Akasztó. Geen enkele van de Hongaarse koningen is zo beroemd als Szent István, de heilige. Die voornaam vertaald naar het Nederlands wordt Stefa(a)n(us). Zijn naamdag op 20 augustus is meteen één van de "nationale feestdagen" in Hongarije. Talloze Hongaren dragen dan ook de voornaam 'István' naar hun beroemde koning. Het aantal standbeelden van hem is niet te tellen. Elke stad en/of dorp heeft een straat of een plein naar hem vernoemd. Eén van de belangrijke straten is ons dorp is inderdaad een "Szent István ut=straat". Die koning speelde een belangrijke rol in de ontstaansgeschiedenis van dit land en bracht Hongarije tot het "christendom" wat hem meteen een heiligverklaring opleverde. Zijn zoon Imre werd later ook heilig verklaard. Die verongelukte vroegtijdig (24 jaar) tijdens een jachtpartij. (Blijkbaar een belangrijke doodsoorzaak bij adellijken zoals bijv. onze Maria van Bourgondië). Maar wie was nu die koning? Dit artikel moet het één en het ander verduidelijken.

Een woord geschiedenis.

Hij werd geboren rond 970 in de stad Esztergom. Geboren als Vajk, werd hij jong gedoopt onder de christelijke voornaam Stefanus (István in het Hongaars). Zijn vorming kreeg hij van de heilige Adalbertus van Praag. In het jaar 997 volgde hij zijn vader Géza (gedoopt volgens de latijnse ritus rond 973 - hij vestigde zijn zetel in Esztergom - hij gebruikte de nieuwe godsdienst om zijn centrale macht te versterken - hij huwelijkte zijn dochters uit aan de vorsten van Polen en Bulgarije - hij realiseerde kort voor zijn dood een diplomatiek huwelijk van zijn zoon met een zuster van de hertog van Beieren. Zijn moeder was Sarolt dochter van Gyula van Transsylvanië) op die behoorde tot de Árpád dynastie (zie schema hieronder). Hij leefde in goede verstandhouding met de belangrijke partijen van die tijd: Rome en de paus, het Duitse Rijk, Byzantium en het toenmalige Rusland. Er waren dus verschillende godsdiensten in het spel: het katholicisme en de orthodoxi. Door zijn huwelijk met een Beierse prinses Gisela (die later ook als heilige zou vereerd worden) kwamen heel wat Duitse priesters en ridders naar Hongarije. Daardoor groeide zijn macht aanzienlijk. Hij schipperde handig tussen de twee grote godsdienstblokken van die tijd en stichtte zowel een katholiek klooster in Pannonhalma als een Byzantijns-orthodox nonnenklooster bij Veszprém.

Met Kerstmis ('1000) werd hij door Paus Silvester II in Esztergóm tot eerste koning van Hongarije gezalfd en gekroond. Zo  werd hij de grondlegger van het koningshuis Árpád. Bij die gelegenheid verleende Silvester hem de eretitel van 'apostel-koning'. Het was niet alleen de geestelijke rijkdom van deze nieuwe godsdienst die hem aantrok, hij zag er ook een uitstekend middel (net zoals zijn vader) in om de eenheid in zijn rijk tot stand te brengen. Vandaar dat hij alle stamhoofden beval de nieuwe godsdienst aan te nemen. Als er waren die zich onwillig of zelfs opstandig toonden, schuwde hij niet geweld te gebruiken. Om het christendom onder zijn mensen ingang te doen vinden, deed hij een beroep op geestelijken uit het buitenland. Hij had een goede neus. Zo kwam abt Gerard van het Venetiaanse klooster San Giorgio Maggiore op zijn pelgrimstocht naar Jeruzalem bij de koning aankloppen om te overnachten. De monnik maakte zo'n indruk op de vorst, dat deze hem met klem vroeg zijn plannen op te geven, voortaan bij hem in de buurt te blijven en de verkondiging van het evangelie in Hongarije op zich te nemen. Hij zou de eerste bisschop worden van Csanád (of Chunad), stierf in 1046 de marteldood en wordt in Hongarije nog altijd vereerd als Sint Gellert.

Koning worden liep niet van een leien dakje. Hij kreeg problemen met een Hongaarse traditie waarbij niet de zoon opvolger van de koning werd maar wel de oudste van de familie Árpád. In dit geval ging het over Koppány een verre neef die heerste in het zuiden van Transdanubië en daarenboven heiden was. Die wilde naar hun traditie huwen met de weduwe van koning Geza. Daar kwam onvermijdelijk oorlog van. István liet zijn leger aanvoeren door Duitse ridders met veel ervaring. De tegenstander sneuvelde bij Veszprém (998). Zijn lijk werd, naar het schijnt, gevierendeeld en de stukken werden vastgenageld aan drie vorstelijke burchten en ook naar Transsylvanië gestuurd om tegenstanders af te schrikken. Maar dit volstond niet om zijn centrale macht te consolideren. Daarom vroeg hij aan de paus om hem de koninklijke kroon toe te kennen. Die vraag kwam zowel Rome als de Duitse keizer goed uit en bijgevolg werd de abt van het benedictijnenklooster van Pannonhalma naar Rome gestuurd. En die kwam terug met de paus verleende koninklijke kroon. Met Kerstmis van het jaar 1000 zette hij in Esztergom deze kroon op zijn hoofd. Deze kroon - foto's hieronder - de kostbaarste herinneringen aan hem, werd dan ook meermalen ontvreemd. In januari1978, werd dit nationale symbool door de Verenigde Staten aan Hongarije teruggegeven. (Het is nu in het Parlement te zien). Door een zalving met olie werd het gezag door Gods gratie verleend. In feite werd István dus tot koning gekroond van het koninkrijk Hongarije en kon het verhaal van dit rijk beginnen. Een reeks Europese christelijke statengemeenschappen erkenden het rijk als gelijkberechtigd. De huwelijkspolitiek van Árpád-dynastie verbond Hongarije met bijna alle toen bekende vorstengeslachten (van Parijs alover Kiev  tot Constantinopel). In de daaropvolgende jaren versloeg István alle nog overblijvende zelfstandige lokale heersers en voltooide als dusdanig de vereniging van het land en de centralisatie van de macht.

István I regeerde daarenboven ruim veertig jaar (997-1038) wat lang was voor die tijd. Het land werd zijn bezit, het erfgoed van de dynastie. Hij wordt dan ook beschouwd als de stichter van de Hongaarse staat. Hij bouwde staatsstructuren op en vaardigde tal van wetten uit. Hij ging ook een eigen zilveren munt (op de ene zijde 'Stephanus rex' op de andere zijde 'Regia civitas'-de koninklijke burcht) slaan. Hij resideerde veel in Esztergom. Het centrale bestuur en de rechterlijke macht waren in handen van de koning hierbij bijgestaan door een koninklijke raad, een adviserend orgaan. Daarin zetelden kerkvorsten, wereldlijke hoogwaardigheidsbekleders aan het hof en de lokale bestuurders. De belangrijkste beambte aan het hof heette 'palatinius in het Latijn' en 'nádor in het Hongaars'. Deze beambten hielden zich bezig met de problemen van de hofhouding en beslechtte geschillen tussen de hoverlingen in naam van de koning. De koning zelf organiseerde de territoriale organisatie van het koninkrijk. Het werd daartoe verdeeld in 45 districten (in het Nederlands comitaat), telkens met een burcht (vár). Dit is verklaring van de talrijke namen van steden met daarin dat woord (Székesfehérvár, Szigetvár, Kaposvár). In die burchten resideerde een burggraaf (ispán) die de koninklijke macht vertegenwoordigde.  Die burggraaf inde ook de belastingen (2/3 voor de koning), in geld of in natura en was aanvoerder van het leger van het comitaat ingeval van oorlog.

Hongarije had toen geen echte hoofdstad en bijgevolg verplaatste de koning zich van burcht naar burcht. Deze lokten ambachtslieden en handelaren aan. Dit leidde, net zoals bij ons, tot het ontstaan van latere steden (cfr. het ontstaan van Gent rond het Gravensteen). De boeren uit de omgeving moesten een deel van hun oogst afstaan of werk verrichten voor het hof en de beambten. Dit zou o.a. leiden tot het ontstaan van het feodale systeem (wat bij ons ook bestond). Daarenboven organiseerde de koning de kerkelijke structuur met acht bisschoppelijke (Pécs, Györ, Veszprém...) en twee aartsbischoppelijke diocesen (Esztergom en Kalocsa). De aartsbischoppen en de bisschoppen zetelden in de koninklijke raad en hadden bijzonder veel invloed. Daaronder zaten nogal wat buitenlanders en missionarissen uit Duitsland, Tsjechië en Italië en zij brachten veel kennis van westelijke instellingen en cultuur naar Hongarije. Er ontstonden scholen en bibliotheken.

Hij lag ook aan de basis van geschreven rechtsbronnen met rechten en plichten zoals het betalen van kerkelijke belasting (een tiende van de grondopbrengst - dit tiendenrecht kenden onze gewesten ook een zeer lange tijd). De dorpen werden aangemoedigd kerken  te bouwen. Privé-eigendom werd geregeld. Men kon eigendommen opdelen onder erfgenamen of ze schenken aan kerken. Hijzelf deed grondschenkingen aan kerken en kloosters en aan adellijke grootgrondbezitters. De mensen die er woonden werden afhankelijk van deze nieuwe grondbezitters, een nieuwe stap naar het feodale systeem.

Hongarije werd tijdens zijn regering ook een doorgangsland voor christelijke pelgrims op weg naar het Heilig Land en/of naar Jerusalem. Op één van die pelgrimsroutes liet hij een nieuwe burcht bouwen, een stenen basiliek en een kerk, dit werd Székesfehérvár. Door die doorstroming werd Hongarije een mengland van culturen en talen met o.a. vezel Slavische elementen. Zijn echtgenote uit Beieren lokte op haar beurt veel ridders, priesters en ambachtsleden uit die Duitste landstreek. Ze vestigden zich vooral rond Pozsony (het latere Bratislava), Sopron en Szombathely. Door een immigratiebeleid lokte de koning heel wat buitenlandse kolonisten uit Italië, Frankrijk en ons Wallonië die plaatsen kregen. Deze inwijkelingen werden aangeduid als "Latini". Italiaanse kooplieden vestigden zich in het noorden van het land. Ook het aantal Joden (die er van voordien reeds ware) nam toe en ze waren vooral bezig met handeldrijven. Turkssprekende Petsjenegen kwamen uit de oostelijke steppen en ze vestigden zich in de zuidelijke en zuidoostelijke gebieden. Ze werden niet direct geassimileerd.

Afbeeldingen van koning István van verschillende bronnen

   

Idem. Hij wordt afgebeeld als koning met ernstige blik in vorstelijke kledij (hermelijnen mantel, scepter en Byzantijnse Stephanuskroon op het hoofd met een scheef kruisje als gevolg van een ongeluk met de kroon). Soms biedt hij de kroon aan Maria aan. Met een vlag of vaandel waarop een afbeelding van Maria te zien is (hij stelde zijn rijk immers onder haar bescherming).Met een kerk in de hand (hij stichtte twee aartsbisdommen en acht bisschoppelijke zetels). Met dubbelkruis (hij ontving op grond van pauselijke privileges het metropolitanenkruis).xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />




De dynastie van de Árpád (s) schematisch voorgesteld. Bron: Geschiedens van Hongarije - van Árpád to Árpád Göncz van Vladimir Ronin een uitgave van Garant, 2005 pag. 389



Foto van de beelden van István en Gisela in de koninklijke stad Veszprém



De stamhoofden die de Magyaren in het land binnenbrachten na de doortocht van de Karpaten. Árpád staat prominent en centraal vooraan in de beeldengroep op het Heldenplein (Hösök tere) in Budapest. Op de top van de triomfzuil staat een bronzen aartsengel Gabriël die de vergulde kroon van de koningen van Hongarije plechtig omhoog houdt (zie foto hieronder). Het plein zelf werd aangelegd om duizend jaar Hongarije te herdenken.



De top van de zuil met de engel  en de kroon



Op datzelfde Heldenplein staan de beelden van de opeenvolgende Hongaarse koningen. Hier het beeld van István.



Het monumentale ruiterstandbeeld op de Budaheuvel in Boedapest naast de Mátyáskerk.



Hetzelfde standbeeld in combinatie met een toren van het vissersbastion



Hetzelfde monumentale standbeeld vanuit een andere hoek



Het standbeeld van István in Székesfehérvár, de stad waar hij begraven is.



Het beeld van István in de kathedraal van Kalocsa, een aartsbisdom dat door hem gesticht werd.



István aan de rechterzijde van de H. Maria op een fronton van de Sint Stefanusdom in Budapest. Naast hem zijn zoon Imre (Emeric) die eveneens heilig verklaard werd.




De rechterhand van de koning een belangrijk reliek is de Sint Stefanusdom in Pest




Een foto van de beroemde Stefaanskroon in het parlementsgebouw in Budapest. Over de herkomst en de authenticiteit van deze kroon bestaat heel wat twijfel. (lees over de kroon in de tekst hierboven). Dit prachtstuk werd gestolen, verplaatst, begraven enz. De onderste helft is van Byzantijnse oorsprong. Er zijn emailplaatjes te zien met Griekse inscripties en afbeeldingen van de Byzantijns-orthodoxe kerk. Blijkbaar is deze helft in  Constantinopel vervaardigd. De plaatjes op de kruisbeugel tonen katholieke heiligen en latijnse opschriften. Volgens middeleeuwse voorstellingen was dit de kroon die aan de koning uit Rome verleend werd. Doch deze kroon was via aartsengel Gabriël in pauselijke handen geraakt. Voor het Hongaarse recht was deze kroon zeer belangrijk. Alleen degene die met deze kroon werd gekroond was een wettige vorst van het land. Die kroning geschiedde dan meestal in de basiliek van Székesfehérvár. De koningen werden 800 jaar lang met die kroon gekroond.



Koninkijke hoogwaardigheidssymbolen o.a. een staf en het zwaard

Bronnen: eigen foto's + Geschiedens van Hongarije - van Árpád to Árpád Göncz van Vladimir Ronin een uitgave van Garant, 2005 pag. 37-48 + diverse websites (http://www.worldlingo.com/ma/enwiki/nl/Stephen_I_of_Hungary), Wikipedia.org + foto's via Google image.