Hij wordt sinds 1971 elk jaar tijdens de Nederlandse Kinderboekenweek uitgereikt door de CPNB voor de best geschreven kinderboeken die in het voorafgaande jaar verschenen zijn. Van 1954 tot en met 1970 werd jaarlijks slechts een boek bekroond, het Kinderboek van het jaar. Sindsdien kunnen griffels in meerdere categorieën en aan meerdere auteurs toegekend worden.
Voor de Gouden Griffel komt uitsluitend oorspronkelijk Nederlandstalig werk in aanmerking. Daarnaast worden jaarlijks Zilveren Griffels uitgereikt, die ook kunnen worden toegekend aan vertalingen. Daarnaast worden er nog Gouden Penseels en Zilveren Penseels uitgeloofd voor de best geïllustreerde kinderboeken en sinds 1997 Gouden en Zilveren Zoenen, voor de beste boeken voor kinderen vanaf 12 jaar
