Tot aan de Renaissance waren kunst en ambacht twee pagina’s van hetzelfde blad.  Op de bouwplaatsen van de Gotische kathedralen werkten steen- en beeldhouwer met  dezelfde werktuigen zij aan zij. Schilderijen, fresco’s en muurschilderijen hadden naast de esthetische ook een educatieve functie, wat ook nodig was in een maatschappij die voor het grootste deel analfabeet was.

Vanaf de 16^de eeuw moesten kunstwerken het fortuin en de maatschappelijke positie van hun bezitters illustreren. Het was toen dat de gewoonte om werken te signeren in voege is gekomen, want de ene kunstenaar is de andere niet. De zogenaamd ‘Constcamers’ als onderdeel van de privéwoning van de mecenassen waren de voorlopers van  de huidige musea.  In de 17^de eeuw werden deze private collecties zelf een onderwerp van schilderkunst.  Een stille getuige daarvan is te bewonderen in het Antwerpse Rubenshuis, met name de ‘Kunstkamer van Cornelis van de Geest’, van Willem van Haecht.

Van de Geest was de man die onder meer het grafmonument van de een eeuw vroeger overleden Quinten Matsys onder de noordelijke toren van de kathedraal liet installeren.  Zijn huis; annex kunstkamer, bestaat niet meer. Het was gelegen in de Mattenstraat en viel ten prooi aan de achteraf nutteloos gebleken rechttrekking van de Scheldekaaien. Wie een beetje de sfeer wil opsnuiven van  ‘de sfeer van weleer’ op het vlak van kunstverzamelingen, kan nog tot 2017 terecht in het Antwerpse Rockoxhuis.

De (financieel) machtigen der aarde houden hun aankopen liever geheim en uitsluitend voor zichzelf. Met de regelmaat van een klok duiken in onze journaals items op over exorbitante bedragen die werden neergeteld voor alweer een Van Gogh of Monet, vaak een beetje ‘en stoemelings’ ontdekt en na de aankoop ijlings in een kluis verstopt.

Gelukkig zijn er telkens opnieuw verzamelaars opgestaan die de moed hebben gehad om hun collecties te delen met het grote publiek. Nog steeds in Antwerpen, liet Henriette Mayer-Van den Bergh een middeleeuws ogend huis bouwen  om er de verzameling van haar overleden zoon Fritz in onder te brengen. Het huis geldt als een van de eerste musea ter wereld die speciaal rondom een collectie zijn gebouwd.

Antwerpen is niet alleen een haven- en diamantstad, maar is ook het tweede grootste petrochemische centrum ter wereld. De eerste plaats wordt al decennia lang ingenomen door het Amerikaanse Houston en daar is het dat ik met dit artikel eigenlijk naartoe wil.

In een rustige buurt vlakbij downtown Houston, bevindt zich namelijk de zogenaamde ‘Menil Collection’. De naam ‘Menil’ wordt ter plaatse uitgesproken met de klemton op de eerste lettergreep.  De oorspronkelijke uitspraak had de klemtoon op de laatste syllabe.  Het museum is ondergebracht in een gebouw dat werd ontworpen door de Italiaanse architect Renzo Piano. Deze had met Richard Rogers samengewerkt aan het Parijse Centre Pompidou.

Zijn opdrachtgeefster was Dominique de Menil, in 1908 in Parijs geboren onder de naam Schlumberger. De Schlumbergers waren oorspronkelijk afkomstig uit de Elzas en zijn de oprichters van een groep die nog altijd ’s werelds grootste is op het vlak van ondersteunende diensten aan de olie-industrie.

In 1931 trouwde Dominique met de bankier Jean de Menil, een telg uit een door Bonaparte in de adelstand verheven militair geslacht. Wat Dominique en Jean deelden, was hun interesse in hedendaagse kunst en hun rotsvaste geloof in de gelijkheid van alle burgers op deze planeet. Omdat precies dat laatste in Europa in de jaren ’30 van de vorige eeuw steeds minder een evidentie leek te worden, weken ze uit naar de VS.

Vooral na hun emigratie begonnen de de Menils hun collectie van vooral contemporaine kunst uit  te bouwen. Het museum toont dan ook topwerken van Georges Braque, Max Ernst, Piet Mondriaan, René Magritte, Henri Matisse en heel wat van hun tijdgenoten. Het idee om alles onder te brengen in een speciaal museum begon in de geesten van Jean, ondertussen John, en Dominique te rijpen in 1972. Zij namen daarvoor de Amerikaanse architect Louis Kahn onder de arm. De dood van John in 1973 schoof het project op de lange baan en het was Dominique, die haar man 24 overleefde, die het tot een goed einde zou brengen, zij het met Piano deze keer.

In 1964 hadden Dominique en Jean op hetzelfde terrein al een kapel laten bouwen, ontworpen en ingericht door Mark Rothko (1903-1970). Net zoals Kahn was hij een Jood afkomstig uit het Balticum, dat begin 20^ste eeuw tot het Russische rijk behoorde.  Rothko kwam in oktober 2012 nog in het nieuws nadat een of andere mafkees een tekst spoot over een van zijn schilderijen op een tentoonstelling in het Londense Tate Modern.

De ‘Rothko Chapel’ is een oord van bezinning voor alle denominaties. Het is een achthoekig gebouw waarin 14 schilderijen zijn vervat.  Op de plaza achter het gebouw, staat de ‘Broken Obelisk’ van de Amerikaanse beeldhouwer Barnett Newman. De gebroken zuil is een eerbetoon aan Martin Luther King, hoewel hij daar niet speciaal voor is gemaakt.

Door de zuil in de tuin van hun eigen museum te plaatsen, wilden de de Menils een vuist maken tegen de stad Houston, die weigerde een monument te wijden aan een zwarte, laat staan een burgerrechteactivist. De de Menils waren daarentegen vanaf het eerste uur fervente voorvechters van de Afro-Amerikaanse emancipatiebeweging. Linkse rakkers met klasse!

11-09-2013 om 00:00 geschreven door Marcel G Schoeters