'De late datering van de exodus is een uitdrukking die door
theologen gehanteerd wordt ter datering van de exodus in de dertiende eeuw v.
Chr., dit in tegenstelling met de Bijbel die de exodus in de vijftiende eeuw
voor Christus plaatst, de zogenaamde vroege datering. Hierna het relevante Bijbelgedeelte
uit het Boek 1 Koningen:
1
Koningen 6:1 Het geschiedde nu in het
vierhonderd en tachtigste jaar, na den uitgang der kinderen Israëls uit Egypte,
in het vierde jaar van het koninkrijk van Salomo
over Israël, in de maand Ziv (deze is de tweede maand), dat hij het huis des
HEEREN bouwde. (Statenvertaling)
Dat
sommige godgeleerden dit Bijbelgedeelte in twijfel trekken heeft te maken met de
mate van gezag dat zij aan de wetenschap Egyptologie willen toekennen. Aan het
begin van de twintigste eeuw in 1904 maakte de Egyptoloog Eduard Meyer (1855/1930) zijn werk kalender en Sothis-periode
bekend waarbij hij de dertig Egyptische dynastieën van Manetho via het gebruik
van een veronderstelde astronomische kalender in het oude Egypte, op de
tijdsbalk onderbracht. Met de historische Boeken van de Bijbel werd hierbij
geen rekening gehouden. Zoals Eduard Meyer de farao s op de tijdsbalk
rangschikte vind men het oude Israël daar niet in terug. Elk spoor naar het handelen van God in de geschiedenis van Zijn volk
Israël werd uitgewist. Daarenboven worden wat de archeologie betreft alle
aardlagen in Egypte en Klein-Azië sindsdien aan de hand van de nieuwe chronologie
gedateerd. De gewelddadige exodus van de Israëlieten uit Egypte zoals in het
Bijbelboek Exodus beschreven is als een gevolg van Eduard Meyer s constructie
volledig verdwenen en blijkt nu fantasie te zijn? De Bijbel is sindsdien voor
velen een louter godsdienstig boek zonder historische waarde. En de strijd gaat
verder. Een volgende generatie van Egyptologen zet sindsdien de aanval op de
Bijbel verder. Zo concludeerde bijvoorbeeld de bekende Egyptoloog Donald B. Redford (1934-) in zijn boek
A Study of the Biblical Story of Joseph dat alle historische aanwijzingen
betreffende Jozef en de intocht met inbegrip van iedere verwijzing naar Egypte
en Egyptische persoonsnamen, plaatsnamen en titels, louter bedenksels van de
Bijbelschrijver zijn die de Exodus uit Egypte wilde rechtvaardigen door Jozef
en de Israëlieten over te brengen naar Egypte. Redford beschouwt de Bijbel als
een verzameling van verhalen en legenden zonder historische waarde en in wezen
gelijk aan de vele mythologieën. Hij gaat er van uit dat de Hyksos-periode in
Egypte de oorzaak van het ontstaan van mythes in Kanaän werd wat leidde tot het
verhaal rond Mozes. De auteur van het Bijbelboek Exodus had volgens Redford
geen kennis van het oude Egypte van voor de zevende eeuw v. Chr. Wanneer
Redford in zijn boek Egypt, Canaan, and Israel in Ancient Times over het
historische Israël schrijft doet hij dat aan de hand van de enkele schaarse
bewaard gebleven berichten uit het oude Egypte. Een voorbeeld is de Merneptah-stele waarop naar het volk
Israël verwezen wordt. Er bestond volgens Redford pas een Israëlitische
entiteit in Kanaän aan het einde van de dertiende eeuw v. Chr. Meer wil hij
echter niet invullen. De oorsprongsgeschiedenis van Israël zoals gebracht in de
Bijbelboeken Genesis en Exodus wijst hij af. Op dit blog gaf ik al eerder
aandacht aan Donald Redford. Zie het artikel van 08.09.2017: Was het Tetragrammaton in het oude Egypte in
hiërogliefenschrift bekend? Zie link:
http://www.bloggen.be/robertdetelder/archief.php?startdatum=1504476000&stopdatum=1505080800
Nu is
het een feit dat de egyptologie geen exacte wetenschap is en niets belet een
theoloog om via zelfstudie op dit terrein te gaan ter weerlegging van de boude
uitspraken door de egyptologie over de historiciteit van de Bijbel. In de
praktijk echter kwam de discussie tussen een vroege en late datering van de exodus
op gang en liet men de rangschikking van de farao s op de tijdsbalk op basis
van een vermeende Sothis-kalender door de egyptologie, met rust.
©
Christoph Marx (1931/2016), een
schematisch overzicht van de rampzalige tijdsconstructie van de orthodoxe
Egyptologie op basis van veronderstelde Sothis-perioden. Tot zes eeuwen zit de
plaatsing van de achttiende dynastie op de tijdsbalk fout.
Het is
het revisionisme van de geschiedenis van de oudheid dat sinds de tweede helft
van de twintigste eeuw uitkomst biedt. Het is namelijk onmogelijk om de
Bijbels-historische gegevens met die van de conventionele egyptologie te verzoenen
of aan te passen. Alleen de frontale aanval heeft zin. De Sothis-kalender van
Eduard Meyer klopt niet. Punt andere lijn. Het is naar mijn mening tijdverlies
om bijvoorbeeld te trachten bepaalde farao s van de achttiende dynastie met de
farao van de exodus te identificeren. Hatsjepsoet, Thothmosis III en Amonhotep
II zijn namen van farao s die telkens opnieuw naar voor gebracht worden.
Hatsjepsoet zou hier als de dochter van farao herkend worden? Elke uitleg echter
doet de Bijbel (moedwillig) geweld aan.
De
Bijbel noemt weliswaar de naam van de dochter van farao niet. De Joodse
overleveringen hebben echter de Griekse naam bewaard. Flavius Josephus geeft de
naam Thermuthis op (Flavius
Josephus, Joodse Oudheden, Boek II,ix.5-7 (vertaling van het Grieks naar het
Engels door William Whiston, 1667/1752).
Het
zijn echter de Bijbels-chronologische gegevens die het middel zijn ter bepaling
of Hatsjepsoet of het Griekse Amessis
van Manetho s achttiende dynastie, met de Bijbelse dochter van farao
geïdentificeerd kan worden! De Bijbel leert dat Mozes drie maanden oud, te
vondeling gelegd werd en door de dochter
van farao gevonden en geadopteerd. De
farao van de verdrukking heeft volgens de Bijbel een uitzonderlijk lange regeerperiode van minstens zeventig plus jaren.
De jonge Mozes die aan het hof van farao opgroeit en onderwezen wordt verblijft
daar namelijk voor een periode van
veertig jaar. Daarna moet hij voor de wraak van farao voor zijn leven naar
Midian vluchten. Te Midian verblijft hij ook voor een periode van veertig jaar, wanneer het nieuws komt dat de farao
van de verdrukking gestorven is. In mijn werk TIJD en TIJDEN, blz. 107-111 diep
ik een en ander uit en toon aan dat de farao van de verdrukking vier jaar voor
de exodus het leven liet en door een ander huis of dynastie opgevolgd werd. De
volledige regeerperiode van de farao van
de verdrukking is hiermee vastgelegd op minimum 76 jaar.
Dit
gegeven past niet in het raamwerk van de achttiende dynastie. De vader van
Hatsjepsoet was Thothmosis I, die
volgens de theorie de farao van de
verdrukking (?) moet zijn. Deze farao heeft echter een regeerperiode van
slechts vier of negen jaar, tot maximum vijftien jaar, naar gelang de bronnen
die gehanteerd worden. De gegevens die Manetho verstrekt zijn via de
kroniekschrijvers Africanus (ca.220 AD), Eusebius (ca.320 AD) en Flavius
Josephus (ca.80 AD) bewaard gebleven hoewel er onderling verschillen zijn. De
naam Thothmosis I is een Griekse naam, ons overgeleverd via Manetho en zijn
kopieerders. Zijn Egyptische naam in hiëroglyfen was: Akheperkara Djoetmose. Hij
was een militair die als een gevolg van zijn huwelijk met prinses Ahmose, de dochter van Ahmose I en koningin Nefertari, in
de Koninklijke familie opgenomen werd. Met de naam Thothmosis werd eer gebracht
aan de god Thoth die vereerd werd i.v.m. de uitdrijving van de Hyksos. Zijn
gemalin Ahmose baarde hem twee zonen; Wadjmose en Amenmose die echter beide
voor hun vader stierven. De troonopvolger werd uiteindelijk Thothmosis II die verwekt
werd bij een bijvrouw genaamd Mutnofret, de zuster van Ahmose, de gemalin van
Thothmosis I. Uit de relatie Ahmose en Thothmosis I werd ook een dochter Hatsjepsoet geboren die later mee zou
regeren. Thothmosis I maakte van
Nubië een Egyptische provincie en voerde veldtochten tot aan de Eufraat.
Hatsjepsoet, of de Griekse
naam Amessis bij Josephus, regeerde eenentwintig
jaar en negen maanden. In het bewaard gebleven manuscript van Africanus staat
zij genoteerd als Amensis met een
regeerperiode van tweeëntwintig jaar. De kopieerder Eusebius van Manetho,
vermeld haar niet. Hatsjepsoet regeerde aanvankelijk als co-regent met Thothmosis
II en na diens dood als voogd van de jonge Thothmosis III. In het tweede regeringsjaar van van de jonge Thothmosis
III echter, trok Hatsjepsoet alle regeringsbevoegdheden naar zich toe en
regeerde als vrouwelijke farao over Egypte. Flavius
Josephus die in de Griekse taal zijn verhaal doorgaf noemt haar bij de Griekse
naam Amessis en dit in afwijking van
zijn eerdere vermelding van Thermuthis
als Griekse naam voor de dochter van farao. Amessis en Thermuthis waren voor Flavius Josephus twee te
onderscheiden personen!
Ik meen
dat ik de poging tot identificatie van de
Bijbelse dochter van farao met Hatsjepsoet weerlegd heb. En dit vooral op
basis van de vergelijking van de regeerperiode van de farao van de verdrukking
in de Bijbel van minimum 76 jaar met
de te korte regeerperiode van farao Thothmosis I van de achttiende dynastie van
maximum 15 jaar.
Het
invoegen van Hatsjepsoet als puzzelstukje in het Bijbelse plaatje past eenvoudigweg
niet! Daarenboven zwijgt de Bijbel over de dochter van farao als koningin
over Egypte na de dood van haar vader, de farao van de verdrukking.
De
uittocht uit Egypte ging volgens de Bijbel gepaard met oordelen die door de
HEERE God aan Egypte voltrokken werden.
Genesis 15:13
Toen zeide Hij tot Abram: Weet voorzeker, dat uw zaad vreemd zal zijn in een
land, dat het hunne niet is, en zij zullen hen dienen, en zij zullen hen
verdrukken vierhonderd jaren. 14 Doch Ik
zal het volk ook rechten, hetwelk zij zullen dienen; en daarna zullen zij
uittrekken met grote have.
Exodus 7:4 Farao nu zal naar
ulieden niet horen, en Ik zal Mijn hand aan Egypte leggen, en voeren Mijn
heiren, Mijn volk, de kinderen Israëls, uit Egypteland, door grote gerichten. 5 Dan zullen de Egyptenaars weten, dat Ik de
HEERE ben, wanneer Ik Mijn hand over
Egypte uitstrekke, en de kinderen Israëls uit het midden van hen uitleide.
Exodus 12:12 Want Ik zal in dezen
nacht door Egypteland gaan, en alle eerstgeborenen in Egypteland slaan, van de
mensen af tot de beesten toe; en Ik zal
gerichten oefenen aan al de goden der Egyptenaren, Ik, de HEERE!
Wanneer
we deze drie Bijbelcitaten letterlijk willen nemen dan blijkt dat het land
Egypte dat de Israëlieten achterlieten volledig geruïneerd was met bovendien
het leger met alle strijdwagens in de Schelfzee vernietigd.
Dit
gegeven past ook niet tegen het historische kader dat van de achttiende
dynastie bekend is. De opeenvolgende farao s na Thothmosis I behielden hun
macht en autoriteit ook buiten de grenzen zelfs tot aan de rivier de Eufraat.
© Dr.
Donovan Courville, The Exodus Problem and its Ramifications, 1971.
Volgens
de revisie van de geschiedenis van het Oude Egypte liepen het Oude en het
Midden-Rijk contemporain en gingen beide ten onder in de ramp van de Exodus met vervolgens een tussenperiode in de
geschiedenis van Egypte als een gevolg van de invallen van de Hyksos, die met
de Bijbelse Amalekieten geïdentificeerd worden. De invasie van de Hyksos
betekende een ware ramp voor het oude Egypte. Zie het artikel van 12.09.2016 op dit blog, link: http://www.bloggen.be/robertdetelder/archief.php?startdatum=1473631200&stopdatum=1474236000
Het is
de achttiende dynastie onder farao Ahmose die aan het einde van de elfde eeuw
v. Chr. de macht van de Hyksos brak en de soevereiniteit van Egypte herstelde.
Psalm
78:1 Een leerdicht van Asaf. Wend het oor, mijn volk, tot mijn leer, neigt uw
oor tot de woorden van mijn mond; 2 ik wil mijn mond tot een spreuk opendoen,
ik wil aloude verborgenheden verkondigen. 3 Hetgeen wij gehoord hebben en
weten, en onze vaderen ons hebben verteld, 4 dat willen wij voor hun kinderen
niet verhelen; wij willen vertellen aan het volgende geslacht des HEREN roemrijke daden, zijn kracht en
de wonderen die Hij gewrocht heeft. (NBG Vertaling 1951)
Het
lanceren van de theorie over de late datering van de exodus zou zijn
oorsprong bij de Amerikaan William F. Albright (1891/1971) hebben. Hij was een
bijbelgeleerde, archeoloog en letterkundige. Ook hij ging er van uit dat de
geïntroduceerde Sothis-kalender correct was en de datering van de aardlagen in
Egypte en Kanaän eveneens correct. De datering van de exodus plaatste hij rond
1200/1250 v. Chr. Het Bijbelgedeelte van 1 Koningen 6:1 was niet letterlijk te
nemen? De vermelde periode van 480 jaar tussen de Tempel van Salomo en de
exodus is de som van 40 x 12 en zal wel een symbolische betekenis gehad hebben?
Evenzo het jaartal 40 voor de leeftijd van Mozes bij zijn vlucht naar Midian en
nog eens 40 jaar voor zijn verblijf aldaar.
De late
datering van de exodus rond 1250 v. Chr. levert tegen de achtergrond van de
rangschikking van de farao s op de tijdsbalk door de egyptologie als resultaat
de farao s Seti I en Ramses II van
de negentiende dynastie op, als kandidaat-farao s voor de farao van de
verdrukking en als farao van de exodus. De datering van de late datering is de
meest populaire datering die gehanteerd wordt. Zelfs Hollywood ziet in haar
filmproducties de farao s Seti I en Ramses I als de farao s van de verdrukking
en de exodus.
Maar
ook bij deze farao s is de regeerperiode te kort om ze als een puzzelstuk in
het Bijbelse plaatje te plaatsen. De verschillende bronnen wat de regeertijd
betreft spreken elkaar overigens tegen. Maar de hoogste jaartallen zijn voor
onze studie belangrijk. Seti I heeft dan maximum elf jaar regeertijd, Ramses II
heeft een regeerperiode van 67 jaar en Merneptah ( de opvolger van Ramses II)
een regeerperiode van tien jaar. Ook deze hoogste regeerperioden passen niet in
het Bijbels-historische kader. Zoals we eerder gezien hebben moet de Bijbelse
farao van de verdrukking een minimum regeerperiode van 76 jaar hebben. En ook
de Richterenperiode in Israël kan onmogelijk in een tijdsbestek van slechts
twee eeuwen op de tijdsbalk gerangschikt worden zonder de Bijbel geweld aan te
doen. De negentiende dynastie gaf ik recent nog aandacht op mijn blog op 10.12.2018: een verwijzing naar Israël
op de Merneptah-stele, link: http://www.bloggen.be/robertdetelder/archief.php?startdatum=1544396400&stopdatum=1545001200
De
conclusie is dat zowel de vroege als de late datering van de exodus gezien tegen
de achtergrond van de tijdsconstructie door de egyptologie, geen zin maakt.
Beide schieten te kort en alleen met een drastische herziening van de
geschiedenis van de oudheid vallen de stukken in de juiste plaats. Over de
noodzaak van een nieuwe datering voor de aardlagen door archeologen blootgelegd
in Egypte en Klein-Azië bracht ik eerder het werk van Dr. John J. Bimson onder de aandacht. Zie het artikel op dit blog
van 11.08.2015, link:
http://bloggen.be/Robertdetelder/archief.php?startdatum=1439157600&stopdatum=1439762400
Hierna
een veelzeggend citaat van de bekende egyptoloog de Brit Sir Alan Gardiner
(1879/1963) over het Egypte van de oudheid:
It must never be forgotten that we are dealing with
a civilization thousands of years old and one of which only tiny remnants have
survived. What is proudly advertised as Egyptian History is merely a collection of rags and tatters.
En deze
collectie van rags and tatters zouden dan aanwijzingen moeten bevatten ter
staving van de gebeurtenissen die in de Bijbelboeken Genesis en Exodus
beschreven werden? Voor mij staat het buiten twijfel dat Genesis en Exodus
historische boeken zijn die een leidraad kunnen zijn voor het historisch in
beeld brengen van de rags and tatters die het oude Egypte geleverd heeft. Veelzeggend
is het commentaar van een revisionist van het eerste uur Dr. Donovan Courville,
de auteur van The Exodus Problem and its Ramifications, 1971.
...It must not be forgotten that the task of
historians is not to create history. The events of history have occurred, and
there is nothing that can be done to change the time relationships between
these events by a single minute. The
task is rather that of unraveling the confused records which have
come down to us, and when this task has been done correctly, it is
axiomatic that it should not be necessary to apologize for inconsistencies and
anomalies at every turn of events.
Donovan A. Courville, B.Th., B.A., M.A., Ph.D.
Wordt
vervolgd
.
Met vriendelijke groet,
Robert De Telder
Recente publicaties:
Dertig
Jubeljaren, 2018, zie link: https://www.bol.com/nl/p/dertig-jubeljaren/9200000101929798/?suggestionType=searchhistory&bltgh=jLyCAgDUe71UKHV4eLlBLQ.1.7.ProductImage&fbclid=IwAR1FW-GC4SRsGCLFOa0BP_MG9IXEYx3Uo2Ugz3s6x74aPfO0kexdKcN4hqU
Kronieken van
de koningen van Israël, 2017, zie
link: https://www.bol.com/nl/p/kronieken-van-de-koningen-van-israel/9200000086650052/?suggestionType=searchhistory
EXODUS, 2016, zie link: http://www.bravenewbooks.nl/books/102331
Dit boek kan inmiddels volledig online gelezen worden via de volgende link: https://jezusleeft.weebly.com/exodus.html
De Zonaanbidder, 2016, zie link: http://www.bravenewbooks.nl/books/87999
TIJD en TIJDEN, 2015, Zie link: http://boekscout.nl/shop/ViewProduct.aspx?bookId=5579
De Assyriologie
herzien, 2012, zie link: http://www.bravenewbooks.nl/books/76234
De Tweede
Wereldoorlog door de ogen van een neutrale Belg, 2007, zie link: http://www.bravenewbooks.nl/books/69343
Genesis
versus Egyptologie, 2009, dit boek is uitverkocht maar
kan online gelezen worden op de hierna volgende link: http://jezusleeft.weebly.com/genesis-versus-egyptologie.html
Apocalyps, 2009, (dit boek is uitverkocht maar op een PDF-document
gratis op eenvoudig verzoek per email bij de auteur verkrijgbaar)
