|
Brugge, Sint-Andries
Gistelse Steenweg 493
PAROCHIEKERK SINT-ANDREAS en SINT-ANNA
1. De oude Sint-Andriesabdij
De stichting van de Sint-Andriesabdij staat in verband met het epos van de eerste kruistocht.
Paus Urbanus II riep op tot de eerste kruistocht.
De graaf van Vlaanderen, Robrecht II van Jeruzalem, beantwoordde dat appel en werd daarbij ongetwijfeld vergezeld door Tancmar van Straeten. Aan het einde van de elfde eeuw bezat de rijke en machtige leenheer, Tancmar van Straeten, een heerlijkheid die zich uitstrekte over de huidige gemeenten Sint-Andries en Varsenare: de heerlijkheid van Straeten.
In 1098 bereikten de kruisvaarders Antiochië. Daar werden zij bestormd door een Turks hulpleger.
De kruisvaarders waren ten einde raad. Niets kon hen nog redden, behalve een mirakel. En
het wonder geschiedde.
Een Provençaalse broeder beweerde dat hij in een droom Sint-Andreas had gezien. Die openbaarde hem de plaats waar zich de lans bevond waarmee de zijde van Christus doorstoken was. Men vond inderdaad een verroeste speerpunt en dat
volstond om de belegerden aan te zetten tot een laatste inspanning om het beleg te breken, wat hun lukte. Het is
tijdens dat beleg dat de graaf van Vlaanderen een plechtige belofte had gedaan. Hij zou op zijn grondgebied een klooster stichten gewijd aan de apostel Andreas. Hij vroeg zijn vrouw het nodige te doen om zijn gelofte te realiseren op
het domein van Tancmar van Straeten. Tancmar dacht hierbij de abdij te plaatsen bij de kerk Sint-Anna-ter-Straeten, ook genoemdBetferkerke. Na het akkoord met de bisschop van Noyon-Doornik vertrouwde de graaf het nieuwe klooster toe aan de benedictijnenabdij van AFFLIGEM. Het charter van de stichting van deze Sint-Andriespriorij is gedateerd op 22
februari 1100. Men moest vooraf nog voorzien in alle noden om het bestaan van de monniken op te bouwen en te verzekeren.
In 1111 schonk Boudewijn VII, zoon van Robrecht van Jeruzalem het domein Bencebroec,vandaag Beisbroek
genaamd. Die schenking moest de toekomst van de stichting veilig stellen. De eerste monniken kwamen in Sint-Andries aan op 1 augustus 1117
In de loop van de twaalfde eeuw ontstonden er echter moeilijkheden met de moederabdij, die de rijkdommen van Sint-Andries benijdde. In 1187 vroegen zij de erkenning van hun klooster als een onafhankelijke abdij. De bemiddeling van de graaf van Vlaanderen, Filips van de Elzas, maakte een einde aan de spanningen. Op 25 maart 1188 begon de abdij Sint-Andries een onafhankelijk bestaan.
De kerk van de abdij echter werd een twistappel tussen de parochiepastoor en de abt van de abdij: offices die te lang duurden, het klokkengelui, het kerkgezang,
Er werd op kosten van de abdij een muur opgetrokken ter hoogte van de dwarsbeuk, die de kerk in tweeën splitste. Koor en dwarsbeuk werden abdijkerk, middenbeuk en zijbeuken werden parochiekerk. Dat gebeurde in 1241
In de dertiende eeuw nam de abdij een grote uitbreiding. De abt Willem Lentijn kocht van de gravin, Margareta van Constantinopel, de gronden gelegen tussen Beisbroek en de abdij.
De abdij kwam in het bezit van alle gronden gelegen tussen de Torhoutse en de Gistelse steenweg vanaf de parochiekerk tot
aan de huidige abdij Zevenkerken. Het domein had een omvang van ongeveer 900 ha.
Abt Willem Lentyn bouwde de grote gebouwen, o.m. de grote slaapzaal, de ziekenzaal, een abdijhoeve en andere gebouwen. Op 22 september 1252 vond de plechtige inhuldiging plaats.
De tienden van de parochies Gistel, Moere, Zevekote, Zande en renten op onroerende goederen in
Houtave, Nieuwmunster, Meetkerke, Zuienkerke,
bezorgden de abdij belangrijke bronnen van inkomsten.
Waarom hebben de monniken van de Sint-Andriesabdij hun eigen domein vlakbij hun abdij nooit ontgonnen? Omdat benedictijnen geen handarbeiders waren zoals de cisterciënzers. Om die reden moesten zij vele tienden en landerijen bezitten, hun enige bron van inkomsten.
In 1350 verkocht abt Geraard Donckere een stuk grond, ongeveer 50 ha, aan enkele Brugse poorters voor het bouwen van een klooster voor kartuizerinnen. Het klooster werd toegewijd aan de heilige Anna. Het heette Sint-Anna-ter-Woestijne
omdat het gelegen was in een woeste en onvruchtbare streek van Beisbroek (omgeving Oude Sint-Annadreef).
De monialen uit deze abdij leefden in eenzaamheid en gebed en verrichtten vooral goed werk bij het kopiëren van manuscripten. Ze werden verdreven door de moeilijkheden van de geuzentijd en
beeldenstorm van 1566 en vluchtten in 1580 binnen de muren van de stad. De zusters hadden op Sint-Andries
gedurende een periode van 230 jaar hier verbleven. Er waren over die gehele tijd 285 kloosterzusters en 15 priorinnen
geweest. Specifiek voor de kartuizerinnen was de wijding van de maagden. Tijdens een speciale plechtigheid werd
een kloosterzuster toegewijd aan Christus en gekroond.
De abdij kwam onder de persoonlijke bescherming van de hertogen van Bourgondië.
Maar in 1482 had de Sint-Andriesabdij te lijden onder de bezetting door de Duitse landsknechten van Maximiliaan van Oostenrijk, na de dood van Maria van Bourgondië (1482)
In 1521 kwamen keizer Karel en zijn broer Ferdinand onverwachts in de abdij aan.
Ze woonden in de abdijkerk de eerste vespers bij van het feest van de heilige Jacobus (25 juli). Daarna
vervolgden ze hun weg naar Brugge.
Er werd gewerkt aan de toren van de kerk die in 1527 instortte. Een nieuwe toren kwam in de
plaats. Het is de toren die wij vandaag nog kunnen zien.
Beeldenstorm
De monniken werden uiteengejaagd, de abdij onbewoonbaar gemaakt door de verwoestingen van de Beeldenstorm. Sommige monniken vonden een toevluchtsoord in de Boeveriestraat in Brugge.
De gemeenschap van de abdij van Oudenburg was even zwaar getroffen, daarom werden de twee gemeenschappen in 1598 samen gebracht onder de leiding van abt Jan Bourier.
Abt Hendrik van der Zype zette zich in voor de spirituele ontplooiing van het religieuze leven
in de abdij. Hij was ongetwijfeld de merkwaardigste abt van de oude abdij geweest. Hij heeft de abdij 43 jaar geleid. Hij
is het ook die de benedictinessen van Gistel in een huis, Fonteintjegenaamd, in de Boeveriestraat installeerde, waar ze nog steeds wonen.
Franse revolutie.
De Franse revolutie doekte in 1796 het monastiek leven in Sint-Andries op.
De gebouwen werden aan de slopershamer overgeleverd, het domein verkocht. Jacques de lEspée en
ridder van Outryve dYdewalle kochten de domeingoederen van de abdij op. Ridder van Outryve dYdewalle koos voor
de gronden aan de kant van de Torhoutse steenweg, de lEspée aan de kant van de Gistelse steenweg. Van het
klooster blijft tegenwoordig nog enkel de toren uit de zestiende eeuw over, die
dan nog sterk gewijzigd werd in de negentiende eeuw na de brand van de parochiekerk in 1869.
De abtswoning die dateerde van 1632 verdween op het moment dat de zusters van het Sint-Camillusgesticht de hele hoek hebben omgevormd om er het rusthuis Regina Caeli te bouwen.
De Sint-Andriesabdij is nooit een grote abdij geweest.
In het Brugse betekende ze nochtans heel veel en was met de tijd niet weg te denken uit de Brugse horizon.
Na een stilte van 100 jaar richtte men een nieuwe benedictijnenabdij op . In 1901 stichtte Gerard van Caloen de abdij Zevenkerken.
* bron: P.Christian Papeians de Morchoven ( o.s.b. Zevenkerken),
bewerkt door Lesly Storme
illustraties:
* Naast de hoofdingang van de kerk is een steen ingewerkt met een tekening van de abdij en kerk uit het werk Flandria Illustrata (1641) van Sanderus
.
* De kaart van
het Brugse Vrije van de hand van Pieter Pourbus en in 1597 gekopieerd door Pieter Claeissens . Uitgave van Société d Emulation 1888
2. De huidige parochiekerk Sint-Andries
In 1839 besloot men de kerk uit te breiden omdat de kerk te klein was geworden. De Brugse architect
Pierre Buyck (1805-1877) kreeg de opdracht en tekende in 1843 de plannen. Op een gravure van 1843 kan je zien dat
het kerkgebouw werd uitgebreid zowel in zuidelijke als westelijke richting. Achteraan in de zuiderbeuk herinnert
een marmeren plaat aan die herstelling.
Tijdens een hevig onweer van 10 augustus 1869 sloeg de bliksem in op de kerktoren. In de nacht van
10 op 11 augustus, rond middernacht, brandde de kerk bijna volledig af. Enkel de noordermuur kon gedeeltelijk
worden gered en van de toren moest alleen de spits worden vervangen.
Heel wat van het kerkgebouw moest opnieuw worden opgetrokken.
Burgemeester Burggraaf de Nieulant onderhandelde over de heropbouw van de
kerk.
De architecten Pierre Buyck (1805-1877) en Deshuyer tekenden in 1869de plannen van het huidigekerkgebouw. In de geest van die tijd werd de kerk opgetrokken in neogotische stijl.
De Brugse architect Pierre Buyck was leerling van de Brugse Academie geweest en als provinciaal architect ontwierp hij vele kerken, pastorieën, gemeentehuizen, scholen en hospitalen.
Tijdens de herstellingswerken ontdekte men in september 1870 enkele merkwaardige graven. Een drie tal
graven waren heel mooi beschilderd. De beschilderde grafwanden zijn frescos: men schilderde op de natte
kalkpleisterlaag en gebruikte daartoe natuurlijke verven op basis van organische middelen. In de 14de eeuw had Brugge een leidinggevende rol bij het beschilderen van graven.
In de kerk bevond zich ook de grafsteen van Mattheus Scatille . In een inventaris van 1673 sprak men
over
een seer grooten fijnen
sarcksteen met twee personagien van man ende vrauw seer treffelick ende fray
uytgewrocht
De steen was niet door de brand vernietigd en op aandringen van de commisssie van monumenten
te Brussel werd de steen naar het Oudheidkundig museum van Brugge (Gruuthuyze)
overgebracht. Maar na 150 jaren afwezigheid komt de grafsteen terug in de parochiekerk, waar het thuis
hoort. (13 mei 2013)
Het kerkgebouw omvat drie beuken.
De middenbeuk is de hoogste en de twee zijbeuken zijn lager.
Boven in de middenbeuk is er een lichtbeuk.
De toren is nog vanuit 1530 en enkel de spits is vernieuwd.
De bakstenen toren is vierledig opgebouwd met overhoekse steunberen en de
achtzijdige torenspits. De toren is een ingesnoerde naaldspits en rust op een vierzijdige basis.
De basis is rondom versierd met een rondboogfries.
De galmgaten steken in afzonderlijke enkelvoudige nissen.
De toegang tot de kerk is aan de westzijde gelegen via een spitsbogige
toegangspoort. Boven de toegang steekt een groot vierdelig spitsboograam versierd met vier- en zespas
maaswerk. Bovenop staat een kruis uit natuursteen. Tussen de middenbeuk en de zuiderbeuk staat nog een kleine toren en rechts op de zuiderbeuk steekt boven aan een open raam in de vorm van een vierpas. De noordermuur heeft vijf tweeledige
spitsboogramen en is bezet met veel grafopschriften en voor de toren staat een
calvarietafereel. De zuidermuur heeft zes tweeledige spitsboogramen.
De ramen hebben maaswerkversiering met een o.a. een vijfpas.
De ramen in het koorgedeelte zijn eveneens tweeledige spitsboogramen
waarbij het middelste raam de hoogste is. Ze zijn prachtig uitgewerkt in kleurrijk glas-in-lood. De kerk zelf is vooral uit bakstenen opgetrokken.
Op 22 mei 1892 besliste de kerkfabriek om de kerk met neogotische elementen te versieren. De kosten werden op 1903 fr. geraamd. De kerk werd bijzonder fraai beschilderd.
Het resultaat moet er prachtig en kleurrijk hebben uitgezien.
Op het kerkhof zijn er ook neogotische grafzerken.
Het kerkinterieur is aangekleed met meubilair in neogotische stijl. Het meubilair is vooral van de hand van Hendrik
Pickery ( 1828-1894).
Belangrijk zijn vooral de glasramen die we aantreffen in het portaal. Ze dateren uit 1876.
Zij stellen Onze-Lieve-Vrouw, Jezus Christus, de heilige Stanislas Kostka en Carolus Borromeo voor. Het zijn
de patroonheiligen van Emmanuel en Marie van Outryve dYdewalle en beide zonen:
Stanislas en Carolus. Ze zijn van de hand van baron Jean-Baptiste Bethune (1821-1894), de leider van de
neogotische beweging. Hij kreeg de opdracht van zijn schoonzus Marie Aronio de Romblay, de jonge weduwe van ridder
Charles van Outryve dYdewalle. ( waarvan obiit in het portaal)
De Sint-Andrieskerk is een stemmige en mooie kerk met een rijk verleden.
De kerk werd als monument beschermd op 13/11/200
Bibliografie:
Christian Papeians de Morchoven o.s.b.
De Sint-Andriesabdij Zevenkerken
Annex-De eerste Sint-Andriesabdij (1100 1796) Lannoo 1998
Stanislas van Outryve dYdewalle
Geschiedenis van de parochie St.-Andries
Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen . Inventaris- Deelgemeente Sint-Andries
Inventaris bouwkundig erfgoed: www.monument.vlaanderen.be
http://inventaris.onroerenderfgoed.be
Lesly Storme en Stefanie Gilté
900-jaar St.-Andriesparochie
Stanislas dYdewalle
De Kartuize Sint-Anna-Ter-Woestijne ( 1350-1792)
Polychromés en Flandre van Van der Gheyn p. 19
Rond de heerd VI, 1871,p. 126
Annales Société dEmulation, 3° serie-T 5 ,
1870
De quelques tombeaux de la Flandre van Merghelynck
Bijlagen:
Parochiekerk St.-Andries.docx (26 KB)
17-05-2013 om 00:00
geschreven door LESLYSTORME 
|
