Hoewel het slechts één provincie is, heeft NAVARRA toch twee grote wijnen, de D.O. navarra en de D.O.C. rioja. Rioja had in 1925 de primeur om als eerste wijnregio in Spanje een ‘Donominacion de Origen’ -status te verkrijgen.

Denken we enkel aan rustieke wijnen met overwicht aan houtlagering en langdurige rijping op Amerikaanse eiken vaten, dan lopen we achterop en wordt het tijd om onze visie wat aan te scherpen.
Vlug onze ‘nieuwste geschiedenis’ wat opfrissen: het is pas in de jaren tachtig van de vorige eeuw dat de officiële classificatie op basis van rijping en bewaring een reglement werd. Voorheen stond op een etiket enkel de benaming ‘rioja’ en het jaartal. Dit kon zowel een grote ‘reserva’ zijn met lange rijping op eiken vat, of een eenvoudige wijn die werd bewerkt met koolzuurmaceratie (cf. beaujolais). De oude rioja-classificatie deelde de wijnen in volgens de tijd doorgebracht op eik, maar sprak niet over de kwaliteit van de wijngaarden, de bodems en wijnstokken. Deze wetgeving werd ondertussen sterk gewijzigd met enkele nieuwe regels.

Klimaat en Bodem
Rioja heeft een gematigd maritiem klimaat, dat onder invloed staat van de Atlantische Oceaan en de Golf van Biskaje. Deze groene regio kent veel neerslag en wind gedurende het gehele jaar. Aangepaste warmere kledij is een must!
Kalkachtige kleibodems (klei, kalksteen, zandsteen) met ijzerhoudende en alluviale kenmerken.

Benaming en aanpassing rijpingstijd
•    Een nieuwe naam voor rioja joven (wijnen zonder verplichte rijpingsvoorschriften): voortaan benoemen als rioja génerico. (joven=jong).
•    Voor DOCa rioja reserva rode wijn mag niet voor het vierde jaar op de markt gebracht worden. De minimale houtopvoeding is twaalf maanden op vaten van 225 liter, de flesopvoeding is van 24 maanden naar 6 maanden teruggebracht.
•    DOCa rioja gran reserva moet minstens vijf jaar rijpen, waarvan minstens twee jaar op houten vaten, en hier ook weer een flesrijping van 36 maanden naar 24 maanden.

De voorbije jaren heeft DOCa rioja (Denominación de Origen Calificada) echter een verschuiving in zijn classificatiesysteem aangemoedigd door meer nadruk te leggen op de specifieke ‘terroirs’ en geografische oorsprong van een bepaalde wijn, met meer nadruk op de diversiteit die in elke regio te vinden is. Meer aandacht voor verscheidenheid in bodems, microklimaten en individuele wijngaarden. Alles is zo’n beetje afgekeken van het Bourgondisch model: een piramide met regionale wijnen aan de basis, dorpswijnen hogerop en aan de top de parcellaire wijngaarden.
We spreken voortaan dus over Vinos de Zona, Vinos de Municipio en van Viñedos Singulares.
Vinos de Zona is een regionale herkomstbenaming, die verwijst naar een van de drie subzones van rioja. Merk op dat de vroegere benaming rioja baja, die enigszins pejoratief (baja betekent laag) kon geïnterpreteerd worden, een nieuwe naam kreeg. De drie heten voortaan rioja alta, rioja alavesa en rioja oriental (vroeger baja).

Om een Vinos de Zona op de markt te brengen, moet de producent in de zone zijn gevestigd en moet de wijn zijn gemaakt met druiven uit die zone. Hier geldt de 85% regel: er mag geblend worden met 15% druiven van andere oorsprong.

Vinos de Municipio is een gemeentelijke appellatie, Vinos de Pueblo is een synoniem. De producent dient in een van de 144 gemeentes van Rioja gevestigd te zijn en de wijn moet voor 85% gemaakt zijn van druiven uit die gemeente. Opmerkelijk: een bodega uit een bepaalde gemeente kan dus geen  Vinos de Municipio uit een andere gemeente produceren, hoewel hij daar best (top-) wijngaarden kan bezitten. Evenzo kan het zelfs zijn dat sommige wijnhuizen geen wijngaarden hebben, of toch niet van de beste kwaliteit, in de eigen gemeente. Toch wel een vreemde situatie. Hopelijk wordt deze categorie nog herzien in de toekomst.

Viñedos Singulares is de hoogste kwalificatie. De druiven moeten van één enkele wijngaard afkomstig zijn. Deze beperkte kleine elite wijngaarden beslaan amper 155 hectare. Ter info, Rioja omvat 65.000 hectare wijngaard. Belangrijk is ook de regel die duidelijk stelt dat dergelijke wijngaarden minimaal vijfendertig jaar oud zijn en dat de druiven met de hand moeten geplukt worden.

Wat informatie over de rioja-schuimwijnen:
Vanaf 2019 mogen ook schuimwijnen geproduceerd worden binnen de riojabenaming, zowel voor wit als rosé. Er zijn strengere voorschriften opgemaakt in vergelijking met de gangbare voorschriften voor cava. Los espumosos de Rioja moet volgens de traditionele methode (tweede gisting op fles) worden gemaakt in de drie categorieën met het laagste restsuikergehalte. Brut nature, extra brut en brut. De rijpingsperiode dient ten minste 15 maanden te zijn voor de categorie Los espumosos de Rioja, 24 maanden voor reserva en 36 maanden voor de gran añada-schuimwijnen. De gran añada moet het oogstjaar vermelden.

Witte druiven:
In 2017 besloot de Consejo Regulador (toezichtraad, wettelijk belast met de controle van de bescherming van de oorsprongbenaming) om een veel groter aantal toegestane druiven in de regio toe te staan, wat leidde tot een toename van de productie van rioja blanco (witte wijnen) in deze vooral rode wijnstreek. Het is nu mogelijk om monocepagewijnen te produceren van de meer recent goedgekeurde variëteiten: chardonnay, verdejo, sauvignon blanc, garnacha blanca, malvasia, maturana blanca, tempranillo blanca en turruntés.
Viura blijft echter de meest traditionele witte druif in de regio.

Kenmerken viura: wijnen van deze druif verliezen hun smaak en fruitig karakter relatief gemakkelijk. Ze zijn op hun best wanneer ze jong worden gedronken. Deze druif zorgt voor strogele tot amberkleurige wijnen met een hoog zuur- en alcoholgehalte. De geur is bloemig en de smaak droog, fruitig, licht en fris.

Kenmerken chardonnay: boterzacht, vol gerijpt, fris, fruitig…

Kenmerken garnacha blanca: aromatisch karakter, frisse tropische fruittonen, minerale afdronk, levendige zuurgraad…

Kenmerken malvasia: sterke, zwoele aroma’s van wit fruit, bloemen en citrusvruchten, frisse zuren. Ideaal om versterkte, zoete en aromatische wijnen van te maken.

Kenmerken verdejo: hoge aromatische intensiteit met goede zuurgraad, minerale tonen en hints van eikenhout, medium body.

Kenmerken van turruntés: aromatische en bloemerige kenmerken met smaken van citrusvruchten. Ook geschikt om mousserende wijn van te maken.

Blauwe druiven voor rode wijn in Rioja:
Voor rode wijnen is tempranillo de meest gebruikte druif. Andere toegestane druiven zijn garnacha tinta, graciano en mazuela cariñena. Een typisch rode riojawijn bestaat uit ongeveer 60% tempranillo, maximaal 20% garnacha en geringere hoeveelheden mazuela en graciano.

Over D.O. NAVARRA:
Reeds de Romeinen zongen de lof over de wijnen van Navarra en in de 12e eeuw vond er een heuse wijnexplosie plaats, dit keer vooral voor de pelgrims die langs deze streek hun tocht van Santiago de Compostella ondernamen. Op het einde van de 19e eeuw telde men er zelfs bijna 50.000 hectare wijngaard. Op dit moment is dat een kleine 18.000 hectare. In de jaren ’80 was Navarra vooral bekend voor zijn frisse roséwijnen, grotendeels op basis van garnacha. Onder invloed van de regionale autoriteiten werden er onderzoeksprogramma’s opgezet waardoor Navarra als het ware een levend laboratorium werd voor allerhande variëteiten. Op dit moment worden er vijf subzones onderscheiden:
•    Valdizarbe (meest noordelijke wijngaarden van Spanje)
•    Tierra Estella in het noordwesten
•    Baja Montaña in het noordoosten
•    Ribera Alta in het centrum
•    Ribera Baja in het zuiden rond de rivier de Ebro. Het is deze regio waar de meeste wijndomeinen gevestigd zijn.
Navarra heeft een zeer afwisselend landschap en de wijngaarden gaan van 250 tot 600 meter hoogte. Bijna heel het gebied geniet bovendien van een continentaal klimaat, omstandigheden die uitermate geschikt zijn om goede wijnen te maken. Op dit moment is garnacha de voornaamste druif, met tempranillo als mooie tweede. Sinds de jare ’80 is er echter een duidelijke tendens tot diversifiëring en zien we heel wat cabernet en merlot aangeplant. Witte wijnen maken voorlopig slechts 5% uit van de totale productie, maar deze zit duidelijk in de lift. Het is vooral chardonnay en viura die hier de hoofdrol spelen. In het zuiden is er ook nog een wijnmakerstraditie van zoete wijnen op basis van moscatel.

Kenmerken moscatel: beschouwd als een van de oudste druiven ter wereld. Wijnalcohol wordt toegevoegd. Amber van kleur. In de mond heerlijke aroma’s van citrusvruchten, rozemarijn, rozenblaadjes en honing. In de mond een lange en aanhoudende afdronk. 

Kenmerken garnacha tinta: levert wijnen die smaken naar frambozen, pruimen, een vleugje vers gemalen peper en kruiden. Daarnaast heeft het milde zuren en een bescheiden tanninegehalte. De aroma’s lopen uiteen: rood fruit (aardbeien, framboos, rode kers), zwart fruit (zwarte bes, braambes, zwarte kers), gedroogd fruit (pruim, dadels, vijgen, rozijnen, gedroogde abrikoos, vruchtenjam, specerijen (peper, laurier, kaneel, drop), kruiden (tijm, rozemarijn, salie), koffie, cacao, chocolade.

Kenmerken tempranillo: betekent ‘vroeg’(rijp). Zeer toegankelijke druif dankzij zijn zachte eigenschappen. Fruitig met weinig zuren. Medium tot veel body. Aroma’s van donker en rijp fruit en leer. Geeft een rijkere smaak van vanilletonen na rijping op hout.

Kenmerken graciano: geeft donkerrode wijnen, rijk aan alcohol, goed gestructureerd met een flinke zuurgraad. Ondanks het tanninegehalte is de wijn soepel en charmant als de druiven goed worden gerijpt. De wijn heeft doorgaans typische aroma’s van zoethout, peper en pruimen

Kenmerken mazuela cariñena (= samso mazuela) en is synomiem van carignan-FR. Een soort die robuuste wijnen met veel zuren oplevert. Geeft in de riojamix zijn kleur en body. Levert tanninerijke en alcoholische wijnen af.

Kenmerken van cabernet sauvignon: krachtig, cassisgeur, tabak, chocolade…
Kenmerken van cabernet franc: intens aromatisch, mooie zuren, bessen, frambozen, viooltjes, ceder ,….

Kenmerken merlot: soepel, zacht, neutrale tannines en zuren, kersen, bessen, pruimen, gemakkelijk jong te drinken.

Wie cultuur, gastronomie, prachtige landschappen, kerken, kloosters en prachtige wijnen wil ervaren moet zeker deze streek verkennen. De provincie Navarra met regio Rioja heeft voor elk wat wils.
Ik enthousiasmeer je graag voor deze regio’s. 

Bronnen:
Decanter.com
Jancisrobinson.com
Ken Wijn magazine
Riojawines.com
Mijn krantenknipsels en wijnperiodieken
Mijn leerboeken Vinologenopleiding, Wereldwijnen en WSET-opleiding…

Georges De Smaele, wijnschrijver.