Voor het internettijdperk kon een schrijver zich pas een échte auteur noemen als hij een literair product op de markt had gebracht dat de toets der kritiek van een uitgever had doorstaan. Tegenwoordig is 'publiceren' veel eenvoudiger: om het even welke internetgebruiker is immers slechts enkele muisklikken verwijderd van een publicatie op het net. In de blogosfeer is momenteel een trend waarneembaar waarbij (niet)-professionele auteurs minstens wekelijks een fragment uit hun roman-in-progress publiceren en eindigen met een zogenaamde 'cliffhanger', waardoor de bloglezer telkens opnieuw reikhalzend uitkijkt naar het volgende bericht. Dat doet ons denken aan het genre van het feuilleton. Een schrijver als Charles Dickens verdiende de kost met maandelijkse (en later: wekelijkse) schrijfsels in kranten. Zo zijn de romans Oliver Twist, Nicholas Nickleby, The Old Curiosity Shop en Barnaby Rudge stuk voor stuk bundelingen van feuilletons die enkele jaren in de krant verschenen. Ook Eline Vere, de roman van de Haagse schrijver Louis Couperus en Falklandjesvan Herman Heijermans vinden hun oorsprong in krantenstukjes.
Schrijvers van verhalen die in blogvorm verschijnen, bestempelen zichzelf als schijvers van 'blog fictie'. Hun schrijfproducten noemen ze 'blovels'. Het opmerkelijke aan blog fictie is het feit dat de lezers de kans krijgen om de fragmenten die online gepubliceerd worden te becommentariëren en om suggesties aan te leveren die het plot aantrekkelijker maken. Een aantal lezers maken dan ook duchtig gebruik van die kansen en geven met plezier aan wat de sterktes en zwaktes zijn van een bepaald fragment. Bovendien kan worden vastgesteld dat de commentaren de auteur niet vaak onberoerd laten en dat hij alles aan doet om het verhaal alsnog een wending te geven die de lezer wel weet te appreciëren. Lezer en auteur werken dus samen aan een roman. Een leuk voorbeeld is de roman in blogvorm The Codfather - A novel about Dodgy Geysers, een blovel die bestaat uit hoofdstukken die geschreven zijn door verschillende bloggers.
Of de blog geleidelijk aan de nieuwe, dominante drager van het verhaal wordt en het boek als medium geleidelijk aan zal terugdringen, valt sterk te betwijfelen. Wel is het zo dat de blog als een volwaardig medium beschouwd moet worden, dat net als het boek, de film en de song het potentieel heeft om een verhaal fysiek gestalte te geven en uit te dragen aan een ruimer publiek. Voor wie meer wil weten over het genre van de blovel is de blog Fictional Blogs van Jill Walker alvast een aanrader. En wie blog fictie wil lezen kan hiervoor onder meer terecht op http://fictionblogs2.blogspot.com/.
In onze vorige post hebben we een aantal subgenres van weblogs besproken die je op het net kan terugvinden. Een subgenre dat ons alvast bijzonder interesseert, is dat van de literaire blog of kortweg de 'litblog'. Algemeen hebben blogs die tot dit subgenre behoren één belangrijk aspect met elkaar gemeen: ze behandelen onderwerpen met betrekking tot de literaire cultuur. Toch kunnen ze erg van elkaar verschillen naargelang het facet dat ze van die literaire cultuur bespreken. Naast blogs met een strikt literaire content - proza en gedichten - vind je talloze blogs die het brede literaire veld bestrijken: schrijvers, uitgeverijen, individuele lezers, leesgroepen en ga zo maar door. Het begrip 'literaire blog' dekt zo een ruimere lading dan je op het eerste gezicht zou vermoeden.
Literaire blogs vormen niet enkel een platform om prozateksten en poëzie aan te bieden, ze fungeren vaak ook als een forum om over literatuur na te denken. Op weblogs zoals de contrabas wordt onder andere nagedacht over poëzie en op de recensies worden literaire werken geanalyseerd en besproken. En wie er interesse in heeft, vindt er trouwens een vaak geciteerd - en vooral: becommentarieerd - bericht over de opkomst en ondergang van de literaire blog. Typerend voor de literaire weblogs is dat niet alleen romans, gedichten en theaterwerken die tot de literaire canon behoren aan bod komen. Ook chicklit en andere pulp vinden hun weg naar het internet. Het literaire aanbod is daardoor erg divers, zowel thematisch als op het vlak van literaire waardering.
Tot slot zien we ook dat er enorme verschillen bestaan tussen de makers van literaire blogs wat hun professionele status betreft en hun affiniteit met literatuur en literaire thema's. Naast weblogs van professionals als Simon Vinkenoog plaatsen ook talloze jongeren en gewone lezers dagelijks hun literaire verzuchtingen op het net.
Sinds 2004 kent het genre van de weblog een ware hoogbloei. Momenteel telt het internet enkele tientallen miljoenen blogs over de meest diverse thema's. Uit een studie van het onderzoeksbureau Mediappro blijkt dat 18% van de Europese jongeren tussen 12 en 18 jaar een eigen blog heeft. Wat de Belgische jongeren betreft, gaat het om 38%. Geleidelijk aan ontwikkelen zich subgenres die zich zowel vormelijk als thematisch van elkaar gaan onderscheiden. Zo zijn er een aantal blogs die zich heel specifiek toespitsen op het visuele en die grotendeels zijn opgebouwd aan de hand van foto's, plaatjes of comics - de zogenaamde fotoblogs. Ook audioblogs, weblogs met blog entries die vooral bestaan uit mp3-materiaal, hebben een vast plek gekregen in de blogosfeer. Verder onderscheiden we het genre van de linklog (een blog die bijna uitsluitend bestaat uit links naar websites en weblogs rond een welbepaald thema), de moblog (een blog die gemaakt en onderhouden wordt vanop een mobiele telefoon), de tv-blog (een blog met informatie over onder andere televisieprogramma's), de reisblog (een weblog, gewijd aan de verslaggeving over een reis van een bepaalde persoon/groep personen), de politieke blog (een blog van een politiek figuur), de babyblog (een blog die volledig in het teken staat van de geboorte en de eerste levensjaren van een kind), etc.
Een interessant subgenre is dat van de stadsblog, een blog waarop berichten worden geplaatst die betrekking hebben op gebeurtenissen en evenementen in een bepaalde stad. Een bekend voorbeeld is Gent Blogt, een blog die trouwens de bekroning van 'beste groepsblog' kreeg op de B-wards. Het subgenre van de wijkblog, een blog die in het teken staat van een welbepaalde wijk, ligt in het verlengde hiervan. Zo onderhouden de bewoners van de Gentse wijk, Sint-Amandsberg, een blog waarin ze een vergelijking maken wat betreft het uitzicht van wijk vroeger en nu. Ook in het Kiel, een wijk in Antwerpen, wordt een gelijkaardige blog gemaakt. In Nederland is de wijkblog uitermate populair. Zo biedt de website Mijn Wijk webruimte aan voor wie een blog rond zijn/haar wijk wil opzetten: "Op mijnwijk.nl vind je een bonte verzameling van weblogs die allemaal over een bepaalde woonwijk in Nederland gaan. Iedereen kan van de wijk waar hij of zij woont een weblog bijhouden. Geheel gratis!"
Een subgenre dat de afgelopen jaren tegen heel veel kritiek aanliep, is de shockblog. Een shockblog probeert door beledigende en shockerende inhoud een groot publiek aan te trekken. Op enkele uitzonderingen na, komen ze in Vlaanderen niet voor.
Sinds 2001 zijn bloggers zowel op als naast hun blog in toenemende mate beginnen reflecteren over 'de weblog'. Zowel bloggers in een academische context, als zij die het bloggen louter als hobby beoefenen, stellen zich de vraag wat het medium precies betekent. Daarnaast wordt onderzocht hoe blogs ingezet kunnen worden in bepaalde disciplines en proberen enkelingen de geschiedenis van het genre 'weblog' te beschrijven. Interessant in dat opzicht is alvast het werk van softwareontwikkelaar Dave Winer, die op zijn website Userland Software omschrijvingen van het genre verzamelt en stilstaat bij het ontstaan van de blog.
Bovendien beginnen bepaalde communities prijzen uit te reiken voor de 'beste' blog van de maand of van het jaar en gaan ze op die manier de criteria bepalen waaraan een goede blog moet voldoen. Onlangs (1 maart 2008) werden in Antwerpen de Bwards - de Vlaamse oscars van de blogosfeer - uitgereikt. Zatte Madammen, een weblog voor en door vrouwen, kreeg de wissel-award voor beste blog. De blogs Tales from the Crib en Asfaltkonijn belandden respectievelijk op de tweede en op de derde plaats. Ook in Nederland worden jaarlijks prijzen uitgereikt voor de beste blogs. Zo wordt op 19 maart 2008 voor de achtste keer de Dutch Bloggies georganiseerd, de jaarlijkse verkiezingen voor de beste Nederlandse blog. Dit jaar gaat het evenement door in het Atrium in Den Haag. Wie er graag bij wil zijn kan zich nog tot 18 maart gratis aanmelden.
Mede dankzij dergelijke prijzen wordt het medium geleidelijk aan vormgegeven en worden de contouren vastgelegd van wat een weblog wel is en wat niet, van wat kan en wat niet, etc. Precies wanneer gebruikers codes en praktijken met elkaar delen, ontstaat er een nieuw genre.
Van een alternatief genre is de blog dus geleidelijk aan het uitgroeien tot een volwaardig en legitiem genre dat een plaatsje weet te veroveren in onze cultuur.
Weblogs, kortweg blogs, zijn een relatief jong fenomeen, daterend uit de (late) jaren negentig. Over het ontstaan ervan zijn er uiteenlopende meningen. Vast staat in elk geval dat ze in de loop van de laatste tien jaar een heel toegankelijk sociaal platform zijn gebleken voor vele mensen over de hele wereld. Ook over de definiëring van blogs zijn er verschillende meningen. Wij gaan uit van de definitie die Rebecca Blood ons geeft: blogs zijn "personal or organizational web pages organized by dated entries, with newer items posted to the top of the site, usually consisting of links, media, commentaries, personal thoughts, essays, papers and ongoing discussions". Het geheel van blogs en van websites die gerelateerd zijn aan blogs wordt de blogosfeer genoemd.
Hoewel we de term 'blog' gebruiken als verzamelnaam voor een bepaalde soort van digitale teksten, is het werkelijke blogaanbod veel minder homogeen. Er bestaan talloze bloggenres die vaak geconcentreerd zijn rond een bepaalde content: muziek, sport, noem maar op. Iedere internetgebruiker die zijn stem wil laten horen, krijgt daartoe de mogelijkheid en wordt daartoe ook gestimuleerd. Op de website van Blogger lezen we bijvoorbeeld: "A blog is a personal diary. A daily pulpit. A collaborative space. A political soapbox. A breaking-news outlet. A collection of links. Your own private thoughts. Memos to the world. Your blog is whatever you want it to be".
Belangrijke redenen voor de grote populariteit van blogs zijn enerzijds hun grote gebruiksvriendelijkheid en anderzijds het feit dat ze - meestal - kosteloos zijn. Doordat de meeste blogs geschreven worden in 'templates' - voorgemaakte sjablonen - kunnen zelfs computerleken ermee werken. Internetgebruikers hoeven ook niet langer een domeinnaam te kopen: gewoon eventjes een registratieprocedure doorlopen, is voldoende om over een eigen webruimte te beschikken.
Geletterdheid wordt nog al te vaak eng benaderd als de kunde van het lezen en schrijven, als een technische vaardigheid die men al dan niet beheerst. Nochtans doet een dergelijke invulling van dit begrip tekort aan wat in onze maatschappij van geletterde mensen verwacht wordt. Zo moeten ze, naast de vaardigheden lezen en schrijven, ook beschikken over sociale vaardigheden en over een aantal communicatietechnieken. Bovendien verwacht de huidige kennismaatschappij dat ze zich weten aan te passen aan de specifieke situatie/context waarin ze zich bevinden. We pleiten er dan ook voor om geletterdheid te definiëren in termen van een sociale of culturele praktijk - een 'tool' - die niet losstaat van de specifieke context waarin de taalgebruiker zich bevindt.
Volgens Barton & Hamilton is geletterdheid "something people do; [...] an activity, located in the space between thought and text. Literacy does not reside in people's head as a set of skills to be learned, and it does not just reside on paper, captured as texts to be analysed. Like all human activity, literacy is essentially social, and it is located in the interaction between people". En aangezien die interactie in toenemende mate virtueel en digitaal gebeurt, is ze pas mogelijk wanneer mensen over heel specifieke ICT-vaardigheden beschikken. Geletterd zijn in de huidige digitale kennismaatschappij betekent dus onvermijdelijk ook digitaal geletterd zijn, wat volgens sommigen neerkomt op kennis hebben van ICT in het algemeen en van omgaan met computers en het internet in het bijzonder.
Over wat het concept 'digitale geletterdheid' exact betekent, wordt momenteel duchtig gereflecteerd en gedebatteerd. Voor wie hier interesse in heeft, is de blog Digital Literacy alvast een bezoekje waard: "This is the weblog for the digital literacy class. Along with the postings you make in response to course assignments, please also feel free to discuss subjects of general interest to the class". De blog wordt geschreven voor en door studenten en sluit aan bij een cursus waarin de relatie tussen geletterdheid en digitalisering centraal staat.
Zoals terecht wordt opgemerkt in een reactie op onze bijdrage over de digitale kennismaatschappij, moeten we ons er blijvend van bewust zijn dat deelname aan één of meerdere digitale kenniscommunities toegang tot en kennis van het internet vereist. En dat blijkt lang niet voor iedereen evident.
Een recente studie van FOD economie wees uit dat vandaag nog steeds 33% van de Vlaamse huishoudens niet over een computer beschikt en dat 40% geen internetverbinding heeft.
In het rapport Internet et inégalités tonen Vendramin en Valenduc aan dat er ongelijkheid ontstaat tussen mensen die het internet gebruiken en anderen die dat niet doen. En ze gaan nog verder: "Les inégalités face à Internet ne concernent pas seulement l'accès, mais aussi les usages et les contenus, et par conséquent les compétences requises des utilisateurs". Onlangs (3 maart 2008) werd de vaststelling van Vendramin en Valenduc bevestigd in De Morgen: de gemiddelde Belg kan niet goed overweg met het internet.
In zijn beleidsplan ICT erkent Vlaams minister van Onderwijs en Vorming, Frank Vandenbroucke, dit probleem. Tijdens zijn toespraak op de Vlaamse Onderwijsdagen in Gent vatte hij de kern van zijn beleidsplan als volgt samen: "jongeren gaan niet altijd op een correcte wijze om met ICT. Ze gebruiken het niet altijd kritisch en efficiënt, en niet altijd op een verantwoorde en veilige manier. [...] Weinig jongeren die niet snel informatie over een bepaald onderwerp kunnen vinden op het internet. Maar hoe ze op een gepaste manier kunnen omgaan met deze democratisering van de informatiemarkt, weten ze niet. Want de kwantiteit aan informatie lijkt oeverloos, maar de kwaliteit en de betrouwbaarheid laten sterk te wensen. [...] En er is nog een tweede punt. Het lijkt alsof alle jongeren vlot met ICT overweg kunnen, maar dat is niet zo. De fameuze digitale kloof in onze samenleving tussen zij die wel goed met ICT overweg kunnen en zij die dat niet kunnen, loopt niet alleen tussen jongeren en ouderen". Vandenbroucke wil de komende jaren hoog inzetten op het bijbrengen van ICT-vaardigheden in het onderwijs door ze integraal deel te laten uitmaken van de eindtermen. Hij heeft hierbij eveneens oog voor de professionalisering van leerkrachten.
Ook in het veld worden allerlei nascholingen georganiseerd waarbij aandacht uitgaat naar aspecten die betrekking hebben op ICT in het algemeen en de relatie tussen ICT en onderwijs in het bijzonder. Interessant voor mensen die zich professioneel met het Nederlands bezighouden is Dag van... ICT Nederlands, een initiatief van het Eeckhoutcentrum dat op 23 april 2008 plaatsvindt in Ieper. Dergelijke initiatieven hebben steeds één doel voor ogen: bijdragen tot de dichting van de huidige digitale kloof - in de mate van het mogelijke.
We kunnen er niet omheen: elke dag opnieuw worden we geconfronteerd met toepassingen van informatie- en communicatietechnologie. Van gps tot elektronisch bankieren en van skypen tot het bijhouden van een digitale agenda. De ontwikkeling van dergelijke applicaties neemt een hoge vlucht en tal van evoluties volgen elkaar alsmaar sneller op. Hoewel het lijkt alsof die toepassingen altijd al hebben bestaan, zijn ze het resultaat van een jarenlang proces.
Neem nu bijvoorbeeld het ontstaan van de computer. Daarvoor moeten we teruggaan naar de jaren veertig. Machines, ter grootte van een huis, boden een antwoord op de vraag naar decentralisatie en automatisering. De toepassing en het gebruiksnut ervan waren op dat ogenblik nog lokaal. Dat veranderde in de jaren zestig toen computers aan elkaar gelinkt werden en datatransmissie mogelijk werd: het ontstaan van het internet; Pas in de jaren negentig werd het net ook toegankelijk gemaakt voor het grote publiek. Sindsdien is er veel veranderd.
Momenteel zijn technici en informatici voortdurend in de weer met de ontwikkeling van nieuwe toepassingen en nieuwe media en met de verfijning van eerder applicaties. Hierdoor wordt het mogelijk om kennis en informatie steeds sneller en eenvoudiger op te slaan en digitaal ter beschikking te stellen. En precies die veranderingen vormen de basis van onze digitale kennismaatschappij.
Door het feit dat computers via een netwerk verbonden zijn, kunnen mensen eenvoudig kennis en informatie met elkaar delen. De software om dat te doen, wordt steeds gebruiksvriendelijker en stimuleert de ontwikkeling van sociale informatie- en kennisnetwerken. Door middel van toepassingen als MySpace, Del.icio.us en LinkedIn worden zelfs specifieke 'communities' gevormd waarbinnen gespecialiseerde kennisinhouden circuleren.
Zowel de technologische vernieuwingen als de implementatie ervan bij de ontsluiting van kennis vragen van de informatieverwerker een nieuwe vorm van omgaan met die kennis. Niet alleen moet hij overweg kunnen met de nieuwe technologieën, hij moet ook zijn weg vinden in het grote informatieaanbod.
Deze blog schrijven we in opdracht van de Vlaamse Overheid als een inleiding op het rapport Boek versus Web: de literaire blog.
In onze blog staan we stil bij de kansen en bedreigingen van digitalisering voor kunst en cultuur in het algemeen en voor literatuur in het bijzonder. We belichten een aantal trends die, naar aanleiding van de digitalisering, binnen de literaire communicatie, productie, consumptie en bemiddeling ontstaan. Heel specifiek focussen we op het medium van de weblog. Uiteraard proberen we aan te sluiten op de actualiteit en staan we open voor kritiek, problematiseringen en debat. Daarnaast maakt deze blog deel uit van een educatief experiment aan de lerarenopleiding van de Universiteit Gent. Via deze blog willen we onze studenten (leraren moedertaal in opleiding) op een alternatieve manier lesinhouden aanbieden en willen we hen confronteren met de mogelijkheden van digitale media - en dan vooral: blogs - in het onderwijs.
Wie zijn 'wij'? Steven Vanhooren en Peter Vanbrabant zorgen voor de berichten op de blog. Ze brengen een aantal recente ontwikkelingen in kaart, problematiseren bestaande inzichten, zetten redeneringen verder en staan stil bij noodzakelijke aandachtspunten. Kris Rutten, Ronald Soetaert, André Mottart en Geert Vandermeersche werken mee aan de blog.
We hopen met deze blog een 'plek' te creëren om te praten over digitalisering en cultuur - en uiteraard over blogs en literatuur. Een gesprek tussen lezers en schrijvers, tussen 'hobbyisten' en critici, tussen het boek en het net, etc.
