Kijkt U nog eens naar het plaatje, volgens mij moeten busliefhebbers hun vingers aflikken bij het design van de Ikarus 55. In het begin van de jaren ’50 werden de eerste protypes van deze ’buscoach’ vervaardigd. Samen met de Ikarus 66 waren deze twee types de paradepaardjes van de Csepel Autógyár, de bus/vrachtwagenfabriek gelegen aan de Donau in het zuiden van Boedapest.

Het type 55 werd gebruikt voor regionaal busvervoer, de ’66’ voor stadsvervoer. Hieronder vindt U een foto uit de brochure van het type 66, eigenlijk is het onvoorstelbaar dat zo’n kiekje werd toegelaten in de zwartste tijd van het communisme in de 50’er en 60’er jaren. Het ’bourgeois-karakter’ straalt gewoon van de foto af. Kijkend met een wat minder scherpe blik zou je zeggen dat Cary Grant met een jonge Catherine Deneuve bewonderend de modieuze lijnen aanschouwt van dit sublieme design. Monarchistische gebouwen op de achtergrond, kan het nog ’imperialistischer’?

De Sovjet-machthebbers waren tevens gecharmeerd van de Ikarusbussen en verordonneerden in het kader van de beruchte 5-jarenplannen dat de bussen geïntroduceerd moesten worden in de meeste Warschau Pact-satellietstaten. Ik vermoed overigens dat er nog een andere – essentiële – reden aan deze beslissing ten grondslag heeft gelegen. Uiteraard was het niet de bedoeling van het Kremlin dat Hongarije een florerende economie zou worden, deze rol was slechts toebedeeld aan het Sovjetbolwerk zelf. Maar ja, in de eigen heilstaat was men slechts in staat dieselslurpende tanks te produceren. Ook al vermeldde het design/productieplan het vervaardigen van een bus, er rolde uiteindelijk  toch altijd een tank van de lopende band af. Maar dat gold ook voor de constructievoorschriften voor tractors, brommers en gaskachels. Het productieresultaat was altijd hetzelfde: een tank….

Icarus vloog volgens de Griekse mythologie met zijn wassen vleugels te hoog en te dicht bij de zon, waardoor zijn vleugels smolten en de arme Icarus reddeloos in de Egeïsche zee stortte. Met andere woorden: hoogmoed komt voor de val…..Tot 1975 werden de Ikarussen voor de diverse communistische satellietstaten gebouwd, het was de glorietijd van de Csepel Autógyár. Daarna was het over en sluiten. Volvo liet tot 1980 nog 1000 Volvo Laplanders bouwen in de fabriek, maar in 1992 werd Ikarus definitief failliet verklaard.

De erfenis van de Ikarusbussen – ja, in Hongarije met een ’K’ geschreven – blijft echter in ons geheugen gegrift. En ook in het ’echie’ zijn er diverse gerestaureerde exemplaren voor de volgende generaties bewaard gebleven. De foto aan de kop van dit artikel vind ik welhaast iconisch. Het geeft me zelfs een beetje dat ’Peter Stuyvesant’-gevoel, ook iets wat totaal niet in overeenstemming is met de communistische doctrine natuurlijk.

Nog steeds maakt het design van de Ikarusbus nog een futuristische indruk (althans bij mij), de vormen kunnen de tand des tijds met gemak doorstaan. Net als de Citroën DS – ’de snoek’ – zijn er voertuigen die eenvoudigweg letterlijk en figuurlijk nooit enige roest laten zien. Één van de revolutionaire vindingen – voor Midden/Oost-Europa dan…..- was de plaatsing van de motor aan de achterzijde. Deze ’bobbel’ had de dood voor het design kunnen zijn, maar hier is het tegendeel het geval. De ’achterpukkel’ is in complete harmonie met de ronde lijnen van de bus. Maar ook de voorkant is niet verkeerd, geen grote zoeklichten bijvoorbeeld, maar subtiele koplampen, sommige zelfs mooi verborgen onder de voorbumper. Lyrisch ja, dat zou je ervan kunnen worden….

Ik heb een beetje ’gegoogled’, want ik wilde natuurlijk wel weten welke ontwerper zich achter deze buscreaties verbergt. Verbergt? Ja, want van een communistisch design kun je hier toch niet spreken, de bussen moeten wel door een ’burger’ – polgár – zijn bedacht. Twee namen komen naar voren, György P. Horváth en Béla Zerkovitz, de eerste verantwoordelijk voor de ’mooie vormen, de tweede voor het technische design. Zowel de chauffeur als de reizigers hadden met de ’achterpukkeloplossing’ veel minder last van de lawaaierige motoren van die tijd. Het feit dat de communisten destijds toelieten dat busbouwers zich bekommeren om het gerief van passagiers is trouwens op zichzelf al een ’novum’ uit die brute periode van de geschiedenis. Maar ja, misschien reisden er in die tijd ook wel veel inlichtingenofficieren per bus. Om de ’medekameraden’ in de gaten te houden….

Of ik zelf als kleine jongen wel eens in zo’n Ikarus 55 heb plaatsgenomen? Verscheidene malen, maar de laatste keer was een iets minder positieve ervaring. Reizend vanuit het noorden van Hongarije naar Keleti Pályaudvar – ’Station Oost’ in Boedapest – gaf de motor er de brui aan. Hulp liet lang op zich wachten, maar de reparatie was succesvol zodat de reis hervat kon worden. We kwamen nog net op tijd aan om de internationale trein naar Wenen te halen. En dat was maar goed ook, want de volgende trein naar het ’vrije westen’ vertrok pas twee dagen later…..

Iedereen wil wel met je mee in de limo. Maar wat je nodig hebt is iemand die de bus met je pakt, als je limo kapot is. (Oprah Winfrey, Amerikaans TV Host 1954 – )

Bron: Keek op de Week

Een Ikarus bus - type 66

Dit model zagen we ooit in het verkeersmuseum in Kiskörös