Ik geef het eerlijk toe: ik hem méér dan een boontje voor Ernst Jünger. Ik ontdekte hem toen ik als 16-, 17-jarige knaap 'In Stahlgewittern' las en alhoewel mijn Duits toen echt niet je dat was, had ik wel meteen door dat Jünger een meer dan gewone schrijver was... In de loop der jaren ben ik mij gaan verdiepen in zijn leven en werk en groeide ook mijn intussen niet onaardige collectie van en over Jünger aan in mijn werkbibliotheek. Sterker nog, de laatste drie jaar heb ik heel wat tijd gestoken in het schrijven van een boek - dat hopelijk nog voor deze zomer eindelijk afgerond raakt - dat minutieus de paar weken in 1917 reconstrueert waarin Ernst en zijn broer Georg in Vlaanderen vertoefden. Amper een paar weken, maar die een onuitwisbare indruk bij beiden en ook hun sporen in hun werk hebben nagelaten.... Ik was dan ook verheugd toen bleek dat de Arbeiderspers vorig jaar in de reeks 'Oorlogsdomein' niet alleen de klassiekers 'Geslacht ' van Frederic Manning en 'Het Vuur' van Henri Barbusse maar ook 'Oorlogsroes' - de vertaling van 'In Stahlgewittern' opnieuw op de markt bracht. Het was uiteindelijk al van 2001 geleden dat er nog een Nederlandstalige editie van de persen was gerold... Weinig veteranen hebben indringender de Grote Oorlog en hun persoonlijke ervaringen in de strijd beschreven dan Ernst Jünger. Zijn literaire erfenis blijft weliswaar tot op de dag van vandaag omstreden maar ook uitzonderlijk. En dat heeft niet alleen met zijn unieke persoonlijkheid of schrijfstijl te maken. Er zijn immers maar weinig schrijvers - Jünger werd net geen 103 - wiens leven en werk een eeuw overspannen. Vanaf 1920 vloeide, bijna met de cadans van het hem zo vertrouwde trommelvuur, het ene na het andere boek uit zijn pen. Zijn opgemerkte literaire debuut, het autobiografische 'In Stahlgewittern - Aus dem Tagebuch eines Stosstruppführers', zou met het negen jaar later verschenen 'Im Westen nichts Neues' van Erich Remarque het meest bekende Duitstalige oorlogsboek worden. Jünger was zonder twijfel de tegenpool van Remarque, wiens militante anti-militarisme haaks stond op Jüngers verheerlijking, of beter esthetisering van de moderne, totale oorlog. Zoals ook nu weer uit elke pagina van 'Oorlogsroes' blijkt was de oorlog voor Jünger extase. Niet geheel ten onrechte omschreef zijn collega Klaus Mann hem ooit als een 'hysterische romanticus'. Zin of onzin van de oorlog gingen aan Jünger voorbij. Het doel was de oorlog zélf. En deze gedachte overheerst het grootste deel van zijn literaire werk. In het essay 'DerKampf als inneres erlebnis ' (1922) theoretiseerde Jünger voor het eerst over zijn oorlogsbelevenissen. In 1923 verscheen het eveneens sterk autobiografische 'Stürm' als vervolgverhaal in de 'Hannoverschen Kurier'.De volgende jaren, tot 1932, bleef hij zijn ervaringen, rauw en authentiek, van zich afschrijven. Als basis voor de meest van deze werken dienden Jüngers dagboeken die, gelukkig voor ons, een paar jaar geleden integraal werden uitgegeven door zijn uitgeverij Klett-Cotta in Stuttgart. Hierin beschreef hij zijn leven in de loopgrachten. Zakelijk en bijna zonder emotie. Het alledaagse, bijna banale leven, gekleurd door de regen, luizen of dodelijke verveling van de frontsoldaat was het raamwerk waaraan deze geschriften, vaak niet meer dan nota's werden opgehangen. Voor de jonge, hoog onderscheiden officier die vele keren gewond raakte en de dood vele malen in de ogen had gekeken werd uiteindelijk zelfs het doden bijna banaal. En toch zien we hoe deze door de oorlog getekende veteraan, twee jaar na de wapentilstand er zichtbaar mee worstelde om het rauwe sterven op het slagveld en de door van de talloze gesneuvelden en zeker van zijn kameraden, zin te geven. De idee van een verloren oorlog was al ondraaglijk genoeg - een verloren lotsbestemming en een verloren leven - was voor Jünger gewoonweg ondenkbaar... Het resultaat van deze worsteling met zichzelf kunnen we in 'Oorlogsroes' terugvinden en is zelfs voor buitenstaanders, honderd jaar na dato, nog voelbaar. 'Oorlogsroes' geeft zonder twijfel een beter inzicht in het leven en werk van een man die véél meer was dan een met dynamiet spelende landsknecht en is daarom alleen al het (her)lezen meer dan waard....
ANDERHALF MILJOEN EURO : DAT MOET JE VERDIENEN, DAG NA DAG
Vandaag blokletterde mijn kwaliteitskrant over een hele pagina 'IN FLANDERS FIELDS BREEKT ALLE RECORDS - MUSEUM IN IEPER MAAKT 1,5 MILJOEN EURO WINST'. Het In Flanders Fields Museum sloot het vorige boekingsjaar af met een wel érg forse winstmarge. Op een omzet van een kleine zes miljoen euro werd anderhalf miljoen euro winst gemaakt. 'Zelfs na aftrek van de subsidies blijft er nog een miljoen euro winst over', dixit voorzitter Jef Verschoore. Dit is ongetwijfeld een welverdiende pluim op de hoed van zakelijk beheerder Peter Slosse. Op zich is het een mooie zaak dat een publieke instelling in ons land met winst draait, want dit gebeurt niet al te vaak. Anderzijds roept dit toch wel vragen op want het is in mijn ogen - als houder van een postgraduaat diploma cultuurmanagement, dus ik wordt geacht te weten waarover ik spreek - gevaarlijk om de commerciële meerwaarde als graadmeter te gebruiken voor het succes van een museale instelling. Hoe verleidelijk ook, commercieel succes kan en mag nooit tot de 'core business' van een museum behoren. Een museum dient op de eerste plaats aan een verantwoord en gedragen collectiebeheer te doen. Een museum is als een schatkamer die door middel van haar collectie het collectieve geheugen koestert en ontsluit. Een goed geleid museum verbindt haar collecties met de bezoekers en biedt een ontmoetingsplek waar verleden, heden en toekomst elkaar ontmoeten. En, vooral niet te vergeten: Een museum heeft een educatieve meerwaarde en biedt niet alleen een open, maar ook een hoogwaardige leeromgeving. Het bestudeert, bewaart, ontwikkelt en ontsluit haar collecties. Dat zijn de kerntaken van een museum. Als het ontplooien van deze activiteiten gepaard kan gaan met het genereren van winst is dat vanzelfsprekend geen slechte zaak, maar het zou - in mijn ogen alleszins - fout zijn zich blind te staren op het economische succes van de instelling. In het geval van het In Flanders Fields Museum zal de hausse rond de herdenking van 100 Jaar Grote Oorlog zeker niet vreemd zijn aan de uitstekende cijfers die kunnen worden voorgelegd, maar wat als deze hoogconjunctuur stagneert of terugloopt...?
Deze foto werd vermoedelijk op zondag 1 augustus 1915 gemaakt bij de onthulling van het monument voor de Duitse gevallenen die waren begraven op het Duitse militaire ereperk van de stedelijke begraafplaats van Roeselare. De namenlijst die we links zien werd bekroond door een grote obelisk in arduin. Centraal op de foto staat generaal Otto freiherr von Hügel. Deze Württemberger was op dat ogenblik bevelhebber van het XXVIe Reservekorps en een van de belangrijkste vragende partijen om in Roeselare een Duitse militaire begraafplaats in te richten. De begraafplaats werd door de Duitsers 'Ehrenfriedhof nr. 29 bis - Roeselaere' genoemd en bleef in functie tot het einde van de oorlog. Kort na de Wapenstilstand werden de 38 Fransen en 88 Britten die door de Duitsers tussen hun eigen doden waren begraven, opgegraven en elders in een eigen perk op dezelfde begraafplaats opnieuw ter aarde besteld. De bij naam gekende Duitse gesneuvelden werden in de jaren 50 van de vorige eeuw overgebracht naar Menen en de niet-geïdentificeerde Duitsers werden herbegraven in het zgn. 'Kameradengrab' in Langemark. Een paar jaar later werd ook het monument afgebroken.
Deze foto werd welllicht op het einde van november 1914 gemaakt. We zien hier Belgische infanteristen bij hun geïmproviseerde schuilplaatsen in de buurt van de molen van Ramskapelle. In deze omgeving - die duidelijk de sporen draagt van de afgelopen gevechten - sneuvelde een paar weken eerder, op 29 oktober om precies te zijn, Frans Govaerts uit Wortel. Hij had in 1911-1912 zijn militaire dienstplicht vervuld en was op 1 augustus '14 gemobiliseerd als soldaat in het 5e Linieregiment. Hij overleefde in de zomer van '14 de uitvallen uit Antwerpen, waarbij het 5e Linieregiment gevoelige verliezen had geleden, maar betaalde de hoogste prijs bij de zware afweergevechten rond Ramskapelle. Frans Govaerts werd begraven op de plek waar hij sneuvelde in een geïmproviseerd veldgraf en mogelijk na de oorlog herbegraven als onbekende op de Belgische militaire begraafplaats van Ramskapelle. Officieel heeft hij in ieder geval geen gekende laatste rustplaats.... .
De meeste lezers van deze blog weten wellicht wel dat op de immense Antwerpse begraafplaats Schoonselhof een behoorlijk grote concentratie aan graven van militaire en burgerlijke oorlogsslachtoffers terug te vinden is. Aan de rand van dit multinationale complex dat bekend staat als de 'Krijgsbegraafplaats', is geprangd tussen twee sites van de Commonwealth War Graves Commission (CWGC) het piepkleine BIBO-ereperkje terug te vinden. Hier staan een tiental arduinen Belgische militaire standaardzerken van in Duitse krijgsgevangenkampen of in Nederlandse internering omgekomen Belgische militairen met Antwerpse 'roots'. U raadde het al: BIBO staat voor 'Belgen in ballingschap overleden'. In de periode 1925-1926 had de Belgische regering een overeenkomst bereikt met de Duitsers over het repatriëren van de lichamen van de Belgische militairen die in krijgsgevangenschap waren omgekomen. De meeste van deze stoffelijke overschotten werden tussen 1926 en 1928, grotendeels op Duitse kosten, naar ons land teruggebracht en herbegraven op een militaire begraafplaats aan de koning Leopold II- laan in Leopoldsburg. Uitzonderlijk is dat een aantal van hen elders een laatste rustplaats kregen en met name hier, in Antwerpen werden bijgezet. Ik vind dit in ieder geval een intrigerende site en ik ben van plan om binnenkort eens in het Felixarchief binnen te wippen op zoek naar het grote waarom... Want ik begrijp echt niet waarom er indertijd een onderscheid werd gemaakt tussen de Belgische gesneuvelden, en waarom deze mannen apart van de andere Belgische militairen die tijdens WO I de dood vonden moesten begraven worden....
Vandaag het gedicht 'Graven' door Pieter Van Moerlande, 'nom de plume' van Pieter A. Meersseman (° 1889 Lendelede + 1986 Roeselare). Pieter Meersseman was in 1903 ingetreden bij de Congregatie van Broeders-Maristen en was vanaf 1909 onderwijzer. In 1914 werd hij gemobiliseerd en hij bracht de volgende 4 jaar aan het front door als brancardier. In die periode schreef hij een groot aantal gedichten, waarvan een aantal gepubliceerd werden, onder meer in het door Floris Prims geredigeerde bannelingenweekblad 'De Stem uit België'. In juni '17 kreeg Pieter Meersseman problemen met zijn commandant, die hem verdacht van Vlaamsgezinde agitatie en hem vier maanden lang een verbod oplegde om het frontblaadje 'De Lendeledenaar' uit te geven. Zijn korpscommandant zag de zaak anders en vanaf november '17 mocht het blaadje verder verschijnen. Dat hij verdacht werd was niet geheel ten onrechte want Pieter Meersseman was onder meer bevriend met E.H. Cyriel Verschaeve en met kopstuken van de Frontbeweging. Men heeft hem echter nooit kunnen betrappen op illegale activiteiten.
'Hier liggen ze samen, - zachtjes getreden - ! / Hier nevens de brugjes, zie, kruis na kruis, / hier slapen ze als broeders samen in vrede. / Stil ! Hoort ge die klacht van elzengeruisch ?
Hier neevlen hun schimmen in blanke rijen. / Als 't leger rust in maanwitte nacht./En de wachten hooren ze om wrake schreien.. / Hier liggen ze vriend.... Kom, treden we zacht...'
