Blijkens de reacties vielen de foto's van de molen in Langemark érg in de smaak. Daarom vandaag nog een paar kiekjes uit mijn foto-archief. Ditmaal zijn het écht unieke Duitse opnames van een molenruïne in Pilkem, vermoedelijk uit het begin van 1917. Wellicht gaat het hier om de houten staakmolen die aan de Langemarkseweg in Pilkem stond, op ruim 2 km. van Boezinge-kerk. Deze graanmolen was behoorlijk oud want hij kwam al voor op de Ferrariskaart en moest bijgevolg van voor 1775 dateren. Hij werd al zwaar beschadigd in april '15 en in de zomer van 1917 volledig van de aardbodem geveegd bij de voorbereidende beschietingen voor de grootschalige aanval op de 'hoogte' van Pilkem op 31 juli '17. Het enige minpuntje - voor mij persoonlijk - is dat de belichting niet je dat is, maar ja, het zijn dan ook 'snapshots' van het front....
Aansluitend op mijn blogbericht 'Met meer dan verontwaardiging' over het ruimen van de laatste rustplaats van Dr. Hendrik Versmissen - tijdens WO I bataljonsgeneesheer en na WO I medestichter van VOS - Hoogstraten - breng ik u twee foto's van het eveneens met ruiming bedreigde graf van E.H. Hendrik Pieter Theus. Deze hulpaalmoezenier in het 17e Linieregiment sneuvelde in oktober '18 tijdens het Eindoffensief bij Moorslede. Ik heb heel wat jaren gezocht naar zijn graf tot ik het bij toeval een paar maanden geleden heb gevonden op de begraafplaats van Berchem. Als er geen reactie van de familie komt zal deze site in 2022 worden geruimd. Ik heb intussen al een paar stappen gezet om over te kunnen gaan tot het peterschap over dit graf maar tot nu toe is een reactie van de werkgroep 'Op het oorlogspad' van Erfgoed Hoogstraten uitgebleven. Of is dit misschien iets voor het Klein-Seminarie van Hoogstraten waar Theus tot aan het uitbreken van de oorlog leraar was ?
Deze foto werd tijdens de IJzerslag in de buurt van Ramskapelle gemaakt. Je ziet mannen van het 5e Linieregiment die tussen de gevechten door proberen de inwendige mens te versterken. Het is heel goed mogelijk dat één van deze mannen Louis Weckx uit Merksplas - Kolonie is. Louis Weckx werd op 17 maart 1885 in Zichem geboren en engageerde zich in 1903 voor vier jaar als beroepsvrijwilliger in het leger. Omstreeks 1910 verhuisde hij naar Merksplas-Kolonie waar hij aan de slag ging als opzichter op de boerderij. Bij het uitbreken van de oorlog kwam hij als eerste sergeant in de 8e compagnie van het 5e Linieregiment terecht. Hij overleefde in de zomer van '14 zonder kleerscheuren de uitvallen uit Antwerpen, maar sneuvelde tijdens de IJzerslag. Op 23 oktober '14 werd hij op slag gedood in Ramskapelle. Hij werd begraven in een geïmproviseerd veldgraf bij een boerderij op nog geen kilometer van de frontlijn. Het is onduidelijk of zijn stoffelijke resten later werden teruggevonden, want op de BMB Ramskapelle ontbreekt elk spoor van zijn graf.
Een paar kiekjes uit de oude doos. Vrijwel alle molens in Vlaanderens velden moesten er tijdens de Eerste Wereldoorlog aan geloven omdat ze uitstekende waarnemingsposten of referentiepunten bij beschietingen vormden. Hier een paar unieke foto's uit Langemark, zoals achteraan op een van deze foto's met potlood werd gekrabbeld. Wellicht gaat het hier om de Steenbeekmolen die aan de Boezingestraat stond. Oorspronkelijk stond op deze plek al sinds 1793 een houten graanmolen, maar die werd in 1867 vervangen door een stenen bergmolen. Deze molen, naast de gelijknamige Steenbeek werd kapotgeschoten op 22 april '15 bij het begin van de Tweede Slag om Ieper.
Over Frans Brijs is relatief weinig bekend. Zijn militaire stamboekdossier dat ik in Brussel kon inzien was flitterdun. Hij werd op 1 juni 1893 in Retie geboren en woonde bij het begin van de Eerste Wereldoorlog aan het Schotelven in Arendonk. Hij werd - zoals zoveel jongemannen uit onze regio - soldaat in het 6e Linieregiment. Hij diende in de 4e compagnie, 1/4 van deze eenheid en nam bij het begin van de oorlog onder meer deel aan de twee uitvallen uit Antwerpen, de verdediging van de Scheldestad en aan de IJzerslag waar het 6e Linie zich opnieuw onderscheidde. Tijdens de 'Wacht aan de IJzer' sneuvelde Frans Brijs op 25 maart '16 in de eerste lijn bij Steenstrate Hij werd oorspronkelijk begraven in een veldgraf in Molenhoek/Reninge maar na de oorlog bijgezet op de BMB Westvleteren in graf nr. 616bis, waar zijn frontmakkers een heldenhuldezerk oprichtten boven zijn graf. Deze zerk werd in 1925, door het 'Dankbare Vaderland' op bevel van het ministerie van Defensie van deze site verwijderd, vernietigd en vervangen door een Belgische militaire standaardzerk.
Een boeiende, weinig conventionele en soms zelfs grappige uiteenzetting over de moeizame relatie tussen de Eerste Wereldoorlog en Ierland door Prof. Dr. Keith Jeffrey, hoofddocent Britse geschiedenis aan Queen's University Belfast.
MINDER BEKEND - DEUTSCHER SOLDATENFRIEDHOF HOOGLEDE
Op 11 november een bezoek gebracht aan de Duitse militaire begraafplaats van Hooglede. De stilte en rust stonden in schril contrast met de mensenmassa op en rond Tyne Cot Cemetery die dag. Hooglede speelde door haar ligging bij Roeselare en Kortrijk een belangrijke rol als logistiek centrum voor het IVe Duitse Leger. Hooglede lag in het centrum van het etappegebied voor de sector Poelkapelle / Langemark / Houthulst en bijgevolg ontstonden hier ook een aantal militaire begraafplaatsen. Deze huidige begraafplaats is tijdens de Flandernslacht (in de zomer en herfst van '17) gegroeid uit Hooglede Ost omdat de andere begraafplaatsen in Hooglede de aanvoer van gesneuvelden niet konden bijhouden. Tegen het einde van de oorlog waren er 1720 Duitsers en 6 Britten begraven. Deze laatste werden in 1924 herbegraven in Harelbeke New British Cemetery. Toen tijdens het interbellum een heleboel Duitse grafvelden werden geruimd, werden de Duitsers die oorspronkelijk o.m. in Gits, Ichtegem, Kortrijk, Torhout, Wevelgem en Handzame waren begraven, in Hooglede herbegraven. Momenteel zouden er 8241 Duitsers begraven liggen, waarvan 384 niet-geïdentificeerde, plus 16 Russische gesneuvelden. Qua uitzichts doet heel deze site mij sterk denken aan de Duitse WO II-begraafplaats in Lommel, met de heidevelden en een sober maar desalnietemin imposant hoofdgebouw, de zgn. 'Ehrenhalle'. Het eigenlijke grafveld bestaat - met uitzondering van een paar bewaard gebleven originele individuele grafzerken - uit tientallen rijen platliggende, uit graniet gehouwen naamplaten, hier en daar onderbroken door de, van andere Duitse begraafplaatsen bekende en dus vertrouwde groepjes basaltkruisjes. Hooglede is zeker niet zo bekend als de Duitse begraafplaatsen in Vladslo of Langemark, maar ongetwijfeld ook een bezoek meer dan waard. Zeker op een zonnige herfstdag, struiend door de ritselende bladeren...
Louis Krols werd op 20 juli 1889 in Hoogstraten geboren in het gezinnetje van Jan Krols en Anna Catharina Diels. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was hij landbouwer en woonde hij aan het Gasthuiseinde. Hij werd 2 augustus '14 gemobiliseerd en trok naar Antwerpen waar hij terecht kwam in de 11e compagnie, 3/3 van het 7e Linieregiment. In de rangen van deze eenheid nam hij met de 7e Gemengde Brigade deel aan de twee uitvallen van Antwerpen en de verdediging van de fortengordel rond de Scheldestad. Het 7e onderscheidde zich vanaf 28 september '14 bij Sint Katelijne Waver maar moest uiteindelijk onder de Duitse druk terugwijken tot de zgn. Nete-stelling, waar Krols compagnie op 2 oktober 's avonds stelling innam op de rechteroever van de Nete. Op 3 oktober trok het 7e Linie naar Lint waar het ter beschikking werd gesteld van de bevelhebber van de Ve Legerdivisie wiens troepen betrokken waren in felle afweergevechten aan de Nete. De volgende dag werd het regiment toegevoegd aan de Britse Naval Division die op initiatief van de Britse First Lord of Admirality, Winston Churchill, de Belgische troepen kwam versterken. Het 7e Linie loste de aangeslagen eenheden van de 1e Gemengde Brigade af in de eerste lijn, waar het bataljon van Krols terecht kwam in de veldwacht aan de samenvloeiing van de Nete ten zuidwesten van Lier. Op 5 oktober was het regiment heel de dag verwikkeld in zware afweergevechten, waarbij tientallen infanteristen van het 7e Linieregiment, waaronder Krols sneuvelden. Krols kreeg een laatst rustplaats op de BMB van Lier in graf nr. 143.
Op 5 november zond ik volgend verzoek aan het Hoogstraatse stadsbestuur: 'Dat Hoogstraten een bijzondere inspanning wil leveren om op 11 november e.k. het feit te herdenken dat een eeuw geleden de Eerste Wereldoorlog uitbrak kan ik alleen maar toejuichen. Ik werd echter wel een stuk minder enthousiast toen ik deze week mocht vaststellen dat er aan de verschillende oorlogsmonumenten in Hoogstraten-centrum en de deelgemeenten enkel een Belgische vlag te zien is. In het verleden heb er als gemeenteraadslid geregeld op gewezen dat dit een inbreuk is op de bestaande wettelijke richtlijnen m.b.t. de bevlagging. In deze verwijs ik concreet naar de Omzendbrief VR/2013/37/ van de Vlaamse regering. Ik weet dat deze weliswaar betrekking heeft op de bevlagging van de openbare gebouwen, maar door het houden van een officiële plechtigheid en het oprichten van een vlaggenmast met Belgische vlag aan deze monumenten geeft u deze sites een officieel karakter. Bijgevolg is u - in de geest van voornoemde Omzendbrief - dan ook verplicht naast de Belgische tricolore, de vlag van de Vlaamse gemeenschap aan te brengen. In alle Vlaamse steden en gemeenten vormt dit geen probleem, maar in Hoogstraten kan dit blijkbaar niet. Als vertegenwoordiger van een politieke stroming die uit de vernedering, het slijk en het bloed van de IJzergrachten werd geboren, verzoek ik u formeel om, zoals dit door de wetgever voorzien is, op 11 november naast de Belgische vlag, de vlag van de Vlaamse gemeenschap uit te hangen. Een eeuw geleden waren de Vlamingen tweederangsburgers in dit land. Het zou een regelrechte schande zijn als dit 100 jaar later nog steeds zo zou zijn voor het Hoogstraatse stadsbestuur...'
Op 11 november 2014 hing er aan elk Hoogstraats oorlogsmonument enkel de Belgische vlag. De foto's bij deze blog werden 's ochtends in Meerle en Meer gemaakt. De burgemeester van Hoogstraten is lid van het Vlaams Parlement maar is blijkbaar allergisch voor het officiële symbool van de gemeenschap die ze vertegenwoordigt.... En dan zwijg ik nog over de zelfverklaarde flaminganten van de NV-A die mee in het Hoogstraatse schepencollege zetelen.... Er is echter een sprankje hoop: Een paar dagen na de feiten liet de stadssecretaris mij weten dat 'wegens tijdsgebrek' er geen leeuwenvlag was aangebracht, maar dat dit in de toekomst wél zou gebeuren... Ik ben alvast benieuwd...
Vandaag wil ik even stilstaan bij de oorlogsgedichten van korporaal Daan Boens (1893-1979). Deze Oostendenaar publiceerde als Vlaamsvoelende student al gedichten in onder meer 'De Goedendag', 'De Boomgaard' en 'Nieuw Leven'. Bij het uitbreken van de oorlog moest hij zijn studies kunstgeschiedenis en oudheidkunde onderbreken en werd hij infanterist. Hij werkte tijdens de oorlog mee aan gematigde Vlaamsgezinde publicaties als 'Vrij België' en 'De Belgische Standaard', maar dit belette niet dat hij sympathiseerde met de Frontbeweging. Samen met August Van Cauwelaert en Frits Francken was hij een van de weinigen in Vlaanderen die in de loopgraven verteerbare poëzie schreven. Hij publiceerde tussen 1917 en 1920 vier bundels met oorlogspoëzie. Zijn soms erg sombere gedichten getuigen van zijn gedragen pacifisme. In de laatste week van de oorlog werd hij nog gewond bij een gifgasaanval in de omgeving van Zomergem. Na de oorlog was hij actief in de Clarté-beweging en werd hij lid van de Belgische Werkliedenpartij (BWP). Voor deze partij zou hij tijdens het interbellum onder meer in de Westvlaamse provincieraad, de gemeenteraad van Oostende en in de Kamer van Volksvertegenwoordigers zetelen. In deze blog zal ik geregeld een stukje poëzie van Boens publiceren, vandaag begin ik met een fragment uit 'In de loopgraaf van den dood' dat hij schreef na een slopend verblijf in de zgn. 'Dodengang' in Kaaskerke:
''Alleen daar loerend liggen, tusschen prikkel-draden, / met kille hand-granaat, geklemd in klamme vuist, / de scherpre dolk gereed, de rug met angst beladen,/ wijl in den mond het fluitje schrikt als 't riet plots ruischt.
Het lijf in slijk geplant, en, om de wereld, nacht. / Het gansche wezen vol van nacht, slijk en schimmen / van 't regelmatig schieten, dat , als stervensklacht / schel-rakelings de kogels u om 't hoofd doen grimmen .
U daar te weten, meters van uw post gedreven, / en als een levend offer voor miljoenen man; / de dood is u voor 't oog, als een schavot verheven, / en leert u 't leven kennen, en de grens ervan.'
EEN VAN DE EERSTE ACTIVISTEN WAS EEN HOOGSTRATENAAR
Gisteren was het precies een eeuw geleden dat in Brussel 'De Gazet van Brussel - Nieuwsblad voor het Vlaamsche Volk' van de persen rolde. Op 20 augustus 1914, bij de bezetting van de hoofdstad, hadden alle Brusselse kranten hun publicatie stopgezet. De volgende maanden verschenen er echter al vlug in samenwerking met de bezettende overheid nieuwe Franstalige kranten zoals 'Le Bruxellois' en 'L' Information'. 'De Gazet van Brussel' was het eerste Nederlandstalige initiatief. De krant werd gesticht door de radicale flamingant Emiel Van Bergen. Hij was op 3 april 1885 in Hoogstraten geboren als één van de zonen van hoofdonderwijzer Frans Van Bergen. Nadat hij aan het Mechelse Lemmensinstituut was afgestudeerd, werkte hij als onderwijzer en organist onder meer in Brussel en Breda. Van Bergen publiceerde in deze periode een aantal essayes over muziek en cultuurvraagstukken en was ook als gelegenheidsjournalist actief. Emiel Van Bergen, die een bewonderaar van de Duitse componisten en cultuur was, was al van bij het begin van de bezetting gewonnen voor de idee dat men met Duitse steun het vooroorlogse eisenprogramma zou kunnen verwezenlijken. Idee, die zou geconcretiseerd worden in het zgn. 'activisme'. Samen met zijn vriend en mecenas Jozef Haller von Ziegesar, gaf hij zoals gezegd vanaf 29 november '14 'De Gazet van Brussel' uit. Deze krant was aanvankelijk vrij gematigd zoals Van Bergen als hoofdredacteur ook stelde: 'Het is ons vast voornemen gedurende den oorlog geen andere dan een Vlaamsche kleur te hebben. Niemand weet trouwens of de politieke partijen na den krijg niet geheel anders zullen zijn dan voorheen. Iedereen moet ons blad kunnen lezen. Wij trachtten aan niemand aanstoot te geven en onze lezers over alle mogelijke zaken in te lichtten. Voor alle eerlijke overtuigingen hebben wij eerbied. Den onverwachten bijval die ons te beurt valt is het beste bewijs, dat er veel meer onbekrompen Vlamingen zijn dan men wel eens pleegt te zeggen. Dat wij erin slagen den gulden middenweg te bewandelen, blijkt uit het feit dat de politieke opvattingen die men ons toeschrijft zozeer uiteenloopen. Onze leus is en blijft: 'Voor stam, taal en volk: omdat wij Vlamingen zijn !'
De krant besteedde behoorlijk wat aandacht aan de taaltoestanden in het Brusselse en sprak zich na verloop van tijd uit ten gunste van autonomie voor Vlaanderen en voor de vernederlandsing van de Gentse Universiteit. Emiel Van Bergen radicaliseerde sneller dan zijn krant. In juni '15 was hij één van de deelnemers aan een vergadering die was belegd tussen enkele activistische Brusselaars en de Duitsers. Dit was het begin van een intense samenwerking tussen de Duitsers en de Brusselse activisten die zich verenigden in de 'Vereeniging van Vrienden der Vlaamsche Zaak', waarvan Van Bergen een der stichters en bestuurslid werd. In juni '16, toen hij ontslag had genomen als hoofdredacteur van 'De Gazet van Brussel', koos hij voor de separatisten van 'JongVlaanderen' en werd hij een van de leidende figuren van deze stroming in het Brusselse. Hij werkte mee aan 'De Vlaamsche Post' en liet zich opmerken als een voorstander van de Neder-Duitse Beweging. Hij werd lid van de eerste Raad van Vlaanderen, waar hij toetrad tot de Zelfstandige Vlaamsche Groep. Na de oorlog was de Belgische staat niet mals voor Emiel Van Bergen. In juni 1920 werd hij op een groot proces, waarop notoire activisten als Maurits Josson en Raf Verhulst terechtstonden, veroordeeld tot 15 jaar buitengewone hechtenis. Zijn broer Jules die in het krijgsgevangenkamp van Göttingen als aalmoezenier aan activistische propaganda had gedaan, ontsprong echter de dans. Hij was in Duitsland gebleven en belandde in een hotel in Bad Salzuflen bij Lippe - Detmold. In dit kuuroord werden een groot aantal naar Duitsland gevluchte activisten op kosten van de Duitse regering gehuisvest en onderhouden. Eind 1919 werd deze Fürsorgestelle echter opgedoekt omdat Duitsland niet langer deze uitgewekenen wenste te ondersteunen. De verdere steunbedeling werd door een Duitse privé-instelling bekostigd die er onder meer voor zorgde dat Jules Van Bergen een benoeming kreeg als leraar. Begin '22 verliet hij als een van de laatsten het kuurhotel in Salzuflen en verhuisde hij naar Bremen. Ik kom in deze blog zeker nog terug op de lotgevallen van de gebroeders Van Bergen.
Vandaag van een van mijn buren een foto gekregen van een Duitse onderofficier die fier poseert met zijn E.K. II en die wellicht ergens in de Hoogstraatse deelgemeente Minderhout gemaakt werd. Achterop de foto staat immers in potlood 'Minderhout - 20 Mai 1915' te lezen. Heeft er iemand enig idee waar deze foto kan gemaakt zijn ? Mogelijk is het op het erf van een boerderij want er ligt stro op de grond en ik meen in de verte de wielen van een boerenkar te zien... Indien u zou weten waar deze foto werd gemaakt, aarzel dan niet om mij te contacteren...
Vandaag heb ik met stijgende verbazing, die snel omsloeg in verontwaardiging de ingezonden brief 'Steeds verder van de dichter' van Dries Horsten gelezen in het decembernummer van 'De Hoogstraatse Maand'. Verontwaardiging omdat de stad onlangs het graf van Dr. Hendrik Versmissen (1879- 1966) heeft geruimd op de begraafplaats van Hoogstraten. Dr. Versmissen kreeg niet alleen een monument, hij was een monument in Hoogstraten. Ik was te jong om hem nog persoonlijk gekend te hebben, maar ik was nog geen 18 toen ik mijn eerste boek(je) schreef: een monografie over deze, in Hoogstraten, immens populaire huisarts, dichter en schrijver. Uit de verhalen van mijn ouders en vooral grootouders bleef het beeld bewaard van deze innemende kleine man met een groot hart, sociaalvoelend en cultuurbewust. Het is wellicht symptomatisch voor het manifeste gebrek aan cultuurhistorisch inzicht van het Hoogstraatse stadsbestuur dat dit graf moest verdwijnen. O ja, alles zal wel volgens de regeltjes zijn verlopen, maar in dit concrete geval had het stadsbestuur zich van een andere zijde kunnen laten zien. Toen ik jaren geleden, als gemeenteraadslid ijverde voor - de wettelijk verplichte - aan te leggen lijst van waardevol funerair erfgoed, was het zéker niet van harte dat deze uiteindelijk werd opgesteld. Het is onbegrijpelijk dat het graf van iemand die zoveel voor de Hoogstraatse gemeenschap betekend heeft niet kon gespaard blijven... Omdat deze blog over de Eerste Wereldoorlog gaat breng ik graag een laatste eerbetoon aan Dokter Versmissen als frontdokter: een grotendeels vergeten maar boeiend verhaal, waar hijzelf steeds erg bescheiden over heeft gedaan....
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd Dr. Hendrik Versmissen op 4 augustus '14 opgeroepen als legerarts. Hij behoorde tot een van de oudste militieklassen, nl. die van 1899. Tijdens een kort oponthoud in de centrale verzamelplaats, de voormalige St. Bernardusabdij in Hemiksem, kreeg hij Dr. Vermeylen, een jonge arts uit Keerbergen, toegewezen als adjunct. Ze werden ingedeeld bij een veldambulance van de Ie Legerdivisie en kregen hun vuurdoop tijdens de ongemeen harde afweergevechten in de streek van Tienen, vooral dan bij Sint-Margriete-Houtem en Grimde waar de 2e, 22e en 3e Linieregimenten bloedige verliezen leden. Ook tijdens de twee uitvallen uit Antwerpen volgde Versmissen de troepen op de voet. Na de val van de Scheldestad maakte hij, in de nacht van 6 op 7 oktober, in erg moeilijke omstandigheden, de terugtocht mee van het veldleger over de Schelde bij Burcht. Omdat ze in het Waasland dreigden omsingeld te geraken door de snel oprukkende Duitsers, trokken Versmissen en Vermeylen vanuit Sint-Niklaas de Nederlandse grens over. Uitgeput bereikten beide dokters Hulst dat krioelde van de gevluchte Belgische militairen. Na wat aandringen slaagden ze erin bij een plaatselijke dokter een bed voor de nacht te bemachtigen. Om aan internering in het neutrale Nederland te ontsnappen reisden ze al de volgende dag per trein verder naar Terneuzen. Amper een paar uur later scheepten ze in Vlissingen in met bestemming Engeland met de bedoeling opnieuw hun diensten aan te bieden in het Belgische leger. In Londen aangekomen kreeg Dr. Versmissen meteen een nieuwe taak. Op initiatief van de Brusselse advocaat Verbaeten werd hij toegewezen aan een militaire keuringscommissie. Bijna anderhalf jaar lang zou hij met zijn adjunct in deze commissie zetelen, maar hij deed dit niet van harte. Een Waalse kapitein-commandant had medio '15 Versmissens taak in de commissie overgenomen en behandelde hem als een soort van loopjongen. Beseffend dat hij dichter bij het front nuttiger werk kon verrichten, vroeg en bekwam Hendrik Versmissen, begin '16 zijn overplaatsing naar het vasteland. Hij werd er gedetacheerd bij de medische staf van het grote Belgische militaire hospitaal van Calais. Maar ook hier liep niet alles gesmeerd want omwille van zijn beginselvast katholicisme en zijn Vlaamsgezindheid kwam hij er al snel in conflict met zijn oversten. Zo verbood zijn vrijzinnige commandant aan het onder hem resorterende officierenkorps om aan eucharistievieringen deel te nemen. Hendrik Versmissen was de énige van de ruim 30 officieren van de basis die dit bevel laconiek negeerde. Het zou dan ook niet lang duren voor hij werd overgeplaatst naar het IJzerfront, waar hij opnieuw terechtkwam in de Ie Legerdivisie. Op 30 juni '17 werd hij bevorderd van adjunct-geneesheer tot bataljonsgeneesheer 2e Klasse. Voor de rest van de oorlog diende hij vlak achter de vuurlijn in de eerste hulpposten. Vaak betekende dit werken in levensgevaarlijke omstandigheden, onder rechtstreeks vijandelijk vuur en bombardementen. Tijdens deze periode kwam Hendrik Versmissen in contact met prof. Dr. Frans Daels, een erg bekwame en moedige collega, die erg nauwe banden had met de Frontbeweging. Daels, die ook was ingedeeld bij de Ie Legerdivisie betrok Versmissen bij de clandestiene Vlaamse actie aan het front. Dr. Versmissen hield zich onder meer bezig met het werk van Heldenhulde. Werk, dat in augustus '16 was opgericht door Dr. Gravez en Cyriel Verschaeve, de kapelaan van Alveringem, met de bedoeling de graven van gesneuvelde Vlamingen te voorzien van Nederlandstalige opschriften. Tot op dat ogenblik werden de gesneuvelden immers onder een eentalig Frans 'Mort pour la patrie' begraven. Korporaal/kunstenaar Joe Englih ontwierp een grafzerkje, naar het model van een Iers Keltisch kruis, waarop een opwiekende blauwvoet - symbool van de Vlaamse studentenbeweging - en de leuze cab deze beweging 'Alles voor Vlaanderen / Vlaanderen voor Kristus' werd afgebeeld. Dankzij Heldenhulde en de inzet van tientallen vrijwilligers - zoals Versmissen - zouden bijna 1000 van deze zerken worden geplaatst aan het front.
Tijdens het bevrijdingsoffensief in het najaar van '18 volgde Versmissen zijn eenheid, die was ingedeeld bij de zgn. Noordergroepering, onder bevel van de beruchte generaal Bernheim, bij de bloedige gevechten in wat er restte van het Bos van Houthulst en de sterke Duitse bunkerlinie op de hoogte van Klerken. Niet zonder gevaar overigens want tijdens de eerste twee dagen van het offensief sneuvelden twee van zijn collega's in de divisie: bataljonsarts Andries Nouille en hulpgeneesheer Jozef De Cuyper. Deze laatste, uitgesproken Vlaamsgezinde dokter, was korte tijd Versmissens collega in het bataljon geweest. Vooral de bestorming van de strategisch gelegen versterkte molenruïne in Klerken had een sterke indruk nagelaten bij Versmissen, die zijn indrukken later zou verwerken in 'Blond Germanje' het enige - sterk autobiografische - boek, uit een oeuvre van 21 dichtbundels en prozawerken, waarin hij zijn oorlogsindrukken weergaf. Dit boek, dat in 1929 uitkwam, stond haaks op de sfeer van Belgicistisch hoerapatriotisme dat op dat ogenblik de toon aangaf. Het werd integendeel een loflied op de universele broederliefde onder de volkeren, gedragen door het in de oorlog gegroeide en gestaalde pacifisme van de auteur...
In de loop der jaren, zijn er in Hoogstraten heel wat graven van gesneuvelden uit de Eerste Wereldoorlog, vooral bij de herinrichting van het oude kerkhof, verdwenen. Ik denk bv. aan de graven van korporaal Maurits Arthus, hulponderluitenant Godfried Cypers en van oorlogsvrijwilliger Frans Wens. Het is nu - bij de 100-jarige herdenking van de Grote Oorlog - bijzonder jammer dat de laatste rustplaats van deze belangrijke getuige verdwenen is...
Morgen, zaterdag 29 november kan u in de namiddag in Zuidschote terecht voor een geleid bezoek aan de opgravingen van de Belgisch/Franse loopgrachten uit 1914-1915 aan de Ooststraat. Tussen 13 en 16 uur kan men hier terecht voor een rondleiding, terwijl er in de werkloods in de Grenadiersstraat informatie zal worden verstrekt. Gelet op de toestand van het terrein is het aangeraden stevig schoeisel te voorzien.
Deze kleine CWGC-begraafplaats ligt ietwat afgelegen te midden van de glooiende velden, in de buurt van de Scheerstraat in Wijtschate. In de omgeving stond ooit de drie eeuwen oude Spanbroekmolen die volledig werd verwoest tijdens WO I.. Dit is in meerdere opzichten een bijzondere site. Er liggen 58 doden uit het Verenigd Koninkrijk begraven, waarvan er 6 niet konden geïdentificeerd worden. Vooraan in rij E staan er zes 'special memorials' voor mannen waarvan men aanneemt dat ze op deze site liggen begraven, maar wiens graven door het oorlogsgeweld zijn verdwenen. Alle gesneuvelden - met uitzondering van 3 - vielen op dezelfde dag: 7 juni '17, het begin van de zgn. Mijnenslag waarbij een reeks van ondergrondse mijnexplosies de Duitse frontlijn op de hoogte van Mesen/Wijtschate aan flarden blies. De nabijgelegen, tientallen meters brede 'Peckham Farm Crater' getuigt overigens tot op de dag van vandaag van de enorme impact van deze aanval. Bovendien behoorden ze - met uitzondering van 6 - allemaal tot hetzelfde regiment, de Royal Irish Rifles. Al de geïdentificeerde gesneuvelden, op één na, behoorden tot dezelfde divisie, de 36th. (Ulster) Division.
Emiel Cynsmans werd op 2 december 1891 in Vlimmeren geboren in het gezin van Ludovicus Cynsmans en Maria Thys. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was hij een ongehuwde werkman en woonde hij ter hoogte van Brug 8 bij de fabriek van Janssens aan het kanaal Dessel - Schoten in Rijkevorsel. Miel Cynsmans die in 1911-'12 zijn dienstplicht had vervuld werd met het stamboeknummer 107/57021 gemobiliseerd in de 9e compagnie 3/1 van het 7e Linieregiment. Hij sneuvelde op 4 november '14 in de sector Nieuwpoort en werd nog diezelfde dag op 15 meter van de Boterdijkbrug begraven. Na de oorlog werd hij als vermist geregistreerd, maar naar alle waarschijnlijkheid werd hij herbegraven op de BMB van Ramskapelle. Op 4 november sneuvelden minstens 7 Belgische militairen in Nieuwpoort die allemaal een geïmproviseerd veldgraf kregen bij de Boterdijkbrug. Volgens de gegevens van de militaire gravendienst werden zij begin 1923 als niet-geïdentificeerde gesneuvelden herbegraven in Ramkapelle. de BMB Ramskapelle is de Belgische militaire begraafplaats met de meeste graven van onbekende militairen. Van de 604 gesneuvelden die hier worden herdacht zijn er maar liefst 402 of 63 % herbegraven in een naamloos graf. Dat heeft veel te maken met de felheid van de gevechten tijdens de IJzerslag (oktober-november '14) in de sector Nieuwpoort, waardoor het vaak onmogelijk was de gesneuvelden een gepaste laatste rustplaats te bezorgen. En men mag in dit verband natuurlijk ook niet uit het oog verliezen dat veel van deze graven vier jaar lang in het overstroomde en vrijwel dagelijks beschoten gebied lagen, wat zeker niet heeft bijgedragen tot de identificatie van de gevallenen. Na wat speurwerk ben ik er wel in geslaagd om, naast Cynsmans, de gegevens van nog drie andere militairen te achterhalen die op 4 november '14 bij de Boterdijkbrug werden begraven. Twee van hen behoorden net als Miel Cynsmans tot 3/1 van het 7e Linieregiment: Albin Hanuse uit Marchin (°1888) had in dezelfde compagnie als Cynsmans gediend en Aarschotenaar Edmond Vounckx (° 1882) kwam uit de 3e compagnie. De vierde, door mij geïdentificeerde gesneuvelde was Gustaaf Van De Wiele uit Schelllebelle (°1893), die in het 5e Linieregiment had gediend.
Frans Bertels werd op 19 juli 1890 in Grobbendonk geboren. Deze Kempenaar was tijdens de Eerste Wereldoorlog aanvankelijk als brancardier ingedeeld bij de Ambulancecolonne van de Ve Legerdivisie, maar eind '15 werd hij brancardier in het 5e Regiment Artillerie. Op 12 augustus '16 werd hij zwaar gewond door granaatscherven bij een beschieting van Noordhoekbos in Reninge. Hij werd meteen geëvacueerd naar de chirurgische voorpost in Abelenhof waar hij kort na aankomst overleed. Frans Bertels werd begraven op de Belgische militaire begraafplaats van Westvleteren in graf nr. 57. Eind 1917 werd er door zijn frontmakkers een heldenhuldezerk op zijn graf geplaatst, maar deze werd in 1925 van deze site verwijderd door de 'Dienst der Militaire Grafsteden' en vervangen door een arduinen Belgische standaardzerk.
Nog twee exclusieve kiekjes uit Westrozebeke in het vroege voorjaar van 1917 met een buiten- en binnenzicht van de later compleet vernietigde parochiekerk St. Bavo. Let vooral op de met geweren behangen preekstoel en de rij snurkende landser op de vloer.
Ik weet dat dit ietwat luguber kan klinken maar 'Ypres Ramparts Cemetery' is een verborgen pareltje. Deze kleine CWGC-begraafplaats werd in november '14 op de Ieperse stadswallen, vlakbij de Rijselpoort door Franse troepen aangelegd. Vanaf februari '15 tot 1918 werden hier ook gesneuvelden uit het Britse Gemenebest begraven. De Fransen werden na de oorlog elders herbegraven maar er liggen nog steeds 153 gesneuvelden uit het Verenigd Koninkrijk, 11 Australiërs, 10 Canadezen, 14 Nieuw-Zeelanders en 5 onbekenden. De jongste gesneuvelden die hier een laatste rustplaats kregen waren Pvt. Charles Williams (Cheshire Regiment) in graf E 23 en Pvt. William Wight (Lincolnshire Regiment) in graf F 8, beiden amper 17 jaar oud. De oudste militair die hier werd begraven was Pvt. Arthur Copley (King's Own Yorkshire Light Infantry) in graf E 19, die 49 jaar oud was toen hij sneuvelde. Wat deze bijzonder mooi in het landschap geïntegreerde site zo mogelijk nog interessanter maakt is dat hier op 4 mei 1991 de asse van de Engelse schrijfster Rose Coombs onder een rozenstruik werd bijgezet. Rose Coombs was jarenlang werkzaam in het Britse Imperial War Museum en heeft met haar boek 'Before Endeavours Fade' uit 1976 veel bijgedragen tot de herwaardering van het erfgoed uit WO I. Zij schonk in haar testament een aanzienlijk deel van haar wetenschappelijke privé-bibliotheek aan de stad Ieper, die het pad dat naar deze begraafplaats leidt, naar haar vernoemd heeft. Deze begraafplaats deed voor een laatste maal als dusdanig dienst toen er op 11 oktober 1999 vier Britse militairen werden herbegraven die waren ontdekt bij graafwerken bij de Ieperse St. Jacobskerk. Als u ooit Ieper bezoekt, ga dan zeker eens naar dit verborgen kleinood, dan begrijpt u meteen waarom dit het favoriete plekje van Rose Coombs was bij haar ontelbare bezoeken aan Vlaanderen...
