Wat is nu eigenlijk de ware functie van kunst? Dat is een vraag die ik twee posten lang blijkbaar onbewust heb ontweken maar die me plots te binnen schoot op mijn zoektocht naar zinnige onderwerpen die raken aan de filosofie. Het is een echte hersenbreker volgens mij. Kunst kan, net als zijn definitie, ook meerdere functies vervullen. Ik heb het al uitgebreid gehad over hoe kunst ontsnapping kan bieden uit deze ellendige wereld waarin wij leven, maar de functie van kunst kan ook op andere, meer concrete manieren omschreven worden. Voor mij is kunst onvermijdelijk verbonden aan een of ander aspect uit de gevoelswereld en dan vooral aan de uiting van deze emoties. Men kan het ontkennen en er bestaan uitzonderingen, maar die bevestigen alleen de regel. Mensen die een vorm van kunst beoefenen, hebben naar mijn mening het voordeel om al hun frustraties en bezorgdheden uit hun lijf te schilderen, te dansen, te ontwerpen, te beeldhouwen, te spelen... en hebben de mogelijkheid in handen om deze gevoelens op een non-destructieve manier om te zetten in iets positief. Ze hebben als het ware een ventilatieklep gevonden voor al hun terechte en onterechte stress, hun grote en kleine zorgen. Maar kunstenaars kunnen langs de andere kant ook hun vreugde, verliefdheid, euforie meer en beter uitzenden over de hele wereld. Het doet soms eens goed om je positieve emoties openbaar te maken. En door werken te creëren die fundamenteel gebaseerd zijn op die gevoelens, kunnen deze creaties ook een positieve invloed uitoefenen op het gemoed van de toeschouwers. Je beschikt als kunstenaar over de kracht om de gemoedstoestand van mensen te veranderen, te kneden. Het is een win-winsituatie. Voor mij bevat kunst dus een sterk emphatisch aspect. Ze laat zien dat je niet alleen op de wereld bent, ze kan je staat van genot versterken, maar ze kan je ook uit de diepste put trekken. Je bent in staat om hoop te putten uit haar schoonheid. Kunst doet je elk humeur relativeren en je kan er vanuit elk perspectief alleen maar genoegen uit halen. Daarom denk ik ook dat kunstbeoefenaars op een of andere manier veel intenser leven: ze hebben een meer heldere kijk op het leven; hun visie op het bestaan is minder vertroebeld door de dichte mist van menselijke frustratie (zo lang ze over genoeg inspiratie beschikken, natuurlijk).
Kunst kan ook een helende functie hebben: het kan je helpen met zaken te verwerken, je moet het alleen wel kunnen inzien en er voor openstaan. Er bestaat zoiets als kunstzinnige therapie, ontwikkeld door de Oostenrijkse filosoof-pedagoog Rudolf Steiner. De naam klinkt je misschien wel bekend in de oren: het is inderdaad ook de grondlegger van het steineronderwijs waarin de creatieve ontwikkeling van een kind als de basis van de opvoeding wordt aanzien. Deze therapievorm wil door middel van het beoefenen van verschillende kunstvormen een veranderingsproces bij de patiënt op gang zetten en de genezing versnellen. De therapie is niet officieel erkend, maar wordt wel gezien als een aanvulling op de reguliere geneeskunde. Deze vorm wordt vooral gehanteerd in de psychiatrie: aan de hand van kunstsessies proberen ze bij patiënten de oorzaak van hun psychische problemen te achterhalen en de mogelijke trauma's te verlichten. Je moet maar eens googelen en je vindt oneindig veel voorbeelden van mensen die door geslaagde pogingen van kunstzinnige therapie hun innerlijke heil hebben teruggevonden.
En ten slotte nog een redelijk onbekend weetje, dat de verkoop van ontstressingsmiddeltjes drastisch zou doen dalen... Kunst kalmeert! In dit geval kan ik zelfs beroep doen op wetenschappelijke ondersteuning: Engelse onderzoekers hebben bewezen dat een bezoekje aan een museum gespannen werknemers helpt ontstressen. Naar het schijnt zouden de stresshormonen al na een half uurtje kuieren drastisch dalen. Kunst blijkt dus wel degelijk even effectief tegen de stress als een valiumpilletje... Beat this, arthaters!

09-05-2010 om 19:32 geschreven door Olivier V  

“Surrealisme is vernielend, maar het vernielt alleen dat wat het beschouwt als ketens die onze visie begrenzen.” - Salvador Dali

Er is volgens mij slechts één kunststroming die volledig gebaseerd en onderbouwd is door een onderliggende filosofie: het surrealisme. De stroming heeft ook een zeer praktisch adjectief voortgebracht, namelijk surrealistisch. Alles wat niet in de context van de 'normale' gang van zaken in onze wereld past, wordt tegenwoordig omschreven als surrealistisch of "wat onze realiteit overstijgt". Surrealistische kunstwerken zijn beelden, verpakkingen die hun boodschap en ideeën al op een raadselachtige manier verraden. Aan de hand van vrije associaties slaagt een mens er uiteindelijk in het mysterie rond de kunst te ontrafelen en de ware inhoud te ontdekken. De geestelijke vader van het surrealisme was de Franse schrijver-filosoof André Breton. Zijn 'Manifest van het Surrealisme'(verschenen in 1924), dat geïnspireerd is door de psychoanalytische theorieën van Freud, zorgde voor een ontketening van de revolutionaire stroming. Hij maakte komaf met alle conventionele denksystemen van die tijd en kwam aandraven met een compleet nieuwe invulling van het begrip 'nadenken'. Surrealisme omschreef hij als een vernieuwende kijk op het 'alledaagse' denkproces: het is een puur psychisch automatisme; alles gebeurt vanzelf. Surrealisme is het medium waardoor we aan al onze automatische spontane gedachten een extra schriftelijke, mondelinge of visuele dimensie kunnen geven. De onorthodoxe stroming kwam (en komt nog steeds) dus vooral tot uiting in de literaire kunst, maar dan meer onder de noemer van 'het magisch realisme' (stream of consciousness of het automatisch en constant opschrijven van ook maar de kleinste gedachten en die als fundering gebruiken voor een complexe, 'geschifte' verhaallijn), en in de schilderkunst natuurlijk. Breton en zijn surrealistische theoriëen roepen ons op om "outside the box" te denken; om onze oogkleppen, die gevormd worden door de rede en strikte controle hebben over al onze gevoelens en gedachten, af te werpen. Het is kunst die alle esthetische en morele vooroordelen buitenspel zet en die vooral kan worden gedefinieerd als intuïtief.
De hele spil waarrond de ideeën zijn gedraaid is het onderbewustzijn: die komt vooral naar boven tijdens onze dromen en fantasieën. Hierin heeft de invloed van Freuds psychoanalyse een grote rol gespeeld: hij gebruikte onder andere dromen om de persoonlijkheid van een individu te ontleden en eventuele psychische knopen te ontwarren. Maar hier stootte Breton op een contradictie: beschikt de mens wel over genoeg middelen om zijn droombeelden waarheidsgetrouw weer te geven? Is schilderen geen te bewuste manier om het onderbewustzijn te schetsen? Bestaat surrealistische schilderkunst dan wel?
Dit dilemma werd opgelost door Salvador Dali, de gerenommeerde kunstenaar die zijn hele leven wijdde aan het surrealisme en diens raadsels. Hij vond een manier om de ideologie met de realiteit te verzoenen. Hij stond volledig achter het feit dat men de vrije expressie moest gebruiken om de surrealistische thema's over te brengen, die op dromen zijn geïnspireerd. Maar hij kwam tot de conclusie dat enige weg naar de uitdrukking van het onderbewustzijn ging via de wereld van het menselijke bewustzijn. Ergo: de surrealisten hadden als taak via hun artistiek volledig vrije vaardigheden een concrete hoedanigheid te schenken aan de intrigerende 'bovennatuurlijke' onderwerpen. Die hoedanigheid moest zeer precies worden afgebeeld: het moest handgemaakte fotografie zijn.
Maar wat probeerden ze met dit alles nu te bereiken? Wel ze streefden naar een totale vernieuwing van alle maatschappelijke en culturele waarden en normen. Ze waren de heersende mentaliteit kotsbeu (hier zal de ontnuchtering na de Eerste Wereldoorlog wel een grote rol in gespeeld hebben) en ze wouden opnieuw schot brengen in een wereld die werd beschouwd als ouderwets en vastgeroest. In die nieuwe wereld zou de mens zijn dromen en onderbewustzijn voor zich kunnen laten spreken. En om dit aan de man te brengen gebruikte men drastische 'verkoopstechnieken'. Rebelse kunstwerken moesten de massa verbazen, opwinden, schokeren. Alleen op die manier zouden de mensen overwegen om hun veilige denkwereld op te geven en zich over te leveren aan het nieuwe 'geloof'. Alleen zo zouden de surrealisten de normen en waarden van de samenleving kunnen veranderen. Kunst door filosofie, maar ook een uitzonderlijk geval van filosofie door kunst...

En natuurlijk konden enkele voorbeelden hier niet ontbreken (enkele van mijn persoonlijke favorieten):
1. "Galarina en de droom veroorzaakt door de vlucht van een hommel rond een granaatappel een seconde voor het ontwaken" - Salvador Dali (wat een titel allemaal toch kan onthullen. Of verbergen)
2. "De Bruidsroof" - Max Ernst
3. "Slapende Venus" - Paul Delvaux
4. "Hector en Andromache" - Giorgio De Chirico
5. "De Vrijbrief" - René Magritte

05-05-2010 om 00:00 geschreven door Olivier V