Akasztó. Op 11 november herdenken wij het einde van WOI, met zelfs een vrije dag. In Hongarije gaat dat relatief onopgemerkt voorbij, ze zaten in het zgn. “verliezende” kamp, als onderdeel van de Oostenrijkse-Hongaarse dubbelmonarchie. Daartegenover wordt in het land de Magyaren 23 oktober herdacht m.n. de “dag van de revolutie”- ’56 forradalom napja. Dit is een feestdag, zelfs een nationale feestdag-nemzeti unnepnap,  in het land en de aanloop naar zelfs een korte schoolvakantie. Die 23^ste oktober herdenkt dit land het uitroepen van de Hongaarse republiek-Köztársaság bij het begin van de opstand van 1956-1956-os forradalom  tegen de Sovjet bezetting. In dat najaar brak er inderdaad een heftige opstand uit tegen alles wat met de Russen te maken had. In het begin leek Hongarije gewonnen spel te hebben. Nagy Imre kwam aan de macht en werd een heuse republiek uitgeroepen. Doch dit was maar schijn want op 6 november maakte een massale invasie van pantsercolonnes van het Warschaupact een bloedig einde aan deze droom. Nadien volgde een tijd van harde repressie onder Kádár János. Vooraleer de grenzen echter dichtgingen overspoelde een stroom Hongaarse vluchtelingen diverse Europese landen waaronder België. Wellicht de meest bekende was  Puskás Ferenc (labdarúgó) de latere voetballer van o.a. Real Madrid. Concreet herinner ik mij nog zwartwit beelden op TV van tanks in Budapest en mijn ouders en vooral grootmoeder probeerde dit te verklaren en te kaderen. Dit Kádár János regime zou later evolueren tot een soort vrolijke barak in het Oostblok, ook wel het “goulash communisme” genoemd.

Er was er uiteraard een herdenking in Akaszto- Megemlékezés 1956-ról, koszorúzás aan het monument van de gesneuvelden en op het kerkhof. Dit zijn traditioneel kransneerleggingen en de scholieren van de lokale lagere school brengen een herdenkingsoptreden. Wij waren erbij en brengen hierover een fotoverslag. Doch vooraf is een historische achtergrond en verklaring voor deze opstand of revolutie nodig.

Een woord geschiedenis- Egy szó történelem.

Wat voorafging?-Korábbiakhoz.

In februari 1956 bekritiseerde Chroesjtsjov op het 20ste Congres van de Communistische partij van de Sovjet Unie in scherpe bewoordingen de misdaden van Stalin en dit galmde door tot inde volksdemocratieën In (waartoe Hongarije ook behoorde) en dit bleef niet zonder gevolgen. Op moment van een groep rond Rákosi aan de macht. Na de uitval van Chroesjtsjov verloor hij veel geloofwaardigheid. - Opm: Mátyás Rákosi (1892–1971) was een Hongaars communistisch politicus. Tijdens WOI maakte hij deel uit van het Oostenrijk-Hongaarse Leger en werd krijgsgevangen gemaakt door de Russen. Tijdens de Russische Revolutie radicaliseerde hij en werd hij communist. Na de oorlog keerde hij naar Hongarije terug en hij werd lid van de Hongaarse Communistische Partij. In 1919 trad hij als toe tot de radenregering van Béla Kun en werd volkscommissaris (minister). Hij werd tevens lid van de Revolutionaire Raad van de Radenrepubliek. Na de nederlaag van de radenrepubliek in augustus 1919 week Rákosi uit naar de Sovjet-Unie en werd één van de secretarissen van de Komintern. Hij werd een aanhanger van de Russische dictator Stalin. In 1924 keerde hij illegaal naar Hongarije terug en werd gevangengenomen. In 1940 werd hij geruild voor de door, de Russen in 1849 buitgemaakte Hongaarse vlaggen. Na de verovering van Hongarije door de Sovjet-Unie in 1945 keerde hij naar zijn geboorteland terug. Hij werd tot secretaris-generaal van de communistische Hongaarse Verenigde Socialistische Arbeiderspartij (MSZMP) gekozen. Na de uitroeping van de Hongaarse Volksrepubliek in 1948, werd hij de sterke man van het nieuwe regime. Opposanten, waaronder József kardinaal Mindszenty, leden van de andere partijen, de intellectuelen en gewone burgers, boeren en arbeiders verdwenen achter de tralies. Volgens schattingen zaten er 100.000 mensen tijdens het Rákosi-bewind gevangen en 2000 werden er geëxecuteerd. Partijsecretaris Rákosi "zuiverde" ook de eigen communistische partij. László Rajk (1909-1949), de minister van Buitenlandse Zaken en een invloedrijk Politbureaulid, werd als titoïst geëxecuteerd. Ongeveer 200.000 partijleden werden uit de partij gezet. In 1952 werd Rákosi premier. Hij was nu in feite de dictator van Hongarije. –

Doch in Hongarije waren er reeds hervormingen aan de gang sinds 1953 door afstand te nemen van het verleden. Doch een groep stalinisten maakte daar snel een einde aan. Doch liberale communisten bleven actief via een zgn. Petőfi-kring een onderdeel van communistische Bond van de Werkende Jeugd. Ze discuteerden over maatschappelijke problemen en nodigden daarom Imre Nagy (op dat moment in ongenade gevallen) uit. Ze hadden het zelfs over persvrijheid. In mei 1956 moest Rákosi zelfkritiek uitspreken voor het wanbeleid en de massaterreur uit de periode 1949-1953 (toen vielen vele slachtoffers). De Hongaren betoonden spontaan veel sympathie voor Nagy bij het vieren van zijn 60^ste verjaardag.

De Hongaren zagen hoe de Polen in de lente van 1956 de toenmalige leiders het vroegere Stalinistische beleid afzworen. In Poznán brak in juni ’56 zelfs een opstand uit onder het motto “Brood en Vrijheid”. Dit wakkerde de anticommunistische gevoelens van de Hongaren sterk aan. Ook o.m. door de gevolgen van de repressieperiode ‘49-’56.  Westerse radiostations maakten op grote schaal anticommunistische propaganda en lieten uitschijnen dat zij een eventuele opstand zouden steunen. Nieuwe repressie was het gevolg hiervan en de Petőfi-kring werd doodgewoon ontbonden.  Doch de verdeeldheid binnen de communistische partij werd daardoor alleen maar groter. Moskou greep in en Rákosi  moest op 21 juli om gezondheidsredenen de leiding van de partij verlaten en werd naar Moskou verkast.

Het hek was nu van de dam en er verscheen vernietigende kritiek tegen de partijbonzen van dat moment. Het volk eiste Nagy terug aan de macht. Zo werd Rajk (terechtgesteld) openlijk gerehabiliteerd. Hij kreeg een herbegrafenis op 6 oktober 1956 (de inofficiële herdenking van de helden van de revolutie van 1848). Deze sloeg om in een politieke manifestatie (200.000 deelnemers) tegen de willekeur van de staatsveiligheid. Op 22 oktober werd op de Technische Universiteit van Budapest een reeks politieke eisen geformuleerd die veel verder gingen dan die van de liberale communisten.

De vonk-Egy zikra

Op 23 oktober organiseerden de studenten van Budapest een massabetoging om op te roepen tot solidariteit met het Poolse volk, lotgenoten en traditionele vrienden sinds WOII. Sinds juni 1956 waren de Polen in grote beroering en eisten een beter leven en meer vrijheid. Het ministerie van Binnenlandse Zaken gaf geen toestemming voor deze betoging. De betogers verzamelden desalniettemin voor het standbeeld van Petőfi in Pest. Daar werd het beroemde “Nationaal Lied-Nemzeti dal” voorgedragen en een politieke verklaring opgesteld door de betrokken studenten. Een van de eisen was de terugtrekking van de Sovjettroepen. De betoging vertrok en was weldra in Buda en ze legden een krans neer voor het standbeeld van de Poolse generaal Józef Bem (een held van de Hongaarse Onafhankelijks oorlog in 1848-49). De schrijversbond legde een verklaring af: een radicale afwijzing van het stalinistische beleid. Toen ging de betoging richting parlement. Toen was de betoging uitgegroeid tot een grote massa (200.000). Kreten waren: “Nagy in de regering – Rákosi in de Donau – Russen ga naar huis”. Uit de gewone vlag werd het midden-Sovjet-symbool geknipt een de rood-wit-groene vlag met een groot gat in het midden werd het symbool van de volksopstand van 1956. Ze eisten een toespraak van Nagy maar die was gewoon teleurstellend.

Een deel van de betogers ging naar het reusachtige standbeeld van Stalin (langs de paradeboulevard) en haalde het naar beneden, enkel de Stalins laarzen – nog steeds te bewonderen in een speciaal openluchtmuseum - bleven staan op de sokkel. De rest werd grondig vernield. Een andere groep trok naar het radiogebouw om de politieke eisen te laten omroepen. Het leger werd op hen afgestuurd maar ze weigerden op te treden en kozen de kant van de betogers. Doch de gehate staatsveiligheidsdienst-Államvédelmi Hatóság (ÁVH) - berucht voor de vele wreedheden tijdens de zuiveringen - opende het vuur vanop het dak en de eerste doden vielen. Het radiogebouw werd daarop ingenomen.

De revolutie voor democratie en onafhankelijkheid ofte de volksopstand (23/10/1956)- A forradalom a demokrácia, függetlenség.

De communistische partijleiding was in paniek en als reactie tegen de volksopstand haalden ze de Sovjettroepen die in het land verbleven naar Budapest. De opstandelingen werden door de officiële radiozender “contrarevolutionairen en nationalisten” afgeschilderd. Doch probeerden ze toch nog de gemoederen te bedaren door Imre Nagy aan te stellen tot eerste minister. Doch die aarzelde zelf ook om radicale hervormingen door te voeren. Integendeel hij riep de noodtoestand uit en beloofde aan de opstandelingen als ze hun wapens inleverden dat ze niet zouden vervolgd worden. Hij riep tevens op tot kalmte en beloofde een terugkeer naar het hervormingsprogramma 1953-55. Intussen rolden de eerste tanks de stad binnen om de orde te herstellen. Doch de gehele regering was zowat verlamd, er verschenen geen kranten en alles bleef dicht. Opstandelingen bestormden legerkazernes, politiekantoren en wapenfabrieken op zoek naar wapens. De tanks werden aangevallen door jongeren uit de arbeiderswijken met molotovcocktails (ironisch genoeg werd dit aangeleerd in de scholen om te strijden tegen eventuele Westerse invasies) en velen vlogen in brand. Er braken hevige gevechten uit her en der. Intussen geraakte de opstand verspreid over het land doch er was geen centrale leiding , geen algemene coördinatie en geen concrete plannen. Op 25 oktober verzamelden ongewapende demonstranten op het Kossuthplein voor het parlementsgebouw en probeerden gesprekken aan te knopen met de soldaten. Doch de Sovjettroepen en de staatsveiligheid begonnen op deze menigte te schieten. Er vielen doden en gewonden en daardoor werd de haat heviger dan ooit. Er brak een algemene staking uit en de vuurgevechten gingen gewoon verder ook op andere plaatsen in het land met vele doden als gevolg. Intussen werden alle gehate symbolen naar beneden gehaald en/of vernietigd. En wonder boven wonder de partij verdween zowat van de radar. Het leger onder leiding van kolonel Pál Maléter koos de kant van de opstandelingen.

Een voorlopige zege?-Az előzetes győzelem.

Na lang aarzelen besloot de partijleiding iets te ondernemen en op 27 oktober reorganiseerde Nagy de regering. Alle stalinisten werden vervangen door oude niet-communisten zelfs door leden van voormalige partij van de Kleine Landbouwers. Vele partijen werden opnieuw opgericht. Zelfs János Kádár (nu partijleider) drong aan op onderhandelingen vanaf 28 oktober. Er kwam een soort wapenstilstand en alle Sovjettroepen verlieten Budapest. Blijkbaar was er een soort overwinning. Zelfs de staatsveiligheid werd ontbonden en de gedwongen collectivisatie van de landbouw werd stopgezet en 15 maart werd opnieuw een nationale feestdag. Er werd een Revolutionair Militair Comité opgericht met vertegenwoordigers van alle betrokken vechtende partijen. Politieke gevangenen werden vrijgelaten met als bekendste Kardinaal Mindszenty. Op 29 oktober verhuisde de regering Nagy naar het parlement en op 30 oktober proclameerde Nagy het einde van het éénheidspartijsysteem en in de regering zouden alle partijen, die bestonden voor 1948, vertegenwoordigers krijgen in het bestuur. Nagy kondigde onderhandelingen aan met de Sovjet-Unie over de terugtrekking van alle betrokken troepen uit Hongarije. Hij beloofde zelfs vrije parlementaire verkiezingen. Dit belette niet dat voormalige communisten en leden van de geheime politie gelyncht werden.

In het Westen waren de reacties eerder lauw want op 29 oktober brak de zgn. Suezcrisis uit. Frankrijk, Israël en Frankrijk wilden militair optreden tegen Egypte dat openlijk werd gesteund door de Sovjet-Unie. Dus Egypte en Hongarije werden een soort pasmunt in de diplomatieke wereld van de Koude Oorlog. Het westen liet Egypte met rust en als compensatie bood het Westen geen inmenging aan in het Hongaarse conflict. Het land van de Magyaren stond voor de zoveelste keer in zijn geschiedenis alweer alleen voor. Op 1 november kwam het land weer op gang, de mensen gingen weer werken, de winkels gingen open en de maatschappelijke orde leek hersteld. En in Rusland dachten ze zelfs aan een soort normalisering van de toestand. Doch uiteindelijk waren Chroesjtsov en zijn trawanten in Moskou niet bereid, het strategisch gelegen Hongarije, zo maar op te geven want dit zou wel eens tot andere ‘besmettingen’ kunnen leiden. Militair geweld was op komst.

De nakende nederlaag-A közelgő vereség.

Op 1 november stelden de Sovjets tanks op rond de luchthaven van Budapest en meer troepen werden richting Hongarije gestuurd. Nagy kondigde dan de neutraliteit van Hongarije aan en vertrek uit het Warschaupact.  Hij riep de Westerse machten op het neutrale Hongarije te beschermen. Intussen bleven vrije Westerse radio’s hulp beloven. Intussen beslisten o.a. Kádár de Partij van de Werkers op te doeken en te vervangen door de “Hongaarse Socialistische Arbeiderspartij” en roemde hij de “roemrijke opstand van het volk tegen despotisme en verklaarde dat zonder volksvrijheid en onafhankelijkheid van het land het socialisme niet kon bestaan” via en radiotoespraak.

In werkelijkheid was hij reeds bezig met geheime besprekingen op de Sovjet ambassade om het een en het ander aan te pakken. Enkele uren later verdween hij richting Moskou. Intussen probeerde Chroesjtsov op 2 en 3 november  Maarschalk Tito (Opm:op dat moment aan de macht in Joegoslavië als een soort niet-gebonden land - een aparte organisatie waar hij een rol speelde met andere wereldleiders-) te overtuigen dat hij iets moest doen tegen een “contrarevolutie”. De Hongaren wisten van noppes want Nagy herschikte op 2 november nogmaals zijn regering. Op 3 november luisterden de Hongaren naar een toespraak van Mindszenty de opriep tot nationale eenheid.  Een Hongaarse militaire delegatie onder leiding van Pál Maléter (op dat moment generaal en minister van landsverdediging) met de Sovjets over de terugtrekking van hun troepen. Dit was echter een afleidingsmanoever om het leger stuurloos te maken. De generaal werd zelfs gewoon aangehouden door de Russen.

Op 4 november werden de Budapesters gewekt door kanongebulder, er was een aanval op hun stad geopend. Nagy verklaarde in een radiotoespraak dat de Sovjettroepen de legitieme democratische regering kwamen omverwerpen. Doch op zelfde moment werd vanuit Szolnok een andere verklaring uitgezonden waarin de vorming van een ‘Revolutionaire Arbeiders- en Boerenregering’ werd aangekondigd (onder leiding van de weer opgedoken Kádár) en dat zij om militaire hulp van de Sovjet-Unie had gevraagd om militair in te grijpen tegen de contrarevolutie.  Van overal rolden tankcolonnes van het Warschaupact Hongarije binnen. De weerstand was hopeloos doch hardnekkig.  De regering vluchtte naar de ambassade van Joegoslavië  waar zij verzocht werden af te treden. Nagy weigerde bovendien de erkenning van de regering Kádár. Intussen rolden de tanks Budapest binnen en werden velen aangehouden. Kardinaal Mindszenty vluchtte naar de Amerikaanse ambassade (hij zou er blijven tot 1971).

Het verzet was hard op diverse plaatsen maar tevergeefs en zowat 2500 Hongaren (alleen reeds in Budapest) verloren het leven. Op 7 november kwam de nieuwe regering aan in een zwaar verwoest Budapest. Stakingen gingen nog een tijdje door en er vielen nog doden tijdens betogingen. Na massale arrestaties en het ontbinden van heel wat organisaties was pas in januari 1957 alle politieke weerstand gebroken. De revolutie werd zeer bloedig neergeslagen en wat deed het Westen? Besluiteloos toekijken!

De repressie-az elnyomás.

Toen Nagy op 22 november de Joegoslavische ambassade verliet werd hij onmiddellijk aangehouden en gedeporteerd (naar Roemenië) om pas maanden later weer op te duiken. In juni 1958 werden Nagy, P Maléter en nog een reeks anderen in een geheim proces ter dood veroordeeld wagens “hoogverraad en samenzwering”. Nagy weigerde een genadeverzoek in te dienen en op 16 juni werd hij, samen met de anderen, opgehangen. De lijken verdwenen in naamloze graven.

Zijn herbegrafenis in 16 juni 1989 (met 250.000 Hongaren erbij) was zowat het definitieve einde van het Hongaarse gulash-socialisme (Opm: Kádár.- oud en ziek - verdween in mei 1989 roemloos van het toneel). Vele anderen vlogen voor jaren achter de tralies. De repressie ging hard door en er werden zowat 229 vrijheidsstrijders gefusilleerd. 22.000 anderen werden veroordeeld en 13.000 werden naar interneringskampen gestuurd. Onder die gevangenen (1957-63) was  de intellectueel en ingenieur Árpád Göncz later schrijver en nog later de eerste president van het postcommunistische Hongarije (1990). In oktober van dit jaar is hij overleden en onder grote belangstelling begraven. Merkwaardig is wel dat op 23 oktober 1989 (dus niet toevallig) de Derde Republiek-harmadik Köztársaság werd uitgeroepen.

Circa 200.000 Hongaren vluchtten in 1956-57 uit hun land weg naar het Westen waaronder heel wat naar Belgenland en Nederland. De internationale verontwaardiging was groot maar daar bleef het ook bij. Alleen hadden communistische partijen in het Westen het een tijdje nogal moeilijk.

Bron: Geschiedenis van Hongarije – van Árpád tot Árpád Göncz – Vladimir Ronin – Garant – pag. 315-327.

Het fotoverslag.