Olla Centesimi

Aflevering 5: De utopie van de vrije markt

In zijn boek over het neoliberalisme vertelt Hans Achterhuis hoe de kredietcrisis van inmiddels een goed decennium geleden aan het licht bracht dat de vrije markt zichzelf helemaal niet reguleert. Atlas Shrugged van Ayn Rand over de kapitalistische utopie toont hoe de neoliberalen totaal breken met het verleden omdat “het oergebod dat de menselijke samenleving mogelijk maakte”, namelijk: “Gij zult niet begeren!”, op zijn kop wordt gezet met het invoeren van de utopie van de begeerte: de hele maatschappij is er dan mee gediend als elkeen uitsluitend het eigenbelang nastreeft; de onbaatzuchtigheid wordt een ondeugd en de zelfzucht wordt de deugd bij uitstek. Kijk maar, zegt Rand, hoe het kapitalistische Amerika de rest van de wereld moet voeden. Edoch, net zoals het communisme blijkt ook het neoliberalisme “geschraagd door een utopische inspiratie” en over utopische inspiraties weten wij dat zij het gevaar inhouden van totalitarisme. (1)

Op de vrije markt wordt de prijs van de waren bepaald door de vraag en de schaarste, met andere woorden door opbod. Omdat de arbeider, als louter aanhangsel van de machine, eveneens een waar is op de markt, (2) wordt ook zijn waarde door dezelfde criteria bepaald. Achterhuis verwijst in verband hiermee naar Michel Foucault en hij schrijft: “Omdat het doel van volledige werkgelegenheid tegenwoordig is opgegeven (…) gaan er meer en meer mensen buiten de boot vallen, juist ten gevolge van de ongelimiteerde werking van de markt. Deze groepen die buitenspel komen te staan in de samenleving, krijgen steeds minder ondersteuning in hun levensonderhoud. [De solidariteit van de klassieke verzorgingsstaat] wordt nu losgelaten. Er is nu sprake van een absoluut minimum dat voor de uitvallers [- 'de onrendabelen' -] wordt gegarandeerd.” (3) Omdat de neoliberalen staatsinterventie beschouwen als totalitair, zien zij uiteraard ook de solidariteit waarop christelijk en socialistisch geïnspireerde samenlevingen zijn geënt als een totalitair beginsel. Het ontgaat hen kennelijk volkomen dat volgens hun maatstaven de wet van de jungle, het recht van de sterkste of de volstrekte wetteloosheid als enig mogelijke legitieme maatschappelijke basis overblijft maar dat wil zeggen dat zij alle heil zien in de opheffing van de samenleving, wat hun ideologie uiteraard volstrekt inconsistent maakt. Het uitroepen van de volstrekte wetteloosheid tot (enige) wet betekent de tak waarop men zit, afzagen.

Dat samenlevingen die gebaseerd zijn op het principe van de ongecontroleerde vrije markt geen lang leven zijn beschoren, is een waarheid die niet alleen theoretisch wordt geschraagd maar waarvoor de geschiedenis zelf garant staat. Bij afwezigheid van staatscontrole en bijsturingen geraakt de markt precies omdat zij slechts door het winstprincipe geleid wordt, de pedalen kwijt: winstmaximalisatie is pas mogelijk als gewerkt wordt met het beginsel van 'zo weinig mogelijk geven en zo veel mogelijk krijgen', wat op zijn beurt pas kan mits een steeds meer gesofisticeerd en verborgen bedrog. Een maximale prijs van de waren kan gekoppeld worden aan een minimale kwaliteit op voorwaarde dat de kloof tussen 'schijn' en 'zijn' almaar toeneemt.

Het principe van de ongecontroleerde vrije markt is relatief jong in de economisch-politieke geschiedenis en het heeft ook altijd een bijzonder destructieve uitwerking gehad op het menselijk bestaan. Vandaag ziet men dat aan de enorme impact van de blinde concurrentiemaatschappij op gezondheid en milieu maar uiteindelijk ook op de welvaart welke het neoliberalisme zo bedrieglijk in haar vaandel voert. In het verleden is bij uitstek het kolonialisme het schoolvoorbeeld van de vernietigende en mensonterende werking van wilde economieën en van roekeloos en niets en niemand ontziend winstbejag. De geschiedenis van de slavenhandel spreekt boekdelen maar ook de histories die geresulteerd hebben in de huidige politieke en economische patstellingen op wereldschaal laten niets aan de verbeelding over.

Vlaamse steden zoals Gent en Brugge worden geregeld uitgeroepen tot 's werelds meest leefbare en gezelligste plekken. De meer dan duizend jaar oude kathedralen en burchten welke eeuwenoude kunstschatten herbergen die werden voortgebracht door ambachtslieden met een ervaring waarvan de wortels omzeggens reiken tot in het steentijdperk, zijn allerminst te danken aan kortetermijnpolitiek, egoïsme, winstbejag en bedrog: zij zijn daarentegen de vruchten van door verstandig beleid georganiseerde intermenselijke samenwerking waarbij trouw, beroepseer en waardering voor wat waar, goed en schoon is, voorop staan. Europa is rijk aan vergelijkbare biotopen en ook de Aziatische en zelfs de Afrikaanse en Australische culturen brachten op hun eigen wijze beschavingen voort die een aangenaam menselijk samenleven gedurende ettelijke millennia mogelijk maakten. Totdat de zogenaamde 'expansie' van start ging, gedreven door een alles en allen verblindende winzucht.

Europese 'veroveraars' gingen niet alleen continenten zoals Afrika en Indië bezetten en leegroven onder het voorwendsel van christianisering en beschavingswerk: zij zetten ook voet aan wal in Amerika waar zij de duizend jaar oude culturen van Azteken, Inca's en Maya's prompt veroordeelden en wegvaagden om het terrein in te nemen en uit te baten middels godsdienst, wapengekletter en slavernij. Het prachtige landschap van de Indianen, door hen zo aandoenlijk bezongen in een eveneens vernietigde poëzie van duizend talen waarvan alleen nog de treurzang van Seattle overschiet, werd in geen tijd herschapen tot een woestijn van jaknikkers in de tweevoudige betekenis van enerzijds de olie-oppompers maar van anderzijds ook degenen die blinde gehoorzaamheid bieden aan een niets ontziende maffia in ruil voor jobs - loonslavernij. Geen kathedralen daar, geen burchten, geen geschiedenis van literatuur, muziek en schilderkunst, alleen die betonnen griezels van flatgebouwen die onderling lijken te concurreren om maar de hoogste te kunnen zijn; de inhoudsloze en leugenachtige spektakelfilms uit Hollywood, popart of gemors met verf van Andy Warhol, het gejank van Frank Sinatra en andere onderwereldsterren, overigens in een schril contrast met de blues van de negerslaven die schoonheid putten uit bodemloze ellende. Daarop entten zich later de hits van Led Zeppelin en de Rolling Stones, de rock-'n-roll en de jazz van de 'artistieke miljardairs'...

Gent en Brugge, maar ook cultuursteden zoals Rome, Istanboel (voorheen: Byzantium en Constantinopel), Athene, Praag, Samarkand, Sevilla, Lissabon, Peking en Sint-Petersburg: hun rijke geschiedenis en hun identiteit worden bedreigd door de eenheidsworst van de wolkenkrabbers, het gif van McDonald's en de pretjes van Walt Disney. Dostojevski's, Rachmaninovs, Stravinsky's en Prokofievs hebben ze in de States pas als ze die eerst importeren, zoals ze ook doen met geleerden via de brain drain. Men mag uiteraard niet overdrijven en ook mag men de schuld niet aan de mensen geven want het gaat om een misleidend systeem ontstaan uit na-ijver, ijdelheid, winzucht en nog andere ondeugden - of juist deugden - samengevat in de term 'kapitalisme'. Volgens Max Weber ontstaat kapitaal uit de combinatie van hard labeur en lustangst: hard werken brengt rijkdom en lustangst maakt dat men zijn centen spaart. De uitvinding van de stoommachine maakte massaproductie mogelijk en tegen rijke fabrikanten konden ambachtslieden niet langer concurreren zodat zij gedwongen werden om hun stiel in te ruilen voor die van fabrieksarbeider of 'machine-aanhangsel'. En het vervolg van dit verhaal is ons allerminst onbekend.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 12 juni 2022)

Verwijzingen:

(1) Zie ook: Hans Achterhuis, De utopie van de vrije markt, Lemniscaat b.v. Rotterdam, zesde druk 2012 (2010), pp. 7-34.

(2) Karl Marx en Friedrich Engels, Manifest der Kommunistischen Partei (Communistisch Manifest), Brussel, 1947, in een Nederlandse vertaling van Herman Gorter: "[De arbeiders] zijn een waar, als ieder handelsartikel, en daardoor in dezelfde mate aan alle wisselvalligheden van de concurrentie, aan alle schommelingen van de markt blootgesteld." (...) "[de arbeider] wordt niets dan een aanhangsel van de machine."

(3) Achterhuis, o.c., pp. 100-101.

Olla Centesimi

Aflevering 4: Totalitair neoliberalisme

Vaak wordt het neoliberalisme dat de huidige westerse wereld beheerst, beschouwd als opposant van het totalitarisme maar een totalitaire maatschappij is niet noodzakelijk een gevolg van manipulatieve en dictatoriale overheidsinmengingen, zij kan ook resulteren uit banaal kapitalisme, bijvoorbeeld in de vorm van monopolievorming ingevolge een al te vrije markt en het gevaar daarvan is duidelijk tot uiting gekomen ter gelegenheid van de jongste pandemie waarbij privébedrijven uit de farmaceutische sector de overheid als een ezel voor hun kar wisten te spannen, niet alleen om hun producten te kunnen slijten aan de voltallige wereldbevolking maar ook en vooral om wars van rechten en wetten het mensdom als zodanig te kunnen degraderen tot proefkonijn van nota bene volstrekt onwetenschappelijke experimenten, waarmee dit totalitarisme het nazisme met zijn concentratiekampen niet alleen naar de kroon heeft gestoken maar tevens heeft overtroffen daar dit bedrog er vooralsnog in geslaagd blijkt zich aan elke mogelijke vorm van vervolging te onttrekken.

Een andere resultante van dit veelkoppige monster van het neoliberalisme is de nu aan de gang zijnde derde wereldoorlog, op touw gezet door 's werelds grootste wapenlobby die immers de extreem nationalistische wereldstaten, zijnde enerzijds het Rusland van Poetin en anderzijds de V.S., op Europese bodem tegen elkaar heeft opgezet en dit met de bedoeling om, nu het nog kan, de vooralsnog aanzienlijke financiële reserves van de E.U. op te souperen zoals parasitaire mogendheden dat gewoon zijn te doen, waarbij zij er wel voor zorgen dat de slachtoffers die het gelag hoe dan ook zullen betalen, zich dankzij onverstand, manipulatie (lees: obligate partijdigheid), desinformatie en reclame, verkijken op absurde wij-zij-tegenstellingen. Zoals dat ook het geval was ten tijde van de Oostfronters, jagen de katholieke bisschoppen onder het voorwendsel van 'de hoogste vorm van naastenliefde' de Europese jeugd naar het front om te gaan vechten tegen de Russische nationalisten terwijl de orthodoxe patriarch de Russische jongeren opzet tegen de westerse nationalisten (en zelf blijven ze uiteraard thuis om daar een partijtje te zwemmen in hun vet).

Het neoliberalisme haalt zijn slag thuis bij de gratie van een in de hand gewerkte kortzichtigheid die haar immers toelaat om 'ongemerkt' alsmaar in het rood te gaan met haar commerce. De neoliberaal laat de producent van plastics ongehinderd zijn zin doen en argumenteert dat dit product goedkoop is en derhalve goed. Afgezien van het feit dat die twee niks met elkaar te maken hebben, wordt in eerste instantie geheel verdonkeremaand dat de kosten van het product achteraf komen in de vorm van niet meer weg te werken afval, nieuwe, vaak geheel onbehandelbare en dodelijke ziekten die vrijwel allen treffen en onomkeerbare milieuschade die ervoor zorgt dat de blauwe planeet alleen nog kan voortbestaan in utopische romans die de loftrompet steken over het neoliberalisme. Plastics, kernenergie, auto's, televisietoestellen, computers, smartphones en noem ze maar op, de zogenaamde voertuigen en producten van de vooruitgang, zoals ze zichzelf noemen: een gang vooruit maar dan wel in de richting van de afgrond. Na “de omslag van een sociale verzorgingsstaat naar een veel meer door de wetten van de vrije markt geregeerde prestatiemaatschappij” (1) zoals Hans Achterhuis het intussen twaalf jaar geleden en naar aanleiding van de kredietcrisis noemde, zitten wij op het spoor naar nergens dat wij uiteindelijk delen met de allereerste en geheel veronachtzaamde slachtoffers van deze maatschappelijke jungle, onder wie: de paupers en de daklozen, de werklozen, de drugsverslaafden, de thuislozen, de dwalenden, de langdurig zieken en de waanzinnigen.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 7 juni 2022).

Verwijzingen:

(1) Hans Achterhuis, De utopie van de vrije markt, Lemniscaat b.v. Rotterdam, zesde druk 2012 (2010), pag. 98.

Olla Centesimi

Aflevering 3: De kiemen van de derde wereldoorlog

"De burgerlijke productie- en verkeersverhoudingen, de burgerlijke eigendomsverhoudingen, de moderne burgerlijke maatschappij, die zulke geweldige productie- en verkeersmiddelen te voorschijn getoverd heeft, gelijkt op de heksenmeester die de onderaardse machten niet meer beheersen kan die hij zelf opriep." (1) En dan komt "de epidemie van de overproductie." (1) Aldus het Communistisch Manifest. Wat verderop: "[De arbeiders] zijn een waar, als ieder handelsartikel, en daardoor in dezelfde mate aan alle wisselvalligheden van de concurrentie, aan alle schommelingen van de markt blootgesteld." (1) (...) "[de arbeider] wordt niets dan een aanhangsel van de machine." (1) (...) De ambachtslui van weleer worden loonslaven, paupers. Maar de bourgeoisie (het kapitaal) brengt haar eigen ondergang voort.

Het communisme is niet het spook zoals het wordt voorgesteld door de machthebbers. In het Manifest staat letterlijk, en ik citeer: "Wij willen deze persoonlijke toe-eigening van de arbeidsproducten, die tot de herschepping van het onmiddellijke leven dient, volstrekt niet afschaffen, een toe-eigening die geen overschot overlaat, dat macht over arbeid van anderen zou kunnen geven. Wij willen alleen het ellendige karakter van deze toe-eigening opheffen, waarin de arbeider slechts leeft om het kapitaal te vermeerderen, slechts in zover leeft als het belang van de heersende klasse dit vereist." (1)

De beweging van Marx en Engels strijdt voor de arbeidersrechten maar hun tegenstanders verwijten hen het tegendeel waar zij hen ervan beschuldigen het privé-eigendom af te schaffen. Dit wordt in het Manifest als volgt weerlegd: "Gij zij ontsteld dat wij het privé-eigendom willen opheffen. Maar in uw bestaande maatschappij is het privé-eigendom voor negen tiende van haar leden opgeheven; het bestaat juist alleen daardoor, dat het voor negen tiende niet bestaat.Gij verwijt ons dus dat wij een eigendom willen opheffen dat het niet-hebben-van-eigendom van de overgrote meerderheid van de maatschappij als noodzakelijke voorwaarde vooronderstelt." (1) En de verduidelijking luidt: "Het communisme ontneemt niemand de macht zich maatschappelijke producten toe te eigenen, het ontneemt slechts de macht door deze toe-eigening arbeid van anderen voor eigen baat te onderwerpen." (1) Ook het verwijt dat de afschaffing van privé-eigendom luiheid zou veroorzaken wordt weerlegd: "Als dat waar was, moest de burgerlijke maatschappij al lang aan luiheid te gronde gegaan zijn, want zij die in haar werken ‘verdienen’ niet en zij die in haar ‘verdienen’, werken niet." (1)

Binnen het kapitalisme betekent beschaving overigens niets anders dan van mensen machines te maken en het recht daarin is slechts dat van de heersende klasse. En de opvoeding dan? "De communisten vinden de invloed van de maatschappij op de opvoeding niet uit; zij veranderen slechts haar karakter, zij ontrukken de opvoeding aan de invloed van de heersende klasse." (1) Wat betreft het vaderland: "De communisten wordt verder verweten dat zij het vaderland, de nationaliteit, willen afschaffen. De arbeiders hebben geen vaderland. Men kan hun niet ontnemen wat zij niet hebben." (1)

De geschiedenis gaat over de klassenstrijd en die gaat over uitbuiting. De huidige politiek dient slechts het recht van de sterkste: "De politieke macht in eigenlijke zin is de georganiseerde macht van een klasse tot onderdrukking van een andere." (1) Dat onrecht kan alleen maar onmogelijk gemaakt worden door de zaken van algemeen belang in handen te geven van de (verenigde) mensen zelf. Arbeidsplicht voor iedereen en recht op onderwijs voor alle kinderen zijn daarvan voorbeelden. En het Manifest stelt: "Zijn in de loop van de ontwikkeling de klassenverschillen verdwenen en is alle productie in handen van de geassocieerde individuen geconcentreerd, dan verliest de openbare macht haar politiek karakter." (1)

De aanklacht van 175 jaar geleden besluit met de strijdvaardige woorden: "De communisten versmaden het hun overtuiging en hun bedoelingen te verhelen. Zij verklaren openlijk dat hun doel slechts bereikt kan worden door de gewelddadige omverwerping van iedere tot nu toe heersende maatschappelijke orde. Dat de heersende klassen sidderen voor een communistische revolutie! De proletariërs hebben daarbij niets te verliezen dan hun ketenen. Zij hebben een wereld te winnen." Het devies van de slotzin luidt: "Proletariërs aller landen, verenigt u!" (1)

De communistische arbeidersbeweging kwam niet uit de lucht vallen: onder leiding van de arts-jurist Carl Wilhelm Theodor Schuster (die een leerling was van de Zwitserse liberale econoom en historicus Sismondi, aan wie Marx en Engels een flink stuk van de grondslagen van hun theorie te danken hebben) weken in 1834 Duitse ambachtslieden uit naar Parijs waar zij de Ligue der justes (Ligue de la justice, Bund der Gerechten, Bond der rechtvaardigen) stichtten als een soort van geheim genootschap, een internationale christelijk-communistische beweging. In 1947 fusioneerden zij met de Communistenbond van Marx en Engels. (2) Het jaar daarop, op 22 februari, brak de februarirevolutie uit waarin de arbeiders opkwamen voor hun rechten. Deze volgde zowat een halve eeuw op de Franse Revolutie (1789-1799).

(Wordt vervolgd)

(J.B., 3 juni 2022)

Verwijzingen:

(1) Karl Marx en Friedrich Engels, Manifest der Kommunistischen Partei (Communistisch Manifest), Brussel, 1947, in een Nederlandse vertaling van Herman Gorter.

(2) Zie: https://hmn.wiki/fr/League_of_the_Just ;

https://hmn.wiki/fr/Theodore_Schuster ;

https://hmn.wiki/fr/Jean_Charles_Leonard_de_Sismondi .

Olla Centesimi

Aflevering 2: Het kasteninternationalisme

Bestaat de term nog niet, dan bestaan alvast de praktijken die hij dekt al een eeuwigheid. Want het devies van Karl Marx dat luidt: "Arbeiders aller landen verenigt u", (1) was uiteraard een antwoord op de praktijken van de hogere klassen die zich immers altijd effectief hebben verenigd in samenzweringen tegen hun arbeiders die zij wilden blijven uitbuiten om aldus hun exuberante levensstijl op peil te kunnen houden. Nationalisten zijn in dit licht uiteraard naïevelingen omdat sinds lange tijd niet langer landsgrenzen bepalen wie al dan niet tot 'onze' groep behoren maar wel het vermogen en het inkomen, de graad van bereidheid tot plunderen, kortom de gewetenloosheid, om niet te spreken van de bereidheid tot slavendrijverij en feitelijk kannibalisme.

Zij die zweren bij het recht van de sterkste, met andere woorden degenen die zich ophouden wars van beschaving en humaniteit en die derhalve ageren in die duisternissen waar men de ander alsnog straffeloos aanvalt met het mes in de rug, hebben elkaar doorheen de ganse geschiedenis altijd al de hand boven het hoofd gehouden en één front gevormd tegen wie zij uitbuitten. Het "spook dat door Europa waart" (2) is niets anders dan het noodzakelijke tegengif tegen de klasse van de uitbuiters en de aanvang van de klassenstrijd beoogt niets minder dan de beëindiging van dit hemeltergende onrecht en van dit bloedvergieten. Het communistisch internationalisme wordt aldus voorafgegaan door het internationalisme van de uitbuitende klasse waarop het een reactie is en ter gelegenheid van de zogenaamde pandemie was het andermaal zo klaar als een klontje dat de samenzwering die de feitelijke slavernij bestendigt, zich vormt over de landsgrenzen heen en wars van de voorgewende en oogverblindende vijandschappen tussen kerk en staat of tussen naties onderling: die onenigheid blijkt helemaal niet te bestaan waar de hogere klasse verenigd wordt door haar gemeenschappelijke misdaad van betutteling en uitbuiting welke haar status veilig stelt. In de vertaling uit 1900 van de Nederlandse dichter Herman Gorter begint het Manifest met de volgende woorden: "Een spook waart door Europa - het spook van het communisme. Alle machten van het oude Europa hebben zich tot een heilige drijfjacht tegen dit spook verbonden, de paus en de tsaar, Metternich en Guizot, Franse radicalen en Duitse politiemannen." (3) De vereniging van "alle machten" tegen dit spook (dat gelijkheid en recht nastreeft) was aldus in feite het criminele spook van oudsher tegen hetwelke de arbeidersbeweging reageerde. Of hoe daders er telkens weer in slagen om hun misdaden in de schoenen van hun slachtoffers te schuiven.

Het laatst genoemde (de systematische beschuldiging van de slachtoffers of de omdraaiing van de dader- en slachtofferrol) is vaak een huzarenstukje dat alleen tot stand kan komen middels de genoemde samenzweringen. Het raakt kant noch wal doch het is een feit: kapitalisten regeren dankzij onder meer het wrede onrecht van de kinderarbeid terwijl arbeiders en hun kroost van hen het verwijt moeten slikken van ongeletterdheid, ziekelijkheid, maatschappelijke achterstand en verwaarlozing. Mensen wiens kinderen creperen ingevolge het wrede lot waarin zij door hun uitbuiters gemanoevreerd worden, krijgen vanwege de clerus, die altijd al met de bezittende klasse der burgerlijke machten samenzwoor, te horen dat dit wrede lot een gevolg is van hun eigen zondigheid en de ongelukkigen zijn door de erbarmelijke toestand waarin zij verkeren dermate van de realiteit vervreemd dat zij dit ook nog geloven en in plaats van te protesteren tegen de schurken die hen dit aandoen, geloven zij hun 'herders' op hun woord en doen zij godbetert op de koop toe ook nog eens boete!

Het Manifest verhaalt de realiteit van de klassenstrijd doorheen de hele geschiedenis tot vandaag de dag: meesters en slaven heten nu burgerij en werkvolk. De industriële revolutie heeft de middenstand van weleer weggevaagd en er zijn voortaan alleen nog fabrikanten (de kapitaalkrachtigen of de bezitters van de productiemiddelen) en de armen die moeten werken om den brode. Deze laatsten verdienen net genoeg om in leven te blijven en te kunnen blijven werken maar honger ontneemt hen de illusie dat zij zich ooit aan die ellende zullen kunnen onttrekken. De zogenaamde vooruitgang komt aldus slechts de rijken ten goede en daarvoor staan corrupte politici garant die alleen de belangen dienen van deze rijken over wie Marx en Engels schrijven: "De bourgeoisie heeft alle tot nu toe eerwaardige en met vroom ontzag beschouwde ambten van hun heilige schijn ontdaan. Zij heeft de geneesheer, de jurist, de priester, de dichter, de man van de wetenschap in haar betaalde loonarbeiders veranderd. De bourgeoisie heeft van de familieverhouding haar roerend sentimentele sluier afgerukt en haar tot een zuivere geldverhouding teruggebracht." (3) Het trieste gevolg is dat vaklui uiteraard niet langer voorrang zullen geven aan prestaties en aan beroepseer doch aan loon, dat verbijsterend genoeg gelijke tred houdt met bedrog. Mensen hebben van geneesheren dan niet langer gezondheid te verwachten, van juristen niet langer recht, van wetenshapslui niet langer kennis en vooruitgang: van allen hebben zij vooreerst te vrezen dat zij in het ootje worden genomen in de genadeloze concurrentiestrijd van de vrije markt, die overigens voortaan de enige nog resterende vrijheid is: de vrijheid om te beduvelen geeft carte blanche aan 'wettige dieven' en veroordeelt alle anderen tot de slavernij. De moordende en zelf ten dode opgeschreven wereldmarkt volgt niet uit een communistisch internationalisme doch uit de wildgroei van het kapitaal dat ofschoon even onpersoonlijk als de duivel, een dwingeland is die alles en allen aan zich onderwerpt.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 2 juni 2022)

Olla Centesimi

De pot van Centiem, aldus luidt de titel van een van de eerste lesjes uit Itinera, een leerboek Latijn voor beginners. Het verhaal gaat over een wrek, een Ebenezer Scrooge avant-la-lettre, die zijn geld in een aarden pot stopt en begraaft om het niet te verliezen, wat een bijzonder tegendoelmatige activiteit blijkt waarvoor gewaarschuwd wordt met de befaamde parabel van de talenten want wie niet met hun talenten woekeren, zullen die hoe dan ook verliezen en derhalve hebben zij hun ongeluk geheel aan zichzelf te wijten daar de gaven waarvan zij voorzien werden tot niets hebben gediend. Men kan een paard naar het water leiden maar men kan het niet doen drinken.

Het verhaal van Centesimus wordt bijzonder actueel in de huidige wereld en wel omdat zich sinds korte tijd van de werkelijkheid een vervalst dubbel heeft afgesplitst, een schaduw welke zich alsnog profileert als origineel en verbijsterend genoeg geschiedt dit kennelijk zelfverzekerde gebeuren helemaal niet zonder succes. Achter het masker kwijnt dan het ware gelaat helemaal weg, achter de façade rest slechts leegte; het leven zelf moet de duimen leggen voor louter uithangborden, bedrieglijke beloften, dromen, wensen en verzinsels.

De diepzinnige Duitse filosoof Martin Heidegger heeft gezegd dat de taal het huis is van het Zijn: "Die Sprache ist das Haus des Seins. In ihrer Behausung wohnt der Mensch. Die Denkenden und Dichtenden sind die Wächter dieser Behausung." (1) La Poétique de l'Espace (2) van de Franse dichter-filosoof Gaston Bachelard (die ook natuurkundige was) lijkt die waarheid wel op zijn kop te zetten: niet de taal is het huis van het zijn maar het huis is de taal van het Zijn. Via het huis met zijn talloze kamers, kasten en schuiven, spreekt tot ons het Zijn als die ruimte die ons herbergt.

Subjectivistische wijsgeren lijken te geloven dat het Zijn alleen in ons bewustzijn, in onze taal woont, alsof het ons eigenste spreken was dat het Zijn mogelijk maakte; alsof de taal, het Woord waaruit alle dingen zijn geworden die geworden zijn, van menselijke makelij was. Anderen laten zien hoe het Zijn (bij Bachelard in de gedaante van de ruimte waarin wij baden) ons eigen spreken overstijgt en ons tot spreken of tot dichten inspireert. De ene wijsgeer acht de mens de ultieme zingever, bijna de schepper zelf maar de andere laat het mysterie binnen en beperkt onze rol tot die van zinontvanger. De gave komt zoals het licht dat het zien mogelijk maakt uiteraard van buiten ons; het licht heeft de ogen geschapen en niet andersom. De ruimte zit niet opgesloten binnenin onze taal maar zij is de vrouw bij wie het spreken te gast is. Het subjectivisme klinkt een beetje vals omdat niemand aan zichzelf een geschenk kan geven zonder dat dit ophoudt een geschenk te zijn. Maar ook het objectivisme vergist zich waar het geen oog blijkt te hebben voor het feit dat alleen in het bewustzijn het Zijn tot leven komt.

De perversie van de middeldoelomkering zoals verhaald in Olla Centesimi is vandaag de meest bekende ingevolge de heiligverklaring van de economie: het door de mens bedachte ruilmiddel, dat zijn waarde enkel ontleent aan afspraken welke zo verraden kunnen worden, neemt de plaats in die toekomt aan het waardevolle doel, dat aldus wordt verkracht. Maar niet minder gevaarlijk is de pervertering van de werkelijkheid via de verkrachting van de taal: de taal is het huis van het Zijn en wil men volbrengen wat de duivel beoogt en het Zijn vernietigen dan moet men in het huis van de taal inbreken.

Vooreerst wordt de spreker die van oudsher de taal voortbrengt, herleid tot louter consument van door malafide krachten voorgekauwde standaardzinnen en taal wordt tot louter informatie herleid. Die reductie verkapt in wezen een totale conditionering: mensen worden herleid tot circusbeesten, robots, werktuigen, dingen. De mensheid verwordt tot louter massa nadat alle personen veranderd werden in het geheel onpersoonlijke 'men'. En het 'men' is onbestaande, het staat voor de passiviteit, voor de afwezigheid van het handelen, het willen, het denken en het leven. Men doet dit en dat zus en zo, betekent: het wordt zus en zo gedaan, of nog anders: je moet het zus en zo doen zoals iedereen, je eigen inbreng is slechts strafbaar.

Formulieren, zoals wij allen kunnen ervaren, frustreren mateloos en zij doen dat omdat zij niet alleen pretenderen het menselijke denken te kunnen vervangen maar omdat zij ons op de koop toe voorhouden het denken te verbeteren terwijl zij het kreupel maken en uitschakelen. De persoonlijke nuance wordt door het formulier verbannen als ware die een grove vergissing, een zonde tegen de logica, een flagrante leugen of een weg te gommen kleuren buiten de lijntjes. Multiple choisevragen verbieden ons om vragen naar waarheid te beantwoorden: hij aan wie de vragen worden gesteld, dient een keuze te maken uit een beperkt aantal door de ondervrager voorgeschotelde antwoorden, wat in feite de verplichting inhoudt om het eigen antwoord in te ruilen voor het antwoord van een ander op wie men naar het eigen oordeel het beste gelijkt. De unieke persoon moet zichzelf annuleren en vertolkt voortaan een door anderen gecreëerd type waaraan elke eigenheid en vrijheid vreemd is en dus ook de menselijkheid en het leven. Poëzie zal voortaan onzin zijn, dichters zijn de nieuwe waanzinnigen en muziek onderscheidt zich niet langer van het geraas van motoren dat, alleen maar om die nieuwe 'waarheid' te bekrachtigen, ook prompt tot kunst wordt uitgeroepen. Door het formulier alsnog in te vullen, gaat de ondervraagde akkoord met de vernietiging van zijn persoon: hij maakt zichzelf ondergeschikt aan een rol die niet de zijne is maar waarvan hij niet kan ontkennen dat hij die zodoende zelf gekozen heeft. In feite wordt hij daartoe gedwongen door het ontbreken van elk alternatief. Het systeem dat de formulieren uitdeelt, is nu niets anders dan het vervalste dubbel dat zich van de werkelijkheid heeft afgesplitst, dat de werkelijkheid bezet en monopoliseert. De schaduw doet zich voor als het origineel en hij slaagt daarin omdat hij ons van het licht af houdt.

Wie van de waarheid houden, kunnen onmogelijk leven met de reductie van het leven tot een dergelijk walgelijk spel omdat de liefde voor de waarheid ons verbiedt te spelen met het leven. Wie naar de waarheid streven, laken zelfs de allergeringste leugen en zij kunnen nimmer vrede nemen met een verschijning die erg gelijkt op die van hun geliefde, met een oordeel dat bijna helemaal correct is, met een goedheid die pas functioneert mits een kleine winstmarge voor de uitvoerder of met een stelling waarvan het bewijs voor 99 percent correct is.

Edoch, de vervanging van de werkelijkheid door eender welke vervalsing, eist dat er nooit nog iets zal zijn waarop geen speling zit. Alles wordt gelijkend aan zichzelf maar zal nimmer met het eigen wezen samenvallen. Het schone heeft plaats gemaakt voor het bijna-schone, het ware voor het niet geheel onware, het goede voor datgene wat er goed uitziet, en in het Zijn zelf zit voortaan de mot omdat het vrede moet nemen met een bijna-zijn. Het bijna-echt-zijn van de foto, de landkaart die men op de aarde vastplakt, het verslag van gecorrumpeerde getuigen, het emoticon uit de grabbelton van google, de virtuele of onechte wereld. Het bijna-echt-zijn van de onechte wereld.

Centiem heeft zijn leven herleid tot een aarden pot vol munten en steeds meer mensen beijveren zich in de jongste jaren met het versluizen van hun vleselijk bestaan naar een gehuurd plekje op het internet. De zucht naar onsterfelijkheid kan alleen bevredigd worden in een wereld die niet de echte is.

(J.B., 1 juni 2022)

Verwijzingen:

(1) Martin Heidegger, Brief über den 'Humanismus', 1. Auflage, par. 1. En verder: "Ihr Wachen ist das Volbringen der Offenbarkeit des Seins, insofern Sie diese durch ihr Sagen zur Sprache bringen und in der Sprache aufbewahren."

(2) Gaston Bachelard, La Poétique de l'Espace, Paris, P.U.F. 1957.

De grote 'zuiveringen'

Aflevering 2: Zoroaster en de zuivering door vuur

De drie 'religies van het boek' zijn monotheïsmen maar zij worden voorafgegaan door de quasi vergeten godsdienst van Zarathoestra: het zoroastrisme, waarin het zuiverende vuur een grote rol speelt, trouwens net zoals, in de hindoeïstische Rig-Veda, Agni de androgyne (1) god van het (offer)vuur is maar ook de zonnegod, de god van de crematie en van de bliksem die zoals Prometheus hemel en aarde verbindt, die aldus het goddelijke levenselixer naar de mensen brengt, die tevens het licht is en daarom ook de geest, de bron der gedachten.

Agni, de Sanskriete naam van de hindoegod van het vuur, is verwant met het Latijnse ignis dat vuur betekent maar ook met Agnus dat Lam betekent omdat het Lam verwijst naar het brandoffer van het Lam Gods, het Agnus Dei, dat onschuldig geofferd wordt ter vergeving van ons aller zonden: die worden verteerd of uitgeboet door het zuiverende vuur dat het lijden van het Lam veroorzaakt.

Het lijden loutert omdat met leed een schuld zou kunnen worden afbetaald. Zo wordt het Lam aanbeden als de godheid want als redder van een zondig mensdom. In de Indo-Europese cultuur kent men de vuurvogel of de feniks die verrijst uit zijn as en in Gustav Mahlers Auferstehung weerklinkt vanuit een koor het vers: “Was du geschlagen, zu Gott wird es dir tragen!” Met leed wordt een schuld afbetaald en het is daarbij niet slechts zo dat de boeteling helemaal niet de schuldige hoeft te zijn (zoals het ook de schuldeiser om het even is als een ander zijn schuldenaar bijspringt want het is de schuldeiser om zijn eigen kas te doen - andermans kas laat hem koud). Het is bovendien zo dat de boete wordt gedaan door een volstrekt onschuldige opdat het effect zou kunnen hebben met betrekking tot de mensheid die daardoor gered wordt.

In feite zijn alle mensen eenmaal elk om beurt de zondebok bij het moment van afscheid van het leven. Natuurlijk spreken wij dan over een immens verdriet en over rouw. Maar is wat wij dan voelen niet de vloed, de plotse overvloed van liefde die ons overweldigt vanuit het hart van wie wij net nog dood hadden gewaand?

(J.B., 1 mei 2022)

De grote 'zuiveringen'

Dissidenten zijn mensen wiens opvattingen afwijken van de heersende leerstellingen. Zij zouden ernstig moeten genomen worden omdat zij in feite de bron zijn van elke vooruitgang want nieuwe opvattingen zijn per definitie opvattingen die anders zijn dan de heersende. Maar in werkelijkheid weigert men niet alleen om dissidenten ernstig te nemen, men ontzegt hen ook hun rechten, als men hen al dan niet naar het leven staat of gewoon probeert uit te roeien. In de mening dat hij zijn staat of zijn kerk zuivert van onreinheden, werkt de heerser de ondergang van zijn zaken in de hand door dissidenten af te straffen. Dit terwijl niet hun vervolgers maar de afvalligen of de ketters zelf in feite de zuiveraars zijn want het woord 'ketter' komt van het Griekse 'Καθαρος' (waar vandaan: 'kathaar'), wat betekent: 'rein'.

Omdat de Waarheid, over welke godheden zeggen dat zij ermee samenvallen, niet alleen onbeschrijflijk is maar ook onkenbaar en derhalve onvindbaar, is er niet één waarheid maar bestaan er talloze opvattingen, meningen, theorieën, theologieën, mythologieën, verklaringspogingen en uitleggingen. Hun uitvinders zijn steeds mensen, de nesten waaruit zij ontspruiten zijn vleselijke breinen die sinds oudsher zichzelf verkeerdelijk verwisselen met bronnen van goddelijke inspiratie. In 1976 schreef de Amerikaanse psycholoog Julian Jaynes (1920-1997) “The origin of consciousness in the breakdown of the bicameral mind” waarin hij stelt dat enkele duizenden jaren geleden de mens zich nog niet bewust was van het bestaan van zijn gedachten, waardoor hij ze toeschreef aan stemmen die van buiten hem afkomstig waren, bijvoorbeeld van goden. Maar verschillende volkeren aanbidden uiteraard verschillende goden, die dan ook verschillende geboden uitvaardigen vanuit verschillende wereldbeelden. Wat voor de ene waarheid is, is voor de ander ketterij en vandaar is onze geschiedenis dan ook een opeenvolging van oorlogen. Andermaal: dit terwijl tegengestelde meningen in feite de uitnemende motor voor de vooruitgang zouden kunnen zijn.

Tussen haakjes: ook met betrekking tot de politiek of de manier waarop volkeren dienen bestuurd te worden, lopen de meningen uiteen en in de dreigende Derde Wereldoorlog blijken weer twee politieke theorieën diametraal tegenover elkaar te staan. Enerzijds is er de in feite organisch gegroeide liberale politiek die gelooft in een vrije markt waarin alle verkeer uiteindelijk zichzelf regelt en anderzijds is er de amper honderd jaar geleden ontstane, nieuwe en in feite 'wetenschappelijk gegrondveste' politiek van het marxistisch communisme dat de klassen weg wil alsook het privébezit. In de eerste vorm doen mensen of dictators in feite wat ze willen en in de nieuwe vorm wordt althans in principe gepoogd om alles te plannen in functie van ieders welzijn en tegen de uitbuiting van het proletariaat. Het communisme ontstond nota bene middenin de industriële revolutie en vanuit een reactie tegen haar niets ontziend kapitalisme dat teerde op de loonslavernij: de uitbuiting door de hogere klasse van het rechteloze werkvolk (met inbegrip van kinderarbeid) in ongezonde fabrieken. Het huidige Rusland is sinds het uiteenvallen van de USSR in 1991 (onder Boris Jeltsin) evenwel niet langer communistisch en de plotse kentering naar de vrije markt deed de economie buitelen maar Vladimir Poetin wiens partij (Verenigd Rusland) de vrije markt voorstaat, nationaliseert stelselmatig de economie terwijl de Communistische Partij van de Russische Federatie alsnog de tweede grootste is. Sinds de Russen de Oekraïne binnenvielen, dreigt met de boycot van de energie-export de grootste inkomstenbron van het land op te drogen.

De huidige bestrijding van andersdenkenden, dissidenten of ketters heeft haar voorbeeld in de zogenaamde Inquisitie van de katholieke kerk waarbij kan opgemerkt worden dat de termen 'katholiek' en 'communistisch' de betekenis delen van hun zogenaamde 'universaliteit', als het ware hun alleenzaligmakend karakter of dus het feit dat zij er aanspraak op maken de ganse wereld te mogen onderwerpen. Dat doen overigens evenzeer de liberalen waarbij zij zich sterk maken dat zij plichtmatig het hoogste menselijk goed, met name de vrijheid, verdedigen. Dat deze zogenaamd tegengestelde politieke ideologieën elkaar met dezelfde middelen - geweld - bevechten, laat echter onmiskenbaar doorschemeren dat zij in wezen bijzonder verwant zijn aan elkaar. Zo verwant zijn zij, dat, zoals reeds hoger aangegeven, de inquisiteurs of de zuiveraars, zichzelf aanvallen waar zij inderdaad de ketters - afkomstig van 'katharen' - wat wil zeggen: 'zuiveraars' - bestrijden. En doen zij dat niet andermaal in de strijd van de huidige Europese oorlog: een denazificatie, uitgevoerd door (neo)nazi's (onder Poetin) op Europese (neo)nazi's (die immers Syrische en Afrikaanse oorlogsvluchtelingen opsluiten in kampen)? En hoe anders moet men degenen noemen die met hun spuiten en alles daarrond tekeer gaan zoals ooit Adolf Hitler dat deed met zijn groots opgezette programma's voor de volksgezondheid? Lebensraum, Lebensborn, Endlösung, Euthanasie, Abortus. Alleen beschikken alle partijen heden over wapens waarmee zij binnen een tijdspanne van luttele ogenblikken het over vele miljarden jaren moeizaam gegroeide en wellicht unieke leven voorgoed kunnen wegvagen. Is het niet de hoogste horror dat die allergrootste zuivering ooit zal gebeuren in gevolge een kleine, vrijwillige handbeweging van één enkele schurk?

(J.B., 28 april 2022)

Hoe de staat massamoordpartijen financiert

Een sinds jaar en dag heet hangijzer in de politiek is de quasi onmogelijk terug te schroeven inconsistentie van haar wetgeving en die wordt apert waar bijvoorbeeld zekere opvattingen en deviezen ingevolge de wettelijk gegarandeerde godsdienstvrijheid vechten met stellingen welke van kracht zijn op grond van de zogenaamde mensenrechten.

Echt acuut wordt het probleem waar tendentieuze opvattingen die hun bron vinden in religieuze systemen gefinancierd worden door een staat die de mensenrechten verdedigt welke daarmee in tegenspraak zijn. Als gekende voorbeelden daarvan worden vaker euthanasie en abortus genoemd maar de meest schrijnende mistoestand doet zich voor waar de contradicties inzake ongetwijfeld levensbelangrijke kwesties dienen uitgevochten te worden in de breinen van nog onvolwassen jonge mensen nadat zij daar op school mee opgezadeld werden, met dikwijls onomkeerbaar rampzalige gevolgen zoals psychotrauma en zelfmoord.

Het meest schrijnend is misschien wel het religieus gewortelde racisme en meer bepaald de kwestie van de discriminatie op grond van seksuele geaardheid welke, ofschoon in strijd met de door de staat wettelijk onderschreven mensenrechten, door dezelfde staat gefinancierd wordt waar ingevolge de godsdienstvrijheid carte blanche gegeven wordt aan het godsdienstonderwijs waarvan de inhoud de door de mensenrechten gegarandeerde gelijkheid tegenspreekt.

Waar de vorming van evenwichtige mensen een van de kerntaken vormt van een humaan en kindvriendelijk onderwijssysteem, is het uiteraard volstrekt not done dat leerlingen te horen moeten krijgen van hun (godsdienst)leraren van wie zij immers dienen aan te nemen dat zij het goed met hen menen, dat zij op grond van alleen maar hun natuurlijk lot meer of minder waard zouden zijn dan anderen, want dat is wat er gebeurt waar aan homo's zekere rechten worden onthouden die aan hetero's wel worden toegekend.

Onder meer het katholicisme verdedigt dergelijke rampzalige stellingen van ongelijkheid waarmee het bovendien compleet in strijd is met het christendom dat pretendeert deze religie te vertegenwoordigen omdat het christendom de kaart trekt van de zwakkeren en van de minderheden, meer bepaald in zijn strijd tegen de wet van de jungle en de machten van de wereld die - getuige de parabel van de verzoeking van Christus in de woestijn - des duivels is.

Helemaal gortig wordt het waar de genoemde minderheid niet alleen een schietschijf is van de kerk maar tevens van extreemrechts waarbij, zoals algemeen geweten, de krachtige natuurwet geldt dat gemeenschappelijke vijanden, vijanden tot de beste vrienden maken: de verachting van homo's door enerzijds zich heilig achtende clerici en anderzijds zich macho achtende wreedaards, smeedt tussen die twee partijen een band die uiteraard het licht niet mag zien omdat hij steunt op louter opportunisme en wel ten koste van opvoeding, welzijn, geluk en ontelbare mensenlevens. Het laffe stilzwijgen van de katholieke kerk ten tijde van de massamoorden in de concentratiekampen onder de nazi's is daarvan een recent historisch onuitwisbaar voorbeeld maar lang niet het enige.

Dat men kennelijk niet uit de geschiedenis wenst te leren, toont zich in de huidige tijd in de oprichting van allerlei extreemrechtse politieke organisaties die zich beroepen op dubieuze religieuze standpunten en waarvan de zogenaamde 'gladiatoren voor het christendom' (met zetel in een abdij in Trisulti nabij Rome) misschien wel de meest te vrezen parapolitieke bende is: haar internationale allures hebben mede de huidige oorlog in de Oekraïne geïnspireerd.

De deelname aan die oorlog wordt tussen haakjes gepromoot door zowel (bij ons) de katholieke bisschop Bonny (die in een mis voor de hierheen gevluchte familie van de Oekraïense frontsoldaten de niet mis te verstane boodschap verkondigde dat het geven van het eigen leven het grootste teken van naastenliefde is) als door de Russische patriarch Kyrill (die de Russen aanspoort zich in de strijd achter hun leider Poetin te scharen).

Wanneer krachtens politieke regelingen ingevolge godsdienstvrijheid aan de bisdommen de macht wordt verleend om hun eigen leerkrachten aan te stellen voor godsdienstlessen aan nota bene minderjarigen en wel middels door de staat gefinancierde toelagen voor de uitbetaling van weddes, wordt het reusachtige conflict tussen geloof en rede dat sinds oudsher bestaat en ook gestadig groeit, gevoed en verplaatst van de politieke tribunes waar het thuishoort naar de zich nog volop ontwikkelende breinen van opgroeiende kinderen die daar dan maar hun plan moeten mee trekken. Aan de lafheid die van dit verholen doch ten hemel schreiende onrecht aan de basis ligt, kan alleen maar een einde worden gesteld door een openbare aanklacht ter zake en een scherpe veroordeling van deze praktijk.

Overigens samen met de praktijken van de doop en de biecht en de hele geloofsbelijdenis waarin kinderen geheel buiten hun wil en keuzevrijheid meegesleurd worden en vast komen te zitten, meestal voor de rest van hun leven, om dan op hun beurt de verknechtende praktijken door te geven aan het eigen kroost. Wraakroepend daarbij is dat potentaten (wars van allerlei wetenschappelijke verklaringen van onder meer J. Jaynes) hun letale deviezen geloven te kunnen stoelen op duizenden jaren oude, aan door hen aanbeden godheden toegeschreven woorden (“Man en vrouw schiep Hij hen”), waarbij zij dan tegelijk de ogen sluiten voor het bevel tot moord vanwege dezelfde 'jaloerse' godheid die immers eist dat mensen als teken van trouw hun eerstgeboren zonen onthoofden om ze aan hem te offeren.

(J.B., 24 april 2022)

De crisis en de zondebokken

Honden, katten en andere huisdieren zijn er straks meer dan mensen; zij werken niet en kosten vaak handenvol geld want in voorspoedige tijden zijn ze niet alleen klant bij de dierenarts maar bijvoorbeeld ook bij de kapper en in allerhande speciaalzaken. Keert echter het tij, dan is het uit met aaien en paaien: de economische crisis verandert wat eens troeteldieren waren in een mum van tijd in voorwerpen waarop men zich afreageert. Het dierenasiel geraakt overvol en menig hondje krijgt de genadespuit; katten die willen overleven, moeten weer muizen leren te vangen. Maar de pikorde, waarbij zich het recht van de sterkste manifesteert in de vorming van een welbepaalde hiërarchie, beperkt zich allerminst tot een strijd tussen de soorten: de mens 'pikt' ook en vooral ondergeschikte soortgenoten en dit pikken doet zich vooral voor als het beruchte pesten.

Ofschoon pestgedrag dermate kan escaleren dat slachtoffers zich op den duur gaan zelfmoorden, kunnen sociale omstandigheden van die aard zijn dat pestgedrag zich niet langer beperkt tot negeren, uitsluiten en demoniseren maar alras overgaat in karaktermoord, fysieke mishandeling, moord en zelfs genocide, zoals dat bijvoorbeeld het geval was in de Tweede Wereldoorlog toen het voltallige joodse volk werd geviseerd ingevolge een in een staatsideologie tot wet verheven racisme waarbij zes miljoen onschuldige en weerloze burgers door een twintigste-eeuwse Europese geciviliseerde natie planmatig en op industriële wijze werden omgebracht alsof het ging om rattenverdelging.

Het fenomeen van de zondebok werd uitvoerig onderzocht door René Girard: geweld binnenin een groep wordt gekanaliseerd in de richting van één zondebok waarop allen zich afreageren door hem te doden, waarna als bij wonder de frustratie en het geweld verdwijnen. Paradoxaal genoeg kan dan uiteindelijk de zondebok vergoddelijkt worden zoals dat het geval is met het onschuldige Lam dat zich offert voor het heil van allen in het christendom maar door de band heeft de groep een blijvende behoefte aan steeds nieuwe zondebokken om haar frustraties en haar woede op te koelen. Omdat de meerderheid der mensen onsportief blijkt en lafhartig, zullen zwakkeren en minderheden het altijd weer moeten ontgelden.

De geriatrie was in zekere zin een bijproduct van de hoogconjunctuur, net zoals de poging tot inclusie van gehandicapten die plots andersvaliden mochten heten, het humane asielbeleid, het homohuwelijk, de aandacht voor transgenders en de patiëntenrechten. Maar van zodra het schip van de economie in woeliger vaarwater terecht kwam, maakten de geriaters plaats voor de euthanasiepropagandisten. Er werd duchtig gesnoeid in de toelagen voor hulpbehoevenden en een extreme verrechtsing remde alle multiculturele tendensen af.

De godsdienstvrijheid kwam op de helling te staan en ter gelegenheid van de pandemie werd ook de vrijheid van mening gefnuikt. Inclusie verdween naar de achtergrond en Europa bouwde in Turkije concentratiekampen voor zijn uitgesloten vluchtelingen. Er bleek een kinderrechtencommissaris nodig en over de zelfmoordcijfers mocht ineens niet langer worden gecommuniceerd. De pandemie ontmaskerde de zorginstellingen voor bejaarden als een bizar soort van gevangenissen vol onschuldigen met levenslang. Over de verstoten, depressieve, ondervoede en vaak ook onverzorgde mensen die niet langer maatschappelijk rendabel waren en die bezweken aan corona, oordeelden door de staat betaalde 'filosofen' op de buis dat men het niet langer kon hebben over een verlies van mensen maar slechts over (luttele) verloren levensjaren.

Eén op de vier schoolkinderen blijken 's morgens niet ontbeten te hebben. Niet zelden wordt hun studie gehypothekeerd omdat zij zorg dragen voor een ziek gezinslid - vaak een ouder. Dikwijls zijn kinderen zelf ook ziek ofwel geraken zij achterop doordat studeren door socio-economische omstandigheden niet meer lukt. Bovendien worden zwakkere gezinnen slachtoffer van een verziekt consumentisme dat hen onder sociale druk zet om geldverslindende tendensen te volgen. Zij geraken steeds vaker in de greep van vreemden die hun leven bepalen en door wie zij uitgebuit worden zonder dat zij zich daarvan wel bewust zijn. Die wantoestanden kunnen alleen maar toenemen in ernst en in omvang wanneer de crisis acuter wordt.

Zondebokken zijn in de regel de zwaksten en de minderheden: bejaarden, zieken, gehandicapten, kinderen, anderstaligen, vluchtelingen, vreemden, geesteszieken, zwervers en armlastigen, homo's en transgenders, lui welke bankroet geraakt zijn, allerlei soorten van verslaafden, slachtoffers van ziekten, misdaden of onrechtvaardige systemen maar ook erudieten die immers de jaloezie wekken van de massa, waaronder topsportlui en bekende figuren uit de politiek, de wetenschappen en de kunsten: zij allen worden geviseerd van zodra crisissen opduiken en de schuldvraag om een antwoord schreeuwt omdat de massa in haar primitieve denken meent dat onheil zal verdwijnen als er maar boete wordt gedaan, ook al hebben de tot boetelingen veroordeelden helemaal niets te maken met de oorzaken van de rampspoed.

En dat is het vreemde van de irrationaliteit: hoe onmogelijker de uitleggingen, des te effectiever blijken zij, des te groter hun succes, des te meer aanhangers en gelovigen rekruteren zij. Waar verlichte geesten geloven dat de rede uiteindelijk het laatste woord moet krijgen, blijft de blinde massa zweren bij een lang achterhaalde religie, bij mirakels, bezweringen en tovenarij. De clerus die na de vele schandalen in de kerk nog steeds in zak en as rondloopt, ziet warempel licht aan het einde van de tunnel waar een wrede oorlog wenkt want de ervaring heeft geleerd dat dan de kerken onder het fantasmagorische gedrocht van angst en schuldgevoelens opnieuw vollopen: de mensen verliezen hun zinnen, het volk verandert weer in de anonieme massa uit de visioenen van Werner Herzogs Kaspar Hauser en beroofd van kop en staart, smeekt de karavaan om een leider die hem als een instrument bespeelt, met de muziek - niet van canons maar van kanonnen.

(J.B., 22 april 2022)

Verrijzenis

Angst is wat de massa bevangt en wat van haar een oorlogsinstrument maakt in handen van de vele duivels die deze planeet regeren. Angst zorgt er bijna feilloos voor dat men gaat aanschurken bij degenen van wie men het meest te vrezen heeft. De paradox bestaat erin dat fascisten zich meestal voordoen als weldoeners en ter gelegenheid van de verkiezingen gaan zij handjes schudden bij de oudjes in de zorginstellingen om zich te verzekeren van de quota welke een levensstandaard moeten garanderen die ons daarvan moet overtuigen dat zij geen dieven zijn maar vorsten.

Zij doen zich warempel voor als sinterklazen, kerstmannen of santaklossen, in de parochies gaan zij zelfs heilige hosties uitdelen aan de armen maar wat zij doen is naar de woorden van onze beste sociologen: intimideren.

Zij zetten de gevangenen in de ouderlingentehuizen onder druk omdat zij in hen slechts kiezers zien die zij voor zich moeten zien te winnen en zij geloven dat bedreigingen vermomd als vriendschappelijkheden hun werk veel beter doen dan de effectieve hulp en de zorgen die de armlastigen in de feitelijk gesloten instellingen verdienen en waarvoor ze ook een leven lang hebben gewerkt en betaald.

Niet alleen de ouderen missen de verdediging om zich van deze dreigingen te vrijwaren, ook de jongeren die immers nog lang geen inspraak hebben, delen in de klappen en zo vindt men in zich immer uitbreidende klinieken steeds meer kinderen met kankers die abrupt een streep trekken door de levensverwachting waarop jonge mensen van nature mochten hopen: het leed dat zij nog te verduren krijgen vooraleer een genadeloze dood verhindert dat zij ooit nog zullen kunnen getuigen over wat hen precies overkwam, moet dienen om de bankrekeningen te spijzen van wie geloven dat zij weg kunnen komen met de verholen genocide welke de enig juiste benaming is voor het ongestoord produceren en verspreiden van allerlei vergiften met als bijwerking lafhartige zelfverrijking.

De plantages waarop kleurlingen, illegaal tewerkgesteld middenin een dichte damp van letale insecticiden met op de achtergrond de riante villa's van de grootgrondbezitters, doen denken aan de Amerikaanse burgeroorlog van honderdzestig jaar geleden welker hevige strijd meer dan een kwart miljoen doden waard bleek en evenveel gewonden: het was de strijd van racistische slavendrijvers in het Zuiden van de VS om door te kunnen gaan met de uitbuiting van negers waarvan sinds Columbus gedurende enkele eeuwen twaalf miljoen stuks met zeilschepen uit het Afrikaanse continent werden weggeroofd voor het slavenwerk tot de dood op de thee- en katoenplantages van de fortuinmakers in de Far West.

Kinderen zijn nog onmondig zoals oudjes niet meer mondig zijn en helaas blijken zij niet te kunnen rekenen op enige verdediging van wie wél mondig zijn maar die kennelijk geen tijd hebben om zich bezig te houden met de rechten van de zwakkeren omdat zij zich wensen te beijveren om zelf te kunnen blijven behoren bij de bende van de alsnog sterkeren die zij overigens terecht vrezen daar ook zij niet eeuwig jong blijven en sterk en rijk en wel in staat om zich te vrijwaren van het onrecht dat een vrucht is van een lafheid waaraan ook zijzelf participeren.

Angst is wat de massa bevangt en omturnt tot een instrument in handen van de vele duivels die deze planeet vergiftigen. Zo worden ook de angstigen uiteindelijk een soort van vergiften in de handen van de moordenaars wiens voorrechten zij verdedigen en dat doen zij met een ijver die doet denken aan de naarstigheid waarmee de onderdrukte burgers in Noord-Korea en in minder veraf gelegen dictaturen zich haasten om hun verdrukkers te bejubelen.

Edoch, het is allemaal toneel, precies zoals de dankbetuigingen van de oudjes in de zorginstellingen aan het adres van de politici die hun handjes komen schudden op de vooravond van de verkiezingen. Zij lachen groen: niet dank maar angst schuilt in de harten der verdrukten. Het is alleen wachten op het juiste moment en dan gebeurt wat ook gebeurde met de tsaren, met Ceaușescu en met de ontelbare al te vriendelijke angstzaaiers, ver van hier maar ook heel dichtbij, die massa's mensen in de tang houden, uitbuiten en tenslotte uitmoorden met allerlei vergiften.

Niet vooraleer de angst wijkt, zal het volk verrijzen.

(J.B., Pasen 2022)

De afdaling ter helle

Op paaszaterdag, Stille Zaterdag, wandelt Christus, die dood is want nog moet verrijzen, door het voorgeborchte van de hel. Intussen kan Hij ook niet in de heilige hosties zijn en luiden in de ontelbare kerktorens over de hele wereld ook geen klokken. De goddelijke 'afdaling ter helle' is onderdeel van de geloofsbelijdenis van de katholieke kerk.

Dat er gesproken wordt over een afdaling, heeft te maken met het feit dat hellevaarders wezens zijn waar men op neerkijkt en in de middeleeuwse christelijke mythologie bevindt zich de hel ook beneden in het middelpunt van onze planeet, waar Alighieri Dante de duivel situeert als “de worm die knaagt aan 't hart der aarde”.

Het paradijs daarentegen bevindt zich in de lucht want naar de hemelvaarders kijkt men op. Aldus verschilt het hiernamaals in feite maar heel weinig van het hiernumaals: hier kijkt men op naar zijn 'meerderen', de hoger geplaatsten of de hoogwaardigheidsbekleders, wiens huis men niet kan betreden zonder eerst een hele reeks trappen te moeten doen en men kijkt neer op hun gevangenen, beneden in de kerkers, de vergeetputten waaruit geween opstijgt en geknars van tanden dat niet moet onderdoen voor dat uit de hel.

In de hemel zit men er fijn gekostumeerd bij in gewaden van zij, weldoorvoed, kalm en stralend mooi, badend in licht en luxe, zoals alhier in de zachte tronen binnenin hun warme kastelen, de rijkelui zetelen, de zogenaamde 'stars', 'vedetten', 'royals' en nog andersoortige kampioenen. In de hel loopt men naakt en rusteloos rond, mager, met verwarde haardos, schichtig om zich heen kijkend zoals het wild waarop gejaagd wordt door een fijn uitgedoste en tot de tanden toe bewapende elite welke op de prooien neerkijkt van op met goudbrokaat gedrapeerde steigerende witte paarden.

Maar zelfs een blinde kan het zien: dat katholieke wereldbeeld heeft met het christendom zoveel te maken als de Grootinquisiteur van Sevilla te maken heeft met Emmanuel - God onder ons. Zo arm als Christus is op aarde, zo rijk is Hij in de hemel en hetzelfde geldt voor wie Hem volgen: “de laatsten zullen de eersten zijn.” Alle op aarde verzamelde schatten zullen door mot en roest ontoonbaar worden.

De afdaling ter helle welke zou geschied zijn om de ongedoopten uit het voorgeborchte te bevrijden, is andermaal een sprookje dat de Waarheid moet verhullen zoals het ook die God verhult die met de Waarheid samenvalt. Herdenken wij de eigenlijke afdaling ter helle immers niet bij de geboorte van de Heer in dit mettendag steeds diepere tranendal?

(J.B., Stille Zaterdag, 2022)

W.O.III

Een telefonisch gesprek met Omsk Van Togenbirger

Er zit wat ruis op de lijn en nu en dan valt de klank weg maar uit het telefonisch gesprek dat we zeer onlangs nog hadden met Omsk Van Togenbirger kan zonder een zweem van twijfel worden besloten dat wij ons naar zijn zeggen geen illusies meer hoeven te maken over onze toekomst: als de coronajaren de mensheid ondergedompeld hebben in de dichte nevel van een dreigend totalitarisme, dan was dit slechts de rode loper voor de pikzwarte nacht die zijn intrede doet met een hemel gevuld met de vuurgloed van de avond gevolgd door het volledig ondergaan van de zon die altijd al het zinnebeeld was van de hoop.

OVT: Ja, neem er maar een screenshot van, zegt hij: het is waarschijnlijk mijn allerlaatste gebeiteld stukje, het is gehouwen uit een berk die hier zeer onlangs ter ziele ging: de olmen zijn zo goed als allemaal weg, de essen volgen, nu zijn de berken aan de beurt, ze zeggen dat het zwammen zijn en zijn dat niet de gieren van de plantenwereld? Ja, niet alleen de mensen en de dieren delen in de klappen nu de wereld niet alleen meer figuurlijk aan het vergaan is...

- En wat mag jouw kunstwerkje dan voorstellen, als ik dat mag vragen? Het lijkt wel een Amerikaanse voetbal...

OVT: Het stelt de honger voor, mijn beste...

– De honger!?

OVT: Heb je ooit honger moeten hebben in je leven? Ik was een kind toen er honger was maar moeder behoedde ons ervoor, zij spaarde zich het eten uit de mond voor haar kinderen en zelf woog ze nog amper dertig kilogram, ze leek wel uit een werkkamp te zijn weggevlucht...

– En wat heeft honger dan te maken met Amerikaans voetbal?

OVT: Dat ding beeldt geen voetbal uit, mijn beste, maar honger, zoals ik dus al zei. Kennelijk heb jij dus nooit honger gekend en er ook nooit horen over praten door mensen die eronder geleden hebben...

– Ik moet zeggen dat ik het niet snap.

OVT: Dat verwondert mij niet, mijn beste, en het is je vergeven. Er moet je dus uitgelegd worden wat dit werkje in feite duidelijk moest maken, het mist kennelijk zijn doel, ik heb derhalve nog fel onderschat wat men erover zegt.

- En dat is?

OVT: Dat men niet kan weten wat honger is als men er niet onder geleden heeft. Maar kijk eerst toch nog maar eens goed, misschien zie je alsnog wat het is...

- Wel... een houten... een klomp... een homp... is het misschien een brood?

OVT: Zie je wel dat je het weet!

- Tja... Honger, brood...

OVT: Wie honger hebben denken aan brood, nietwaar?

- Wellicht...

OVT: Mensen met honger stellen zich een brood voor, ze zien het in hun gedachten, klaar en duidelijk, clair et distincte, zo zou de grote Franse filosoof René Descartes zeggen. Maar ze kunnen er helaas niet van eten want het is slechts een gedachte, zie je?

– Ja, nu zie ik het...

OVT: Dit is niet slechts een gedachte, zie je: het is iets echt en het ziet er ook uit zoals een brood en als je honger had, zou je er zo naar grijpen. Helaas, het is van hout...

- Je denkt dus echt dat er honger komt?

OVT: De honger moet er niet meer komen, hij is er al: dagelijks sterven nog dertigduizend kinderen ingevolge honger. Maar je bedoelt natuurlijk of er hier en nu honger komt en ofschoon ik geen glazen bol heb, vrees ik dat wij om het heel zacht uit te drukken morgen niet langer brood in de vuilnisbakken zullen vinden.

- Geen brood meer in de vuilniszakken?

OVT: Inderdaad, en is dat eigenlijk geen mooi vooruitzicht?

- Geen verspilling meer... geen overvloed meer dus?

OVT: Niet alleen dat. Mijn inziens moet men echt gaan denken aan hongersnood. En dat wil zeggen dat mensen massaal ondervoed raken zodat zij ziek worden en echt in levensgevaar komen. Het gaat om een fundamentele behoefte die niet langer bevredigd zal worden, een fundamentele nood die niet langer gelenigd zal worden. Lees je soms strips?

- Soms, ja...

OVT: Dan weet je wat een gedachtenballonnentje is? Stel je dus voor, een tekening met daarop acht miljard mensen, allemaal met hetzelfde gedachtenballonnetje: een wolkje met daarin een simpel brood. Geef ons heden ons dagelijks brood. De tekenaar zou misschien één reusachtige wolk tekenen boven die ontelbare hoofden met daarin één reusachtig brood. Maar getekende mensen met een getekend brood kunnen je nog altijd niet wijs maken wat honger is, ofschoon de tekenaar onderscheid maakt tussen tekeningen die échte mensen moeten voorstellen en een brood getekend in een wolk, dat de gedachte van een brood moet voorstellen. Zeg ik het zo correct?

- Denk ik wel, ja...

OVT: Om dat nog dichterbij te brengen, kun je dus maar beter een houten brood maken, zo creëer je de gedachte van de 'helaasheid', zo zou Dimitri Verhulst het zeker noemen, want het is er wel maar je kunt er niet in bijten. En het is mij nu ook duidelijk dat dit kunstwerk, als je het zo mocht noemen, pas tot zijn recht kan komen eenmaal de honger effectief heeft toegeslagen; je ziet het brood, je wilt er van bijten maar je doet dat niet omdat je weet: daar bijt ik mijn tanden op stuk. En is dat geen mooie uitdrukking?

- Je tanden stuk bijten op iets?

OVT: Inderdaad. Er is iets wat je niet wil, je verzet je daartegen uit alle macht maar dat wil niet alleen niet baten, het schaadt ook nog, het zorgt er immers op de koop toe voor dat je jezelf berooft van je eigenste middelen om ooit nog verzet te kunnen bieden.

- En is dat zo?

OVT: Reken maar. Dat mensen getekend zijn door het leed, wil zeggen dat zij kennis hebben gekregen van het bestaan van een absolute onmacht ingevolge de confrontatie met een niets ontziende macht. Die macht verbrijzelt de illusie van de wil omdat zij zich niets gelegen laat zijn aan zaken zoals recht en onrecht, terwijl het de rechtvaardigheidsgedachte is, ons geloof in het recht, welke onze wil voedt, of tenminste de illusie daarvan. En dat het gaat om illusie, daarvan overtuigt ons het leed van de honger, en uiteindelijk de dood die hij ten tonele voert. Niemand heeft daar verhaal tegen. Het gaat om een dimensie van het kwaad die men zo lang mogelijk tracht te verbergen maar waaraan uiteindelijk niemand ontkomt. Helaas. Het einde van de verspilling treedt pas op waar wij zelf worden verspild.

- Hemeltje...

OVT: Zeg dat wel. Maar het is nu nog niet zo ver voor u en voor mij, mijn beste: voor ons hier is het voorlopig alleen nog maar een dreiging. Een dreiging die heel dichtbij komt weliswaar maar, andermaal: het is nog altijd slechts een dreiging. De zon gaat onder, dat is waar; maar je weet toch ook wel dat primitieve volkeren niet zeker waren van een volgende zonsopgang tot de dag dat zij begrepen hoe de hemellichamen om elkander draaien.

- Je neemt dan toch niet alle hoop weg?

OVT: De hoop van Pasen zit in het wonder van het ei.

- Nu je het zegt: dat kunstwerkje lijkt wel een ei...

In koor: Een houten ei...

(J.B., Goede Vrijdag 2022)

In aantocht: het tijdperk van de grote plunderingen?

Wie vanochtend naar de lucht gekeken heeft, zal gezien hebben dat hij volledig beschreven was met aan elkaar evenwijdige dampstrepen van vliegtuigen, van West naar Oost, men kon er tientallen tellen: de oorlog is nog niet voorbij, hij breidt zienderogen uit.

Er wordt gezegd dat de Russische soldaten in de Oekraïne duchtig aan het plunderen zijn gegaan: eerst gingen zij tekeer in de warenhuizen omdat zij niet tijdig voorzien werden van proviand maar later verzamelden zij ook de bezittingen van de op de vlucht geslagen burgers om die dan naar hun vaak armlastige families in Rusland over te maken. Althans, zo wordt ons hier verteld.

Agenten in de weer voor hulpdiensten na ernstige verkeersongevallen getuigen dat het geen zeldzaamheid is wanneer toevallige passanten op de weg halt houden om de betrokken verkeersslachtoffers te bestelen in plaats van hen te helpen. In de nazitijd werden in het kader van Hitlers plannen voor meer 'Lebensraum' voor de ariërs, de lege huizen en de bezittingen van miljoenen gedeporteerde joden door de Duitsers prompt en voor een habbekrats verkocht; de Zwitserse banken waar naast de joodse kapitalen ook hun deels van omgesmolten tanden afkomstig goud geparkeerd stond, zwegen in alle talen. La Suisse lave plus blanc van sociologieprofessor Jean Ziegler laat overigens geen zweem van twijfel bestaan over de hypocrisie van het (Zwitserse) bankwezen: een advertentie van dit werk uit 1990 begint met de zin: “300 à 500 milliards de dollars, tel est le montant estimé des profits réalisés chaque année sur le marché mondial de la drogue. Principal receleur de l'argent de la mort: le système bancaire suisse, qui n'a pas son pareil pour accueillir et recycler les capitaux internationaux à l'abri des regards indiscrets." (1) En wanneer staten er alles aan doen om het minimuminkomen van hun burgers te waarborgen, geschiedt zulks niet uit menslievendheid doch om de sociale vrede te kunnen blijven handhaven welke onontbeerlijk is voor het behouden van de regeringsmacht. En dit zijn geen verhaaltjes.

De vrees voor plunderingen is derhalve alles behalve ongegrond en de massapychologie heeft er een flinke kluif aan: eenmaal het plunderen begonnen, breidt het zich uit zoals een vuur en grijpt het alles vernietigend om zich heen, waarbij niet alleen het privaatbezit eraan gaat maar ook en vooral het fatsoen, de moraal, de normen en de wetten totdat alleen nog de wet van de jungle rest.

Plunderingen gedijen bij de gratie van politieke en sociale instabiliteit welke nu in Europa voet aan wal zet ingevolge een polarisering die volgens de evenwel omstreden historicus Ernst Nolte (1923-2016) hier altijd al van de partij is geweest: Europa blijkt immer verdeeld in een fascistisch en een marxistisch segment, extreemrechts vecht met extreemlinks, het liberalisme wedijvert met het socialisme, het nationalisme met het internationalisme. Twee tegengestelde ideologieën die echter met eenzelfde drastisch geweld tegen elkaar tekeer gaan. (2) Hoe dan ook blijkt zich de wereld verdeeld te hebben in twee kampen die in zekere zin tot de genoemde polen terug te voeren zijn en die zich ter gelegenheid van de Russische inval in de Oekraïne in het Europa van vandaag opnieuw duidelijker lijken af te tekenen. Alleen het ingrediënt honger ontbreekt nog om de chaos in te zetten.

De genoemde tweedeling is uiteraard al te simplistisch en daarom vrijwel onwerkbaar: tussen de uitersten van zwart en wit spreidt zich een brede zone uit met alle denkbare grijstinten. Dat de op til zijnde polarisering wel enigszins inpasbaar lijkt in de genoemde ideologische tweedeling, vormt daarom ook een niet gering gevaar. Er dreigt een wij-zij-tegenstelling te ontstaan en dat betekent allerminst vrede. Het aan bod brengen van alle mogelijke grijstinten is een zaak van levensbelang geworden.

Zoals dat ook het geval was onder meer bij de gebeurtenissen ten tijde van het Derde Rijk (overigens ook in het katholieke Vlaanderen) alsook daarna, maar bijvoorbeeld evenzeer in het Italië van Benito Mussolini en in Spanje onder de dictatuur van Franco, blijken fascistische dictators ook vandaag onverdroten hun meestal achterbakse samenwerking voort te zetten met kerken die daar dan ook duchtig garen kunnen bij spinnen. Vandaag roepen leiders uit de orthodoxe kerk de gelovigen op om zich te scharen achter de Russische leider Poetin (3) en sinds geruime tijd worden gelijkaardige samenzweringen (maar dan met de katholieke kerkvorsten) bekokstoofd in Hongarije en in Polen. De zondebokken zijn (hoe kan het ook anders) kennelijk weer dezelfde als ten tijde van de Tweede Wereldoorlog en de door de clerus opgestookte volkshaat heeft aldus andermaal een religieus gezicht: de oorlog als hoogste uiting van naastenliefde moet gevoerd worden tegen de ketters, zijnde de vrouwen die uit werken gaan en pleiten voor abortus, de homo's, de vreemdelingen en alle onproductieven, te beginnen bij de bejaarden wiens aantal overigens reeds fel werd teruggedrongen tijdens de recente genocidepoging welke doorging onder het mom van een reddingsactie: het pandemie-fascisme...

(J.B., 11 april 2022)

Verwijzingen:

(1) Jean Ziegler, La Suisse lave plus blanc, Editions Seuil, Paris 1990.

(2) Ernst Nolte in: “Rückblick und Rechenschaft nach vier Jahrzehnten. Vom “Faschismus in seiner Epoche” bis zur “Historischen Existenz”": "“Faschismus ist Antimarxismus, der den Gegner durch die Ausbildung einer radikal entgegengesetzten und doch benachbarten Ideologie und die Anwendung von nahezu identischen und doch charakteristisch umgeprägten Methoden zu vernichten trachtet, stets aber im undurchbrechbaren Rahmen nationaler Selbstbehauptung und Autonomie” (Zie: https://web.archive.org/web/20100506140957/http://www.ernst-nolte.de/Ruckblick_und_Rechenschaft/Ruckblick_und_Rechenschaft1/ruckblick_und_rechenschaft1.html ).

(3) https://www.hln.be/buitenland/hoofd-van-russisch-orthodoxe-kerk-roept-russen-op-om-zich-te-verenigen-rond-leiderschap~ab4c80e7/