Kunst is de perfecte dekmantel voor onderdrukte idealen, de enige vorm van subtiel protest dat niet kan worden veroordeeld door het recht, de vorm van vrije meningsuiting die als laatste het zinkend schip verlaat zelfs nadat vrouwe Justitia al is verdronken... Naar mijn mening kan kunst de mens aanzetten tot doen, tot zich afzetten tegen menselijke en wereldlijke onrechtvaardigheid, tot het openen van ogen en het wakker schudden van het langzaam ingedommelde geweten. Al van oudsher worden de kunsten gedomineerd door symboliek en geheime onderliggende boodschappen.
De religieuze kunst van de laatgotische middeleeuwen bijvoorbeeld zit volgepropt met voorwerpen die op het eerste zicht meningloos zijn, maar na studie allemaal een specifieke betekenis hebben. Een witte lelie schilderde men niet om het tafereel op te fleuren, maar verwees naar maagdelijkheid en puurheid van Maria en ga zo maar uren voort... Zelfs de lichaamstaal moest geïnterpreteerd worden. Kunst was in die tijd niet esthetisch, maar bijna louter functioneel. Het was het enige kanaal van de kerk om de religieuze verhalen en filosofieën aan de gewone man over te brengen, die destijds automatisch analfabeet was. De werken riepen op tot reflectie en bezinning, maar soms tot veel meer dan dat. Sommige werken, zoals die van Bosch, moesten duidelijk maken dat het geloof de enige optie was in een mensenleven en dat men de kudde moest volgen of dat men anders eeuwig verloren zou zijn. Massapsychose en terreur zaaien met andere woorden, daar waren vele religieuze kunstenaars goed in. Later maakte deze mentaliteit een bocht van honderdtachtig graden. De mensen waren het beu om godsvrezend te zijn en snakten naar vrijheid. Toch slaagde de kerk er weer in door middel van kunst om vele afgedwaalde zieltjes terug te winnen, nu aan de hand van monumentale overladen barokkerken op te richten. De contrareformatie gebruikte kunst als propaganda om het katholicisme te doen heropleven en om de verwarde gelovigen eens te meer te hersenspoelen. Als ik nu naar religieuze kunst kijk zie ik doorheen de pracht, de praal en het overdreven gebruik van bladgoud, vooral hypocrisie, schijnheiligheid en censuur. De kerk ondergaat de dag van vandaag de grootste crisis uit zijn geschiedenis en is besmeurd door de megalomanie en het profitariaat van enkelingen. Het misbruik van kunst door het geloof grof geschetst in drie woorden: terreur, propaganda en censuur. De gelijkenissen met het ijzeren communisme zijn treffend, maar in mijn ogen bewijst dit ook de immense kracht en naklank die kunst kan bevatten. In het heetst van de redenering heb ik mij even laten meeslepen...
Maar er bestaan ook talloze voorbeelden van symboliek in kunst die tegenwoordig door een meer positief daglicht worden belicht: "Die Zauberflöte", de epische sprookjesopera van Mozart, is doordrenkt met symbolen uit de vrijmetselarij en wordt gezien als een regelrechte aanklacht tegen de maatschappij van toen en een pleidooi voor het gelijkheidsprincipe. De theaterstukken van Bertolt Brecht roepen op tot meer maatschappijkritiek onder de mensen en hij slaagde hier ook in. Hij zette zich via zijn toneel zelfs af tegen het nazisme. De composities van Andy Warhol veranderden de visie op de consumptiemaatschappij en hij verhief deze zelfs tot de kringen van de kunst. De protestliederen van artiesten die nog altijd met hun voeten op de grond staan en in onze wereld leven, hebben al meerdere keren gezorgd voor een grotere gewaarwording van bepaalde conflicten en leidden soms zelfs tot een doorbraak (zoals Bob Dylan...) Kunst kan in al zijn vormen activerend werken en kunstenaars beschikken over de kracht om elke algemeen aanvaarde, conventionele, maar misleidende en vastgeroeste perceptie te doorbreken. Kunst is het stille protest dat de luidste naklank van allemaal kan dragen...

24-05-2010 om 17:58 geschreven door Olivier V