Stemadvies 

Wat op valt is dat de kiezer weinig uitleg krijgt bij de stem die hij moet uitbrengen. Klassieke media blijven weg van het idee van een ‘advies op maat’ omdat dit het voor mainstream media dodelijke etiket partijdigheid zou opleveren. Ook specialisten wagen zich niet aan specifiek advies buiten een algemene stemtest. Voor hen is een link naar een politieke partij helemaal dodelijk. Een professor politicologie die zich uitspreekt over hoe iemand met een specifieke voorkeur zou moeten stemmen, die tekent zijn eigen doodvonnis. 

Politici zelf geven natuurlijk stemadvies aan de lopende band. Het komt er in de honderden publicaties die in elke bus werden gedropt dan telkens op neer dat je op de kandidaat zelf moet stemmen om goed af te zijn. Dat is natuurlijk dom stemadvies aangezien een stem op een onverkiesbare persoon – een opvolger bijvoorbeeld – niet echt een nuttige stem is. Die stem wordt gereduceerd tot een stem op de betreffende lijst. Dat kan nuttig zijn als de lijst verkozenen kan afleveren. Dat is niet nuttig als de lijst in kwestie nooit een verkozenen zal en zelfs kan hebben. 

Spooklijsten 

Laten we de abstractie wat verlaten en de zaak concreter maken. In Brussel dienen de kiesgerechtigden vier stemmen uit te brengen. Europees, federaal, voor het Brussels gewest en voor een gemeenschap naar keuze. Door het BHV-akkoord kan er gezien het aantal Nederlandstalige kiezers quasi onmogelijk iemand vanop een Nederlandstalige lijst rechtstreeks verkozen worden. Dat kan alleen als alle democratische Nederlandstalige lijsten samen een eenheidslijst vormen. Dat gebeurde niet. Dat betekent in concreto dat er vandaag een aantal Nederlandstalige lijsten dingen naar de kiezer die geen enkele kans maken om een verkozene af te leveren (of ze zouden 100 procent van de kiezers achter zich moeten krijgen). Groen en de PVDA hebben dat opgelost door kandidaten op de Franstalige lijst van de zusterpartij te plaatsen. Bij Groen zelfs op een eventueel verkiesbare 3de plaats – al moet voor een verkiezing van de persoon in kwestie Ecolo wel hoog boven haar huidige gewicht uit stijgen. 

Een ander alternatief is op zoek gaan naar valabele kandidaten op Franstalige lijsten. Zo staat er een mediagenieke dame met Afrikaanse roots op een verkiesbare 4de plaats op de MR-lijst. De dame is Afrikaans en dus niet in eerste orde Nederlandstalig of Franstalig. Ze wordt herhaaldelijk opgevoerd in Nederlandstalige media (cf. Reyers laat) spreekt goed Nederlands en geeft aan drietalig te zijn. Voor de Vlaams-Brusselse kiezer die niet per se etnisch wil stemmen kan zij een alternatief zijn. 

De realiteit is echter dat de meeste Nederlandstalige kiezers die Nederlandstalige kandidaten op Franstalige lijsten niet gaan vinden. Nogal wat mensen in Nederlandstalig Brussel kennen immers de beschreven problematiek van de spooklijsten niet en zullen zich afvragen waarom Groen en PVDA voor de kamer geen lijst in dienden en vervolgens op een van de spooklijsten stemmen. 

Strijdplaatsen 

De problematiek in Brussel is duidelijk: een stem op zo’n spooklijst heeft helemaal geen zin. Specialisten erkennen dat maar spreken er liever niet over. Het klinkt immers niet democratisch en al zeker niet sexy. Een stem op de andere lijsten (in Brussel en in de rest van het Koninkrijk) heeft wel zin. Maar daar kan een stem ook meer of minder gewicht hebben. Het rare is dat ook daar weinig wordt over gesproken of nagedacht. Waarom heb ik geen zicht op de strijdplaatsen van de diverse partijen op de diverse lijsten? Het gaat dan om die plaatsen die net wel en net geen zetel opleveren. Daar wel of niet op stemmen geeft een stem meer gewicht. Dat is duidelijk. Maar ook daar blijft de informatie wat achterwege. Waarom werd er geen projectie gemaakt op basis van de peilingen naar verkiesbaarheid van bepaalde personen? Dat gebeurde heel duidelijk bij de start van de campagne door een aantal kranten maar werd dan weer vergeten. Die informatie was op dat moment ‘nice to know’ en is intussen geëvolueerd naar ‘need to know’. Vandaag wil de onbesliste kiezer zijn stem vorm geven. Vandaag wil hij weten wie aan de nuttige volgorde, opgesteld door de partijbonzen, zou kunnen ontsnappen. Vandaag wil de kiezer zijn stem gewicht en vorm geven. Het is spijtig dat één der meest gemediatiseerde verkiezingen ooit, er niet in slaagt om mensen juist te informeren over de concrete handeling die van hen verwacht wordt, het stemmen zelf. Men wordt goed geïnformeerd over tendensen, gevoeligheden, karaktertrekken, sferen, etc. Er is natuurlijk ook de stemtest die je bij een politieke formatie doet uitkomen. Maar een concreet antwoord op de vraag ‘Hoe moet ik stemmen om mijn voorkeuren zo goed mogelijk te realiseren?’ blijft spijtig genoeg uit. 

Stem slim 

We wensen de keizer dan ook een standvastige zoektocht en hopen dat hij of zij trots kan zijn op de door hem of haar uitgebrachte stem. Daar wint immers éénieder bij, de kandidaat in kwestie, de stemmer en de democratie als geheel.

Electronic day 

De laatste dagen van de campagne, en zonder twijfel op verkiezingsdag zelf, zullen de nieuwe, zogenoemd ‘sociale’ media, een hoofdrol opeisen. Er is sprake van elektronische bommen die op de kiezers losgelaten zullen worden. De vraag is welke schade dergelijke bommen zullen opleveren. Ja, het is waar dat Obama verkiezingen kon winnen via een online campagne. Maar dat gebeurde niet door in de laatste dagen bommen te laten ontploffen. Dat gebeurde door de online taal te gaan spreken van zijn kiezers. Door online toepassingen te gebruiken die geld konden verzamelen. Door in de virtuele leefwereld van zijn kiezers te treden. Wat een aantal partijen nu van plan zijn is in wezen tegengesteld daaraan. Op het laatste moment hun boodschap opdringen aan kiezers, zonder van taal of van toon te veranderen, zou op die kiezers averechts kunnen werken. 

Dit gezegd zijnde is het online debat wel van belang. In de laatste rechte lijn lijken een steeds meer mensen zich te uiten als fan of voorstander van partij X of partij Y. Voor de twijfelende kiezer zijn dergelijke aankondigingen veel bepalender dan nog maar eens een nieuwe folder – of die nu op papier in de bus wordt gefrommeld of door partijen of partijadepten in de mailbox worden gepropt. Die partij die mensen kan motiveren om zijn gedacht, in eigen woorden, aan zijn vrienden en kennissen over te maken via Twitter, Facebook, etc. dat is de partij die in de laatste rechte lijn kan scoren. Meer partijpropaganda verspreiden weegt tegen die spontane bekentenissen in eigen woorden niet op. 

Election day 

Een andere zaak die vast staat is dat er verkiezingen zullen zijn op 25 mei. Dat is in België bijzonder omdat éénieder verplicht is zijn stem uit te brengen. 

Die opkomstplicht leidde bij de laatste verkiezingen in de praktijk tot een opkomst van 90 procent van de kiezers. 10 procent houdt zich niet aan de wet. Die 10 procent wordt steeds groter. Steeds meer mensen zien het niet meer zitten om de moeite te doen een stem uit te brengen. Het leidt toch tot niets. Particratie. De invloed van de kiezer is terug te brengen tot een soort van populariteitspoll. Er wordt wat gemorreld aan de volgorde. Soms wordt er iemand op een strijdplaats verkozen, en soms wordt iemand niet verkozen. Grosso modo verandert er door verkiezingen niet zo heel veel, zelfs al is de stemverschuiving bij elke kiesstrijd groter dan ooit. 

Dat steeds meer mensen niet meer stemmen heeft invloed op het kiesresultaat en vooral op de draagkracht van de politieke besluitvorming in dit land. De overheid durft de strijd tegen de afwezigen niet echt aangaan – de middelen worden vooral ingezet op diegenen die verkiezingen mogelijk moeten maken, voorzitters en bijzitters van stembureaus en telbureaus worden met boetes bedreigt. De afwezige kiezer hoeft niets te vrezen op E-day. Partijen die rekenen op protest -of foertstemmen zouden dan ook wel eens bedrogen kunnen uitkomen. 

Evolution day 

Nog een zekerheid: op 25 mei zal er geen revolutie uitbreken. Die avond klinken sommige commentaren nog bitter, maar vanaf 26 mei is het tijd voor evolutie. Zowat elke partij heeft er baat bij om vooruitgang te boeken en daar zelf aan mee te werken. Er wordt wel eens beweerd dat er één partij is die wint bij stilstand. Vandaag is dat misschien nog het geval maar als die partij een VB scenario wil vermijden moet ze vanaf 26/5 op federaal niveau de kans krijgen én grijpen om beleid te voeren. En om dat te doen zullen de revolutionaire voorstellen van in de campagne al snel evolueren tot ‘duidelijke accenten’. 

Epiq day 

Dat brengt ons bij een laatste inschatting: wordt het een epische zondag, die 25ste? Wellicht dus niet. Geen revolutionaire verklaringen, niet te veel vlaggen. Helden? Wellicht wel bescheiden winnaars maar geen triomfators. 

Tenzij de kiezer er anders over beslist, natuurlijk.

GAC

In de campagne voor 25 mei hebben we kunnen vaststellen dat een flater van Reynders (cf. PS staat gelijk met kinderontvoeringen) of een domme beslissing van Wathelet (cf. toch maar andere vliegroutes rond in plaats van boven Brussel), de peilingen plots in een ander licht kunnen plaatsen. De liberale poleposition – sociaal-economisch de gedoodverfde coalitiepartner van de op dat moment incontournabele NVA - werd door de flater van Reynders onmiddellijk een underdog positie. Publieke verontschuldigingen volgden. 

Het is ironisch dat ook de dood van een toppoliticus, de geachte heer Dehaene, die zelf zijn federale carrière zag eindigen door ‘events’, iets met dioxine en kippen, op zich opnieuw een evenement lijkt te worden met een meer dan gewoon gewicht in de campagne. 

Dood en brood 

De CD&V werd met verstomming geslagen door het plotse heengaan. De hele donderdagavond werden alle televisieprogramma’s vervangen door eulogieën ten aanzien van de eminente premier van weleer. 

Alle politieke partijen betoonden tijdens die programma’s en anders via de obligate tweets hun respect voor Jean-Luc Dehaene. Zowel voor de mens als voor de politicus. De enige partij die duidelijk constant aan het rekenen was over wie tonen we waar, was de CD&V zelf. Het was het uitgelezen moment geweest om de voorzitter van de partij uit de schaduw van het boegbeeld te laten treden. Beke kon dan in alle nederigheid Dehaene eren. Dat gebeurde echter met telkens het boegbeeld zo duidelijk in beeld dat het niet anders kan of daar is over nagedacht. Zeker gezien Peeters en Dehaene zowat elkaars tegenpolen zijn binnen de eigen partij (cf. vergrotende trap van vijandschap in de politiek). Die voor het blote oog waarneembare berekening geeft duidelijk aan dat Peeters niet de carrure heeft van Dehaene. Nu niet en wellicht nooit niet. Dehaene zou in de plaats van Peeters achter de schermen gebleven zijn. 

Reageren of niet reageren 

Iedereen weet dat Dehaene niet lief was voor de NVA, zelfs niet in zijn laatste weken en maanden. Dat CD&V coryfeeën als Miet Smet het op de avond van zijn overlijden in volle campagne het daarover wilden hebben is hun vergeven. Er kon ook niet op een kunstmatige manier omheen gegaan worden. Dat zou ook niet kloppen. 

Dat maakte het natuurlijk voor de ruwere NVA twitteraars nog moeilijker om niet te reageren. De grote roerganger van de NVA had de laatste weken nog met respect verwezen naar het palmares van Dehaene en wilde graag een kopie van diens globaal plan realiseren. Hij kon dus opnieuw een zelfde eerbetoon afsteken zonder verdacht te klinken. Maar de gemiddelde NVA volgeling had gewoon te zwijgen. Geen enkele reactie kon de partij iets opbrengen. Dat ze dat niet allemaal deden en dat er tweets te lezen waren van mensen met het v-teken die zich bekloegen over de aandacht die het overlijden van Dehaene kreeg, dat moet bij sommigen binnen de NVA het koud zweet hebben doen uitbreken. 

Niet te voorspellen 

Dat nu ook de campagnes van alle politieke formaties geheel omgegooid moet worden en dat ook de begrafenis een campagneonderdeel lijkt te worden voor de CD&V (op vrijdag – twee dagen voor de verkiezingen) is gevaarlijk hoog inzetten. Hoe korter de begrafenis voor de verkiezingen – hoe meer de schaduw van Dehaene over die verkiezingen zal hangen. Dat had men beter vermeden. Zowel voor Dehaene zelf als voor de verkiezingen is dit geen goede zaak. 

Events voor en na 

Kan de verkiezingsuitslag van de CD&V uiteindelijk nog los gelezen worden van de dood van haar voormalig boegbeeld? Het feit dat die vraag niet onwillekeurig kan beantwoord worden is triest en spijtig voor de democratie. 

Wat nog triester is voor de CD&V is dat de partij wellicht, ondanks het ‘event’ niet noemenswaardig anders zal scoren dan de peilingen aangaven. Dat zou betekenen dat na Martens, Chabert en Dehaene, het ook stilaan tijd is voor een staatsbegrafenis van de partij CD&V. Die partij met haar standen heeft immers als kleine partij geen toekomst. Het is bij uitstek een machtspartij die mensen aan trok die realpolitiek wilde voeren in het centrum van de macht. Als de partij inderdaad onder de 20 procent duikt in Vlaanderen is ze haar koppositie definitief kwijt en zal er ongetwijfeld een interne strijd ontstaan. 

Dat brengt ons bij de ‘events’ van na de verkiezingen die voor de toekomst van het land mogelijks nog bepalender zijn dan de events voor de verkiezingen. Het is met name uitkijken naar de reacties op de resultaten op verkiezingsavond. In 2010 werd dan nog verwezen naar grootse opdrachten, immense verantwoordelijkheden en werd vervolgens de hand uitgestoken. Dat gebeurde zowel door de PS als door de NVA. Nu hebben partijleiders lessen geleerd, meer dan 500 dagen onderhandelen heeft zijn sporen nagelaten. Niemand wint bij een herhaling van 2010. Zelfs de NVA niet. Wat zegt de voorman van de NVA dan op verkiezingsavond als zijn partij gewonnen heeft en de PS heeft haar stemmentotaal moeten delen met de PTB? De kans is klein dat er opnieuw een mars komt. Veel vlaggenvertoon zal er ook niet te zien zijn. Die plaat zal De Wever niet meer opzetten. Het zal snel heel serieus worden. De Wever zal eerst met Peeters bellen. Beiden zullen vervolgens ook naar het Franse landsgedeelte bellen - toch naar diegenen van wie ze een telefoonnummer hebben. 

Het event bij uitstek: de verkiezingen zelf 

Maar eerst is er dus na de begrafenis van Dehaene die hoogmis van de democratie. Een ‘event’ op zichzelf. Eentje die volgens de Belgische politieke zeden altijd een verrassing in zich draagt. Het is aan u, beste kiezer, om dat ‘event’ concreet gestalte te geven. Politici kunnen dan met uw stem hun abracadabra doen. Kom dat zien, kom dat zien…

GAC

Alles hangt aan alles 

Voor een partij als de NVA is dat een simpel, helder en eerlijk spel van praten met mogelijke partners. De andere partijen ontdekken op dergelijke momenten dat ze zusterpartijen hebben en dat dat een strategisch voordeel kan zijn. Mits wat afspraken kan men dan een akkoord in regering X afhankelijk maken van het mogen meespelen in regering Y. Een kleine partij in Vlaanderen kan zich dan verbinden aan een grote partij in Franstalig België en vice versa. Op die manier kan haar soortelijk gewicht vergroten en speelt men een klasse hoger dan het verkiezingsresultaat zou kunnen doen vermoeden. 

De snelste wint 

Als de resultaten het toelaten zal – zo kondigde De Wever aan – zal de vorming van een Vlaamse regering in 10 dagen rond zijn. De Wever moet echter vrezen dat de CD&V niet voluit zal gaan. Andere partijen zullen aan de mouw van Beke trekken. Ze zullen hem duidelijk maken dat een Vlaamse regering met enkel CD&V en NVA één zaak is, maar dan zullen die twee partijen ook alleen staan bij de vorming van een federale regering. Dan zal VLD of SPA zeker bedanken voor een depannage-opdracht en opnieuw een moeilijke evenwichtsoefening van federaal meebesturen en Vlaams oppositie voeren. Dat recept – zo merkt VLD aan den lijve – maakt communiceren een stuk onduidelijker. De verliezers zullen dan intern schoon schip willen maken, bij voorkeur in de oppositie, zowel in Vlaanderen als federaal. 

Het valt dus af te wachten of 10 dagen volstaan. Misschien slaagt men er elders sneller in een regering te vormen. Men zal het in dat geval zeker niet nalaten om te beklemtonen dat met NVA geen regering te vormen is, geen land te bezeilen is. 

Brusselse verkiezingen 

Een van de alternatieven waar een regering moet gevormd worden is Brussel. Dat is interessant omdat het in wezen neer komt op de vorming van een federale regering in het klein. Dezelfde partijen doen er mee aan de verkiezingen en een akkoord in Brussel zal sowieso gelinkt zijn aan andere akkoorden. Om iets zinnigs te zeggen over mogelijke coalities in Brussel moeten we echter een prognose maken van de uitslag aldaar. De polls wijzen in de richting van enkele trends. Als we die doortrekken – ietwat overdrijven – komen we tot volgende prognose: 

PROGNOSE BRUSSELS GEWEST 

PS: 19,1% - Verlies van sleutelfiguren Thielemans, Moureaux, … Concurrentie Ecolo en vooral PTB. 

MR: 18,8% - Reynders' teflon imago krijgt een deuk. Concurrentie van FDF en PP wordt tastbaar in BXL. 

CDH: 13,8% - Milquet scoort niet met nachtvluchten van Wathelet in Brussel. 

Ecolo: 9,5% - Nog meer dan de PS lijken mensen van Ecolo te zwichten voor PTB. 

PTB - PVDA: 8,0% - Historische score - met name bij progressieve allochtonen. 

PP: 3,8% - Populisten kunnen als kleine partij goed scoren en verdringen FN. 

DlB: 2,9% - Louis slaagt erin om vooral bij Congolezen en sjiieten te scoren. 

FDF: 5,8% - Weet stand te houden als partij maar verliest aanhang. 

FN: 1,0% - Kan geen echte score neerzetten, kan de link met Franse FN niet maken. 

Islam: 3,5% - Conservatieve soennieten die naar de stembus trekken kiezen voor Islam. 

ProBrux: 2,0% - Stadspartij gaat al enkele verkiezingen mee maar kan niet doorbreken. Einde in zicht? 

NVA: 2,6% - Nek aan nek met VLD. Net niet de grootste Vlaamse partij in BXL, onbekende lijsttrekker. 

CD&V: 0,9% - Pak slaag. Grote namen (m.n. Vanackere) houden zich afzijdig. Grouwels betaalt rekening. 

VLD: 2,7% - De figuur Vanhengel kan samen met jonge leeuwinnen overtuigen. Tegen te trend in VL in. 

Spa: 1,1% - Smet-effect afwezig - bijna ex-minister kan nog wegen op het debat maar lijkt ook ex-politicus op 26/5. 

VL Blok: 0,5% - Helemaal weggespeeld door NVA. Keuze voor VL onafhankelijkheid én Marine Le Pen werkt niet. 

Groen: 1,0% - Staatssecretaris De Lille zakt door het eis. Groen kan wagentje niet vasthaken aan Ecolo. 

Blanco: 3,0% - Percentage wellicht onderschat. Ondanks de keuzemogelijkheden weet de kiezer het niet meer. 

TOTAAL: 100,0% - 89 zetels te verdelen waarvan 17 voorbehouden voor Nederlandstaligen. 

Klein, kleiner, kleinst 

Eerste vaststelling: het is zeer wel mogelijk dat in Brussel geen enkele partij meer dan 20 procent van de stemmen weet binnen te rijven. De laatste campagneweken kunnen mensen toch nog naar een zogenaamd ‘zinnige’ stem drijven maar de kans is niet ondenkbeeldig dat het finale resultaat nog verdeelder is dan bovenstaand plaatje. 

Zo moeilijk dat het makkelijk wordt 

Dat leidt ons tot een tweede vaststelling: alle klassieke partijen moeten samenwerken om tot een meerderheid te komen. PS, MR, CDH en Ecolo zijn tot elkaar veroordeeld. Zelfs rekening houdend met de Vlaamse procentjes kan men onmogelijk een coalitie vormen zonder één van hen. De onmogelijk puzzel die door de prognose ontstaat wordt op die manier plotseling een makkelijk verhaal. Bovendien zou de pijnlijke campagne die in Franstalig België vandaag gevoerd wordt wel eens kunnen leiden tot een pax politica na de verkiezingen. Een grote coalitie in Brussel kan dan de voorbode zijn van een grote Franstalige coalitie op nationaal vlak met de ambitie om de NVA buiten te houden en de overige Vlaamse partijen onder druk te zetten om opnieuw een federale meerderheid met een Vlaamse minderheid te aanvaarden. 

Het kan, maar zal men dan in het Waals gewest ook met z’n allen samen in de coalitie stappen? Daar zijn wellicht wel andere meerderheden mogelijk. De campagne nu is echt wel hard ten zuiden van de taalgrens. Het lijkt moeilijk voorstelbaar dat men na zo’n harde campagne het resultaat gewoon naast zich neer zal leggen en met z’n allen in één regering zal stappen. De partij die in Wallonië uit de boot valt zal niet geneigd zijn om in Brussel te depanneren… 

Klein links wordt groot 

Dat PTB-PVDAs een kleine 10 procent zou halen in Brussel is vandaag geen verrassing meer. Sommigen dichten de voormalige communisten die zich vandaag proberen in de markt te zetten als ‘nieuw’ links, zelfs meer dan 10 procent van de stemmen toe. Hoe dan ook. Net na de grote vier komt naar alle waarschijnlijkheid klein links. In tegenstelling tot extreem rechts bestaat er geen cordon rond extreem links. Groen bestond het zelfs om de PVDA te feliciteren voor hun resultaat in Antwerpen in 2012. Dat is een eer die het Vlaams Belang nooit te beurt is gevallen. 

De uitslag van de PVDA op 25 mei is mogelijks geen verrassing meer, maar misschien is de positie van die partij op 26 mei dat wel. PS en Ecolo zijn duidelijk linkse partijen. Het CDH komt in Brussel met MIlquet als lijsttrekster op. Die is ook duidelijk links van het politieke spectrum te situeren. Die partijen zouden samen wel eens kunnen gaan voor een coalitie met PTB-PVDA. Zo’n coalitie kan een meerderheid halen en is één van de weinige alternatieven. Zo’n coalitie zou de MR van Reynders, duidelijk rechts, buiten de coalitie houden. In Brussel. En mogelijks ook in Wallonië. De PVDA zal bijzonder blij zijn met een ministerpost in Brussel en zal niet eisen om ook betrokken te worden bij de coalitie in Wallonië alvorens op deze mogelijkheid in te gaan. De bonus voor Franstalig links is dan ook nog eens dat er een blok met een duidelijke sociaal-economische opstelling klaar staat om elke eis van de NVA of van andere rechtse partijen op nationaal niveau te counteren… 

Hoe links is de CDH 

Dat scenario is voor meer dan één Vlaamse partij een nachtmerrie terwijl het voor de betrokken Franstalige partijen een droom zou kunnen zijn. Ten minste, voor die partijen die duidelijk links zijn. Bij de CDH is dat vandaag minder duidelijk. Milquet is links en heeft onder haar voorzitterschap van de centrumrechtse christendemocraten linkse humanisten gemaakt. De huidige voorzitter, Lutgen, komt uit Wallonië, uit Luxemburg zelfs. Hij is naast Waals minister ook titelvoerend burgemeester van Bastenaken. Bastenaken ligt ver van Brussel. In Bastenaken wordt de CDH soms ook nog PSC genoemd. De kans bestaat dat die voorzitter geen avonturen met links en al zeker niet met extreem-links wil aan gaan. Die Benoit Lutgen zal dus de belangrijkste keuze moeten maken in Brussel. Laat hij Milquet haar spel spelen of fluit hij haar terug? Is hij bij machte om iemand als Milquet tot de orde te roepen? Dat zijn de vragen die in Brussel belangrijk worden. De Vlaamse partijen hebben met andere woorden alle belang bij een Ardennenoffensief in Bastenaken. Daar ligt immers de sleutel van de regeringsvorming in Brussel en Wallonië. En die coalitiegesprekken zullen sowieso van invloed zijn voor de vorming van de federale én de Vlaamse regering.

GAC

Haalt diezelfde NVA wel meer dan 30 procent van de stemmen, dan is een regering in Vlaanderen binnen de 10 dagen wel degelijk mogelijk en kan men federaal niet om de partij heen. De sleutelvraag is dan ook of de NVA 30 procent van de stemmen zal halen in Vlaanderen. 

Om op die vraag een antwoord te kunnen geven is een blik op de vermaledijde opiniepeilingen een zinvolle oefening. Wat geven die peilingen aan? We trachten de sleutelvraag te beantwoorden aan de hand van een aspect dat glashelder uit alle de peilingen blijkt: de onbesliste kiezer beslist. 

70 procent van de stemmen is volgens de meeste peilingen intussen verdeeld. Van die 70 procent haalt de NVA op een enkele uitzondering na telkens vlot meer dan 30 procent van de stemmen. Om het eindresultaat van de stemming te kennen is het zinvol ons af te vragen tussen welke partijen de onbesliste kiezer, toch 30 procent van het totaal, nog twijfelt. Bij de vorige federale verkiezingen werd er nog getwijfeld over een stem op de NVA. Velen hebben toen in de laatste rechte lijn beslist om mee te stemmen met de trend en de NVA naar een historische verkiezingsoverwinning te loodsen. Geldt die redenering ook bij deze stembusslag? 

Het valt ten zeerste te betwijfelen. 

Vooreerst zijn er de ervaringen met NVA beleid. Nogal wat gemeenten kennen sinds enkele jaren een meerderheid onder leiding van de NVA. In sommige gemeenten liep dat niet van een leien dakje. Zouden de percentages die de NVA in Turnhout of in Heusden-Zolder haalden vandaag nog tot de mogelijkheden behoren? Minstens betwijfelbaar. Naast gemeentebesturen zijn er ook ervaringen met het Vlaams beleid waar de NVA deel van uit maakt. Dat beleidsniveau heeft de laatste jaren niet uitgeblonken in slagvaardig of goed bestuur. Het staat in de sterren geschreven dat dat, in de laatste rechte lijn naar de verkiezingen, allemaal de schuld zal zijn van de NVA. Niet enkel de mobiliteitsproblematiek rond Antwerpen, maar ook de stilstand in het onderwijsbeleid, en zeker, de Vlaamse regelitis, zullen de NVA en enkel de NVA worden aangewreven. Nochtans niet echt bevoegdheden die bij vertegenwoordigers van die partij horen. 

Dat NVA bashen lijkt nu al begonnen en is misschien voor de partij ook wel een mogelijkheid. Men zal niet nalaten om het calimero complex uit te spelen. Als alles de schuld is van de NVA kan die partij daar trachten op te kapitaliseren. Maar dat houdt ook een risico in. Het maakt immers dat de kernboodschap van de NVA (‘verandering is mogelijk en kan alleen met ons’) in de verdrukking komt. Je kan immers niet lamenteren dat niemand van je houdt maar tegelijkertijd met de nodige bombarie roepen dat jij toch de motor van de volgende Vlaamse en federale overheid zal zijn. Die boodschappen spreken mekaar tegen. En voor alle duidelijkheid: het is de tweede boodschap, de boodschap dat verandering mogelijk is, die twijfelende kiezers over de streep zal trekken. Wellicht begrijpt Bart De Wever dat, maar zullen ook zijn volgelingen de nodige discipline aan de dag kunnen leggen om het lamenteren te laten? 

Dan zijn er ook nog de vele stemtesten die glashelder uitdrukken hoe de verschillende partijen staan ten aanzien van concrete stellingen. Dit keer kan men bij sommige van die tests beter dan in het verleden nagaan hoe elke partij scoorde op een stelling en in welke mate ze overeenkomt met de eigen ideeën. De invloed van stemtesten is en blijft betwijfelbaar. Maar de keuzen die NVA dit keer maakt staat wel haaks op de belangen van grote groepen stemmers. Jongeren, werklozen, kleine- en middelgrote inkomens, mensen met behoefte aan anciënniteitstoeslagen en indexaanpassingen, … ze varen niet wel bij de keuzes die de NVA maakten. Die groep die wel gediend is met de economisch rechtse koers van de partij is misschien wel heel luidruchtig, maar al bij al ook niet echt groot. Dat kan schelen in de eindafrekening. 

Vele twijfelende kiezers vragen zich intussen af welke stem het meeste zin heeft. Er wordt getwijfeld tussen vele partijtjes die in de peilingen allemaal beangstigend klein zijn geworden. Er wordt gediscussieerd over zin en onzin van een verdeeld links veld. Er wordt gezocht naar strategische opties en valabele kandidaten tussen de diverse kieslijsten. Het lijkt er op dat in de discussies tussen onbesliste kiezers een NVA stem niet echt voor de hand ligt. Er wordt niet meer getwijfeld tussen extreem rechts en conservatief rechts – die beslissing is genomen. Al bij de vorige verkiezingen. Er wordt ook niet meer getwijfeld tussen centrumrechts en duidelijk rechts. CD&V en VLD hebben die strijd reeds verloren. Dat zou er toe kunnen leiden dat er nog weinig groeimarge is bij de dikke 30 procent die nu al voor NVA koos. In tegendeel. Als de NVA geen 30 procent van de onbesliste kiezers weet te overtuigen kan haar uiteindelijke resultaat onder de 30 procent zakken. Dat zou dan zorgen voor een dramatisch resultaat voor die partij: geweldig veel stemmen en toch de verliezer van de dag. 

Het is dus dit keer meer dan ooit de onbesliste kiezer die het uiteindelijke resultaat en wellicht zelfs de kleur van de meerderheden bepaald. Om die reden, waarde kiezer, zeker als u al duidelijk dacht te weten voor wie te kiezen: twijfel aan je keuze. Als je nu nog twijfelt heb je immers veel meer in de pap te brokken dan als je het al zeker weet…

’t Is te zeggen. Niet echt nieuw natuurlijk. Het land zal hetzelfde zijn. De belangrijkste partijen zullen – ondanks de toenemende volatiliteit – wellicht ook dezelfden zijn. De belangrijke figuren hebben allemaal en quasi zekere plaats op de lijst gekregen en zullen dus ook wel verkozen raken. Eigenlijk veranderd het veld na zo’n verkiezing, zelfs al krijgt ze het adjectief ‘moeder aller’, niet grondig. Het spannendste spel wordt pas daarna gespeeld: de regeringsonderhandelingen. Dat spel wordt natuurlijk wel bepaald door de uitslag van de verkiezingen, maar die uitslag weegt niet fundamenteel door. 

Winnaars slagen er immers niet altijd in om hun winst te verzilveren. In een groeiend aantal gevallen slagen ze er zelfs niet in om duidelijk te maken dat ze gewonnen hebben. Ze worden immers niet afgewogen tegen de resultaten van de vorige verkiezingen maar wel tegen de beste peilingsresultaten die ze de laatste jaren konden bereiken. Net voor de uiteindelijke winnaars is dat veelal nefast. Op dezelfde wijze zijn er vandaag geen verliezers meer. Uit de peilingen blijkt immers telkens weer dat het erger had gekund. Dat men toch nog sterk heeft gescoord rekening houdend met. De verliezers komen zodoende in een voordelige positie terecht voor het spel dat echt telt. Ze hoeven geen voortouw te nemen in de regeringsonderhandelingen en kunnen een strategie kiezen die het best met hun electorale gewicht past. Die strategieën worden vandaag druk voorbereid. Men weegt af hoe het eindspel idealiter aangezet kan worden. De enige onbekende in dat verband is de klassieke verrassing die elke verkiezing in zich draagt. Ten behoeve van de partijstrategen en ook wel een beetje de burger die nog niet weet op wie stemmen hier de meest voorspelbare verrassingen die niemand verwacht had en die toch kunnen blijken uit de resultaten. 

1. Elke provincie stemt anders. 

De afschaffing van de senaat blijkt invloed te hebben op het stemgedrag der Belgen. De regionaal brede senaatskring is niet langer de arena waar de grote kanonnen tegen elkaar uit komen. Ze worden ook niet op de laatste regionaalbrede stemrking, de Europese, ingezet. Daar verliest de kiesstrijd naast enkele ex-premiers ook wat grandeur. De lijst met nationaal klinkende namen en een D66’er op, zou het daar wel goed kunnen doen. 

Maar de kanonnen? Die komen in provinciale kieskringen uit tegen mindere kopstukken van andere partijen. Dat verkleurd de kiesuitslag. Vlaams-Brabant dreigt blauw te kleuren met de telegenieke De Block en voorzitsters Rutten. Gaat de voorzitter van de socialisten daar tegen op kunnen? Zijn er ander partijen in Vlaams-Brabant met namen die daar tegenop kunnen? 

In West-Vlaanderen kan LDD wellicht stemmen en mogelijks meer dan een zetel binnen halen. Alle andere kopstukken houden elkaar daar wellicht in evenwicht. Crevits zou een bonus kunnen halen maar het verdwijnen van Leterme en De Clerck doet de partij ook weer verliezen. Of Van de Lanotte stand kan houden is twijfelachtig. 

Oost-Vlaanderen en Limburg hebben niet meer de stemkanonnen van weleer ter beschikking. Er zijn nog wel klinkende namen maar er zijn er ook veel niet meer. Met name de socialisten verliezen her en der sleutelfiguren. Vooral het definitieve verlies van Stevaert in Limburg zou pijn kunnen doen. In Antwerpen verliezen de socialisten met Janssens een topfiguur in een kiesomschrijving waarin wel nog meerdere kopstukken naar de gunst van de kiezer dingen. Daar wordt het een strijd tussen De Wever en Peeters. Het aantal 10 procent partijtjes naast die twee grote groeit exponentieel. 

Over elke kieskring is dus wel iets te vertellen, maar het is overal wat anders. De nationale trends zullen wel spelen, maar nogal wat partijen zullen in minstens één provincie winnen en in de meeste anderen verliezen. Dat is toch een nieuw fenomeen waarvan de gevolgen vertaald in zetels en onderhandelingsruimte, nog niet duidelijk zijn. 

2. Wallonië is ook volatiel. 

In Wallonië zullen er geen winnaars zijn. Alle grote partijen verliezen. Klein links en populisten kunnen daar behoorlijk wat stemmen en zelfs zetels in de wacht slepen. Dat maakt dat ook daar veel meer rekenkunde nodig is om één en ander geregeld te krijgen. 

Het is moeilijk praten met verliezers. Als er dan niemand gewonnen heeft wordt dat praten nog wat moeilijker. Wie neemt dan het heft in handen? De grootste partij? Men mag de kwetsuur van een premier die hard werkte en toch nog langst links voorbijgereden wordt in zijn eigen Henegouwen niet onderschatten. Die toestand kan repercuties hebben voor Wallonië én België. 

3. Links verbrokkelt. 

In Wallonië verliest links niet. Als we daar na de verkiezingen de stemmen van alle linkse partijen optellen kunnen ze zelfs gewonnen hebben. Maar er is verbrokkeling. De PTB zal zetels halen in Franstalig België. Veel allochtone en islamitische stemmen vinden daar wellicht een tijdelijk onderkomen. Ecolo houdt stand als grote kleine partij. CdH zal linkse stemmen lokken, zeker in Brussel waar er nu eindelijk toch een aflossing is van de wacht (geen Thielemans meer, geen Moureaux meer, …). De PS blijft de grootste linkse partij in Franstalig België, maar het is twijfelachtig of ze dat als een eer zullen beschouwen. De grootste vijanden van die PS, zeker vlak na de verkiezingen, dat zijn de kameraden. 

In Vlaanderen dreigt diezelfde verbrokkeling. In steden waar toch het meeste electorale gewicht te vinden is, kan de PVDA voor het eerst met recht stellen dat een stem op hen geen volledig nutteloze stem is. Het drama van links in Vlaanderen is dat op het einde van de rit de totaalscore daalt. 

Verbrokkeling én een daling van het aantal stemmen? Dat zou echt wel eens een drama kunnen worden. Dat los je niet op met een voorzitter te slachtofferen daags na de verkiezingen. Hier moet opgepast worden voor een implosie. Wat houdt men in Antwerpen nog over? Wat doet Toback in Vlaams-Brabant? Van de Lanotte in West-Vlaanderen? Een implosie van de SPa is dan onmiddellijk ook weer heel slecht nieuws voor de PS, zelfs al valt hun totaal aantal stemmen door de kanseliersbonus misschien nog mee. 

4. Het kiespubliek wordt oud… en sterft. 

Als we de peilingen mogen geloven houden de Christendemocraten meer dan stand. Wat wordt het bij de verkiezingen? Wellicht minder goed zo valt te vrezen. De meest duidelijke kiezers zijn wellicht Christendemocraten. Diegene die voor de CD&V kiezen, die komen daar, bijvoorbeeld in peilingen, duidelijk voor uit. Dat is mooi. Het probleem is echter dat de vlottende kiezer net niet te verleiden is door die CD&V. Voor de vlottende kiezer is die CD&V oud nieuws. Zij twijfelen op economische gronden tussen de linkse of rechtse alternatieven. Ze kiezen voor het milieu, voor Vlaanderen of voor de sociale zekerheid. Ze komen dan telkens uit bij andere partijen dan de CD&V. Dat gaat men aan de kassa voelen. Ook het Arco debacle moet nog verrekend worden. 

En dan is er ook de vaststelling dat een aantal ex-premiers niet langer beschikbaar zijn. Martens, Dehaene en Leterme zijn om overduidelijke redenen niet meer beschikbaar. Dat vang je niet zomaar op. Dan mag men beginnen rekenen met een klein verlies. Daar bovenop kan men niet om de vaststelling heen dat het kiespubliek van de CD&V verouderd en stilaan sterft. Er zijn nog jongeren, ja zeker. Duizenden. Maar de grote wervingskracht is weg en in de provinciale arena’s maken ze enkel kans in West-Vlaanderen en in Antwerpen met de minister-president, maar ook die zal wellicht het duel met De Wever verliezen. 

In de diverse strategische oefeningen binnen rechtse partijen hoopt men de neergang van links, toch opvallend ondanks de economische realiteit, nu ook om te zetten in een rechts beleid. Met dat beeld voor ogen hoopt NVA in Vlaanderen op een alliantie met de CD&V. Volgens de peilingen lijkt een meerderheid met enkel die twee partijen mogelijk. Maar wat als de kleine broer niet groot genoeg is om grote broer aan een meerderheid te helpen? De Wever en Peeters zullen elkaar met vuur bekampen, dat leidt geen twijfel. Maar ze spreken ook met elkaar. Hoe evolueert dat gesprek als de kaarten voor de CD&V ongunstig gelegd worden? Zoals gezegd: het is moeilijk praten met verliezers. 

5. Brussel bepaald alles. 

Brussel is van oudsher een Liberale stad. MR en Open VLD deden het er altijd goed. Intussen haalde de PS de MR bij en was het Vlaams Belang geruime tijd met voorsprong de grootse Nederlandstalige partij. Nu ligt het veld weer open in Brussel. FDF lijkt MR geen pijn te kunnen doen en aan Vlaamse kant lijkt Vanhengel in staat om zijn partij weer de eerste viool te laten spelen. PS verliest kopstukken en wellicht ook zetels. Ook daar verbrokkeling met een bijzondere rol voor de stemwijze van de grote groep islamitische kiezers. 

In de strategische spelletjes in de partijhoofdkwartieren gaat het om de grote knikkers. Om het premierschap, om de post van minister van Binnen- en Buitenlandse Zaken, om het minister-presidentschap van Vlaanderen. Brussel? Dat is bijzaak. 

De kans is nochtans groot dat er in Brussel snel duidelijkheid zal zijn. Dat men in Brussel snel zal beslissen om een gewestregering te vormen. De as van zo’n regering is wellicht blauw met oranje en desnoods groen. Als dat politieke feit eens tot stand komt zal het bepalend zijn voor de vorming van andere regeringen. Als dat in Wallonië ook kan zal dat ook snel een feit zijn. Als dat in België ook kan met de NVA is de kans reëel dat alle partners daar brood in zien. Dan bepaald dus de uitslag in Brussel het resultaat in België. Daarom hoopt De Wever wellicht dat Milquet het goed zal doen op 25 mei. 

En dat brengt ons dan weer bij u, de kiezer. In welk scenario gelooft u? En ten aanzien van welke scenario’s wenst u tegengas te geven? Ik hoor het wel op 25 mei, als men op de nieuwsredacties gewag maakt van de verrassing van de moeder aller verkiezingen. 

GAC.