Kan je ooit van iets zeker zijn? "De hoop leeft langer naarmate de zekerheid langer ontweken wordt." - Koos J. Versteeg, Nederlands dichter
31-03-2010
Persoonlijke verwerking
Kan je ooit van iets zeker zijn?
Dit is een vraag waar vrijwel niemand het antwoord op weet, en ook nooit zal weten. Deze vraag houdt vaak vele mensen bezig. Het is een filosofische vraag waar dus ook enkel maar een filosofisch antwoord kan op gegeven worden.
René Descartes was de Franse filosoof en mathematicus die met zijn boek Discours de la méthode (1637, Verhandeling over de methode) probeerde te ontdekken of je ooit van iets zeker kan zijn. Descartes leefde in een tijd waar de zekerheid bijna niet bestond. In de 17e eeuw werden namelijk veel ontdekkingen gedaan over de fysische wereld met behulp van wetenschappelijke methoden. De verschillende godsdiensten duidden er ook op dat verschillende mensen in andere goden, of sommige zelfs helemaal niet geloofden.
Volgens Descartes zijn er drie zekerheden:
De eerste zekerheid is die van de twijfel. Als je over iets niet zeker bent, ben je in twijfel. Als je de twijfel opnieuw in vraag stelt, wordt het feit bevestigd dat je twijfelt over iets. Dus je kan zeker zijn dat de twijfel bestaat.
Een tweede zekerheid is volgens Descartes het bestaan van een God. Met de eerste zekerheid, die van het denken, ontstaat de notie idee. Het denken is, omdat het een zuiver, logisch en distinct idee is. Elke idee die aan deze voorwaarden voldoet, moet volgens Descartes dus waar zijn. Om door het denken te komen tot zuivere ideeën over de buitenwereld, moet zekerheid worden geschapen over de juistheid en zuiverheid van denken en ideeën. Dat wat deze zuiverheid waarborgt, is volgens Descartes God. God is het volmaakte dat de Malin Génie (de stoorzender in ons denken) uitschakelt.
De derde zekerheid is die van het bestaan van een buitenwereld. Als God het zuiver volmaakte nastreeft, waarom zou hij zich dan bezighouden met het creëren van waanvoorstellingen? Er moet dus een derde substantie bestaan (de buitenwereld) die zintuiglijke voorstellingen in ons denken veroorzaakt.
Volgens mij kan je wel van bepaalde dingen zeker zijn. Ik geloof zijn theorie over de zekerheid van de twijfel. Twijfel bestaat en zal altijd blijven bestaan, en kan bij alles en iedereen voorkomen. We kunnen dit overduidelijk merken bij situaties waar we zelf bij betrokken zijn, maar het wordt nog eens bewezen in Descartes theorie.
In de zekerheid van het bestaan van een God geloof ik dan weer niet. Volgens Descartes moet er een God zijn die de stoorzender in ons denken uitschakelt en de zuiverheid waarborgt. Ik geloof hier niet in. Mensen kunnen ook perfect nadenken over dingen, en redeneren zonder dat ze in een God geloven. Als je zeker bent dat er een God bestaat zouden er ook niet zoveel verschillende religies zijn, en zouden alle mensen religieus zijn.
Het motto van Montaigne was: Que sais-je?. Wat weet ik? Dit was typisch voor het scepticisme dat in die tijd heerste bij de meest filosofen. Door aan alles te beginnen twijfelen (bv. Of sneeuw wel in werkelijkheid wit is en dit niet enkel zo lijkt) ging alle kennis van de wereld onvermijdelijk overboord.
Zelf denk ik dat Montaigne een beetje overdreef. Je kan inderdaad niet zeker zijn dat sneeuw wit is, misschien zien we het enkel wit door onze ogen. Maar we hebben sneeuw de eigenschap gegeven dat ze wit is. Dus of ze nu in werkelijkheid groen, zwart of een andere kleur is, dat maakt niet uit want dan zouden we het groen noemen, en we weten ook niet of groen in het echt wel de groene kleur die wij er ons bij voorstellen is. We geven er gewoon een naam aan.
Scepticisme kan verdedigd worden door te denken aan de zoveel keren dat we misleid worden bv. wanneer het lijkt of de rails van een treinspoor op het einde samenkomen, terwijl we goed weten dat dit niet zo is. Maar wat dan met de keren dat we niet weten dat het enkel maar schijn is? Hoe kunnen we weten of het niet enkel een droom is?
Descartes vroeg zich dit, en nog vele andere dingen, ook af. Toch benadrukte hij dat hij niet sceptisch wou zijn. Twijfelen om het twijfelen zelf deed hij niet. Hij was immers op zoek naar de waarheid, de dingen waar we zeker van kunnen zijn.
Descartes was op zoek naar de zekerheid. Dit is niet gemakkelijk wanneer je zintuigen je op alle mogelijke manieren kunnen bedriegen en de mogelijkheid bestaat dat je droomt. Maar huiruit volgde zijn wereldberoemde slagzin: cogito ergo sum. Ik denk dus ik ben.
Het enige waar hij absoluut zeker van kon zijn dat waar was, was dat hij nadacht. Ook al was alles waarover hij nadacht betwijfelbaar. Voor Descartes was dit zijn grote doorbraak. Als je zijn redenering volgt stelt het niet veel voor en is het totaal niet ingewikkeld. Maar je moet er maar opkomen. Vrijwel iedereen zal ermee akkoord gaan.
Rationalisten zijn mensen (meestal Fransen) die de nadruk leggen op de gedachte en het nadenken, ze vertrouwen hun zintuigen niet. Ze zijn van mening dat je de waarheid enkel kan vinden langs intellectuele weg. Descartes behoort hier ook bij. Hier tegenover staan de empiristen (meestal Britten). Deze (o.a. John Locke en David Hume) proberen te ontdekken vanwaar we onze informatie halen en of ze wel waardevol is. Ze vertrouwen enkel de zintuigen en geloven dat we ons zoveel mogelijk moeten onthouden van het fantasievolle denken.
Het is misschien cliché, maar zelf denk ik dat er ergens een gulden middenweg moet zijn. Je ken bijna niet redeneren zonder je zintuigen te gebruiken en omgekeerd, als je je zintuigen gebruikt kan je niet anders dan nadenken. Volgens mij moeten beiden ergens aan elkaar vasthangen. En sommige dingen moeten we ook gewoon als waarheid aanvaarden. Om nu terug te komen op de sneeuw: als we bepaalde dingen geen eigenschap geven omdat we er niet zeker van zijn of ze in werkelijkheid wel die eigenschap heeft, bestaat die eigenschap zelfs niet. We geven de dingen een naam zoals wij ze zien, en of ze nu anders zijn in het echt of niet, dat maakt niet uit want we zien het enkel in onze eigen werkelijkheid.
Een andere bekende filosoof is empirist George Berkeley. De Engelse filosoof, die leefde van 1684 tot 1753, hoort met onder meer Locke, Hume, Rousseau, Voltaire en Kant tot het tijdperk van de Verlichting. Dat was een belangrijke episode in de Westerse filosofie, een periode van het zich onbevooroordeeld en vrij stellen van fundamentele metafysische vragen. Volgens Berkeley kunnen we alleen van de in het hier-en-nu waargenomen werkelijkheid zeggen dat deze werkelijk bestaat. In zijn meest bekende werk, "Van de Grondslagen der Menselijke Kennis", nodigt hij de lezer als het ware uit om zich heen te kijken en vast te stellen dat de eerste en enige absolute zekerheid die we hebben is dat we zien wat we zien.
In tegenstelling tot Locke, die nog een onderscheid had gemaakt tussen primaire en secundaire eigenschappen van de dingen, missen bij Berkeley alle zintuiglijke waarneembare eigenschappen een grond en zijn ze slechts nog gewaarwordingen. In het werk dat aan zijn hoofdwerk vooraf gaat, betoogt hij dat we zintuigen niet te veel moeten vertrouwen. Zo besteedt hij veel tijd aan het betoog dat we met onze ogen afstanden niet direct zouden kunnen waarnemen, en de impliciete conclusie is dat onderscheiden dingen buiten ons niet hoeven bestaan. Daar werkt hij al toe naar de hoofdthese van zijn belangrijkste werk: de natuur zoals we die met de zintuigen kunnen waarnemen kan slechts opgevat worden als een stal tekens of symbolen die door de Schepper aan de mens ter ontcijfering wordt aangeboden.
Een bekende vraag die Berkeley stelde is: als in een verlaten bos een boom omvalt, en niemand hoort het, heeft de boom dan wel geluid gemaakt? Hij vindt van niet, omdat alleen materiële dingen die ervaren worden ook echt bestaan (in gedachten). Spirituele dingen hebben daarentegen een eigen bestaan; de ziel van de mens bestaat zonder meer.
Berkeley is een zeer radicale empirist. Zijn vraag over de boom en zijn theorie daar rond vind ik ook wat overdreven want het wil niet zeggen dat als er niemand de boom heeft horen vallen dat hij geen lawaai heeft gemaakt. Misschien was iedereen met iets anders bezig waardoor het niet opviel. Of misschien hoort iedereen niet zo goed meer. Alles kan. Je kan opnieuw niet zeker zijn dat de boom lawaai gemaakt heeft, maar je kan ook niet zeker zijn dat hij geen lawaai heeft gemaakt. De waarheid is ook in alle opzichten zeer relatief. Wij kunnen iets als waarheid aannemen, terwijl andere mensen dit dan weer helemaal niet doen. Kijk maar naar de verschillende godsdiensten. Sommige mensen geloven dat het de waarheid is dat er één enkele God is en anderen geloven dan weer in meerdere goden.
Je zal nooit de zekerheid hebben of het er nu één of meerder waren.
Waar we wel zeker van kunnen zijn, is dat we denken, ook al is wat we denken betwijfelbaar, dat we twijfelen en dat we zien wat we zien, ook al is wat we zien enkel maar schijn.
Iedereen kent mensen, maar kunnen we er eigenlijk zeker van zijn of we ze wel echt kennen? Vaak kunnen mensen verassend uit de hoek komen, we denken dat we ze door en door kennen, dat we weten hoe ze op bepaalde dingen gaan reageren. Maar soms loopt het helemaal anders dan we gedacht hadden.
Ik ben van mening dat je nooit iemand perfect kan kennen omdat je zelf soms ook niet weet hoe je op een bepaalde gebeurtenis zou reageren en omdat mensen constant veranderen. Je moet mensen ook niet helemaal kennen of weten hoe ze op om het even welke situatie zouden reageren anders zou het maar saai zijn.
Sommige personen hebben meer mensenkennis dan anderen en gaan dus ook rapper mensen doorhebben als ze aan het liegen zijn, of iets verzwijgen ofzo. Ze hebben een beter inzicht in de mensen. Deze eigenschap is vooral belangrijk wanneer je in de sociale- en in de commerciële sector. Hier is het belangrijk om te weten wat mensen denken en wat er in hen omgaat.
Volgende dingen zijn belangrijk wanneer je je mensenkennis wilt vergroten:
Observeren. Kijk naar mensen en registreer wat ze doen, zeggen en laten zien. Maar let ook op wat ze verhullen. Hoe vaak verschuilen we ons niet achter mooie woorden, maar 'zegt' onze lichaamstaal iets heel anders? Een flinke dosis verwondering, zonder meteen je oordeel klaar te hebben, helpt om goed te kunnen observeren. Eerlijk observeren lukt alleen als je je vooroordelen uitschakelt (of je daar ten minste van bewust bent).
Vragen stellen. Vraag mensen naar hun motivatie en drijfveren. Dat geeft je inzicht in waarom mensen doen zoals ze doen. Het is heel leerzaam om erachter te komen dat er veel meer redenen zijn om iets te doen of te laten dan jij op grond van je eigen ervaring weet.
Luisteren. Je kunt alleen iets leren van je vragen als je goed luistert naar de antwoorden. En ook naar wat niet wordt gezegd. Vraag door op zaken waarvan je vermoedt dat ze om een bepaalde reden worden weggelaten. Juist die reden kan je een hoop mensenkennis verschaffen.
Je inleven. Door je in te leven in de situatie en het gedrag van de ander kun je tot op zekere hoogte begrijpen wat die persoon voelt, denkt en ervaart. Stel je eens voor wat het voor een rolstoelgebruiker betekent om altijd langs een zijdeur ergens naar binnen te moeten en te ervaren dat mensen letterlijk op je neerkijken. Leef je eens in in iemand die als vluchteling zijn weg in een nieuwe wereld probeert te vinden. En vraag je eens af wat een verlegen mens moet overwinnen om een presentatie te houden. Je eigen wereld wordt groter als je je dit soort dingen zo nu en dan eens afvraagt. Bovendien wordt het zo gemakkelijker om empathie voor anderen te voelen en te tonen.
Reflecteren. Mensenkennis begint bij jezelf. Zelfkennis is onontbeerlijk om anderen te leren kennen en te begrijpen. Houd jezelf daarom af en toe een spiegel voor en bedenk eerlijk wat jouw drijfveren en motieven in het leven zijn. Vraag je daarna af hoe dat bij anderen zit.
Persoonlijkheidsmodellen bestuderen. Je hoeft niet alles over menselijk gedrag zelf te bedenken. Er zijn tal van persoonlijkheidsmodellen die vanuit een bepaalde invalshoek menselijk gedrag en menselijke interactie verklaren. Observeren en denken vanuit die modellen kan je helpen het gedrag van jezelf en dat van anderen beter te begrijpen. Je kunt zelfs aan de hand van die modellen begrijpen waarom je zo'n hekel hebt aan bepaalde mensen. Het zegt niet alleen iets over hen, maar ook over jou!
Niet iedereen heeft van nature uit veel mensenkennis maar je kan ze dus wel proberen vergroten. Het is niet levensnoodzakelijk om over mensenkennis te beschikken maar je kan er wel een heel stuk verder mee komen.
Een mens heeft bevestiging nodig. Maar hoe komt dat? Je kent het wel, je wil iets doen, je bent er zeker van dat het gaat lukken maar toch heb je bevestiging nodig van de anderen. Je hebt bijvoorbeeld superveel geleerd voor een toets en je bent er zeker van dat je het goed gaat doen, toch vind je het leuk, of helpt het je wanneer je vrienden je aanmoedigen en zeggen dat het wel zal lukken. Als ze over je twijfelen, of er zelfs gewoon niets over zeggen, ga je je veel onzekerder voelen. Maar is dit nodig? Ga je iets minder goed doen wanneer je je onzeker voelt? Of heeft een mens bevestiging nodig omdat hij eigenlijk nooit van iets zeker kan zijn? Volgens mij gaat het eerder om het laatste. Je kan nooit van iets zeker zijn, dus een mens heeft bevestiging nodig van anderen, hierdoor krijgt hij meer zelfvertrouwen, en iemand met veel zelfvertrouwen zal waarschijnlijk ook beter presteren. (Dit is niet in alle gevallen zo, maar meestal wel)
Zaterdag moest ik leiding geven op de scouts. Als beloning voor een opdracht dat de kindjes gedaan hadden mocht elke groep 10 gekleurde papieren kiezen uit een hele stapel. Er waren enorm veel verschillende kleuren in de stapel en het verbaasde me dat sommige meisjes kleuren kozen die ik helemaal niet mooi vind. Babygroen, licht oranje, roos,... Ineens kwam mijn filosofisch onderwerp in mij op. Misschien zien sommige mensen bepaalde kleuren anders maar geven we er gewoon dezelfde naam aan. Roos noemt ook voor hun roos maar in hun ogen ziet het er misschien anders uit dan in mijn ogen. Bestaat er dus geen zekerheid over kleuren en zintuigen? Dit onderdeel kwam ook al in mijn verwerkingstekst aan bod, maar ik werd er gisteren dus nog maar eens op gewezen.
Er zijn veel mensen die trouwen, maar dan bestaat de vraag:
Geeft trouwen een zekerheid? Namelijk de zekerheid dat je voor altijd samenblijft, dat je een gelukkig leven zal lijden, of de zekerheid dat je partner je graag ziet.
Of doen mensen het gewoon omdat het romantisch is?
Of omdat de vrouw het wilt?
Volgens mij zijn er veel mensen die trouwen omdat het traditie is of voor het romantisch plaatje.
Er zullen ook wel mensen zijn die geloven dat ze dan zekerheid hebben.
Maar volgens mij heb je dat nooit. Er zijn veel mensen die scheiden of helemaal niet gelukkig getrouwd zijn, ook al leek alles op hun trouwdag rozengeur en maneschijn.
Ik zou ook alleen maar willen trouwen als mijn partner dit ook echt wilt, en niet omdat ik het romantisch vind en er mijn partner van moet overtuigen.
Ik zou trouwen om te tonen dat we elkaar graag zien en niet om er zeker van te zijn dat we voor altijd samenblijven. Daar kan je alleen maar op hopen en aan werken.
