Op 23 oktober 1914 sneuvelde ergens tussen Sint- Joris - aan - de - IJzer en Ramskapelle, op zijn 24e verjaardag Leo Etienne, korporaal in het 5e Linieregiment. Leo Etienne was op 23 oktober '14 geboren in Meer in het gezin van ambtenaar Emmanuel Jozef Etienne en huisvrouw Natalia Van Brielle. Hij bracht het grootste deel van zijn jeugd door in de ouderlijke woning in Meer-dorp tot de familie omstreeks 1910 naar Arendonk verhuisde. In datzelfde jaar verrichte Leo Etienne overigens ook zijn legerdienst. Bij het uitbreken van de oorlog was Leo Etienne, net als zijn vader ambtenaar geworden en stond hij ingeschreven op de Koestraat nr. 62 in Arendonk. Hij werd gemobiliseerd en als korporaal met stamnummer 105/55982 ingedeeld bij het 5e Linieregiment. Korporaal Etienne had zonder kleerscheuren de eerste oorlogsmaanden overleefd, tot hij tijdens de IJzerslag op slag werd gedood door een kogel. Hij werd samen met soldaat Ogier Herman Dengis en de sergeanten François Treve en Marcel Beck - allemaal gesneuvelden uit het 5e Linieregiment - begraven bij de hoeve De Violette, een grote boerderij in de IJzerpolders van Ramskapelle, die in 1914 werd uitgebaat door de familie Loones. In 1920 werden de stoffelijke resten van korporaal Etienne hier ontgraven en overgebracht naar de BMB Duinenhoek in De Panne, waar hij een definitieve laatste rustplaats kreeg in graf I -227. Zijn grafzerk werd overigens in mei 1940 beschadigd door granaatscherven bij een Duitse beschieting van de Panne, zoals men tot op de dag van vandaag kan vaststellen.
Thomas Michael Kettle werd op 9 februari 1880 in Artane, vlak bij de Ierse hoofdstad Dublin geboren in het gezin van Margaret McCourt en Andrew Kettle, een progressieve boer en een van de stichters van de Land League. Na een juridische opleiding trad Tom Kettle al snel in de politieke voetsporen van zijn vader toen hij in 1905 uitgever werd van het invloedrijke 'The Nationalist' . Het volgende jaar werd hij verkozen tot parlementslid van de gematigd nationalistische Irish Parlementary Party. Hij combineerde dit mandaat met een job als hoogleraar economie aan University College Dublin. In 1910 werd hij herkozen , maar hij zag het daaropvolgende jaar af van zijn mandaat om zich volledig op zijn academische carrière te kunnen concentreren. Volgens sommige historici zou ook zijn worsteling met alcohol aan de grondslag hebben gelegen aan dit voortijdige einde van zijn politieke loopbaan. In 1913 trad hij toe tot de Irish Volunteers, een nationalistische para-militaire organisatie die in het leven was geroepen als reactie op de pro-Britse Ulster Volunteers. Hij was uitgerekend op het ogenblik dat de Eerste Wereldoorlog uitbarstte in ons land om er wapens aan te kopen voor de Irish Volunteers. Op zijn tochten in augustus en september '14 in het door de oorlog geteisterde België en Noord-Frankrijk was hij geschokt door het ongenadige en brutale optreden van het Duitse leger. Hij begon meteen verslag uit te brengen in een aantal Britse kranten en riep op tot een cultuuroorlog tegen de barbarij. Na zijn terugkeer in Ierland schaarde hij zich meteen achter zijn partijleider John Redmond en probeerde - aanvankelijk tevergeefs wegens zijn bekende drankprobleem - dienst te nemen om zo de daad bij het woord te kunnen voegen. Uiteindelijk zou hij begin '16 aangesteld worden als officier in het 9e bataljon van de Royal Dublin Fusilliers, hetzelfde bataljon waarin de latere I.R.A.-leider en filmproducent Emmet Dalton diende. Net zoals Redmond was Kettle ervan overtuigd dat zijn militaire engagement het toekennen van zelfbestuur aan Ierland zou bespoedigen. Zijn idealisme kreeg echter een flinke knauw door de republikeinse Paasopstand in 1916. Tom Kettle besefte dat de door de Britten geëxecuteerde republikeinen (waaronder zijn schoonbroer Frank Sheehy-Skeffington) een martelaarsstatus zouden krijgen en dat Ieren zoals hij, die in een Brits uniform voor meer Ierse vrijheid streden in het beste geval als naïevelingen en in het slechtste geval als verraders van de goede zaak zouden worden bekeken... Gedesillusioneerd keerde hij terug naar de loopgrachten en sneuvelde op 9 september '16 aan de Somme bij een aanval op Givenchy. Zijn lichaam kon niet worden teruggevonden en bijgevolg wordt hij herdacht op het gigantische monument voor de vermisten in Thiepval.
Tom Kettle had al voor de oorlog een zekere reputatie opgebouwd als dichter. Eén van zijn sterkste en zeker meest ontroerende gedichten schreef hij vijf dagen voor zijn dood. Het was opgedragen aan zijn dochtertje Betty en droeg de titel :
To my Daughter Betty - The Gift of God
In wiser days, my darling rosebud, blown To beauty proud as was your mothers prime, In that desired, delayed, incredible time, Youll ask why I abandoned you, my own, And the dear heart that was your baby throne, To dice with death. And oh! theyll give you rhyme And reason: some will call the thing sublime, And some decry it in a knowing tone. So here, while the mad guns curse overhead, And tired men sigh with mud for couch and floor, Know that we fools, now with the foolish dead, Died not for flag, nor King, nor Emperor - But for a dream, born in a herdsmans shed, And for the secret Scripture of the poor.
Er zijn maar weinig frontgedichten die krachtiger zijn dan deze hartekreet van een gedesillusioneerde Ierse patriot. Voor wie meer duiding wil over deze bijzondere man; klik op onderstaande link
Een van de meest opvallende gebouwen in het vooroorlogse Passendale was zonder twijfel het kasteel 'De Mandel', dat verscholen tussen het groen aan de Kraaiveldstraat lag. Oorspronkelijk stond hier een jachtpaviljoen dat wellicht uit het begin van de 19e eeuw dateerde, maar dat ruim een halve eeuw later plaats diende te maken voor een meer dan riant zomerhuis in een bomenrijk park met fraai aangelegde wandelpaden, een grote siervijver, dienstgebouwen en een kasteelhoeve. De bouwheer van dit complex was de gefortuneerde Ieperse textielhandelaar Bossaert. Kort voor de eeuwwisseling werd de Gentse grootgrondbezitter Adhémar Vercruysse de Solart eigenaar van 'De Mandel'. Tijdens de Eerste Wereldoorlog functioneerde het kasteel met de opvallende neogotische centrale toren een tijdlang als hoofdkwartier voor verschillende regimentsstaven tot de onophoudelijke beschietingen het tot een puinhoop reduceerden. Na de wapenstilstand restte er niets meer van dit ooit zo fraaie lustoord. Het kasteel werd niet meer heropgebouwd, de kasteelhoeve wel. Het vroegere park werd herschapen in landbouwgrond en weiden. Alleen een deel van de kasteelgracht en de vijver getuigen nog van de vergane glorie van dit, ooit zo indrukwekkende domein...
Een Duitse landser bezoekt, met in de rechterhand iets wat verdacht veel op een - wellicht buitgemaakte- Britse rumkruik lijkt, de Duitse militaire begraafplaats aan het kruispunt van Broodseinde in Zonnebeke. Deze begraafplaats stond bekend als het 'Ehrenfriiedhof am Wegkreuz Broodseinde' of het 'Ehrenfriedhof nr. 103'. Ze werd in de loop van 1915 aangelegd door het XXVIIe Reservekorps. De meeste gesneuvelde militairen die hier werden begraven behoorden dan ook tot dit korps maar ook doden van de 52 Reserve Division, de 3e Reserve - Ersatz - Brigade en de 35e en 37e Landwehr - Brigade kregen hier een laatste rustplaats naast een - beperkt - aantal gevallen Britten en Fransen, die meestal afkomstig waren uit veldgraven uit de onmiddellijke omgeving. De 64 Fransen die hier lagen werden na de oorlog ontgraven en hoofdzakelijk naar St. Charles de Potyze overgebracht. De 13 Britten werden herbegraven op de CWGC-site Perth Cemetery Wall (China Wall).
In de jaren 50 van de vorige eeuw werden de geïdentificeerde Duitse gesneuvelden van het 'Ehrenfriedhof nr. 103' naar de Duitse militaire begraafplaats Menen Wald in Menen overgebracht, waar ze werden bijgezet in perk H. De onbekenden kregen een laatste rustplaats op de Duitse militaire begraafplaats van Langemark. Luitenant Eirich Stein die op 2 november 1914 voor Ieper sneuvelde en wiens graf vooraan op de foto staat, werd herbegraven in Menen, perk H, graf nr. 2508. (KLIK OP DE FOTO VOOR EEN VERGROTING !)
In de Ierse hoofdstad Dublin heeft men een paar dagen geleden op een geheel eigen wijze het Kerstbestand van 1914 herdacht en een eigen, toekomstgerichte interpretatie en invulling gegeven aan dat wat een eeuw geleden aan het Westelijke Front heeft plaatsgevonden. Wie - net als ik - de Ieren een warm hart toedraagt moet zeker even onderstaande link aanklikken...
Op 16 maart 1894 werd in Rijkevorsel in het gezin van Frans Hermans en Joanna Loomans hun zoontje Emiel geboren. De knaap bracht het grootste gedeelte van zijn jeugd door in de omgeving van het Kanaal Dessel-Schoten bij Brug 7. Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog werd Miel Hermans gemobiliseerd en soldaat in de rangen van de 7e cie. 2/3 van het 6e Linieregiment. Op 27 mei '18 werd hij in een voorpost tussen Pilkem en Boezinge in het voorhoofd geschoten door een Duitse sluipschutter. Hij overleed een paar minuten later in de armen van zijn broer Jozef die in dezelfde compagnie diende. Miel Hermans werd oorspronkelijk onder een heldenhuldezerk begraven op de BMB Westvleteren. Op 19 september 1922 werden zijn stoffelijke resten herbegraven in zijn geboortedorp en werd zijn heldenhuldzerk in Westvleteren van de site verwijderd en wellicht vernietigd. Zijn broer had de doorschoten helm van zijn broer van het front meegebracht en hing hem op het grafkruis in Rijkevorsel.
1915 was ongetwijfeld een belangrijk jaar, volgens mij zelfs een scharnierjaar, in de Eerste Wereldoorlog. Het stabiliseren van de fronten in de winter van '14-'15, leidde vooral dan in het westen tot een reeks van technische en strategische innovaties die de status quo dienden te doorbreken. Op 22 april '15 opende het keizerlijke Duitse leger de dodendans met de eerste grootschalige gifgasaanval de moderne geschiedenis in een poging een doorbraak bij Ieper te bewerkstelligen. Een paar maanden later volgde nieuwe horror toen de Duitsers op 30 juli '15 bij Hooge probeerden met vlammenwerpers een doorbraak te forceren. Voor het eerst kon men spreken over een 'moderne oorlog', die onder meer door de razendsnelle technische ontwikkelingen zou uitgroeien tot een blinde vernietigingsoorlog op industriële schaal. Maar niet alleen de Duitsers probeerden de impasse te doorbreken. In juni lanceerden de Italianen in het westen van wat nu Slovenië is de eerste van een lange reeks van bloederige - en vooral pijnlijk mislukte - offensieven aan de Isonzo-rivier. In de herfst werd hun voorbeeld gevolgd door de Fransen en Britten die met het Champagne- en Artoisoffensief (25 september - 6 november) en de hiermee verbonden Slag bij Loos (24 september-14 oktober) de toon zetten voor een al even bloederige reeks van niet al te succesvolle geallieerde offensieven in de volgende oorlogsjaren. Niet alleen door het gebruik van moderne vernietigingswapens werden meer en meer morele grenzen overschreden. In 1915 was er al lang geen sprake meer van de 'frischer und fröhlicher Krieg'. Met het begin van de genocide op het Armeense volk in april '15 door het Ottomaanse Rijk werden wellicht de laatste grenzen overschreden...Hierover en nog veel meer kan u de volgende maanden op deze blog lezen...
Op de laatste dag van het jaar waarin 100 jaar Eerste Wereldoorlog werd herdacht lijkt het mij aangewezen om even stil te staan bij de manier waarop deze herdenking het afgelopen jaar gestalte heeft gekregen. Tijdens de begrotingsbesprekingen 2014 in de Antwerpse provincieraad waarschuwde ik al voor een eenzijdig en weinig kritisch verhaal en ik geef in dit verband graag een citaat uit de tekst die ik toen bracht: ' Het instrumentaliseren van de geschiedenis met het oog op hedendaagse doelstellingen kan leiden tot een eenzijdig en politiek gestuurd gebruik van de geschiedenis. En dat zou ronduit jammer zijn. Niet voor niets stellen ernstige historici zich kritisch op ten aanzien van het normatieve karakter van de herinnering. Zo bekijken heel wat historici met de nodige scepsis het gegeven dat de 'cultus van de herinnering' zich steeds meer ontpopt tot een 'plicht tot herinnering', terwijl de historische realiteit vaak niet zo simplistisch is. Zo bestaat het risico dat de zgn. 'waardeclaims' van het herinneren voor het gros van de bevolking - die voornamelijk met populistische herinneringsinitiatieven maar doorgaans amper met wetenschappelijk onderzoek en academisch onderbouwde geschiedschrijving in aanraking komt - de status krijgen van historische 'waarheidsclaims'. Het gevaar is dan groot dat op deze manier een officiële versie van de geschiedenis wordt voorgespiegeld die de uitdrukking vormt van een politiek correct denken. Een canon, die niet langer in vraag kan of mag worden gesteld. Dit kan uitmonden in een verstarde en steriele doctrinaire herinneringscultus. Het zou jammer zijn dat door het institutionaliseren van de herinneringscultus afbreuk wordt gedaan aan de ernstige historiografie die altijd kritisch, weerbarstig en zeker niet eenduidig is...Het gevaar is niet denkbeeldig dat een geïnstitutionaliseerde benadering van de herinnering aan de Grote Oorlog het, de facto open en dialogisch karakter van de geschiedschrijving bedreigt...'
Jammer genoeg bleken deze woorden een profetische ondertoon te hebben gehad want in 2014 hebben de gevestigde machten in dit land geen kans onbenut gelaten om hun eenzijdige visie op wat er een eeuw geleden gebeurd is op te dringen aan de goegemeente. De kersverse vorst van Belgenland haastte zich om het beeld van zijn overgrootvader als nobele koning-ridder bij te stellen en kritiekloos te propageren. Dat Albert I in het najaar van '14 ernstige twijfels had bij het nut van het nog langer verderzetten van de gewapende strijd en tot ver in de oorlog nog via diplomatieke weg aanstuurde op een 'vrede door vergelijk' werd daarbij gemakkelijkheidshalve genegeerd. Dat een prestigieuze tentoonstelling als de 'Expo '14-'18 Dit is onze geschiedenis' in het Legermuseum nauwelijks aandacht besteedt aan het activisme of de Frontbeweging is in deze optiek niet verwonderlijk maar vanuit historisch opzicht meer dan een blunder... En dan zwijg ik nog zedig over de historica Sophie De Schaepdrijver die haar hand- en spandiensten aan dergelijke vorm van historisch revisionisme in 2014 beloond zag met het lintje van Commandeur in de Kroonorde, wellicht in afwachting van een adelbrief als barones... Ik had eerlijk gezegd méér verwacht van dit eerste herdenkingsjaar en ik geef ruiterlijk toe dat ik een beetje op mijn honger ben blijven zitten... Het voorgaande betekent echter niet dat alles kommer en kwel was in 2014. Een groot aantal initiatieven, vaak kleinschalig, loonden wél de moeite en lieten zich niet verminken door politiek gekleurde aansturing. Ik denk hierbij onder meer aan de Collectiedagen die in tal van gemeenten hebben plaatsgevonden, of aan herinneringsinitiatieven zoals Black Watch Corner aan de rand van Polygon Wood, het Welshe monument in Pilkem of de 'Dodendraad'-route in mijn eigen Noorderkempen. Dergelijke initiatieven bewijzen dat er nog hoop is op beterschap. En hoop dat wens ik voor u allemaal in 2015....
Op 22 oktober 1914 bereikten de gevechten, die later in de geschiedenisboeken zouden terechtkomen onder de noemer van 'IJzerslag' een kritieke fase. De Duitsers slaagden er iets voor de dageraad immers in om ter hoogte van de zwak verdedigde bocht van Tervate de IJzer over te steken. Wanneer de Belgische generale staf om 08.30 u. officieel op de hoogte werd gesteld, bevonden er zich al twee Duitse infanteriebataljons, ondersteund door twaalf machinegeweren in de voor hen - uit tactisch oogpunt - uiterst gunstig gelegen IJzerbocht. Deze situatie vormde een levensgrote bedreiging voor de hele Belgische verdedigingslinie. Alle beschikbare troepen werden dan ook ingezet in een reeks van wanhopige tegenaanvallen door de Ie, IVe en VIe Legerdivisies. Vooral de Karabiniers en Grenadiers van de VIe Legerdivisie leden hierbij verschrikkelijke verliezen. De slechte coördinatie van de aanvallen en het gebrek aan vuursteun liet de aanvallers doodbloeden in het door diepe grachten doorsneden gevechtsterrein.
De 30-jarige karabinier Petrus Faes (°1884) uit Meerle was één van de vele slachtoffers van deze desperate aanvallen. Hij sneuvelde 'ergens in de bocht van Tervate'. Na de oorlog werd hij officieel als vermist geregistreerd. Zijn stoffelijke resten werden nooit teruggevonden. Faes was amper een paar maanden voor de oorlog naar Merksplas - Kolonie verhuisd waar hij aan de slag was gegaan als meester-bakker van deze instelling. Hij was gehuwd met Maria Schrijvers en had één zoontje, Gust, die een paar weken voor zijn vader werd gemobiliseerd, was overleden... Karabinier Jan Verstraelen, die op de Kleine Plaats in Wortel boerde, werd bij dezelfde aanval ernstig gewond door granaatscherven. Hij wist zich echter op eigen krachten in veiligheid te brengen en werd uiteindelijk geëvacueerd naar Engeland.
Een aantal mannen van het 2e bataljon van het 1e Regiment Grenadiers slaagden erin om tot aan de IJzer op te rukken. Bij hen was Jan Frans Cox (° 1893) uit Rijkevorsel. In de loop van de nacht van 22 op 23 oktober werden de meeste van deze grenadiers, die afgesneden waren van hun hoofdmacht en kampten met een manifest gebrek aan munitie, uitgeschakeld door infiltrerende Duitse eenheden. Ooggetuige M. Senesael beschreef de strijd om het brute overleven van dit handvol militairen in zijn boek 'De IJzerslag 1914': 'Daar staan nu nog 200 tot 250 grenadiers, de zo erg geslonken 1e Compagnie van het 2e Bataljon van het 8e Linie, alsmede een dertigtal mannen van het 4e Linie en een handvol karabiniers. Het is een doornatte, verkleumde en afgematte schamele groep, die een bocht van 3 km. moet verdedigen tegenover een vijand voor hen, in de flanken en in de rug. De bedreiging komt het meest uit de hoeven, die nu echte vestingen zijn geworden en elke verkenning onmogelijk maken. Men vraagt, smeekt om versterking, om hulp, maar het hevig spervuur belet het aanrukken ervan. er ontstaat verwarring, bevelen worden niet begrepen; grenadiers trekken zich terug, andere afdelingen blijven of dolen rond, tot de nieuwe dag aanbreekt over dit tragische oord van ellende en dood. Een laatste handvol mannen, uit verschillende regimenten, vuurt van op de IJzerdijk, slinkt, schiet, kruipt terug en vermindert tot de overblijvenden het brandende Stuivekenskerke of het beschoten Pervijze bereiken.'
Jan Cox was niet bij de gelukkigen die uit de hel wisten te ontkomen. Hij sneuvelde op de IJzerdijk, net zoals de 22-jarige Turnhoutenaar Paul Senden, de broer van de latere Hoogstraatse deken Leo Senden. Jan Cox woonde bij het uitbreken van de oorlog op het Rijkevorselse gehucht Bolk dat kerkelijk onder de parochie Wortel valt, waardoor zijn naam zowel op het monument voor de gesneuvelden van Rijkevorsel als dat van de Wortelse gesneuvelden voorkomt. Pas lang na de oorlog werden zijn stoffelijke resten ontdekt en geïdentificeerd. Hij kreeg een laatste rustplaats in graf nr. 92 op de BMB van Keiem. Hij ligt er begraven naast zijn compagniebevelhebber, kapitein-commandant Clement von Stockhausen (°1875), die aan het hoofd van zijn eenheid sneuvelde. De catastrofale tegenaanvallen tussen Tervate en Schoorbakke werden verheerlijkt in de naoorlogse patriottische propaganda, maar de bittere realiteit was behoorlijk ontluisterend. Ter illustratie een citaat uit '14-18: Oorlog in België' dat dit jaar door het Davidsfonds werd uitgegeven: 'De liberale regimentscommandant van het 1ste Regiment Grenadiers, de m'a tu vu-kolonel Clément Lefébure, twijfelde publiekelijk aan de moed van de katholieke majoor Henri d'Oultremont. Daarop viel de in zijn eer gekrenkte majoor onophoudelijk aan, tot hijzelf en vele andere grenadiers van zijn 2de Bataljon sneuvelden of gewond raakten'...
Frans Geboes was een geboren en getogen Turnhoutenaar. Hij werd op 7 april 1894 in de Binkenstad geboren in het gezin van Jan Geboes en Rosalie Van Dyck en bracht het grootste deel van zijn jeugd door op het gehucht Schorvoort. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was hij papierbewerker. Op 22 september 1914, een paar weken voor zijn geboortestad door de Duitsers werd bezet, werd hij als milicien van de klas van 1914 onder de wapens geroepen. Na een korte basisopleiding kwam hij als simpele piot met het stamnummer 104/59665 in de 1e compagnie 1/1 van het 4e Linieregiment terecht. Op 5 juli '17 werd hij dodelijk getroffen door een kogel in het voorhoofd toen hij in Kaaskerke in de eerste lijn van wacht was. Hij overleed ter plaatse en werd twee dagen later begraven op de militaire begraafplaats van Oeren in graf nr. 108. Een drietal maanden na zijn begrafenis werd op zijn graf een heldenhuldzerk geplaatst die was betaald door zijn frontkameraden. De zerk van Frans Geboes was een van 36 heldenhuldezerken die in de nacht van 9 op 10 februari '18 op de BMB Oeren door 'onbekenden' werden geschonden, door de AVV/VVK-opschriften dicht te smeren met cement. Deze provocatie werd meteen beantwoordt door Vlaamsgezinde soldaten die de volgende nacht de besmeurde zerken overschilderden. De 'gecompromitteerde' grafzerk van Frans Geboes was één van de eerste heldenhuldezerken die in het voorjaar van 1925 op bevel van de Dienst der Militaire Grafsteden van deze site werd verwijderd, vernietigd en vervangen door een Belgische standaardzerk.
ZONDAG FRONTPOÃZIEDAG - VERZAMELD WERK DAAN BOENS
Vandaag uitzonderlijk geen frontgedicht, maar de aankondiging dat een paar dagen geleden bij uitgeverij Lannoo de verzameling van de frontgedichten van Daan Boens is verschenen. Ik heb op deze blog al herhaaldelijk gewezen op deze bijna vergeten dichter en gelukkig ben ik niet de enige die het belang van zijn werk inziet. Getuige de nieuwe gezamenlijke uitgave van zijn drie dichtbundels 'Van glorie en lijden' (1917), 'Menschen in de grachten' (1918) en 'De verrijzenis' (1920). Deze eerste heruitgave van Boens oorlogspoëzie werd verzorgd door Yves T'Sjoen, die als hoofddocent verbonden is aan de vakgroep Letterkunde van de Universiteit Gent terwijl Dr. Els Van Damme tekende voor het nawoord. Een uitgave die, als u het mij vraagt, geen ogenblik te laat komt...
Lodewijk 'Louis' Cox werd op 26 februari 1893 geboren in Meer in het gezin van landbouwer Adriaan Cox en Maria Catharina Schellekens. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was Louis Cox landbouwersknecht en woonde hij bij zijn ouders op het Meerse gehucht Ippenrooi. Hij werd op 31 juli '14 gemobiliseerd en diende als soldaat in 2/1 van het 7e Linieregiment. Hij overleed op 19 september 1914 om 01.15 u. in het krijgshospitaal aan de Marialei in Berchem. Na de zgn. 'Tweede uitval ' uit de Nationale Vesting Antwerpen was hij er binnengebracht met een dum-dumschot in zijn dijbeen. Hij overleed aan de complicaties van deze verwonding. Louis Cox was een van de eersten die begraven werden op de pas geopende begraafplaats Schoonselhof. Hij ligt er vandaag begraven op het militaire ereperk in Blok L, rij 5 in graf nr.22.
BLOED IN DE BEEMDEN - DE TRAGISCHE DOOD VAN JEANNE PHILIPSEN
Op 27 december 1914, omstreeks 14.00 u. naderden drie mensen op de Castelréweg in Minderhout de rijksgrens ter hoogte van de brug over de Mark. Eén van hen was de 22-jarige Joanna 'Jeanne' Philipsen. Deze geboren en getogen Hoogstraatse was dienstmeid in Antwerpen. In de eerste week van oktober '14 had ze toen de Duitsers de Scheldestad begonnen te beschieten, het zekere voor het onzekere verkozen en de veiligheid van de ouderlijke woonst aan de Vrijheid opgezocht. Ze werd die middag vergezeld door Joanna Somers, haar moeder en haar broer August. Deze laatste wou de grens oversteken om zijn broers Frans en Jozef bij het leger te vervoegen. De grens ter hoogte van de Markbrug was al ruim een week daarvoor met prikkeldraad versperd. De Duitsers hadden de brug 's morgens echter tot 11.00 u. opengelaten zodat de kerkgangers van het Nederlandse buurgehucht Castelré terug naar huis konden keren na de eucharistieviering in hun Minderhoutse parochiekerk. Het zou overigens hun laatste mis in hun kerk worden voor bijna vier jaar, want nadat de Castelrénaren de brug waren overgetrokken, werd ze - conform de instructies van luitenant-generaal von Weller, de militaire gouverneur van Antwerpen - definitief afgesloten met een slagboom en manshoge Friese ruiters. Een schildwacht verschanste zich in een bosje kreupelhout op ongeveer 100 meter ten westen van de brug. Toen hij merkte dat het Hoogstraatse trio de waarschuwingsborden naast de weg was voorbij gewandeld, sommeerde hij hen luidkeels halt te houden. Ze versnelden echter hun pas en negeerden de Duitser. Toen ze het op een lopen zetten, aarzelde de schildwacht niet en opende hij het vuur waarop het meisje dodelijk getroffen neerviel. Haar broer slaagde er evenwel in om in de verwarring de grens over te vluchten. De hysterisch huilende Joanna Somers werd ter plekke aangehouden door de inderhaast toegesnelde Duitsers. De zieltogende Jeanne werd met een opgevorderde kruiwagen naar de dichtstbijzijnde woning, die van koopman Karel Verheyen gebracht waar ze even later overleed. Tussen haar met bloed doorweekte kleren vonden de soldaten een brief die bestemd was voor haar broers aan het IJzerfront. Nog diezelfde dag werd haar stoffelijk overschot opgehaald door voerman A. Jansen en naar het Gasthuis van Hoogstraten overgebracht waar een Duitse legerarts een lijkschouwing verrichte. Leutnant von Rohr, een gerechtelijke officier van de Zivilverwaltung in Antwerpen, stelde 's nachts nog een proces-verbaal op en liet Joanna Somers - om humanitaire redenen - vrij uit haar voorlopige hechtenis. 's Anderendaags werd Jeanne Philipsen begraven aan de zuidzijde van de St. Catharinakerk, waar ze overigens nog steeds rust op het ereperk. De tragische dood van jeanne Philipsen kreeg een ruime weerklank in de Belgische en Nederlandse pers.
Wellicht was Jeanne Philipsen een van de allereerste dodelijke slachtoffers van grensincidenten tijdens WO I in ons land. Zij was een van de eersten in een erg lange rij want alleen al aan de rijksgrens in het kanton Hoogstraten zouden tijdens de Grote Oorlog meer dan 50 mensen bij grensincidenten omkomen. Twee dagen nadat Jeanne was doodgeschoten verscheen in de, onder Duitse censuur verschijnende 'Gazet van Brussel' volgend, wel érg merkwaardige berichtje: 'Hoogstraten - Alhier werd een meiske doodgeschoten dat ondanks het streng verbod en ondanks de schildwachten over de grenzen wilde gaan. De betrekkingen tusschen de bezettingstroepen en de bevolking zijn hier uitmuntend, ja hartelijk'....
Godfried Cypers werd op 5 februari 1890 in Menen geboren. Zijn vader was er wachtmeester in de plaatselijke Rijkswacht. Een paar jaar na zijn geboorte verhuisde het gezin Cypers naar Hoogstraten waar zijn, inmiddels tot adjudant bevorderde vader, commandant werd van de plaatselijke brigade. In maart 1909 was Godfried in de voetsporen van zijn vader getreden en had hij dienst genomen bij de Rijkswacht en een opleiding gekregen als keuronderofficier. Bij het uitbreken van de oorlog maakte hij deel uit van de brigade van Oostende. Omdat het Belgisch leger in augustus '14 kampte met een ernstig tekort aan kaders werden tientallen onderofficieren van de Rijkswacht in het kader van het veldleger opgenomen als hulpofficieren. Godfried Cypers werd hulponderluitenant in de compagnie machinegeweren van het 3e Linieregiment. Hij werd op 30 september 1914, zoals de legerdagorder vermeldde, gedood door een artillerievoltreffer nadat 'hij heldhaftig het hoofd had geboden aan een veel sterkere Duitse aanvalsmacht'. Hij bevond zich op dat ogenblik in zijn machinegeweerstelling ter hoogte van de Goorboslei, ten noorden van het station van Sint-Katelijne-Waver. Verschillende bronnen, waaronder het boek 'Onze Helden' geven foutief het fort van Walem als plaats van overlijden op. Godfried Cypers werd begraven in een geïmproviseerd veldgraf ter streke Hogevelden. Begin '15 werden zijn stoffelijke resten overgebracht naar de BMB van Lier. In 1922 werden hij met militaire eer herbegraven in Hoogstraten. Dit graf is jammer genoeg tijdens de heraanleg van het oude kerkhof van Hoogstraten verdwenen....
In het eerste deel dat ik op deze blog plaatste over de vroegste Duitse bezettingstroepen had ik vooral aandacht voor de Landsturm-eenheden die vier jaar lang deel zouden gaan uitmaken van het straatbeeld in het Hoogstraatse. Vooral in het eerste bezettingsjaar kwamen daar ook nog heel wat cavaleristen bij. Het ging meestal om kurassiers of Jagers te Paard, die voor een paar weken tot maximaal vier maanden werden ingezet bij het bewaken van de rijksgrens. Vrijwel dagelijks probeerden jongemannen immers de grens over te steken om via het neutraal gebleven Nederland het Belgisch leger te vervoegen in Engeland of Frankrijk. Duitse cavaleristen begonnen vanaf de eerste week van december '14 in het kanton Hoogstraten patrouille te rijden in de grenszone om dit te verhinderen. Maar ze werden bij deze klus ook ingezet als gewone infanteristen, zoals de foto met als infanteristen poserende ulanen laat uitschijnen... Naast deze ruiters en de Landsturm werden trouwens ook feldgendarmen en militaire politie ingezet bij de grensbewaking in de Noorderkempen. Deze politionele troepen waren gemakkelijk te herkennen aan de grote borstplaat die ze aan een ketting rond hun nek droegen. Het gebeurde echter ook vaak dat gewone infanteristen of mannen van de Landsturm voor politiedienst werden ingezet. De nachtpatrouille in Hoogstraten-centrum bestond bv. uit deze tijdelijke 'polizisten'. Ze waren herkenbaar aan een armband die ze rond de rechterbovenarm van hun uniformjas droegen.
Op het grondgebied van het kanton Hoogstraten werden de feldgendarmen tegen eind februari "15 gekazerneerd in de in beslag genomen rijkswachtkazernes van Hoogstraten, Meerle, Rijkevorsel en Merksplas. Bovendien kreeg ook het pasbureau op het stadhuis van Hoogstraten en het pasbureau aan de splitsing van de Meerse- en de Bredaseweg in Minderhout een permanentie van feldgendarmen. De coördinatie van deze politietroepen gebeurde echter niet lokaal door de ortskommandant maar vanuit de Militär Polizei-Stelle Turnhout. Deze MPS was in de St. Antoniusstraat gevestigd en stond onder toezicht van de Kreischef Oberst Drimborn. Vanuit deze centrale opereerden trouwens ook de agenten van de Duitse contraspionage die in het raam van het bestrijden van het lokale verzet en het illegale grensverkeer in onze regio werden ingezet.
Op 5 oktober 1914, op het hoogtepunt van de afweergevechten in de sector Lier, was een compagnie van het 3e bataljon van het 7e Linieregiment vanuit Lint op weg om de troepen in de eerste lijn te gaan versterken toen een zware Duitse artilleriegranaat in hun rangen terechtkwam. Enkele tientallen militairen raakten gewond en minstens zes werden gedood door deze explosie. Eén van de gesneuvelden was de piepjonge korporaal Jozef Janssens De Vroom uit Hoogstraten. Hij was op 11 maart 1897 in Merksplas Kolonie als enige zoon geboren in het gezin van bewaker Jacob Janssens De Vroom en Anna Catharina Blockx. Kort na zijn geboorte kreeg vader Janssens De Vroom promotie en muteerde hij als hoofdbewaker naar het Bedelaarswerkhuis van Hoogstraten. Het gezin verhuisde naar een woning op de hoek van de Lindendreef en de Gelmelstraat. Na zijn pensionering opende vader Janssens De Vroom hier de populaire herberg 'De Prins'. Een paar dagen nadat Jozef 17 jaar was geworden koos hij voor werkzekerheid en nam hij op aansporen van zijn vader dienst als beroepsvrijwilliger in het leger. Toen de oorlog uitbrak was hij kandidaat onderofficier en volgde hij de bijhorende opleiding in de regimentsschool in Antwerpen.
Oorspronkelijk werd hij begraven op de plaats waar hij was gesneuveld, maar in 1915 werden zijn stoffelijke resten bijgezet op de BMB in Lier in graf nr. 63. Hier ligt hij samen met nog drie andere gesneuvelden uit het Hoogstraatse begraven op nog geen dertig kilometer van zijn woonplaats...
Enige historisch verantwoord melodrama gaat er altijd wel in op Kerstdag. Daarom vandaag een fragment uit 'Joyeux Noël', een film uit 2005, geregisseerd door Christian Carion.
Op heel wat plaatsen aan het westelijke front kwam het tijdens de kerstperiode van 1914 tot spontane 'verbroederingen' tussen de strijdende partijen, de zgn. 'kerstbestanden'. De kenners kennen natuurlijk het herdenkingskruis dat in 1999 door de Khaki Chums werd opgericht om de 85e verjaardag van de historische voetbalwedstrijd die in St. Yves, nu een gehucht van Komen / Waasten werd gespeeld, te herdenken. Op 11 december van dit jaar werd door UEFA-voorzitter en oud sterspeler Michel Platini in St. Yves een monument van de UEFA onthuld dat deze wedstrijd herdenkt. Twee dagen eerder was er overigens al net over de taalgrens, in Mesen ook een monument onthuld dat het kerstbestand van 1914 in de vallei van de Douve belicht.
