkt. Schoon en lelijk, al naar gelang hoe je het bekijkt liggen soms dichter bij elkaar en dan hebben we het wel eens over de schoonheid van die lelijkheid of de lelijkheid in de schoonheid. Liefde en pijn nog zo schoon het ene, zo kan ook het andere dat zijn. Al moet ik toegeven dat het ene energie geeft het andere dat opslorpt. Maar in een wereld van tegenstellingen wordt altijd het nieuwe geboren. In de wereld vol tegenstellingen van links naar rechts, van op en neer van veel of weinig blijft er dynamiek, van zodra er teveel dominantie is valt er een soort van stilte, van nietszeggendheid. Al houw ik daar ook wel even van, een soort rustpunt ook of is het tevredenheid. De tevredenheid van het niets, maar dan is dat zonder het verlangen gerekend. Maar lang duurt dat nooit, het verlangen is dan net die bijzondere kracht die stuwt en duwt en dat dan wel eens teveel wil doen waardoor overdaad weer schadelijk is. De dynamiek van transitie, de eeuwigdurende molen die leven heet. Ik ben er nu wel erg onderhevig aan, een soort tabula rasa dringt zich op , wordt gecorrigeerd door een verleden en vroegere ervaringen van liefde en pijn, van groot en klein, van hoog en laag. Dat dit alles zowel lastig als plezierig is mag dan wel gezegd, vermoeiend in de schoonheid van het verlangen is het zeker. En dan is er dat even stilstaan door te formuleren of dat te proberen. Het ene woord komt na het andere en zoekt zijn weg, de ene penseelstreek na de andere, het ene geluid na het andere zoekend naar een waarheid die nimmer bestaat of zal bestaan. De waarheid van daarnet is al weg en vervangen door een nieuwe. En dan is er weer dat verlangen naar een hand die je even tot rust aanzet, die ene hand die je meeneemt op een korte wandeling naar ergens en nergens omdat dat er niet toe doet. Het is het handen geven zelf die de rust teweegbrengt. Het is de ontmoeting van de tegenstelling en daarin een gelijkheid zoeken die doet groeien, de dynamiek die doet leven. Schoonheid wil ik het ook wel noemen.
Ik ben geen schrijver, dat had u al langer door. De metier van het schrijven, het beoefen met een zeker kennis van zaken is niet mijn sterkte. De fouten stapellen zich op en ik heb geen erg. Sommigen die het lezen wel, schaamte in mijn plaats en ik voel niets, niet omdat ik het niet erg vindt maar omdat ik het niet weet, geen kennis van die zaken! En waar geen kennis is is er ook geen weten, hiermee praat ik niet goed, ik zeg gewoon hoe het werkt. Wat niet wil zeggen dat er geen gedachten zijn en vooral dat deze anders geen weg zouden vinden. Dat deze in een paar bijeen gestotterde woorden in deze blog verschijnen is een soort noodzakelijkheid. Je kan je storen aan de fouten , omkeringen, rammelende structuren of gewoon de gedachte achter al deze onkunde te zien. Ik krijg wel reacties van mensen die er een zeker zin in zien, dat is prettig. Ik krijg ook gefronst lijnenspel in sommige voorhoofden, ook dat is goed. Ik probeer maar te kijken zonder veel oordeel vooraf, dit alles moet helpen. Het komt in me op en ik probeer het te vangen. Het is het zoeken naar het zien en het zijn en wat daartussen ligt, vooral wat er tussen ligt. De ruimte die uiteindelijk betekenis heeft aan mijn bestaan. Het is het vatten van de wereld die men wel eens de tussenruimte noemt en die we al te vaak opvullen met onzin om toch maar niet te moeten laten ontstaan wat gewoon ontstaat . Veel gaat om de tussen ruimte, de ruimte tussen mensen, tussen mensen en dingen, tussen de dingen onderling. Het gaat maar door en soms is het goed de ruimte te laten en het ontmoeten te laten ontstaan. Daarom en alleen daarom doet mijn rammelde kunde er even niet toe, ze moet niet luchtledig worden gezogen alvorens "het" kan ontstaan.
Een mens bouwt en breekt af, herbouwt en breekt af. Soms breekt men af nog voordat ik gebouwd heb. Een voordurend ordenen en herordenen is mijn deel. Soms gaat dat even niet en blijft enkel de twijfel. Net dat veld van de twijfel kondigt een nieuw bouwwerk aan. Met de moed van elke dag zeg ik dan! Met de moed van elke dag zet ik stap voor stap mijn weg verder omdat het niet anders kan. Onderweg ontmoet ik ze, de durvers die hetzelfde doen , die elke bestaande schoonheid in twijfel trekken, niet uit hebzucht of macht maar omdat alles beter en anders kan. We zijn dromers van een wereld die er niet is of nog niet is, we maken onze dromen of tenminste dat is het streven, steeds weer. De voorbije dagen was ik ondergedompeld in projecten waar jongeren waar men te weinig in geloofd hun angsten overwonnen en hun dromen lieten zien, vanmorgen zag ik een groep studenten een droom uitproberen met een klas ergens in de stad, dit weekend presenteren we boeken vol verhalen van jongeren die droomden op papier...... steeds weer en steeds opnieuw. Daarom is de kunst zo belangrijk omdat het waarmaakt wat zogenaamd niet waar te maken is. Ook ik droom, soms vanuit een kramp, een frustratie, een observatie, een idee al is het meestal vaag en lijkt het nog niets. Maar een mens bouwt en herbouwt, verbouwd en af en toe tabula rasa. Ook dat laatste is af en toe mijn deel.... een kleine maag, veel onzekerheid met de zekerheid dat er toekomst is. Ik woel mijn nachten bij elkaar, ik denk mijn gedachten van boven naar onder van achter naar voren, ik twijfel en blijf vertwijfeld in mijn wereld staan.... kijk naar de schoonheid en het dromen is alweer begonnen. Iemand zingt in mijn oor "zo mooi was het nog nooit"..... ik heb het enkel toe te laten, mijn maag te laten ontkrimpen en gewoon verder gaan op de weg die ik geheel zelf mag waarmaken met wie en wat ik wil. Schoon! Het is waar: "de wind waait en de bomen waaien mee........"
over kunst & educatie, over "passen " of "plassen "in het plaatje"
Icenet
(International Creative Practitioner Forum) Vilnius 23 mei 2013,
Eerste
gedachten bij de start.
Ik hoorde
ze weer allemaal de woorden: Kunst, creativiteit, identiteit, vertrouwen, zelf
ontplooiing, empowerment, communitybuilding, expressie,
Nog steeds
zijn we zoekend in de wildgroei van onze gedachten naar deze concepten die we bedenken
ter eer en meerdere glorie van een gelukkige en groeiende werld. Een wereld in
premanente evolutie met het constante geloof dat de mens aanneemt dat hij die
wereld vernaderdt en vormgeeft. De mens die denkt dat alles rond hem draait. En
toegegeven als je ons bestaan tussen geboorte en dood bekijkt lijkt dat ook zo.
Alleeen zijn velen ons en mij voorggegaan en hadden datzelfde humane idee van
making the world en vooral making the world better. De schoonheid van deze
bijeenkomsten zit hem in de wil om dat te doen, het geloof ook dat we dat
kunnen. De kritiek is even hard als de reletieve waarheid dat dit gepruts
marginaal is in de zich voltrekkendetijd die mij nietig maakt, in de onmetelijke ruimte waardoor ik mijzelfs
als nietig moet beschouwen. Een van de aanwezige artiesten zei net over kunst
op school: ik pas niet in het plaatje, ik plas in het plaatje (Sammy Ben
Yakoub) . En misschien is dit een sleutel voor dit soort bijeenkomsten we
willen niet zozeer passen in wat we hebben, we willen plassen in wat we
hebben. Maar misschien plassen we
in een onmetelijke zee en veroorzaken een zachte rimpeling en wie weet wat daar
uit groeit?
De
creatieve expressie beweging van neem pakweg het midden van vorige eeuw droeg
dezelfe idealen uit als de bijeenkomst vandaag. Toegegeven de uitgangspunten
van de wereld waren anders. We hadden net twee oorlogen gevoerd in onze
contereien, we zagen dat de meester leerling of de leider volger idiomen
waar we toen mee leefden aan verandering toe waren. We zouden de wereld weer
veroveren vanuit de naïviteit maar ook de inventiviteit van het kind en het
kind zijn. We namen aan dat we altijd dat kind zouden blijven zoals een meester altijd een
leerling blijft. Het toenmalige idee dat elk concept door ons bedacht steeds in
vraag zou moeten gesteld worden maakte een link met de Kunstenaar die de moed
had met zijn stotterende bezigheden de vraag en het antwoord te geven op de
reden van ons bestaan. Meer nog zelfs dat zou hij weer in vraag te stellen. De
verbeelding moest aan de macht, de fantasie mocht onbegrenst, de expressie moest
vrij en ongebonden, de afgesproken waarden en normen in vraag gesteld, het
exeperiment met wat wij als waarheid hadden gezien mocht die grens voorbij, de
waarheid bestond niet. Elk zijn waarheid en daar dan gemeenschap in zoeken.
Nu pakweg
65 jaar later en veel accidenten, experimenten technologievondsten,
volksverhuizingen en nog meer oorlogen (zei het wat verder van hier maar op de
voet online te volgen) en veel gelukkige en ongelukkige momentenverder zoeken we vanuit een
soortgelijke vraagstelling naar de
plaats van Kunst & educatie. Het balang ervan wordt aangetoond over groei
en samenhorigheid over uiten en delen, over groeien en weerbaar worden, over
innovatief en creatief en dat als grote mogelijkheden om onze wereld op sporen
te brengen naar dat ultieme doel dat als geluk het best kan omschreven
worden. Zonder dat ooit iemanfd geluk kon vatten behalve in uiterst zeldzame
hier en nu momenten.
Ik beschouw
het nobel dat zich weer een 90 tal mensen vandag in Vilnius buigen over dat in
ons werk, dat we als de essentie kunnen duiden. Toch blijf ik wat hangen bij de
gedachte dat kunst noch sociaal
of associaal is, noch lerend of belerend is, noch maakt noch kraakt maar gewoon
aanwezig is in ons bestaan en daar van alles kan en niet kan veroorzaken
naargelang het standpunt of de waarde die wij daar zowel als individu maar ook
als gemeenschap aan geven.
Toegegeven
gestuurd door zowel een rechts markeconomisch denken als een links sociaal
hongerige zoektocht blijft het steeds zoeken naar evenwichten. We balanceren
tussen beiden en weten ons raad nog onraad. We prutsen verder aan ons zeer
tijdelijk bestaan.
Ik kan
enkel constateren dat
de kunst die niets wil bewijzen toch wordt opgevoerd als iets wat moet en
belangrijk is in opvoeding, communitybilding, zelfontplooiing, etc . terwijl ze
dat intrensiek al is gewoon omdat ze is!
Sommigen
bedenken keer op keer nieuwe methodieken, anderen laten het ene naandere schone en boeiende project
geboren worden. Alweer nobel, schoon en meer dat ik mag verhopen. Iemand
gebruikte een beeld van een koorddanser (zijzelf) in haar programma en het
vertrouwen krijgen dat je het kan. Dat verwijst mij naar een zeer goeie
vriendin die ergens in het zuiden dezelfde metafoor gebruikt maar dan zonder
woorden. We zijn met zijn allen
koorddansers die eenmaal de stap gezet weten dat enkel het vertrouwen ons naar
de overkant brengt. Niet de vraag of die overkant dan beter is dan deze van
waaruit we net zijn gestart. Het gaat over de tocht, het stappen zelf, wind nog
regen of wat dan ook mag dat vertrouwen aantasten of we vallen (of falen) en
kunnen een andere zonderling die de tocht wil aanvatten enkel nog banger maken
om te beginnen stappen.
En dat doen
we vandaag we herbeginnen preciess bnog banger en angstiger dan gisteren. Maar
wat met zei die reeds op het koord lopen, wat met zei die onderweg zijn?
Ik ben een
van hen, onderweg vol vertrouwen en blakend in al mijn onzekerheid in de
zekerheid van mijn weg. Zo is ook de kunst, blakend van zekerheid van de
onzekerheid. Maar hoe bouw je dat in een bestaan, hoe vertel je kinderen (waar
hier nogal op gefocust wordt , ook als metafoor voor de zich ontwikkelende mens
en maatschappij) die wij concepten als tijd , ruimte, kracht, orde, juist en
niet juist willen bijbrengen en dat dit alles maar realtief is en dus geen
enkel zekerheid kan geven op het koord.Moeten de educators niet meer in het plaatje plassen zoals de
kunstnaar in het plaatje plast?
Neen ik ben
geen negativist en evenmin negeer ik het idee elk moment zijn waarde, net
niet! Ik geloof in het zoeken maar ook in het vinden, zoals ik geloof dat elke
stap op de gespannen koord op grote hoogte mij de gemoedsrust bijbrengt die
nodig is om er vrede mee te nemen wat zoveel wil zeggen als ten vrede of
tevreden. Elke lijn, elk geluid, elk moment door ons gevangen in de
onbevangenheid van het weten en weeggeven als teken is van betekenis als we dat
willen.
(Ik sloeg een werksessie over om deze
gedachte te delen voor wat ze waard is en voor mijn eigen orde, ik drink een
glas water en kijk naar deze stad die ik niet ken en plas in mijn eigen plaatje
dat is wat ik minstens kan doen in deze wereld!)
Alsof het niet beter kan, een nieuwe stad (Vilnius) in de zon, collega's uit kunsten organisaties maar ook uit de ambtenarij waar een mens zich de vraag bij stelt wat, waarom en hoe dat ook boeiend kan zijn. Maar het is zeker niet treuren. Als snel ontdek ik de collega's en hier en daar de meer dan soortgenoten, ik zal het vrienden noemen. De gesprekken gaan zoals dat hoort op dit soort bijeenkomsten over ons werk, kunsten, educatie, de wereld en al onze zeker en onzekerheden daarover. Maar met de vrienden of zal ik zeggen minstens één toch gaan we net dat beetje verder. Dan gaat het over meer, maar hoe schrijf je dat "meer". Het gaat over het wezen van ons drijven, drijfveren dus en al de rommel die we daar steeds meer afschrapen. Geen genoegen met middelmatigheid dat streven we minstens na. Ondanks herinnering en geschiedenis willen we steeds verder naar dat "schone" waar we niets eens van weten hoe het er moet of zal uitzien. En in dat gesprek beland je al snel bij "de liefde". De liefde voor de mens, een mens, de wereld, een wereld. Zo verfijnd zich een gesprek en laten we zien welke rommel we al hebben achtergelaten, wat een berg! Nu in de ochtend weet ik, het is steeds herbeginnen met de moed van elke dag. Niets houd me tegen alleen mijn denken en dus mijzelf. Ik zeg vriendelijk goeiemorgen tegen de spiegel en bedenk dat de schoonheid daar begint en nergens anders, het andere is een constructie door mij bedacht. Ik ga vandaag dansen op een koord hoog in de lucht, zonder angst omdat ik weet dat het ook zonder kan!
Soms blijft zelfs het stotteren uit. Niet omdat er niets te zeggen valt maar omdat de gedachten voorbij het "zegbare" zijn beland. Het formuleren is er nog niet. Heel dikwijls is er dan vooral twijfel en onzekerheid en is duidelijkheid nog niet in orde. Geen orde op zaken dus, veranderende situatie of idee noem ik het maar even voor mijn eigen gemoedsrust. Wanordes zijn nu eenmaal noodzakelijk om enige vernieuwing of verandering in te gaan. En ja soms is het een prettige rommel en af en toe ook een niet te overziene berg. Maar dit rommelige landschap in mijzelf is er weer even. Hoe lang of hoe lang nog, zijn vragen die er niet toe doen want deze kunnen enkel door de orde beantwoord kunnen worden en die heb ik nu even niet. Dus het is zoiets als een vrije val en op tijd de parachute opentrekken, neen ik heb geen automatisch openend ding. Ik hou tenminste nog een touwtje vast, maar nu ben ik in vrije val, heeft iets moois ook maar ik ken de gevaren eenmaal te laat is het te laat eenmaal te vroeg is er geen vlucht geweest. Het is altijd kiezen dus in orde of wanorde het blijft kiezen.
Het nieuwe lijkt uit het niets te zijn ontstaan terwijl alles een geschiedenis heeft. Toch zijn de momenten van "niets", een soort van leegte essentieel in elke verandering. Het impliceert een -niet weten- en zeker niet -het verlangen- als uitgangspunt te nemen maar net dat verlangen overstijgen. Verlangen ontstaat uit het gekende, wat er al eerder is geweest en dat om herhaling vraagt (om welke reden dan ook) terwijl het nieuwe "het niets" in zich meedraagt. Uiteraard zijn we niet vrij van ons verleden en onze geschiedenis en persoonlijke belevenissen. Ons verlangen staat dan ook dikwijls in de weg van de creatie. Ons denken en doen is opgebouwd uit ervaring- en kennisvelden die we diep in ons opslagen en die we elke keer weer bovenhalen en waaraan de herhaling schatplichtig is. Het nieuwe is er ons van bevrijden of toch zoveel als mogelijk. Dit is een strijd met onszelf , met al onze kennis en ervaringen en ook al onze zogenaamde kennis waar we zelfs niet van weten waar we ze ooit hebben opgedaan of waar we ze erfden van derden. Dus het lijkt me gezond om het af en toe "niet te weten", "niet te kennen" en dat in tegen stelling van wat dikwijls van mij wordt verwacht. Expert is dan ook mijn naam in menige middens maar dat is dikwijls niet het interessante deel van mijzelf, veel interesanter is daar waar ik nog geen daden en antwoorden op bedacht.
Het schrijven aan niemand om iemand te bereiken, dat moet ik nu zowat aan het doen zijn. Zo gaan ook de varhalen in mijn hoofd aan niemand in de hoop iemand te bereiken. Ze zijn meestal te vroeg, te straf, te hard, te gewaagd of te ingrijpend om meteen in letters of klanken te worden omgezet, die verhalen. Ze spelen in het hoofd en liggen dichtbij fantasie, nog zo'n fenomeen. Ook daar speelt zich een wereld af waar we slechts sporadisch iets van laten horen, zien of voelen. Altijd passen we aan, geven we die werkelijkheid een duwtje in ene of gene richting al naar gelang het ons uitkomt. De waarheid is een aangepaste constructie en is er een uit zelfbehoud en graag zien of gezien willen worden, levensdrang zal het ook wel zijn, het willen overleven. Ik sprak een tijd geleden met iemand en we zouden fantasieën vertellen aan elkaar, alvast zouden we dat proberen. Waarschijnlijk uit een hongerige nieuwschierigheid of wanhoopsdaad elkaar te begrijpen. Veel verder dan wat eerste fanatsieën zijn we niet geraakt, dat gaat niet... er is altijd die selectie uit angst en zelfbehoud wat dat laatste ook moge waard zijn. In ieder geval is het graag zien en graag gezien willen worden vele malen sterker. Daardoor worden verhalen en fantasieën bruikbaar gemaakt, bruikbaar in de constructie van ons bestaan. Of dat eerlijk is en of die eerlijkheid dan wel bestaat bestaat, vraag ik mij dan een ogenblik af ? Daarna lieg ik verder over mijn wereld en die van anderen in de wetenschap dat we dat met zijn allen doen. Omdat we evenwichten willen tussen graag zien en graag gezien willen worden, uit zelfbehoud en om nog mensen over te houden om van te houden. Liegen uit liefde zal ik het voortaan noemen. Wie noemde dat ooit "de lenige liefde" klinkt in ieder geval beter liegen uit liefde. Tja, je hebt schrijvers en stotteraars!
Of je tussen twee stoelen wil blijven zitten? Ik las net een artikel van Ted Bwatu (http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1616915/2013/04/18/) en zijn ontgoocheling in Antwerpen waar hij, geboren en getogen, nog steeds geconfronteerd wordt met de vraag naar zijn afkomst. Ik lees nationaliteit, niemand vraagt naar "wie" hij is wel "wat" hij is, één van ons of een ander, een verschrikkelijk gebeuren. We blijken kleur, geur en gedrag nog steeds te koppelen aan een nationaliteit. En o wee als het in een of andere rare herinnering van ons collectief geheugen niet refereert naar dat van "ons" wat dat of die van ons dan ook moge zijn. Ik voel dat niet nationaliteit. Ik voel wel geluk of ongeluk, liefde of verdriet maar nationaliteit daar heb ik niets mee. Ja ik heb taal en afkomst (en laat dat een aardige weg zijn met een kronkelend pad) en gewoontes die refereren naar waar ik opgroei, waar ik werk, waar ik denk, wat ik ervaar,... maar om dit te omschrijven als nationaliteit of omgrenst gebied doet mij huiveren. Mijn gedachten zijn nog nooit door een nationale grens tegen gehouden. Ja ik had anders geleefd ergens anders maar daar doet nationaliteit niets aan. Mijn identiteit is immers gevormd door een mix van waar en met wie, ook met taal (of talen) met DNA, van wat wel en niet gedrufd en gedaan en met mijn ervaring en en en...... dus alles wat ik ontplooi of niet ontplooi. Dus mijn nationaliteit is enkel een administratieve constructie mijn identiteit is dat niet. Waarom vragen we alsnog naar iemand zijn afkomst als de kleur of de geur verschilt en vragen we niet wie hij is. De constructie van het nationale is zeer hebberig, letterlijk begrenzend en beschermend tegen alles wat dynamisch en naar het eindeloze zoekt. Neen ik wil niet tussen twee stoelen zitten, ik wil ook niet op een van beide, laat mij maar ronddolen in de vrije ruimte. Ik ben van nergens en ga steeds ergens anders naartoe.
Plots wist ik het weer, wist ik het waarom, al zal ik daar nooit echt zeker van zijn. Het zonlicht had me gewekt en dat was lang geleden, grote lichtvlekken in de kamer met hier en daar het spel van de bomen daarvoor. Aan de ontbijttafel ging het spel van licht op de muren , de vloer en de rand van de tafel verder, een spel van licht een schaduw, een spel van "schijnen en verdwijnen" of zoiets al argument en tegen argument, een discussie in licht en lichter in donker en donkerder. Ineens herinner ik mij weer waarom je schilderen of fotograferen zou, waarom je dit of gene moment zo zou willen vastpakken in een beeld, gekoesterd voor een eeuwigheid die nooit zal blijven duren omdat het de evolutie in zich draagt. Toch zijn dit ochtenden als uit de duizend, wetend dat het uit deze eenvoud van wat lichtvlekken is waar veel inzicht is voortgekomen. Net als het voor een boom staan en ineens zien welke schoonheid daarin schuilt. Schoonheid van een complexe eenvoud. Zo was mijn ochtend en zo was mijn gedachtengang, tot iemand een vervelende krant op tafel legde en ik door al dat inzicht de ellende van de wereld kon overschouwen of toch die ellende die men mij wou slijten. Ik keek opzij en zag het licht verschuiven. Ik had de keus mee opschuiven met mijn blik of verstarren in een werkelijkheid op een vel papier die mij over gisteren vertelde .
Le sacre du printemps, anders bekeken, toekomst nooit meer hetzelfde! Over
Een paar maanden hadden ze nodig gehad om hun gedachten en wat ze voelden in beweging om te zetten. 18 jongeren werden uitgedaagd om iets te doen met een 100 jaar oud werk "Le sacre du printemps". Het was een zoektocht naar zichzelf, een zoektocht naar betekenis en de relativiteit daarvan. Ze werden gecoacht door een prachtig team van kunstenaars (Jo-An Lauwaert, Lenneke Rasschaert en Paulo Guerreiro) die met veel geduld luister-, voel-, en kijkbereidheid de jongeren "hun" verhaal lieten vertellen. Dit was niet meteen een evidente maar wel een zeer schone keuze. De enige terechte keuze met deze groep en onze opdracht. We kregen niet zomaar een interpretatie of visie op "Le sacre" we kregen een eigentijds statement vol met twijfels en proberen, vol energie en bereidwilligheid, overvol van proberen en een weg zoeken die langzaam maar zeker duidelijk wordt. We kregen jongeren die allemaal iets hadden met "Le sacre du printemps"en dat gaandeweg voor zichzelf en een publiek duidelijk maakten. Dat we deze kans kregen om dat met de Filharmonie te mogen uitvoeren is uniek en sterk. Dit vraagt om meer, veel meer en op zijn minst nog een uitvoering. (zoveel schoonheid slechts eenmaal kunnen zien is jammer). Duidelijk is hier dat onder het mon van "kunst en educatie" het proces veel groter is dan louter wat ruiken aan de kunst, wat initieren of animeren, wat uitleggen of ontsluiten. Het mooie samenspel tussen actief onderzoek, het onderzoeken naar en van tijd en ruimte en verschillen van betekenissen en contexten hieraan gekoppeld, het reflecteren naar zichzelf, naar de wereld, het zoeken naar vorm en zijn mogelijk en onmogelijkheid... Alles zat vervat in het project. Als kunst & educatie op deze manier samengaan dan is duurzaamheid verzekerd. Dan weten we dat we bouwen aan een toekomst vol nieuwe betekenisvelden, al de rest is vertrouwen in de nieuwe bouwers van die toekomst! En als ik deze jongeren bezig zag dan is mijn hart in rust! Ik ben in de onmogelijkheid hier all theorie (waarover in vorig schrijven sprake) over kunst & educatie zelfs nog maar in te herkennen, dit harmonisch spel waarin alles zit vervat laat zich niet vatten in één concept. Het intuïtieve van het zoeken en leren met inbegrip van vallen en opstaan, zeker en onzekerheid, vertrouwen en angst, lol en ellende, weten en niet weten, mijn ding of net niet mijn ding.... het kwam allemaal aan bod. Als morgen de telefoon rinkelt en de Filharmonie of wie ook in de kunstwereld en die heeft nog zo'n vraag, stel ze ons we zullen er u duizend voor in de plaats geven met de zekerheid dat alles in verandering is, de schoonheid zal nog schoner zijn, zeker weten!
(Rituals Now , een samenwerking van De Filharmonie en De Veerman! meer info en Filmfragmenten making off, www.veerman.be)
Ik lees een nieuw boek over "Kunst, erfgoed theorie en praktijk"(Mooss) een nobel initiatief dat het vooral moet hebben van de theorieën over kennis en leren. Ze doen weer de ronde Kolb, Gardner, Parsons en de laatste jaren ook Csikszentmihalyi. Allemaal nobele gedachten en theorieën die de moeite waard zijn om door te nemen, om te kennen ook! Dat is het goeie aan wat ik nogamaals lees. Ik blijf echter bij opperste verbazing steken als het over de praktijk gaat. Een boek over kunst & educatie dat het niet heeft over kunst, hoe kan dat nu? Er zijn inderdaad wat voorbeelden die verwijzen naar een kunstwerk of een museumpraktijk maar niet echt de essentie (als die al bestaat) weet te benaderen van "kunst als gebeuren" in een samenleving. Het blijkt er niet echt toe te doen of je naar een koffiekan kijkt dan wel naar een werk van Margritte. Is het luisteren naar het ruisen van de zee hetzelfde dan een stuk van Arvo Pärt beluisteren? He schiet allemaal door mijn gedachten. Beide, de koffiekan en Margritte zijn te vertalen naar mijn persoonlijke leefsfeer en roepen verhalen en fantasieën op, dat wel, maar waar ligt het verschil? Als het er niet toe doet waarom doen we dan alsof? Is er niet iets zoals context en maatschappelijke inbedding, geschiednis en actualiteit, culturele en sociale context ? Allemaal vragen waar met een grote bocht omheen wordt gefietst. Educatie tot zover dan, maar kunsteducatie heeft toch iets met kunst? Het intrisieke van kunst is dat het een leergebeuren aan zich meebrengt zowel het maken, het zien, horen, voelen als beleven. Creatie,Productie, Participatie en reflextie is niets zonder zijn gebeuren en verdieping in het onderwerp zelf. Ik kijk naar de koffiekan op tafel en stel mij opnieuw de vraag naar het verschil? De koffiekan is geen melkkan zolang er koffie in zit, en een kunstwerk is niets zonder zijn context, daar moeten we in de wereld van de kunst & educatie toch wat omzichtiger mee omgaan schiet er door mijn hoofd. Houd het steek? Ik weet het niet, maar de vraag stellen is ze ook beantwoorden en dat zijn we onszelf minstens verschuldigd.
In 2006 begon het avontuur, Het Middelheim museum en De Veerman stapten samen in een verhaal dat dan naam "Bijbuurten" kreeg. Het museum wou andere doelgroepen bereiken en zag een link in de buurt het Kiel in Antwerpen zuid. De buurt die gekend is door zijn woningen, beter gekend onder de naam "De Braam Blokken" van architect Renaat Braam hadden immers een link met het museum vanuit een architecturaal en artistiek verhaal. Er woonden ook mensen die het museum nu net niet bereikte. 3 jaar lang schreven en werkten we aan een verhaal met veel experimenten en activiteiten die resulteerde in een groots project "Nest op het Kiel" Een beeldend project waar de hele buurt bouwde aan een nest (een groot nest in wilgentakken midden de blokken van Braam), een metafoor voor een samenleving waar het goed was te toeven , waar men zich thuis voelde, waar ontmoeting centraal stond, dat voedsel gaf voor gesprek over de samenleving die we waren en wilden zijn. Vandaag staat het Nest er nog. Gisteren praatten we nog eens met alle partners die betrokken waren bij dit dit project over wat we gedaan hadden, wat er gebeurd was, .... en vooral hoe het project zijn invloed had op een museum, op een buurt , op ons werk. Dit verhaal is nog steeds levendig en sterk, tot op vandaag zijn de bewoners bewogen door hun "Nest" (ontstaan door samenwerking met kunstenaar Andreas Hetfield en zijn partner Suus Van Bathusen). De constatatie dat samenlevingsopbouw, een cultureel ontmoetingscentrum (NOVA) het Middelheim museum, De Veerman en de buurtbewoners nog steeds praten met elkaar over wat geweest is en vooral wat de toekomst moet zijn van het "Nest" is sterk! Zeer sterk! Sommigen zien dit als een sociaal artistiek project, anderen als een Kunstproject, anderen ontwaren educatieve verhalen weer ander grootse culturele gedachten en weer anderen een groot gebeuren. We zijn 2013 en het "Nest" leeft nog steeds, staat er nu gesnoeid bij en snakt naar een beslissing hoe we verder gaan. Het verhaal dat ontstond in een stad die bouwde vanuit een visie aan een nieuw grootstedelijk verhaal, ondersteund door beleidsmakers die geloofden in een toekomst voor een stad die van iedereen was. Vraag is nu , hoe gaan we verder, welk zal de volgende stap zijn. Breken we dit monument (want dat is het Nest wel degelijk) af of koesteren we het verder zoals vele andere tekenen van een tijd. Voor de bewoners is het duidelijk, het "Nest" is hun "Nest". De initiatiefnemers van indertijd, mijzelf incluis zijn emotioneel en rationeel verbonden met wat hier instond als een gedacht en uitgroeide tot een gebeuren wat "Kunst" mag genoemd worden. De verbondenheid tussen een beeld, een gedachte, gedrag, dynamiek is meer dan schoonheid. Gisteren was het weer duidelijk dit verhaal, dat als tijdelijk project en denkoefening begon, schreeuwt om verder gezet te worden. Het in beginne groene nest is nu een skelet dat verder moet ingevuld worden, de takken houden stand en groeien, vragen om onderhoud en snoei, vragen een richting , net als ons engagement, denken en handelen.
Deze dag vult zich met gedachten. Gisteren nog mocht ik weer het land in om te vertellen waarom kunst zich in het centrum van ons bestaan bevindt. Verbazing bij luisteraar! Waarom zoveel verbazing denk ik dan, gewoon rond u zien hoe wij met zijn allen proberen vorm te geven aan een bestaan, waarom sommigen (de kunstenaars) er hun levensmissie van maakten of maken. Ik dweil het land af en soms daarbuiten voor een lezing om te vertellen, ja ik ben een verteller geworden blijkt. Met passie verdedig ik de kunsten in het centrum van ons bestaan, neen geen franje, geen rand verschijnsel maar wezenlijk en alles wat we hebben. Neen geen ding aan een muur of een al dan niet afgebakend podium, een geluid in de ruimte of concertzaal, dat zijn maar resultaten, het zijn maar conclusies van een zoeken en vinden. Niet ik trek alleen deze dagen rond, tot tweemaal toe kwam ik Koen Van Mechelen tegen die eenzelfde reis maakt, soms naar nog oneindiger horizonten om zijn metaforen uit te leggen, zijn kruistocht om in het centrum te plaatsen wat daar moet staan. Ook Stefan Perceval kom ik tegen op die kruistochten, ook hij blijft zijn verhalen vertellen of beter nog laat ze zien uit de mond van een jonge man of dame waarvan men had opgegeven dat ze ook maar iets te laten vertellen. Nomaden van de kunst trekkend van streek naar streek van gedachte naar gedachte. Bij het afsluiten vinden de mensen dat interessant, ze voelen zich daar goed bij. Een stap dichter bij de essentie denk ik dan. Vervolgens doen we inkopen , koken we, gaan weer aan het werk ,geven een kus aan een geliefde en zeggen weer dag als vanouds. De krant bulkt van wetenwaardige nietswetendheid. Gelukkig fluit er een vogel, kraait er een haan, zingt iemand een lied, verteldt een ander een verhaal en gaat het stotteren verder. Mijn dag vult zich met gedachten voor een nieuw verhaal, een nieuwe missie en wie weet wie kom ik daar weer allemaal tegen. (na de doorstart van het expertisenetwerk CO-7 in Poperinge)
Cultuur/kunst is van iedereen, tot de dood erop volgt!
Soms gaat het pas langzaam dagen, soms gaat het te snel! Vandaag kon ik zien hoe een bepaalde groep zich probeert te weren, zich verzette ook tegen een andere groep! Dit gebeurt gebeurt meestal vanuit emoties! Het begint zelden waar ratio en emotie in een evenwicht zijn. Neem nu de hele strijd?/discusie?/ruzie? om aan te tonen dat "kunst" geen subsidie slorpende bedrijvigheid is maar tot de essentie van ons bestaan behoort. De ene verwijt de andere dat de stukken ervan afvliegen. Elke partij trekt zich terug in zijn schietgangen of achter zijn kantelen, besluipt de ander als een vijand en probeert een genadeslag toe te dienen. Cultuur noemen we dat... de cultuur van de dwaasheid waar het gaat om gelijk hebben, om het gelijk aan zijn kant te krijgen, de andere een nederlaag te bezorgen. Rare cultuur is met dat! In Antwerpen woedt zo'n strijd, maar niet enkel daar, in Vlaanderen is deze oorlog op de achtergrond aanwezig maar in China, in Sierië, Nederland,.... en ik kan wel doorgaan is de strijd bezig. Wat is dat met die kunst, wat is de misdaad begaan door kunstenaars dat ze het oog van een denkbeeldige vijand zijn gevallen en bestaat die wel. Kunst moet immers niets, ze is er en dat moe volstaan. En misschien is het net dat wat de doorn des aanschijns is, "ze moet niks, ze is er gewoon". Andere zaken moeten wel en staan in onze economisch georiënteerde samenleving in volledige evenwicht met de andere bezigheden. Kunst niet ze is onevenwicht en evenwicht, is twijfel en zekerheid,is plezier en ontchoogeling, is goed en kwaad, is niets en iets, is het leven en zelf en ver daar voorbij of voordien en dus onbegrijpbaar begrijpbaar. Dus het uitleggen en daarvoor een strijd aangaan is onbegonnen, daar het al altijd begonnen is. Dus als we daarvoor de spreekwoordelijke lans willen breken (alweer een strijd maar dan spreekwoordelijk) moet het anders, moeten we ervan uitgaan dat kunst effectief een deel is va ieders leven, zoiets als onze ademhaling! Dus niet uithalen in zei die eraan meedoen en zei die er niet aan meedoen. Goed kijken en merken dat we met zijn allen deelnemen aan het grote wonder dat cultuur heet en dat er bij elkeen sporen van kunst zijn terug te vinden. Dat is het begin om ervoor te zorgen dat het weer aanvaardbaar wordt net zoals eten en drinken, zoals ademen, zoals het leven zelf tot de dood erop volgt.
Een paar gedachten in focuspunten uitgedrukt, voor nu .... tot er beter zijn!
Waar ik aan dacht bij het werken en de vele gesprekken die over mijn werk gaan, een paar gedachten in focuspunten uitgedrukt:
We stippelden in ons werk een weg uit met vijf focuspunten met name participatie, creativiteit, confrontatie, traditie en duurzaamheid. We hadden er veel meer kunnen kiezen maar beperking laat toe dat je dieper nadenkt in plaats van steeds maar breder en vager te gaan.
We gingen even dieper in en kwamen al tot dit i.v.m. de boven staande begrippen:
- Participatie zien
we als een groot maatschappelijk gegeven en een noodzaak in een democratische
samenleving. Participatie is hierbij onlosmakelijk verbonden met
het krijgen en
nemen van verantwoordelijkheid en betrokkenheid.Het is ook gebaseerd en draait op "het delen" veel meer dus dan het zich louter toeeigennen. Delen is iets wat in educatie centraal komt te staan. De manier van delen en het bezig zijn met delen is actueler dan ooit en is mede een verantwoording waarom participatie een sterke focus is voor ons werk. Zeker ook als kunsten organisatie is dit zeer actueel, kunsten die op zichzelf al noodzakelijkerwijs eigenzinnige standpunten kan innemen moet ook bezig zijn met het delen daarvan anders dreigt het maatschappelijke draagvlak een grijs veld te worden waar enkel donkere tijden wachten.
- Creativiteit slaat
op de persoon zelf en zijn manier van zijn in de samenleving: vanuit een
unieke kijk telkens zoekend naar oorspronkelijke oplossingen.Creativiteit is
eigen aan elke mens en dat in hem ten volle laten ontplooien is een taak van de gemeenschap vinden wij. Niet enkel onderwijs maar alle geledingen van het
maatschappelijke geheel hebben daar baat bij. Kunst en creativiteit zijn ten allen tijde verbonden met elkaar. Daarom ook voelen wij ons geroepen om dit mee centraal
te stellen in ons werk.
- Confrontatie is een
gedrag dat nodig is om avonturen en ontdekkingen aan te gaan en waarbij we de
tegenstelling en de kritiek absoluut nodig hebben om verder te geraken in het ordenen en her- ordenen van onze gedachten. Confrontatie gebeurd door gedachten, ideeën, gevoelens, ..... te delen op welke manier dan ook. het kan sympathiek of minder, het kan mooi of helemaal niet, het kan kleurrijk of zwart wit.... laat ons toegeven dat de kunsten vele verschijningsvormen heeft die dat in zich draagt.
- Traditie maakt het
heden en de toekomst gefundeerd vanuit ons verleden, vernieuwing laat ons toe steeds te evolueren naar de noden, verlangens
en inzichtenvan nu en morgen. Zonder traditie geen toekomst. En wat vandaag is ontstaat uit een verleden. Dus!
- Duurzaamheid zal
er mee voor zorgen dat onze projecten, gedachten en daden geen eendagsvliegen zijn, dat ze gefundeerd
zijn op een bezorgdheid over ons bestaan en dat van de wereld an sich, die
zowel met gedachten, energie als materiële zaken voorzichtig en met zorg
omspringt.
Langzaam geven we deze gedachten vorm in onze projecten en ons bestaan, zowaar geen gemakkelijk maar wel heel plezierig om alles wat we doen even onder deze
scoop te leggen en te bekijken. En later zullen er nog veel meer focuspunten opdoemen maar nu is dit even een accent om ons op een koers te houden in ons
Kunst in het centrum van ons bestaan. kunst en educatie hand in hand zoals het spelen gaat!
eens beginnen met een citaat dat is blijven hangen
Iemand stelde de vraag waar mijn gedachten dan zijn deze dagen, ik kan enkel antwoorden met wat hieronder staat en begin alvast met een citaat dat is blijven hangen in mijn geheugen:
Er bestaat niet
zoiets als kunst, er bestaan alleen kunstuitingen, een verzameling uiterst
heterogene praktijken die deels individualistisch en deels collectief gedacht
worden, en wie spreekt van zoiets massiefs als geëngageerde kunst heeft
eigenlijk alleen maar lucht verplaatst. De veralgemening van de kunst en wat
ze moet horen te doen, beheerst vandaag de dag nochtans opnieuw het hele
middenveld, de media, het denken over de betekenis en het nut van cultuur, haar
hele bestaansreden wordt er opnieuw aan opgehangen, alsof de penibele
geschiedenis van de twintigste-eeuwse ideologieën en hun verpletterende werking
voor de vrijheid van de kunsten, ons niets had geleerd. Waarna ik hier
vervolgens zelf luchthartig over de kunst in het algemeen zal spreken. Om het
algemene te bestrijden, moet men er blijkbaar zelf aan ten prooi vallen
(Stefan Hertmans)
En dan kwam er dit:
De kunstenaar kan van
alles willen, maar in globo verlaat hij de bestaande paden en zoekt hij zijn
eigen weg, zijn eigen taal en vormvermogen om gestalte te geven aan wat hij denkt,
voelt, becommentarieert ...
De kunstenaar
creëert en reflecteert. Om die creaties aan een publiek duidelijk te maken,
drukt hij zich uit: hij stelt een daad van expressie. Het publiek ontmoet het
kunstwerk, al dan niet genietend en al dan niet reflecterend, plaatst het in
zijn wereld en geeft op die manier al dan niet antwoord op de zelf gestelde
vragen. Het is een ingewikkeld proces van betekenis geven, betekenis
overbrengen en betekenis ontsluiten. Dit proces moeten wij mee ontsluiten voor
het publiek willen ze de kunsten ten volle appreciëren en ontmoeten.
In ons werk bij De Veerman als kunstenorganisatie kiezen we voor kunsteducatie
De Veerman neemt de
ingewikkelde processen van vorm-geven en
vorm-begrijpen van de kunstenaar en het publiek als leidraad voor zijn werk
en wil hiermee radicaal de gangbare discussies over proces en product, over
cultuureducatie en kunsteducatie, achter zich laten.
Met deze focus kan
kunsteducatie zowel over het proces als over het product gaan zonder dat het ene
moet dienen om het andere te beoordelen. Door aandacht te besteden aan wat de
kijker/luisteraar ermee doet, hoe hij het ervaart, wat het met hem en zijn
omgeving doet, komen we verder dan het louter beleven. Daarnaast zijn de economische,
sociale, politieke en cultuurhistorische achtergronden van het werk belangrijk
in ons verhaal: alles is immers contextgebonden.
Wij bekijken
kunst niet als een los gegeven, maar als een wezenlijk onderdeel van ons en
het bestaan.
Hoe realiseren we dat:
* De kunstenaar
De Veerman plaatst de kunstenaar
en zijn werk op centrale plaats in de organisatie om projecten te
ontwikkelen. Of het uitgangspunt van een nieuw project nu historisch of
hedendaags is, is in deze context minder belangrijk; wel is de binding met het
leven van vandaag in al zijn facetten essentieel. Het betrekken van kunstenaars (musici, dansers, theater- en filmmakers,
beeldende kunstenaars, literatoren, mediakunstenaars ) die als uitvoerders van een historisch werk of als creators van een
hedendaags oeuvre bezig zijn, is een noodzaak. Deze mensen zijn immers de
hartslag van het kunst- en cultuurgebeuren. Daarom is het aangewezen om in de
kern van de organisatie over mensen te beschikken met de nodige diversiteit.
Tot onze equipe behoren dus zowel gevestigde
waarden als opkomende
kunstenaars die vanuit stedelijke of ecologische inspiraties werken. Net de confrontatie tussen
het historische en het hedendaagse met daarin de cocktail van diverse
stromingen, visies en manieren van werken maakt ons werk interessant.
* De kunstinstellingen
Om het draagvlak van en de oriëntatie op de
kunsten te vergroten zetten we gedurende de afgelopen jaren
doelbewust synergieën op met
kunstinstellingen (AMUZ, HERMESensemble, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten
Antwerpen, deSingel, deFilharmonie, het Middelheimmuseum, de Vlaamse Opera, Les
Muffatti, het Mas). Met hen gaan
we steeds op zoek naar een gemeenschappelijk vraag over het ontsluiten van de
kunsten voor een bepaalde doelgroep. De creatie of programmatie van deze instelling dient
daarbij als uitgangspunt. Vanuit de gemeenschappelijke vraag worden projecten
ontwikkeld met expertise van beide partners.
In de toekomst blijven we dit ook doen al willen we ons ook graag laten verleiden via andere maatschappelijk invalshoeken en thema's zoals talentontwikkeling, creativiteit, duurzaamheid, .......
In ons werk bij de kunstenorganisatie De Veerman werd
tijdens de afgelopen jaren regelmatig gevraagd vanuit het kunstenveld
om een brugfunctiete vervullentussen de kunstinstellingen en het publiek. Ook in de komende jaren zal De Veerman antwoorden formuleren op deze groeiende behoefte.
* Het publiek
De Veerman blijft
zich breed maatschappelijk oriënteren en wil kunst een plaats geven in ieders bestaan. We doen dit met duurzame
en goed gekozen projecten waar participatie een belangrijk gegeven is.
De Veerman wil met
en voor iedereen werken van klein kind tot oudere, van eender welke afkomst of
stand, zolang men bereid is om democratisch en respectvol met elkaar te werken.
Toch moeten we
regelmatig keuzes maken en kiezen we voor een publiek dat het meeste nood heeft
aan kunst of waar we vermoeden dat dit dienstig kan zijn. Dat is niet altijd even makkelijk definieerbaar.
Groepen die verstoken blijven van kansen om met kunst om
te gaan, genieten voorrang. Daarom zijn er programmas
binnen onderwijs zoals De Wondere
Pluim, De Kunstloft, Kinderen worden als componisten geboren, etc.... kijk eens op www.veerman.be en je kan er meer over lezen. Tevens is er een
bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen, mensen met beperkingen, sociaal-economisch
achtergestelde groepen. Diversiteit
is bij De Veerman geen loos begrip, maar iets waar we met zorg op toezien.
Daar zijn mijn gedachten:
Om dat alles te realiseren, te financieren in goede banen te leiden, de juiste mensen in te zetten, zijn mijn gedachten gespitst op dat alles. We verliezen veel tijd doordat er vreemde discussies lopen over cultuureducatie versus kunsteducatie, over onderwijs dan wel cultuur, over........ ook in de talrijke expertisegroepen die onlangs werden opgericht en nog meer inde onderzoeken die uitbesteed werden zien we dat men geen raad weet met de plaats van dit alles.
Voor ons is het duidelijk: in het centrum van ons bestaan!
de basisgedachte:
Wij zien in de huidige maatschappelijke
context nieuwe vormen van reductionisme ontstaan. Zo zien we dat menselijk
gedrag dikwijls herleid ofenkel
verklaard wordt vanuit een biologisch en/of neurologisch standpunt. Binnen dit
denken wordt kunsteducatie door sommigen vernauwd via cultuureducatie tot
socialisatie en door anderen tot identiteitsontwikkeling. We vinden deze
tendens een te enge benadering, omdat kunsteducatie op die manier herleid wordt
tot een middel met als gevolg dat ze zal geëvalueerd worden op haar
psychologische en maatschappelijke effecten.
De Veerman gaat uit van een holarchische visie op kunsteducatie (A. Koestler, K. Robinson, W.
Elias). Kunsteducatie is daarin een niveau van de werkelijkheid op zich, met
haar eigen doelen, methodes en praktijken, die niet tot andere
werkelijkheidsniveaus te herleiden zijn. Het is net een van die sterktes van De
Veerman om dat holarchische model ook voor haar eigen visie, onderzoek en
theorievorming te hanteren.
De Veerman vertrekt
vanuit een geloof in de mogelijkheden
van de mens om via waarneming, ordening en vormgeving zichzelf en zijn
wereld te realiseren. Dit telkens opnieuw en opnieuw doen, zorgt voor evolutie
en innovatie in denken en handelen. We geloven dat kunst hierin een centrale
rol te spelen heeft: zowel het receptief, actief als reflectief omgaan met
kunst heeft het vermogen in zich dat de mens en zijn wereld zich telkens weer
in vraag stelt, hem opnieuw bekijkt, hem opnieuw vormgeeft.
Opdat mensen zouden
blijven evolueren, moeten deze mechanismen een leven lang geactiveerd blijven.
Leeftijd speelt in onze opties dus een ondergeschikte rol. We passen onze
projecten, programmas en activiteiten aan naargelang de leeftijd, context en
achtergrond. Intergenerationeel werken is een van de nieuwe uitdagingen.
De Veerman vertrekt
van het vermogen tot waarnemen, ordenen
en vormgeven. Deze eigenschappen, die te trainen zijn, zijn eigen aan elk
individu en vormen een continu proces in de drang naar evolutie en vooruitgang.
Een kunstenaar is per definitie iemand die vanuit deze eigenschappen werkt: hoe
hij naar de wereld en de dingen kijkt, hoe hij zijn waarneming ordent en hoe
hij van daaruit vormgeeft, is zijn hoofdbezigheid.
Daarom zijn onze
activiteiten, producties, projecten en trajecten uitermate geschikt om niet
enkele van deze elementen, maar net de hele samenhang van deze elementen te
belichten.
Om de samenhang
tussen de factoren en het mechanisme bewust te laten groeien, hanteert De
Veerman het klaverbladmodel. Door middel van deze, weliswaar artificiële,
indeling kan De Veerman de globaliteit
van de menselijke potentie beklemtonen, bevorderen en waarderen en vanuit
dit model bewaken dat het volledige veld wordt bewandeld.
Het klaverbladmodel
neemt de mens als uitgangspunt (1) en stelt het ontwikkelen van de menselijke vaardigheden
centraal. Om meer inzicht te krijgen, zijn inhoudelijke en thematische (2)
benaderingen nodig. Om vorm te geven of vormgeving te kunnen lezen, zijn
inzicht en vaardigheid in de verschillende kunstdisciplines en de taal van de
kunsten (3) nodig. De hulpmiddelen, technieken, en werkvormen zijn onontbeerlijk
om iets praktisch te realiseren (4).
Het klaverbladmodel leidt tot concepten en
projecten die, net zoals kunst die naam waardig, een gelaagdheid bevatten.
Kunsteducatie wordt daardoor behoed voor het evenement.
Vanuit deze visie
gaan beleving, inzicht en kennis hand in hand. En dit in een continu proces, waar groei en ontwikkeling
voorop staan.
In het ontwikkelen
van zowel eigen producten als in de coproducties staat samenwerking met de doelgroep,
de partners, maar ook met aangrenzende sectoren, centraal. Het buiten de eigen
sector durven denken (wetenschappelijke, sociale, economische .) is een nieuw
en noodzakelijk gegeven dat zeker ook in de kunst en cultuur belangrijk is.
Dit alles kan zich
vertalen in workshops, labos, meerdaagse projecten, langere trajecten,
adviesprogrammas, coachingtrajecten en opleidingen waar op
ontwikkelingsprocessen gefocust wordt, maar het kan zich ook vertalen in
publicaties, uitwisselingsmomenten en presentaties van diverse aard. De keuze
van de werkvorm of combinatie van werkvormen
is afhankelijk van de doelstellingen en de beoogde resultaten. Effectiviteit en duurzaamheid zijn
daarbij steeds basisbeginselen.
Soms lijkt het alsof je geen gedachten wil of kan formuleren maar er is wel degelijk turbulentie in de kop! Zo was het de afgelopen maand met mij, turbulentie in de kop. Dan gaat het formuleren moeizaam, zijn de keuzes wat onduidelijk of verscholen of wat dan ook. Zelf heb je dromen maar minder daden. Het is geen stilstand, geen afstand maar eerder een toestand van véél en méér. Nu er sneeuw ligt en de stad, die ooit van iedereen was maar nu even niet, verstilt probeer ik orde in de chaos te creëren. Wetende dat die chaos altijd terug moet komen wil ik vooruitgaan. Chaos is een mooie in mijn leven maar ook een lastige. Het vraagt moed om dat weer elke keer toe te laten en dan te zien dat nadien er alles anders uitziet, dat niets hetzelfde blijft bij het toelaten. Simpel en schoon maar lastig op het moment dat het toeslaat, onverwacht, nooit gepland noch in tijd noch in ruimte. En daar sta je dan met een leven vol twijfels, wetende dat elke stap die je zet de richting zal bepalen. Je mag zelf kiezen of recht of links eerst gaat, welke kant op ook, je mag kiezen.... altijd. Bij elke stap verlaat je wat was hoe dan ook. Stilstaan is nooit een optie. Zelfs bomen staan niet stil en groeien hun richting uit. Vandaar de wat lange stilte hiervoor, ik hield mijn adem in, wachtte en twijfelde en zie ik stap en stap en stap....
Niet dat er geen gedachten zijn, maar soms is de stilte beter dan welke stroom van woorden ook, niet elke gedachte of niet elke fantasie is geschikt voor mededeling. Alhoewel ik ze nodig heb, die verborgen gedachten, die onderwereld van het denken, dromen en fantaseren. Mijn leven wordt saai, ondraagelijk zelfs zonder zijn onderwereld vol met vreemde verhalen, beelden, verlangens ook en uiteraard heldendaden. Ja in het diepst onzer gedachten zijn we helden, overwinnaars van de angst en het verdriet. We zijn de goede en de slechten tegelijk maar winnen is erbij. Ik vertoef er graag in mijn onderwereld van gedachten maar weet dat ik dan weer naar buiten moet gaan en toetsten wat er overblijft in realiteit. Soms is dat niet veel of slechts een fractie van iets, soms is het net heel veel waardoor mijn gehele wereld in een ruk is veranderd. Het is een motor een labo voor ontwikkeling van mijn toekomst, het innovatiecentrum bij uitstek. Laat ons dat trainen het vertoeven in de onderwereld, in het land der dromen en fantasieën, Op school moest het een hoofdvak zijn en op het werk een must! Vooruitgang ontstaat in mijn onderwereld niet in de vergaderzalen die zich van sterriliteit hebben voorzien door allemaal op zichzelf te lijken. Zo dan wist je nu waar ik was, raden maar waar ik nu ben!
Woorden zijn slechts een vervangende schaamte van wat we willen zeggen. Wat we zoal proberen te zeggen met woorden, kranten, radio en tv programma's, boeken(beursen) vol met woorden, vergaderingen bulkend van de woorden,.... en toch blijven we zoeken naar net dat ene woord dat vol en ledigheid met elkaar verenigd zoals in vol-ledig. Men wil wel eens stellen dat schrijven denken is, maar ik denk dat denken o.a ons tot schrijven kan brengen maar ook tot bewegen of zingen of een beeld of wat dan ook. Onze ratio en emotio staan immers nooit stil, zijn altijd net uit balans genoeg om expressie te vragen en dan is het pure noodzaak- kunst als noodzaak-. De enkele keer dat er balans is, dat alles in de plooi ligt hoor ik mij enkel nog ademen, in- en uit- en dit samen met de dag en de nacht, eb en vloed met de andere mee in en uitademen, je wilt dat ogenblik voor altijd bewaren, vasthouden, vrijwaren voor alles of net het niets. Op dat laatste moment waar je wil vasthouden begint de miserie al opnieuw, nooit genoeg met "wat is", maar net dat willen wat reeds was alsof het nog komen moet: uit balans dus en nood aan expressie met het parchtige excuus, "ik wou dat dit voor altijd duren kon". Niets is durend , niet de mensheid niet de wereld. Het is wat het is, elk moment opnieuw en daar dan kontent mee zijn en in evenwicht mee zijn. Het is makkelijker een tekst te schrijven, een dans te maken, muziek componeren of een beeld scheppen. Maar toegegevn al deze laatste helpen wel bij het zien, al is onze blindheid groot. Of het woord voor woord ontleden en weten dat ze allemaal bol staan van vervangende schaamte om wat we niet weten en kunnen.
Je kent het vast wel, je komt iemand als bij toeval tegen en wat blijkt je kent hem/haar al jaren zo blijkt, zonder het te weten. Neen, je kan je niet herinneren dat je de persoon ooit fysiek bent tegen gekomen en toch het voelt zo. Het hoeft zelfs niet in een echte ontmoeting, het kan in een blik zijn die elkaar kruiste.
Je opent je armen en meteen je hart en het voelt als thuiskomen waar rust, te(n)-vrede(n)-(heid) en schoonheid zijn deel doen.
Natuurlijk is er eerst het verzet van de onzekerheid, de angst, het eeuwige wantrouwen, het ongeloof in het schone en de vooroordelen. We nemen geluk nooit zomaar aan, het zijn immers de anderen die gelukkiger zijn.
Maar dan slijt de tijd en het blijft in je lijf en geest aanwezig , alleen je hersenen willen niet zo mee in dat avontuur, jij dwaas zeggen die steeds.
Maar op een dag moet je beslissen loslaten of vasthouden alsof het een een keuze is. Dit stelt zich niet in een vraag maar in daden, een ontmoeting, een handdruk, een tranendal van geluk, open armen, een lied voor elkaar,samen koffie, of wat dan ook .... Zo ontmoete ik mijn beste vrienden en liefdes, het oordeel vooraf bleef uit. De angst werd verdreven door een glimlach of bulderlach. Het wantrouwen werd vertrouwen. Ineens waren ze er de klanken van een strijkkwartet helemaal in elkaar opgaand alsof dat een evidentie was en is. Waarom was dit al van bij de eerste blik op elkaar zo, waarom gaat dat niet over of weg? Dat zijn vragen die je kan stellen maar die er allang niets meet toe doen op dat moment en ook niet daarna. Vriendschap en liefde rare vogels in een wereld waar de oppositie veelal aan zet is. Dat spreekwoordelijke voor elkaar gemaakt zijnis de schoonheid ver voorbij, zoiets als bloedbanden met een niet te breken loyaliteit. Gek is dat bij familie dat vanzelfsprekend is, wanneer het gebeurd pakweg op een perron of een museum lijkt het verdacht. Maar onze bloedbanden zijn gemengd eeuwenlang en mijn ervaring zegt dat die loyaliteit zich ook natuurlijk heeft gemengd. Soms hoef je de persoon zelfs niet te zien. Zo stond ik in Berlijn oog in oog met op het eerste zicht witte doeken van de tekenaar-schilder Qiu Shihua en ik wist het zeker dit zou nooit meer overgaan, dit zou zich voor altijd in mij nestelen, dit was voorbij wat we schoon noemen. Tranen vloeiden rijkelijk, niet van verdriet maar van geluk. Tranen van geluk zo bezong mijn vriend het ooit in een nummer! Ik ken ze ondertussen die tranen van geluk, zout en weldadig voelend en zowaar zo dicht bij pijn. Maar witte doeken waar in het wit nuances zijn aangebracht in wit waardoor het teken begint, langzaam maar zeer zeker om eenmaal je kijkt nooit mee op te houden elke keer opnieuw zie je meer en is de wereld rijker dan voordien! Daar hou ik nu van!
Soms begrijp je het niet of tenminste "ik" begrijp het niet. Het gebeurd en ik kan dan enkel zeggen: "het is wat het is". Het is zoiets als "het is mij overkomen", toch weet ik dat ik daar de hand in heb, dat er "willen" bij betrokken is. Of dat willen rationeel dan wel emotioneel gestuurd is blijft soms vaag en onduidelijk maar doet er op dat moment ook niets toe. Het is immers wat het is. Ik noem het -een fenomeen-. Het voltrekt zich en ik ben deelgenoot, ik ga er zelfs ten volle in op. Fenomenen zijn vrouwelijk ook al zegt het woorden boek iets anders.Zo voelt dat, of anders gezegd het mannelijke is te dwaas voor een fenomeen. Zo voelt dat! Het is ook een bijzonder verschijnsel. Of die twee (vrouwen en bijzonder) samengaan weet ik niet, maar zo voelt het nu eenmaal, ik krijg er geen mannelijkheid aan gekoppeld. Fenomenen hebben altijd met kunst en liefde te maken en zelden ook met wetenschap, als die maar fundamenteel genoeg is en niet toegepast. De angst is weg bij het ontdekken en onderzoeken van fenomenen, het ware en de werkelijkheid opent zich anders dan voorheen. Ik weet maar al te goed dat dit tijdelijke zaken zijn, maar is niet alles tijdelijk? Ik mag het hopen, anders rest er enkel het stilstaan of het vertoeven in gisteren. Ik mag dan wel van geschiedenis houden, ik wil niet terug. Fenomenen zijn daarom ook zeldzaam denk ik dan, een niet voorbij te lopen of onopgemerkt te laten liggen gebeuren. Je kan het ook bijna spoken noemen, ze zijn er en zijn er ook niet of tenminste je ziet ze of ziet ze niet. Anders gezegd het zijn kansen om de wereld weer anders te zien dan voorheen, rijker, schoner, genuaceerder, gedrufder meestal... dat merk ik. Het maakt mij gelukkig! Ook al zijn oorzaken en gevolg soms verdoken. Niemand kon mij een kijkwijzer maken voor fenomenen of spoken, maar het helpt wel als niet alles als zeker en evident wordt voorgesteld want dat dood spoken en fenomenen.
Kinderen en Psallentes, oude en nieuwe muziek, meer dan een schoon moment!
Donderdag bleek het nog een discussiepunt: muziekeducatie voor nieuwe muziek! Vrijdag was ik overtuigd dat we verder stonden dan dat de meeste gedachten waren gegaan die dag. En week lang waren Kinderen van de 5de en 6de klas van Basisschool De Zonnebloem uit Antwerpen al aan het werken rond de monumentale "Messe de Notre Dame", een 14de eeuwse polyfone mis van Frans dichter en componist Guillaume de Machaut. Neen, geen nieuwe muziek maar wel degelijk 14de eeuwse muziek! Maar voor die kinderen was de muziek nieuw en op basis van wat ze hoorden en op basis van hun exploratie maakten ze eigen composities
In de week lang durende muziekworkshop onderzochten zij namelijk de polyfone zang, wat was de basis daarvan? Wat waren de elementen die die taal deed zijn wat ze was? Ze maakten op basis van dat alles zelf composities vertrekkende vanuit volkse melodiën en liederen en experimenteerden met polyfone compositietechnieken door gebruik te maken van loops, herhalingen en spiegelingen van samples. Ze werden daarin vakkundig begeleid door muzikanten: Liesbeth Bodyn, Astrid Bossuyt en Marieke Berendsen medewerkers van De Veerman. Op donderdagmiddag wisselden ze hun ervaringen uit met Psallentes, het professionele ensemble dat op vrijdagavond met La Messe concerteerde in AMUZ. Ze zongen ook samen een lied, eenstemmig, tweestemmig, driestemmig. Vrijdag gaven ze samen met Psallentes een concert in Amuz, in de namiddag. kinderen met diverse culturele achtergronden (16 kinderen, 9 nationaliteiten, .... ook anderstalige nieuwkomers......) niets kon ons van de schoonheid weerhouden in dit werk!!!
Ontroering was mijn deel en ook veel inzicht! Nieuwe muziek was voor deze kinderen vertrekken vanuit een gegeven uit de 14de eeuw en daar vandaag betekenis aan geven! Met de hulp van middelen hen aangereikt maar gehanteerd naar eigen inzicht en vermogen. Loopstation naast een contrabas, viool, de eigen stem en opnames van geluiden.....maar met de opbouw die ze ontdekten in de 14de eeuwse muziek! "Nieuw" en "erfgoed" hand in hand alsof het dagelijks was. Wat onze artistiek medewerkers presteerden was fenomenaal, was de schoonheid ver voorbij!!! Ik ben ook dankbaar dat de zangers van Psallentes mee stappen in zo'n schoon avontuur, dat ze er ook tevreden en enthousiast door worden, net als de kinderen. Je zou elke week zo'n project willen doen. Is er iemand met wat centjes die dit steunen kan, bel mij, roep mij, ik ben al onderweg!
De complexe schoonheid van een strijkerskwartet, het zoeken en vinden van elkaar, tegen elkaar, met elkaar, na elkaar, samen met elkaar..... Zo complex is schoonheid dus, het lijkt eenvoud van een wit vlak tot je ontdekt dat er duizenden varianten in het wit verscholen liggen, en dan hebben we nog geen nadrukkelijke kleur gebruikt. De eenvoud en de simpelheid, het complexe en de schoonheid, ze gaan samen, hand in hand.... maar het genot heeft daar allemaal geen last van. Eenmaal genot de hoofdtoon is dan is er een flow, een niet meer denken aan de onderliggende structuur , aan het gemaakte of vooral hoe het gemaakt is. Maar ook bij afkeer het afschuwelijke is de flow herkenbaar ze liggen dichter bij elkaar dan ik verwacht: de liefde en de pijn, de schoonheid en de lelijkheid, het genot en de afschuw,.... hoe bipolair kunnen we zijn? De warme jas is warm en veilig, hoe hij gemaakt is en uit wat voor stof en welke kleur doet er weinig toe, het genot van de warmte is er en daar kan niets tegen op. Zo ook het beeld: of het oud of nieuw is, eenmaal het mij raakt of mij kraakt en mij meeneemt in volle flow is de onderliggende structuur de complexheid van de zaak een zaak voor anderen, voor analisten voor wetenschappers voor ....... En toch af en toe stap ik uit de flow en wil weten hoe het werkt en waarom en waarom altijd maar weer waarom.... ondertussen zijn er jaren over gegaan en ik weet niets dat de flow overtrof enkel dat het ene mij meeneemt het andere mij tegenhoud. Ik ga vandaag voor het meegaan, het meeslepen, het overdonderende tot iets of iemand me halt toeroept maar dan heel hard..... maar je mag ook meegaan.... ik start alvast bij Beethoven.
Je kan kunst niet de schuld geven dacht ik, toen ik mensen hoorde kibbelen of iets het wel of niet was, of het de moeite was.... Kunst kent schuld nog boete, het is wat het is, een poging, een kijk, een optie, een spel, een niemendal die van tel is etc..... Waarom is dat nu zo moeilijk dacht ik,... en toen braakte de radio de kunstroof in Rotterdam uit zijn speakers, klaar! Er valt niets meer te zeggen, eenmaal je kunst als koopwaar of geldwaar beschouwt verliest het zijn vrije status van "het is wat het is" ineens is het iets waard dat nergens te verifiëren valt. Het moet dan liefst veel zijn en wel- niet begrijpelijk veel-. Stel dat we met de liefde ook zo omgaan, we geven het marktwaarde en verkopen het, brengen het onder in musea en ontdoen het daarmee van zijn ware bestaan. De waarde stijgt want er is er altijd te weinig en teveel gegadigden, de betekenis zal wel niet mee stijgen maar ach niet zeuren! De liefde zal koopwaar zijn, iets voor de arme rijke die niets beter weet. De waarde van de liefde en de kunst is een spel van "zijn" niet van "hebben". of vertel ik onzin? We proberen de weerloosheid van het bestaan van liefde en kunst waarde te geven door geld of aanzien terwijl dat er niet toe doet. Het aanzien is enkel een spel van raken en geraakt worden. De opwinding die daardoor ontstaat moet voldoende zijn toch? En of deze emotioneel rationeel of wat dan ook is het zal altijd zijn wat het is!
Ik hou van de regen van achter het raam waar ik zit, zoals ik hou van de politiek vanop de zijlijn. Het is ook gemakkelijk, ik zie de regen maar voel hem niet, ik zie de politieker zijn best doen maar voel de ellende van overleg en zoeken naar dat eeuwige evenwicht niet. Toch zal ik blij zijn als straks de regen opdroogt de zon weer schijnt en de herfst zijn definitieve verkleuring inzet. Zo zal ik ook blij zijn met "net na de verkiezing" geen schreeuwerige folders meer in de bus , geen geraaskal meer op radio, tv, internet.... met de stem van "zie mij" en "ik weet het beter". Het debat wordt immers ergens anders gevoerd, de standpunten en programma uitwerkingen (en daar gaat het toch om) zijn een subtiel spel geworden voor super getalenteerde politici. Ik mis ze al teveel! Wij hebben zo' burgemeester en wat schepenen die daarbij horen (neen niet allemaal , maar toch), we stellen hen morgen weer in de vitrine en kunnen kiezen, doorgaan of veranderen. Alsof daar een verschil zou in bestaan, doorgaan is immers verandering. Enkel wie stilstaat en alleen hunkert naar gisteren weet verandering tegen te houden, maar houd dan ook het leven tegen. Dus ik zie de dwaasheid van de slogans waar verandering in staat als de spuug van marketeers in mijn gezicht. Zei maken zoveel kapot omwille van een zogenaamd kwaliteitsproduct (de politicus in deze). Ik hou meer van de mens achter het verhaal, hij die probeert rechttoe rechtaan zijn gedachten, dromen en standpunten te vertalen in daden, ik zeg wel probeert! Want niets of niemand die weet welk weer het morgen is, of die zon er wel zal zijn. Er is alleen de hoop op die mooie herfst verkleuring, langzaam en schoon. Maar het kan ook een storm zijn die plots alle bladeren van de bomen rukt tot er enkel kale stammen en takken overblijven. Ik kijk uit het raam, de regen is overvloedig nu! Grafische schoonheid in de plassen, subtiel bewegingsspel in de bladeren en dan die geur van vers gezette koffie,eigenhandig en traag gemalen en gezet, de schoonheid ligt onder mijn neus en voor mijn ogen! Ik hoop morgen ook!
