Wij debatteren hier reeds enkele weken over de dood, maar in feite hebben de meesten van ons nog weinig te maken gehad met die dood. Daarom heb ik enkele vragen gesteld aan mijn beste vriendin wiens papa ruim tien jaar overleden is, toen ze dus ongeveer zeven jaar oud was.


1. Zou je in het kort kunnen vertellen hoe je papa gestorven is?

‘Toen mijn papa naar het ziekenhuis ging omdat hij de laatste weken veel rugklachten had, ontdekten de dokters toevallig kankercellen in zijn lichaam. Toen hij na hun behandeling een maand later terug moest onderzocht worden voor een controle maakten de dokters echter een ernstige fout. Aangezien op het eerste zicht alle kankercellen verdreven waren vonden de dokters het niet nodig net zoals het eerste onderzoek opnieuw een stukje weefsel te onderzoeken. Moesten ze dit echter wel gedaan hebben hadden ze ontdekt dat de kankercellen niet verdwenen waren. Bij een derde onderzoek zag men dus dat de kanker sterk was uitgebreid en stelde men vast dat de kans op genezing uiterst klein was. Later hebben ze de kanker nog proberen te bestrijden met chemotherapie, maar zijn toestand verbeterde niet.’

2. Was je papa er zich van bewust dat hij niet lang meer te leven had? Welke gevoelens had hij tijdens de laatste periode van zijn leven?

‘Mijn papa was er zeker bewust van dat hij niet lang meer te leven had en probeerde zijn naderende dood dan ook zo snel mogelijk te accepteren. Hij heeft zijn dood nooit proberen te ontkennen maar was eerder berustend toen hij aan de dood dacht. Mijn papa was ook katholiek opgevoed en was niet bang voor de dood. Het enige wat voor hem de dood angstaanjagend maakte was het feit dat hij alles moest achterlaten zoals mijn mama, mij en mijn zus.’

3. Hoe reageerden familie en vrienden op het feit dat je papa niet lang meer te leven had? Vond je dat een goede reactie? Hielp het je? Hoe zou je willen dat ze gereageerd hadden?

‘Mijn papa was vroeger steeds diegene die de rust en de vrede in de familie kon bewaren. Wanneer zijn toestand kritieker werd kwamen meningsverschillen en hevige discussies frequenter voor. Over de dood van mijn papa hebben we in de familie dan ook zeer weinig gepraat. In de loop van de jaren werd het bijwonen van de herdenkingsmis van mijn papa ook een steeds grotere moeite voor mijn familie en enkele jaren geleden heeft mijn mama hen dan ook voor de laatste keer na de mis bij ons thuis uitgenodigd. Ik vind het zeer spijtig dat zij ons niet evenveel hulp en steun geboden hebben na de dood van mijn papa dan onze vrienden. Zij hielpen ons wel door voor ons af en toe te koken of mee te werken in de boomkwekerij waar mijn mama werkt. Want ook voor mijn mama was het allemaal niet eenvoudig. Zij stond er nu alleen voor om voor ons te zorgen en ze apprecieerde dan ook dat ze op onze vrienden kon rekenen. Toch weet ik dat mijn oma, de mama van mijn papa, het erg moeilijk gehad heeft met de dood van haar zoon. Ze zei steeds dat ze liever gehad zou hebben dat de dood haar had meegenomen dan haar lievelingszoon. Door de jaren heen heeft ze het volgens mij wel zeer goed kunnen verwerken.’

4. Besefte jij –je was pas zeven- dat je papa niet lang meer te leven had? Kon je dat accepteren?

‘Mijn mama heeft voor mij en mijn zus steeds verborgen proberen te houden dat papa doodging. Wij wisten wel dat er iets aan de hand was, maar wat precies wisten we niet. Via een nicht kwamen we dan uiteindelijk te weten dat papa kanker had. Op dat moment ben ik in tranen uitgebarsten hoewel ik helemaal geen besef had wat de dood precies inhield. Ik en mijn zus beseften enkel dat papa ziek was en dat de situatie ernstig was. Wanneer papa overleden was had ik niet door dat ik hem nooit meer ging zien. Hoewel ik wist dat het onzin was maakte ik mezelf jaren wijs dat papa op zakenreis was en op een dag opnieuw aan de voordeur zou staan.’

5. Geloof je in een leven na de dood?

‘Ik hoop op een leven na de dood, maar ik geloof er niet in. Volgens mij is de dood vergelijkbaar met de periode die we beleefd hebben voor onze geboorte. Het zou wel geruststellend zijn moest ik weten dat er een leven na de dood zou zijn omdat ik er zo vanuit zou kunnen gaan dat mijn papa mij nog kan zien en eventueel kan beschermen.’

6. Is het dan een troost voor jou dat er misschien nog een leven is na de dood?

‘Jazeker. Niet alleen ben ik er dan van overtuigd dat mijn papa over mij waakt, maar er zou ook een grote hoop zijn dat ik mijn papa ooit nog zou kunnen terugzien. Wanneer er een leven na de dood zou zijn zou ik het dan ook niet erg vinden om nu te sterven.’

7. Zou je papa ooit euthanasie overwogen hebben? Zou jij euthanasie overwegen in dergelijke situatie?

‘Volgens mij zou mijn papa euthanasie nooit overwogen hebben. Ook ik ben eerder tegen euthanasie en vind dat je de natuur zijn eigen gang moet laten gaan. Moest papa echter euthanasie gewild hebben zou ik dat eerst zeer spijtig gevonden hebben, maar er uiteindelijk waarschijnlijk mee akkoord zijn gegaan.’

8. Denk je nog vaak terug aan je papa?

‘Ja. Mijn papa heeft eigenlijk nog zeer veel invloed op mijn leven. Bij grote beslissingen in mijn leven vind ik het steeds belangrijk om me ook eens af te vragen wat de mening van mijn papa zou geweest zijn. Soms heeft die deels inventieve mening dan ook invloed op mijn beslissing. Maar eigenlijk heeft mijn papa niet alleen invloed op belangrijke beslissingen, maar zelfs op gans mijn leven. Alles wat ik doe in mijn leven doe ik voor mijn papa. Zo probeer ik bijvoorbeeld steeds mijn best te doen voor school. Papa trots maken is eigenlijk het grootste doel in mijn leven. Zo probeer ik een moreel goed leven te leiden omdat ik weet dat mijn papa het zo gewild zou hebben.’

9. Heeft de dood van jouw papa ook onbewust tot iets goeds geleid?

‘De dood van mijn papa zal voor altijd de verschrikkelijkste gebeurtenis in mijn leven blijven, maar toch heb ik in de loop der jaren gemerkt dat de vriendschapsband tussen mij en mijn zus er enkel sterker door geworden is. Wij hebben de dood van mijn papa samen verwerkt en konden altijd steun vinden bij elkaar. De band tussen mij en mijn mama is echter niet veranderd. Als alleenstaande moet mijn mama erg veel werken om voor ons te kunnen zorgen en daar heb ik het wel eens moeilijk mee. Ze heeft het vaak erg druk waardoor ze weinig aandacht aan ons kan besteden. Toch weet ik dat mijn mama zichzelf eigenlijk opoffert om ons gelukkig te maken.

Wat ik ook geloof is dat ik na de dood van mijn papa meer kansen heb om nog gelukkig te worden. Elke mens heeft in zijn leven enkele slechte ervaringen te verduren. Aangezien voor mij al een groot deel van deze pijnlijke momenten achter de rug is denk ik dat ik nu meer kans heb op een gelukkiger leven dan iemand die nog geen slechte ervaring heeft meegemaakt.’

Zeker voor mij, die Lise-Marie al gans mijn leven zeer goed ken en die mijn beste vriendin is, was dit gesprek zeer confronterend. Misschien kan het ook voor anderen stof tot nadenken geven.

24-05-2010 om 13:06 geschreven door Nina  

Een leven waarin de dood centraal stond is dat van Ian Curtis (1956-1980), de zanger van de Britse postpunkband Joy Division.

Ian Curtis werd in 1956 in Stretford geboren en al snel was het duidelijk dat het een jongen bleek te zijn met liefde voor muziek. Zijn grote idolen waren David Bowie, Iggy Pop en de Sex Pistols en zijn ambitie was om een job te bemachtigen in de muziekindustrie.
Op school ontmoet hij Deborah Woodruffe en in 1975 toen Ian negentien jaar was trouwen ze en vier jaar later krijgen ze een dochter, Natalie.
Ook na zijn huwelijk is Ian’s grootste wens nog steeds om iets in de muziekindustrie te doen. In 1976 spreekt hij op het concert van de Sex Pistols met enkele jongemannen af die op zoek zijn naar een zanger voor in hun band. Ian wordt aangenomen in de groep en vanaf nu zou hun band Warsaw heten, wat later veranderd is naar Joy Division. Joy Division werd een band met een nieuw soort geluid. Ian schreef de lyrics die veelal gingen over eenzaamheid, angst, de dood, wanhoop,… Al snel namen ze hun eerste album op en Joy Division klonk de mensen steeds bekender in de oren. Tijdens één van hun optredens ontmoet Ian de Belgische Annik Honoré en de twee kregen een affaire waar iedereen van wist behalve zijn vrouw Deborah Woodruffe. Naast een leven van schuldgevoelens, drugs, een mislukt huwelijk en het hectische bandleven begon Ian aan epileptische aanvallen te leiden.  
Op vierentwintigjarig leeftijd pleegde hij zelfmoord door zich op te hangen. Zijn vrouw Deborah Woodruffe vond hem in de woonkamer van hun huis terwijl er nog een nummer van de Sex Pistols uit de radio galmde. Meteen betekende dit ook het einde van de band Joy Division die de volgende dag op tournee zou gaan naar de Verenigde Staten. De band speelde echter verder onder de naam New Order.

Zoals reeds gezegd stond in feite gans het leven van Ian Curtis in het teken van de dood. Het is interessant even te kijken naar de redenen waarom hij zelfmoord pleegde. Zijn epilepsieaanvallen en zijn mislukt huwelijk zijn natuurlijk geen redenen om het leven altijd van de vrolijke kant te bekijken. Belangrijker is echter dat Ian Curtis tijdens zijn leven het vaak had over zijn obsessie voor de dood. Zelfmoord was voor hem ook een heroïsche daad en hij bewonderde kunstenaars die gestorven waren op het hoogtepunt van hun leven, zoals Jim Morrison. Tenslotte had hij een romantische kijk op het kunstenaarschap waarbij een kunstenaar moet lijden, zelf sterven voor zijn kunst. Men kan zich echter de vraag stellen of dit allemaal geen drogredenen zijn en of zijn zelfmoord geen vlucht was uit een soort leven dat hij op zijn jeugdige leeftijd niet aankon. De roem, de druk en het bandleven eisten hun tol.

16-05-2010 om 16:44 geschreven door Nina  

Wij hebben reeds verschillende manieren besproken waarop we met de dood kunnen omgaan: euthanasie, genieten van het leven, op een dusdanige manier leven dat wroeging niet nodig is,…
Maar er is ook nog een andere benaderingswijze: de naderende dood kan ook een middel zijn om in het reine te komen met het leven. Onlangs zag ik de film ‘Le temps qui reste’ van François Ozon. Het hoofdpersonage is een zeer succesvolle, maar egoïstische en arrogante modefotograaf die ook een zeer slechte relatie heeft met zijn ouders en zijn zus. Plots ontdekt hij dat hij door een tumor maar enkele maanden meer te leven heeft. Alhoewel er een kleine kans op genezing is weigert hij elke behandeling en verkiest hij ook geen euthanasie. Behalve aan zijn grootmoeder vertelt hij niemand over zijn ziekte. Van de korte periode die hem nog rest maakt hij gebruik om nog het beste te maken van zijn leven. Hij wil nog eenmaal de liefde bedrijven met zijn vriend, zoekt opnieuw contact met zijn vader, sluit vrede met zijn zus en hij verwekt een kind bij een vrouw wiens man impotent is. Hij is een nieuwe persoon geworden wat gesymboliseerd wordt wanneer hij zijn lange haren afscheert. Nu hij vrede gevonden heeft met zichzelf kan hij de dood aanvaarden en in alle rust sterven.
De titel van de film, ‘Le temps qui reste’, illustreert zeer duidelijk waarover het gaat: de tijd die ons nog rest zo goed mogelijk gebruiken.
Het is zeker geen leuke of gemakkelijke film, maar zeker een aanrader voor iemand die wil kennismaken met een andere mogelijke visie op de dood.

NB: De film is te huur in de bibliotheek van Wetteren.

09-05-2010 om 20:41 geschreven door Nina  

Enkele maanden geleden bekeek ik op Canvas een uitzending van Phara waarin Kristien Hemmerechts kwam vertellen over haar visie op de dood zoals ze die ook beschreef in haar boek ‘De dood heeft mij een aanzoek gedaan’.

Kristien Hemmerechts zegt zelf dat ze leeft met een doodsverlangen en ze pleit dan ook voor een nieuwe wet waarin euthanasie ook kan verkregen worden voor mensen die hun leven zouden willen beëindigen zonder dat daar enige fysieke noodzaak voor is. Natuurlijk kan iedereen teruggrijpen naar zelfmoord maar is onder een trein springen niet veel meer traumatiserend voor de nabestaanden dan euthanasie? Moeten we niet evenveel geholpen worden bij onze dood als bij onze geboorte? En zouden we niet gelukkiger leven moesten we er zeker van zijn dat we op een dag die we zelf kiezen op een serene manier zonder angst uit ons leven kunnen stappen? Het is vooral aan de negatieve reacties waarmee nabestaanden van dezen die uit het leven stapten worden geconfronteerd en aan de druk van de maatschappij om toch maar gelukkig te zijn en van het leven te houden dat Kristien Hemmerechts een einde wil maken. Een visie op de dood die zeker het overwegen waard is maar die in onze maatschappij minder makkelijk aanvaard wordt. Bekijk alvast eens de aflevering van Phara op http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/phara .

(Klik rechts onderaan op de link ‘zoek’, typ ‘Kristien Hemmerechts’ in en kies de aflevering ‘Kristien Hemmerechts over “levensafronding”)

03-05-2010 om 00:00 geschreven door Nina  

26-04-2010 om 00:00 geschreven door Nina  

Inleiding

De dood is voor ons, westerlingen van de eenentwintigste eeuw, een taboe waar we zo weinig mogelijk willen aan denken en zo weinig mogelijk willen mee geconfronteerd worden. Wat er precies gebeurt bij en na de dood weet niemand. We weten wel allemaal dat de dood onvermijdelijk en onomkeerbaar is en dat hij niemand ontziet. En bovenal vinden wij de dood iets negatiefs.

Wanneer wij echter spreken over een ‘filosofische’ benadering van de dood dan roept dit beelden op van berusting, aanvaarding en sereniteit. Deze filosofische benadering hebben we in de eerste plaats te danken aan Plato, de vader van de filosofie. In Phaedo beschrijft hij hoe Socrates, die ter dood veroordeeld is, in tegenstelling tot zijn familie en vrienden, heel sereen blijft in zijn laatste uren. Voor Socrates is de mens onderverdeeld in een sterfelijk lichaam en een onsterfelijke ziel. Bij de dood worden beiden gescheiden en op voorwaarde dat men voldoende de filosofie heeft beoefend zal de ziel, verlost van het lichaam, de hemel kunnen bereiken.

Ook voor christelijke denkers als Sint Augustinus (354-430) kan men maar het ware geluk vinden na de dood.

De Epicuristen, zoals Lucretius (99-55 v.C.) aanvaarden de dood als een onvermijdelijke gebeurtenis die niet meer te vrezen is als de periode van voor het leven.

Volgens de hedendaagse filosoof Thomas Nagel stappen Plato, Sint Augustinus en Lucretius nogal gemakkelijk over de dood heen omdat ze er geen rekening mee houden dat de dood ook het verlies betekent van alles wat het leven te bieden had.

Een meer evenwichtige kijk op de dood vinden we bij Montaigne (1533-92) die stelt dat de dood wel te vrezen valt, maar dat we onze vrees kunnen in de hand houden door na te denken over de dood en er ons mentaal op voor te bereiden. Deze filosofische, want intellectueel eerlijke, benadering van de dood leert ons dat ook dit werkstuk – een filosofische kijk op de dood- zeker nuttig kan zijn om met de dood te leren omgaan.

Richtlijnen om gelukkig te sterven

Alhoewel er in de geschiedenis talrijke uitzonderingen te vinden zijn –denken we maar aan de opvattingen van Socrates, Sint-Augustinus en Lucretius- is het duidelijk dat in onze westerse hedendaagse wereld de dood door het overgrote deel van de bevolking als iets negatiefs wordt beschouwd. De vraag die wij ons hier zullen stellen is waarom wij de dood zozeer vrezen en waarom hij meestal samengaat met verdriet, wanhoop en andere negatieve gevoelens. Daarna kunnen wij ook nadenken over manieren om de dood meer positief te kunnen benaderen want een betere dood zal ook een beter leven betekenen.

Een eerste reden waarom wij de dood vrezen bestaat erin dat de dood in de meeste gevallen onomstotelijk gepaard gaat met fysiek lijden. Bovendien wordt dood gaan veelal geassocieerd met ouder worden en ook dit gaat veelal samen met meer fysieke klachten. Wanneer men de dood wil verlossen van zijn negatief imago zal men dus in de eerste plaats een oplossing moeten vinden voor het lijden. Een eerste methode om het lijden te verzachten vinden we terug in verschillende godsdiensten, ondermeer in het christendom. God schakelt het lijden niet uit –hij laat zelfs zijn eigen zoon in sterke mate lijden- maar geeft een zin, een betekenis aan het lijden om op die manier het lijden zinvol en dus draaglijk te maken. In het christendom is het lijden een boetedoening voor begane zonden en in die zin een toegangskaart tot een gelukzalig eeuwig leven na de dood. In onze geseculariseerde wereld waar men bovendien niet uit is op een mooie verre toekomst, maar wel op onmiddellijk genot, kan men maar moeilijk leven met dergelijke zingeving van het lijden. Wij zijn dan ook op zoek gegaan naar andere manieren om het lijden dragelijk te maken. Het gebruik van pijnstillers is momenteel algemeen aanvaard om het lijden zoveel mogelijk te beperken. Een volgende, maar wel veel meer bekritiseerde stap is dan euthanasie. Het vrijwillig en doelbewust beëindigen van het leven kan ingegeven zijn door de wens om een einde te maken aan de pijn, die ook met pijnstillers niet meer onder controle kan worden gehouden, maar ook door het inzicht dat het leven dat men nu leidt niet meer de moeite waard is en men dus beter dood kan zijn. Vooral bij deze laatste situatie kan men heel wat vraagtekens plaatsen. Aan de ene kant van de discussie staat de gelovige die zegt dat wat God geschapen heeft niet door de mens mag vernietigd worden. Aan de andere kant staat iemand als Kristien Hemmerechts die in haar boek ‘De dood heeft mij een aanzoek gedaan’ stelt dat elk individu, lijdend of niet, de kans moet krijgen om via euthanasie uit het leven te stappen. De logische consequentie die zij daaraan verbindt is dat iedereen straffeloos iemand anders zou mogen helpen om die stap te zetten.

Een dergelijke stelling is volgens mij alleen vol te houden wanneer men uitgaat van het totale individuele zelfbeschikkingsrecht: elk individu mag zelf in volledige onafhankelijkheid en zelfstandigheid oordelen of voor hem of haar het leven of de dood te verkiezen is. Een dergelijk onbeperkt zelfbeschikkingsrecht heeft een aantal belangrijke consequenties. Dat dit voor een deel het probleem van de overbevolking zou oplossen, zoals sommigen beweren, is enerzijds misschien een simplistisch idee, maar anderzijds een realistische mogelijkheid. Een veel belangrijkere consequentie is ook dat dit de voorstanders van euthanasie zelf een belangrijk wapen uit de hand neemt. Want dit totale zelfbeschikkingsrecht houdt ook in dat niemand het recht heeft om een einde te maken aan het leven van de andere. Niet door moord –wat algemeen aanvaard is- maar ook niet door een einde te maken aan het leven van de lijdende mens die niet meer in staat is om zelf die beslissing te nemen. Dus geen euthanasie, tenzij op basis van een vroegere wilsverklaring, voor dementen of voor personen in comateuze toestand. En evenmin euthanasie voor het ongeboren leven, met andere woorden geen recht op abortus. Een laatste consequentie van dit zelfbeschikkingsrecht is dat ook voor iedereen de mogelijkheid moet geschapen worden om op een onafhankelijke manier te beslissen een einde te maken aan zijn leven. Hiermee bedoelen wij niet dat de overheid aan elke burger een touw of revolver ter beschikking moet stellen, maar wel dat er morele ruimte moet geschapen worden om in alle vrijheid zijn beslissing te kunnen nemen. In die zin wordt zelfdoding of zelf over zijn dood beslissen, in onze huidige maatschappij te negatief beoordeeld. Vrijwillig uit het leven stappen wordt te vaak verbonden met vluchten, opgeven, zijn verantwoordelijkheid niet nemen, mislukken. Op die manier is er een grote sociale druk om niet tot beëindiging van zijn leven over te gaan. Het wegwerken van deze sociale druk is de opdracht van hen die pleiten voor een vrijheid tot euthanasie zoals Kristien Hemmerechts deze invult.

Wanneer we stellen dat iedere mens op elk moment van zijn leven het recht heeft om te kiezen voor leven of dood, dan brengt ons dit bij een tweede reden waarom wij de dood zo vrezen: deze keuze is moeilijk omdat niemand weet wat dood zijn juist inhoudt. De vrees voor de dood is dus ook de vrees voor het onbekende. Ook op deze angst hebben vele godsdiensten een antwoord willen geven, van het opperste geluk in de hemel tot reïncarnatie, maar zeker weten doet niemand. Voor een niet-gelovige staat dit niet kennen van de dood eigenlijk gelijk met de vaststelling dat de dood het niets is, de leegte: iets niet weten betekent dat dit iets niets is, althans voor deze individuele persoon. Wanneer we dus op deze manier het dood zijn kunnen reduceren tot het niet zijn, dan is er ook geen enkele reden meer om het dood zijn te vrezen en verdwijnt een tweede reden waarom wij de dood als iets negatiefs zouden beschouwen. Bovendien is het kiezen tussen levend of dood zijn dan niet meer een afweging tussen twee vormen van bestaan –leven of dood zijn- maar wordt dit kiezen herleid tot een evaluatie van het persoonlijke leven, dat wel of niet de moeite waard is om mee verder te gaan. Wanneer wij op deze manier nadenken over wat de dood precies is, dan volgen wij in feite het advies van Montaigne die aanraadt om de dood niet buiten het leven te houden, maar om er ons op voor te bereiden door er op een intellectuele manier over na te denken. Misschien leidt ons nadenken niet tot hetzelfde besluit waartoe Montaigne kwam, maar de methode is in ieder geval dezelfde.

Een derde reden waarom wij de dood als iets negatiefs zien, vindt zijn oorsprong in het feit dat dood gaan ook inhoudt dat men het leven verliest. Het is dit verlies waarover Thomas Nagel spreekt wanneer hij de opvatting van Lucretius bekritiseert wanneer deze stelt dat de dood best vergelijkbaar is met de periode voor onze geboorte: beiden zijn gehuld in duisternis, volslagen onbekend en dus niet te vrezen. Maar volgens Nagel is sterven vooral het leven verliezen. Men verliest de materiële wereld waarin men leeft, maar ook zijn gevoelens, ambities, verlangens en niet in het minst ook de mensen die ons omringen. De pijn van dit verlies kan men op twee manieren verzachten of zelfs wegnemen. In de eerste plaats door zoveel mogelijk van het leven te genieten zodat men een gevoel van voldaanheid creëert dat ons toelaat om niet meer te verlangen naar meer, maar tevreden te zijn met wat we hebben en dat ons vooral in staat stelt om op een voldane manier afscheid te kunnen nemen van dit levend zijn. Een tweede manier om de pijn om het verlies van het leven weg te vegen, bestaat in de intellectuele eerlijkheid van het besef dat het leven niets meer is dan een korte periode tussen twee eeuwigdurende periodes van niet zijn: de tijd van voor onze geboorte en de tijd van na onze dood. En zoals wij zonder enige persoonlijke verdienste van het niet zijn op het moment van onze geboorte overgegaan zijn naar het levend zijn, zo gaan wij ook van het levend zijn over naar het niet zijn na onze dood. Hier komen wij dus vrij dicht in de buurt van de epicuristen die de dood zien als een soort onvermijdelijk noodlot, maar die dit noodlot rustig tegemoet zien. Het levend zijn is dus een toevalligheid, een geschenk, echter zonder dat er een schenker is. Wanneer wij dit gaan beseffen moeten wij ook zonder spijt het einde van deze toevallige toestand kunnen aanvaarden.

Een laatste reden tenslotte waarom wij opzien tegen dood zijn is wroeging. Wroeging of spijt over wat wij niet of niet goed hebben gedaan toen wij nog in leven waren. De oplossing voor dit probleem ligt natuurlijk voor de hand: leef op een dusdanige wijze dat wroeging of spijt niet nodig zijn.

De pijn verzachten of wegnemen, nadenken over wat de dood en het leven eigenlijk zijn, intens en gelukkig leven en tenslotte moreel goed leven. Wanneer wij deze manieren bekijken waarop wij de dood aanvaardbaar kunnen maken dan is het duidelijk dat alle sleutels voor een gelukkige dood in het leven liggen. Enerzijds staat dit in tegenstelling tot de visie van Socrates en Sint-Augustinus die niet opzien tegen de dood, niet omdat zij logisch nadenken over de methodes om de dood dragelijker te maken zoals wij, maar omdat zij een beter ‘leven’ verwachten na de dood: de ziel die verlost van het lichaam opstijgt naar de hemel. Anderzijds is er ook een belangrijke parallel tussen onze visie en deze van deze twee grote filosofen: samen komen wij tot het besluit dat de dood niet te vrezen is wanneer wij goed –volgens Sint-Augustinus- en filosofisch –volgens Socrates- leven. Misschien is hier en daar wel een speld te krijgen tussen onze hersenspinsels, maar in ieder geval bevinden wij ons in goed gezelschap.

31-03-2010 om 00:00 geschreven door Nina