23-05-2010, 22:41 geschreven door Hanne  

§         Edele waarheid nummer 1:  de waarheid van het lijden.

Deze waarheid steunt op een eenvoudige vaststelling: er is lijden in het mensenleven. Dit betekent niet dat alles lijden is, maar we moeten wel rekening houden met het bestaan ervan in onze zoektocht naar het goede leven. Het boeddhisme probeert deze waarheid van het lijden niet te verbloemen en schakelt zo elke valse hoop uit.

Het lijden vindt fundamenteel zijn oorsprong in frustraties: we worden gefrustreerd omdat we krijgen wat we niet willen of niet krijgen wat we wel zouden willen.

Begeerte, afkeer en verwarring zijn daarom in het Boeddhisme een valkuil die we kost wat kost moeten ontlopen.

Een illustrerend voorbeeld kan de volgende relationele situatie zijn: Stel dat iemand je alleen maar benadert vanuit begeerte, afkeer en verwarring en er dus alleen op uit is zichzelf te vervullen in de relatie. In de mate dat deze persoon zijn doelstellingen in concrete handelingen omzet loop je het gevaar misbruikt te worden en zal je eigen persoon vaak onherstelbare schade oplopen. Maar ook voor de misbruiker zal het een bron van lijden zijn. Hij leeft in een constante toestand van oorlog, met het slachtoffer en zichzelf. Ieder contact is een machtsstrijd waarin hij ook zelf kan verliezen. Buiten de vluchtige momenten van behoeftebevrediging kan hij nergens rust vinden.

§         Edele waarheid nummer 2: de waarheid van de oorzaak van het lijden.

De oorzaak wordt ook wel dorst genoemd. Het is een metonymie voor begeerte, afkeer en verwarring, onze behoeftigheid dus.

Het Boeddhisme biedt het inzicht dat geluk geen kwestie is van behoeftebevrediging. Integendeel zelf, het verbeten zoeken naar bevrediging wekt onoverkomelijk lijden op.

De invulling van het goede leven schuilt dan hierin: 'In de mate dat iemands  gedrag niet gedreven is door begeerte, afkeer en verwarring zal hij spontaan liefde, mededogen, blijheid en onbevangenheid uitstralen'.

Liefde, mededogen, blijheid en onbevangenheid zijn de vier karakteristieken van de ‘bevrijding’ van de oorzaken van het lijden. Ze zijn de vertaling van een vaststaande formule in het ‘Pali’:

·         Liefde (metta) is in wezen het verlangen dat het goed gaat. (cf. een moeder die de wens dat het haar kind goed gaat als enig verlangen koestert)

·         Mededogen (karuna) betekent mede-lijden. Niet met de neerbuigende Nederlandse connotatie maar ‘het geraakt zijn door het lijden van de ander’.

·         Blijheid (mudita) verwijst naar blij zijn met, het vermogen te appreciëren.

·         Onbevangenheid (upekkha) duidt op een noodzakelijke onpartijdigheid: één die niet wegkijkt van het onprettige en niet wanhopig op zoek is naar het prettige.

Een concrete situatie: Mensen die een ernstige ziekte krijgen worden vaak met het plotse verlies van vrienden geconfronteerd. Vrienden die er een partijdige visie op nahouden, en hun blik afwenden van het lijden. Tegelijkertijd ervaren ze ook vaak vriendschap uit onverwachte hoek, zij getuigen van de noodzakelijke onpartijdigheid.

Als persoon zal je in deze situatie, in hoeverre je vrij bent van begeerte, afkeer en verwarring, de hoop op beterschap koesteren, de hoop dat het de zieke goed gaat (metta). Je zal je geraakt voelen en zachtjes mee lijden(karuna). Zijn aanwezigheid zal je steeds blijven appreciëren en nodig hebben(mudita). Je zal steeds bereid zijn te luisteren (upekkha), naar uitingen van hoop en uitingen wanhoop, van pijn en van opluchting.

§         Edele waarheid nummer 3: de waarheid van het opheffen van de dorst.

Onze traditionele psychologie kent ook de dorst net als de valkuilen van begeerte, afkeer en verwarring. Zij spreekt in termen van lust, onlust en het onbewuste. De psychologie vindt hierin de oorzaak van onze gedragingen, het Boeddhisme daarentegen stelt dat er een mogelijkheid is op bevrijding, dat we ons eigen gedrag in de hand hebben, ons kunnen bevrijden van de valkuilen en zo zelf ons leven kunnen inkleuren, los van begeerte.

§         Edele waarheid nummer 4: de waarheid van het pad naar bevrijding.

De poort naar het pad is het inzicht. In deze eerste fase is voldoende vertrouwen in de redelijkheid, de haalbaarheid van de bevrijding en de intentie om het te proberen van immens belang.

Het is te vergelijken met het vertrouwen dat een patiënt in zijn arts heeft. Hij moet een medicijn innemen, zonder de zekerheid dat het zal werken maar hij heeft voldoende vertrouwen in de arts om het uit te proberen.

Op ons pad komen we bij de deugd. Ethiek in het Boeddhisme heeft niet hetzelfde  moraliserende karakter als in onze, Westerse beschavingen. In een eerste fase is de ethiek beschrijvend, ze bakent de grenzen af. Onredelijke vormen van gedrag veroorzaken lijden zowel voor dader als slachtoffer. Er is geen sprake van straffen, wel een besef van het dragen van verantwoordelijkheid en het ondervinden van de consequenties van je eigen gedrag.

De volgende stap is meditatie. Boeddhistische meditatievormen worden aangewend als stressreductie of als middel tot bevordering van de zelfkennis. Maar ze zijn pas in wezen boeddhistisch als ze ingebed worden in het pad, dat wil zeggen als ze gedragen en gemotiveerd worden door inzicht en deugd.

In de meditatie zie je hoe lijden ontstaat en hoe bevrijding mogelijk is. Je probeert je adem te controleren met je geest maar ziet hoe die telkens weer afdwaalt, gedreven door begeerte, afkeer en verwarring. Je leert om in die verwarring met aandacht aanwezig te blijven, onttrekt je aan begeerte en ontdekt de mogelijkheid van bevrijding.

Zo groeit inzicht. Wat eerst kritisch vertrouwen was wordt eigen ervaring en eigen inzicht. Dit inzicht maakt de absurditeit van onethisch gedrag steeds duidelijker. Waarom zou je nog langer leed aanrichten, als je weet hoe eraan te ontsnappen?

De vruchten die je plukt op je pad naar het goede leven, vormen op zich de motivatie om meditatietechnieken voort te zetten en een steeds diepere analyse van het lijden te maken. Zo komen we tot dieper eigen inzicht, zo komen we tot de kern van het goede leven.

Het boeddhisme start dus met het zelf verantwoordelijkheid opnemen voor het eigen leven. Van de boeddhistische praktijk wordt in de teksten gezegd dat ze: ‘goed is in het begin, goed in het midden en goed in het einde.’ Het pad werpt dus zijn vruchten af van in het begin.

Als westerlingen zijn wij opgevoed met het idee van de onverenigbaarheid van de twee betekenissen van ‘het goede leven’. Er is goed leven in de zin van deugdzaam leven en er is goed leven in de zin van genieten van het leven. Beide betekenissen van goed vallen volledig samen in de Boeddhistische leer die steunt op de 4 pijlers en daaruit theorieën ontwikkelt en nastreeft.

We moeten inderdaad onze wensen relativeren, onze eisen aan het leven niet te hoog stellen om de kans op teleurstelling zo in te dijken. Hier stuiten we ook op het begrip egoïsme, een egocentrische benadering van het leven is dus niet de goede, waar ik me volledig bij aansluit.

Het is de voltooiing en uitbouw van deze basiswaarden die het leven opwaardeert tot ‘het goede leven’. Net als ik ook in mijn verwerkingstekst aanhaalde, stellen de boeddhisten appreciatie en liefde als hoeksteen voor een waardevol leven. Het is inderdaad ook waar dat we, in een wanhopige zoektocht naar geluk, kansen zomaar voorbijlopen, hints naar geluk niet zien. Het medelijden duidt voor mij grotendeels op respect voor het andere, het begaan zijn met de andere, dat rechtstreeks voortvloeit uit relationele banden.

Het is onze taak, als volwaardig mens, de valkuilen van begeerte, afkeer en verwarring te ontlopen zodat we ons kunnen focussen op wat echt van belang is: de ontplooiing van onze persoonlijkheid, niet het verwerven van materiele en oppervlakkige verworvenheden, maar diepe, waardige rijkdommen.

Het mediteren staat voor mij gewoon symbool voor het in het reine komen met jezelf. Je even afzonderen van de buitenwereld om na te denken over je leven, vooropstellen wat je wil bereiken. Ethische debatten voeren met jezelf en uitmaken wat kan en wat niet kan. Het is inderdaad zo dat het een commerciële waarde geworden is te mediteren, met de ‘vermarkting’ is rust plots te koop en rukken we waardevolle tradities los uit hun levensbeschouwelijk kader. De eerste stap naar er waardevol leven is zo in overleg treden met jezelf, in perspectief met de buitenwereld, om waarden en normen vorm te geven en te hanteren.

Bronnen: www.buddhachannel.tv, www.mindessence.nl

15-05-2010, 14:30 geschreven door Hanne  

Het luchtkasteel

Ik wil, voor ik verander
in een kei, een mier
of een papaverbloem,
de schepper worden
van een luchtkasteel.

Ik zal de daken knippen
uit inktpapier,
de kamers vouwen
uit vochtige kranten
en op de muren van muziekpapier
zal ik lachgezichten
voor de ramen schilderen
met metaalinkt.
In mijn slot zullen wonen
duiven van oud zilver.

Ik zal, voor ik verander
in een steen, een dier
of in een slingerplant,
de schepper worden van
een luchtkasteel,
want ik beschik
over de zachte handen
van een uitvinder

Paul Snoek

Uit: gedichten 1954-1968

Het luchtkasteel is een gedicht vol contrast : contrast tussen het leven en het levensloze, het onzekere en het zekere, de waarheid en de fantasie. Het is een levenswens, omschreven in een heldere, mooie taal, die uitloopt in een droombeeld. De dichter grijpt naar het beeld van de wedergeboorte om de dood te omschrijven. Het luchtkasteel staat symbool voor een droom die alle wonderlijkheden van het leven omvat. Het wordt gemaakt uit alledaagse dingen, zoals inktpapier en kranten maar krijgt een hemelse opvulling van muzikaliteit (muziekpapier), geluk (lachgezichten) en vrede (duiven van oud zilver). En dat is het goede leven, met fantasie en idealen het alledaagse leven een meerwaarde geven. Het aandurven dromen te koesteren, want dromen geven leven. Snoek wil de capaciteiten die hij als mens kreeg benutten om zo veel mogelijk goedheid in de wereld te verspreiden, hij wil zijn machtige handen gebruiken om uit de lucht een huis te bouwen met stenen van idealen. Want alleen wij, mensen, kregen de handen van een uitvinder, wij kregen de mogelijkheid het beste uit de wereld te halen. Daarom houdt het goede leven ook in dat we onze capaciteiten inzetten, niet alleen voor het nastreven van onze eigen idealen en doelen, maar ook voor de wereld.

 Het gedicht is op het eerste gezicht een onschuldige benadering van de dood, maar steunt echter op diepere waarden…

De dichter wil in dit aardse leven een bewijs leveren van zijn bestaan, een feilloos en fantastisch levensdoel bereiken en dat is voor velen het goede leven (hier denk ik direct aan ‘de steen’ van Bram Vermeulen…). Zijn luchtkasteel staat tegelijk voor zijn droombeeld, zijn illusie, zijn verlangen en voor zijn levensdoel (het verwezenlijken van zijn ideaal). Er is één zekerheid in het leven, namelijk die dat de mens over de middelen beschikt om zijn eigen doelen na te streven en te realiseren. Zo onderscheidt de mens zich ook van elk ander leven hier op aarde. Er schuilt een liefdevolle,respectvolle en dankbare benadering van het mens-zijn in zijn woorden ( de zachte handen…).

08-05-2010, 16:13 geschreven door Hanne  

De Steen - Bram Vermeulen

Ik heb een steen verlegd in een rivier op aarde.
Het water gaat er anders dan voorheen.
De stroom van een rivier hou je niet tegen.
Het water vindt altijd een weg omheen.

Misschien eens gevuld door sneeuw en regen,
neemt de rivier mijn kiezel met zich mee.
Om hem dan glad en rond gesleten,
te laten rusten in de luwte van de zee.

Ik heb een steen verlegd in een rivier op aarde.
Nu weet ik dat ik nooit zal zijn vergeten,
ik leverde bewijs van mijn bestaan.
Omdat, door het verleggen van die ene steen,
de stroom nooit meer dezelfde weg kan gaan.

Ik heb een steen verlegd in een rivier op aarde.
Nu weet ik dat ik nooit zal zijn vergeten,
ik leverde bewijs van mijn bestaan.
Omdat, door het verleggen van die ene steen,
het water nooit dezelfde weg kan gaan.

08-05-2010, 16:13 geschreven door Hanne  

La tentative de l’impossible  Renée Magritte

Het grote kunstgenie, Renée Magritte hield enorm van het spel van de relatie tussen afbeelding en betekenis. Hij weigerde steevast om uitleg te geven bij zijn oeuvre, enkel de titel kon voor de toeschouwer een (meestal misleidend!) tipje van de sluier oplichten.

'La tentative de l’impossible’ uit 1928 is een staaltje van zijn enorme technische begaafdheid. Omdat we Magritte allemaal kennen als één van de grootsten onder de Belgische schilders, lijkt het enigszins misleidend om te stellen dat het voor hem onmogelijk was een portret van zijn geliefde Georgette te schilderen, zoals de titel wel doet vermoeden. Maar aangezien Magritte zichzelf verwerkt in dit werk, aangezien hij zichzelf als het ware afbeeldt terwijl hij aan het schilderen is streeft hij wel het onmogelijke na. Magritte kan in wezen wel zelf  een begenadigd schilder zijn, die garantie is er niet voor zijn afbeelding. Daarbij komt dat hij niet zijn model afbeeldt maar een model creëert in haar afbeelding...

Het werk kan gekoppeld worden aan de mythe van Pygmalion, prins van Cyprus. In zijn enige liefde voor de beeldhouwkunst had hij elke verbintenis met het vrouwelijke in zijn leven verdrongen. Het zondige karakter van de vrouw had hem ertoe aangezet zich voor te nemen nooit te trouwen. Zijn eigen kunst was een placebo voor de aardse liefde en hij wijdde elk uur van zijn leven aan het vormgeven van Galatea, zijn ivoren droomvrouw.  In haar web van perfectie en schoonheid gevangen werd hij smoorverliefd op de kille, ivoren massa. Uiteindelijk besloot de godin Venus de massa leven in te blazen en zo geschiedde het. Zo symboliseert het werk de immense kracht van de liefde. De liefde wordt als het ware een God die massa omzet tot leven. Net als in dit kunstwerk, heeft liefde ook voor mij een helende kracht. Ze is van essentieel belang voor het goede leven. Ze kan iemands redding zijn, maar ook diens verderf. Het werk raakt aan de goddelijke dimensie van de liefde, die ons verheft uit de werkelijkheid naar de wereld van dromen en intens geluk. En het zijn die dromen die we nastreven in onze zoektocht naar het goede leven.

Daarbij komt het aspect dat niets is wat het lijkt. Er zijn geen voor de hand liggende waarheden. Wij krijgen als mens de mogelijkheid, in de hoogst mogelijke graad, ons immens ontwikkelde brein in dienst te stellen van dieperliggende, fundamentele waarheden. Zo passen we in het plan van ‘het transcendente’ en zo kunnen we ook diepgang in ons leven brengen. En daar ligt ook een aspect van het goede leven: onze eigen capaciteiten ontwikkelen en ze in dienst stellen van de gehele samenleving, om zo het beste te halen uit onszelf en uit de wereld.

Tenslotte stuurt dit werk een alleszeggende boodschap de wereld in : probeer niet de perfectie te scheppen, maar leer het imperfecte perfect te vinden. Want de wereld is geschapen met onvolmaaktheden en beperkingen. Het is niet onze menselijke taak om voor God te spelen en perfectie te scheppen. Het is wel onze opgave het wereldse te appreciëren en te respecteren, er voldoening uit te scheppen.

01-05-2010, 00:00 geschreven door Hanne  

Lateralus - tool

Laatst ontdekte ik dit nummer in een afspeellijst op de computer van m’n vriendje. Toen ik hem meer uitleg vroeg over de titel, kreeg ik heel onverwachts een uitgebreid filosofisch denkpatroon aangereikt over de inhoud van het goede leven.

In Lateralus wordt geniaal gebruik gemaakt van de Fibonacci sequentie.

De eerste 2 getallen van deze sequentie zijn 0 en 1, het volgend getal in de rij is steeds de som van de 2 voorgaande getallen. Als we hierin 2 naast elkaar staande getallen delen door elkaar, bekomen we een getal benaderend aan 1,61. Hoe verder we gaan in de rij, hoe dichter we bij dit getal komen. ‘1,61’ is een verhouding die bijna in elk natuurlijk organisme belichaamd wordt, denk maar aan de verhouding tussen verschillende nerven van een blad, vingerkootjes, het achter- en voorlijf van insecten, je hartslag,… . De natuur streeft immers steeds naar perfectie en evenwicht en dus ook naar perfecte verhoudingen. Deze komen terug in de Fibonacci sequentie.

Een voorbeeld van een uitwerking van deze sequentie is de Fibonacci spiraal, waarbij we de oppervlakte bekomen door het opvolgen van de sequentie. Het nummer draait volledig rond deze spiraal, zowel muzikaal als vocaal. Het gaat over het bereiken van perfectie door af te stappen van een oppervlakkig leven en te leven in spiraalvorm. Het voortdurend uitbreiden en ontwikkelen van het eigen ik, de eigen kennis, eigen mogelijkheden, eigen grenzen vanuit je kern.

Let vooral op het gebruik van lettergrepen, deze staan sterk in het teken van de Fibonacci sequentie, net als de ritmische patronen die tussen verschillende strofen gehanteerd worden.

Black [1]

then [1]

white are [2]

all I see [3]

in my infancy. [5]

Red and yellow then came to be [8]

reaching out to me, [5]

lets me see. [3] *

As below, so above and beyond, I imagine [13]
drawn beyond the lines of reason. [8]

Push the envelope, [5]
watch it bend. [3]

Merk op dat de overgang tussen de 2 paragrafen (*) niet klopt volgens onze regel, dit heeft echter zijn redenen, Maynard impliceert hiermee een ontbrekend stuk in de tekst. Hij duidt hiermee op de menselijke onvolmaaktheden maar ook op zijn mogelijkheden tot ontwikkeling.

De eerste regel  ‘Black’  staat voor het volledige niets, het onbeschrevene, het onbekende dat ieder van ons ervaart in zijn kindsheid; het punt waarop alles nog ontdekt, beleefd en ingevuld moet worden. Eens hij wit leert kennen, staat hij de mens aan het beginpunt (letterlijk) van de spiraal. We kunnen ook zeggen, dat zwart-wit een primaire vorm van oordelen inhoudt, zonder nuancering. Met rood een geel worden emoties voorgesteld die het simplistische goed of slecht verder uitdiepen.

Verder worden deze kleuren frequent gebruikt bij scheppingsverhalen van Albinostammen.

As below, so above and beyond, I imagine duiden erop dat de artiest ervan droomt verder te gaan, buiten zichzelf te treden  en grenzen te overschrijden (the Lines of reason.) Hij wil aftasten hoever hij kan gaan en hoe ver hij het leven kan doen “buigen.”

Over-thinking, over-analyzing separates the body from the mind.

Withering my intuition, missing opportunities and I must

feed my will to feel my moment drawing way outside the lines.

In het leven is het nodig over alles na te denken en alles correct te begrijpen en zich volgens de verworven inzichten verder te ontplooien, overdreven denken maakt echter de geest los van het lichaam. Door intuïtie te verwaarlozen mist de mens belangrijke kansen, het antwoord op vele vragen schuilt dikwijls in jezelf. Het is van essentieel belang het leven te willen ontdekken en er zin aan te geven.

Black then white are all I see in my infancy.

Red and yellow then came to be reaching out to me, lets me see.

As below, so above and beyond, I imagine [13]

There is so much more

and beckons me to look through to these infinite possibilities

 As below, so above and beyond, I imagine
drawn beyond the lines of reason.

Push the envelope, watch it bend.

Het stuk dat in de eerste strofe bewust achterwege werd gelaten, komt nu wel aan bod : het  perspectief is breder geworden. Er is nu reeds veel ontdekt, waardoor de nood aan verdere ontplooiing des te groter wordt. Hoe meer we leren kennen, hoe meer prikkels we krijgen, hoe meer we ons afvragen, hoe meer we het leven analyseren.

Feed my will to feel this moment urging me to cross the line.

Reaching out to embrace the random.

Reaching out to embrace whatever may come.

I embrace my desire to feel the rhythm, to feel connected

enough to step aside and weep like a widow

to feel inspired, to fathom the power,

to  witness the beauty, to bathe in the fountain,

to swing on the spiral of our divinity and still be human.

“The rhythm” duidt hier ontegensprekelijk op de Fibonacci sequentie en dus ook zijn bijhorende spiraal, de basis van dit nummer.

Wanneer  hij zich verbonden genoeg voelt met zijn levensweg kan hij ervan afstappen en zichzelf één voelen met een diepere, transcendente wereld. Hij kan wenen om de kern van zijn eigen leven, erdoor geïnspireerd raken en het leren appreciëren. Hij wil alle kansen die het leven hem biedt met beide handen pakken en alles wat op zijn pad komt, wat het ook zij, aanvaarden.

Hij ervaart de schoonheid van de goddelijke verbondenheid maar blijft in alle nederigheid mens.

With my feet upon the ground I lose myself

between the sounds and open wide to suck it in,

I feel it move across my skin.

I’m reaching up and reaching out,

I’m reaching for the random or what ever will bewilder me.

And following our will and wind we may just go where no one’s been.

We’ll ride the spiral to the end and may just go where no one’s been.

Zonder boven zijn eigen bestaan te stijgen en zich méér dan menselijk te voelen, kan hij nu tussen de lijnen van de spiraal van het leven “between the sounds” wandelen : het zweven en het met beide voeten op de grond blijven staan. We beleven deze spiraal tot het eind en komen dan misschien op plaatsen waar niemand ooit is geweest… .

Het is vooral de tekst in dit nummer die mij zo verbaast, in zijn perfectie en geniale invulling. Maar ook de muzikale lijn is gebaseerd op de perfectie van de fibonnaci sequentie.  Het is een toonbeeld van respect voor het leven en aanvaarding van onze eigen beperkingen en aardse vergankelijkheid. Het lied linkt aan de natuur een goddelijke perfectie die als leidraad dient in onze levenswandel.

link :  http://www.youtube.com/watch?v=wS7CZIJVxFY
voorbeelden van de fibonacci sequentie in de natuur vind je rechts op m'n blog !

 

24-04-2010, 00:00 geschreven door Hanne  

De filosoof Diogenes

---

De  filosoof Diogenes, die geboren was in de stad sinope, leefde gedurende vele jaren in Athene. Veel vermeldenswaardige daden en uitspraken zijn over hem overgeleverd. Rijkdom minachtend wilde hij niets bezitten. Hij was gewoon te zeggen: ' Wie vele zaken begeert,zal altijd ongelukkig zijn. Gelukkiger zijn diegenen die aan niets behoefte hebben.'. Daarom was hij tevreden met de grootste armoede. Hij was van oordeel dat alleen een kledingsstuk om zijn lichaam te bedekken,een bord om te eten en een beker om te drinken nodig voor hem waren. Nadat hij echter een jongen voedsel met zijn hand had zien nemen en water uit zijn handen had zien drinken, gooide hij ook zijn bord en beker weg. Hij had zelfs geen huis maar woonde de hele winter in een vat. Toch beschouwden de atheners Diogenes als een wijs man; daarom waren ze gewoon hem over veel aangelegenheden te raadplegen. Eens werd hem gevraagd: 'Waarom is armoede nuttig voor jou ?', daarop zei hij : 'Armoede bevrijdt mij van zorgen en ze beschermt mij, noch door achterdochtig te zijn, noch door te vrezen word ik gekweld, want ik ben bereid alle hinderlagen van het lot te ondergaan. Dwazen echter, die alles vrezen en voor alles achterdochtig zijn, leiden een leven in angst.' Aan een vriend die hem vroeg: 'Wanneer moet een wijze eten?' antwoordde hij: 'Als hij rijk is, eet hij wanneer hij verlangt; als hij arm is, eet hij wanneer hij kan.'. Er is zelfs overgeleverd dat hij bij klaarlichte dag , terwijl hij een lamp in de hand hield, in de straten wandelde. Toen zijn medeburgers vroegen wat hij deed, zei hij: 'Ik zoek een mens,en ik kan er geen vinden.'. Toch kenden de atheners hem veel eer toe: toen een jongen zijn vat gebroken had, boden ze de filosoof een nieuw vat aan. Op een dag verlangde Alexander, de koning van Macedonië, die met veel gezellen de stad in was gekomen, de beroemde filosoof te zien. Ik ben Alexander, zei hij, de grote koning. Ik ben Diogenes, de hond, antwoordde hij. 'Om welke reden word je hond genoemd?', vroeg de Macedoniër. Omdat ik voor iedereen die mij iets schenkt, kwispelstaart, maar naar degenen die mij iets weigeren blaf en de misdadegers bijt. De koning, die zijn vrijgevigheid wilde tonen, zei tot de filosoof: 'Diogenes, wens een geschenk! Wat je wenst, zal de koning van Macedonië jou geven.'. Daarop zei de filosoof die voor zijn vat was gaan zitten en van de zon genoot : 'ik wens, koning, dat je een beetje uit mijn zon gaat.'. Daarop prees Alexander de wijsheid van de standvastige man. Er is overgeleverd dat Diogenes op 90-jarige leeftijd zijn leven heeft beïndigd door zijn adem in te houden.

Bron: tradupolis, vertaling van 'de filosoof diogenes'

31-03-2010, 00:00 geschreven door Hanne  

Wat is het goede leven?

Zo ligt volgens Plato ( 428/427 - 347 v.Chr.)enkel een tekort aan kennis aan de basis van alle kwaad en ongeluk. Een goed leven dus, is dit dat zich toespitst op allerlei rationele benaderingen van de werkelijkheid, het beste is dit dat vorm krijgt door het filosoferen zelf. De menselijke ziel is gelaagd. Eenvoudig gesteld bestaat hij enerzijds uit de lagere delen, die zich het doel stellen om onbevredigende en vooral onbetrouwbare geneugten te beleven, zoals seksuele genoegens, consumptie van voedsel of het verwerven van roem. Dat het leven inderdaad niet louter door het najagen van primitieve deugden kan ingekleurd worden om het etiket ‘goed’ op geplakt te krijgen, steunt volgens mij vooral op de evolutie van het menselijk individu. In de groei van primitieve mensaap naar een sociaal gevormd individu met ontwikkelde denkpatronen en een persoonlijk gevoel voor moraal stapten we af van het fundamenteel doel primitiviteit na te jagen, en stelden we dus meer verwachtingen aan onszelf en ook aan het leven. Anderzijds zijn er de hogere delen die worden voort gestuwd door een liefde voor de waarheid, het Goede in zijn diepste dimensie. Het Goede vormt dus in Plato’s filosofie geenszins een vaste eenheid met genot of geluk, het staat volledig los van verlangens en deugden. Minder begaafden vallen in deze filosofie dus onmiddellijk uit de boot op weg naar een goed leven. Ook in Plato’s ideale staatsvorm, gebaseerd op zijn visie, worden dezen zo buitenspel gezet. Zijn louter intellectuele opvatting van het goede leven is dus vanzelfsprekend niet aan het grote publiek gegund in zijn blindheid voor respect voor uiteenlopende gezichtspunten van verschillende mensen, die echter allemaal van even grote waarde zijn. De moraal van het goede leven hoeft immers niet louter intellectualistisch te zijn, maar kan ook perfect steunen op historische, individuele belevenissen of visies eigen aan verschillende individuen.

Aristoteles (384 - 322 v.Chr. )diept de betekenis van het goede leven echter wel uit tot op die fundamenten. Zijn uitgangspunt is eudaimonia (letterlijk goede geest), een zeer ruime vorm van geluk, die zicht ontpopt in de openbaring van iemands diepste vermogens. Om dit ideaal te bereiken, moeten we naast ons intellectueel inzicht ook onze individuele, typerende karaktereigenschappen vooropstellen. In zijn inzicht in de sociale eigenschap van het menselijk wezen komt Aristoteles tot het besef dat alle deugdzame karaktereigenschappen tussen 2 extremen van dat sociaal gedrag liggen. Hiermee opent hij de deur naar de filosofie van de gulden middenweg, waarin gematigdheid synoniem is voor deugd. Met een vorming in goede gewoonten wil hij de jeugd voorzien van de nodige zelfcontrole om deze weg van ‘aurea mediocritas’ te bewandelen.

Epicurus (341 - 270 v.Chr.) is met zijn overtuiging dat genot het grootste doel en belang van het leven is, een trendsetter voor een hele groep volgelingen, ook vandaag nog. Steunend op een fundamenteel onmaterialistische houding raadt hij echter elke belevenis die oorspronkelijk genot, maar later pijn brengt, radicaal af (zoals een seksuele liefdesrelatie gepaard gaat met pijn en vermoeidheid, gaat ook drinken gepaard met een kater). Deze nuancering is niet onbelangrijk voor de massa die zich blindeling epicurist noemt, louter omdat ze van het leven willen genieten. Epicurus’ visie ruimt vrijwel elke nieuwe vorm van verlangen uit de weg en prijst enkel het ‘genot’ in de betekenis van het invullen van natuurlijke behoeften. Volgens mij schuilt echter geen onbelangrijk deel van het goede leven in het vormen van verlangens, want het zijn zij die ons de stuwkracht geven om reikhalzend uit te kijken naar wat komen zal.

De cynische en stoïcijnse filosofen  gaan in dit opzicht nog een stap verder. Zij menen de externe beïnvloeding als synoniem voor bron van ongeluk en willen daarom de gehele samenleving verwerpen, om zo immuniteit voor elke invloed van buitenaf aan te moedigen (cfr Diogenes (404 - 323 v.Chr.). De emotie steunt enkel op een onjuist oordeel. De uiteindelijke balans van deze opvatting zal uiterste sereniteit zijn, die in geen geval door een gebeurtenis verstoord kan worden. Door de intrede van de romantiek, die enorme waarde toekent aan emoties en aan de expressie ervan, hebben velen van ons deze filosofie verdrongen. Het onderdrukken van emoties, staat nu immers parallel aan een immens gebrek. In dit opzicht vertoont de stoïcijnse filosofie inderdaad gebreken, maar ze leert ons wel het belang van de kunst zich af te schermen van de buitenwereld, die heil kan bieden in het klimaat van chaos van vandaag. De stoïcijnen en cynici inspireren op hun beurt o.a. Augustinus (354 - 430), die de christenen wil onttrekken aan ‘de ijdelheid en hypocrisie in de wereld’, door hen het ideaal van eenvoud en solitaire levenswandel aan te reiken. Ook Rousseau (1712 - 1778) reageert tegen de degoutante levenswijze van de elites in Frankrijk. Zij moeten terugkeren naar een eenvoudiger, gelukkiger bestaan: weelde maakt niet gelukkig. Dit grondbeginsel werd in economische context overgenomen door Karl Marx (1818 - 1883). Hij gelooft dat het kapitalisme, met zijn enorme belanghechting aan geld, het menselijk geluk verdrongen heeft. Door gevolg te geven aan zijn radicale opvattingen stortte hij zich in revolutie. Deze vorm van strijden voor het goede leven wordt niet in dank opgenomen in de geschiedenisboeken, wat er volgens J.S. Mill (1806 - 1873) voor zorgt dat filosofen veel voorzichtiger worden in hun verkondigingen over het goede leven. Het moderne leven laat geen regels meer toe omtrent hoe het goed te leven, maar heeft als enig ideaal het zelfbeschikkingsrecht : individualiteit in de hoogste graad. Net daarom moet deze sleutelvraag terug in de kijker worden gesteld in onze maatschappelijke warboel van vluchtigheid. We moeten het steeds asocialer wordend individu confronteren met het belang van solidariteit en sociaal gedrag in de zoektocht naar het antwoord op deze prangende levensvraag.

Door de geseculariseerde wereld van vandaag, waar voor een god en ideologie geen plaats meer is, zijn de mensen hun richtlijnen in hoe goed te leven verloren. De wetenschap en techniek, die ons in het leven al een hele stap vooruit hebben geholpen en zo onze hoogste noden kunnen inlossen, kunnen toch niet diezelfde leidraad geven als pakweg het geloof of ideologie. In tegenstelling tot het oorspronkelijk doel ervan, ons meer vrije tijd leveren, heeft techniek ons in de mogelijkheid gesteld continu te werken, continu in dienst te staan van een ander en van de techniek zelf. Ze duwt ons meedogenloos in de afgrond van het permanente bezig zijn, van het alles tegelijk doen, van de vluchtigheid en misschien wel oppervlakkigheid. Techniek vult de gaten in de tijd en neemt ons zo het recht op bezinning en overpeinzing genadeloos af. Deze gehaaste levensstijl, die elkeen van ons hanteert, doet de levenskust de das om. De markt heeft zich de laatste jaren ook opgewerkt als een placebo voor die verloren god. Die vult nu met monopolie de termen van noodzaak en geluk in. Want In onze maatschappij van ‘vermarkting’ zijn vandaag allerlei waardevolle zaken als vrije tijd, seksualiteit, rust, geluk, … plots voor geld te verkrijgen. Alles is product geworden. Het goede leven wordt als aankoop aan de toonbanken ingescand. Bovendien bevinden we ons vandaag in een ‘Idols-cultuur’, waar we slechts iemand zijn als we succesvol zijn, als we een ander overtreffen. Dit milieu vormt echter een broeihaard voor plagen als jaloezie en egoïsme, die op hun beurt weer de levenskunst het harnas in jagen. En succes, het hoogste goed van de samenleving, drukken we uit in materialisme. Materialisme biedt echter geen echte erkenning, en succes evenmin. Maar dat ervaart de mens vaak pas als het te laat is. We leven dus kortweg enkel in de breedte, een carrière, reizen, eigendom, passionele relaties, uitgaan e.d. zijn vandaag gevestigde waarden geworden. Voor minder dan alles doen we het niet. Maar toch voelen velen dat er iets ontbreekt. We stellen simpelweg te veel doelstellingen, zonder grondige kennis over hoe we een goed leven kunnen leiden.

We moeten erkennen dat we niet automatisch weten wat het goede leven inhoudt, maar dat het een zoektocht is naar je eigen ik. Een zoektocht die zijn oorsprong vindt in zelfkennis, weten wat voor jou persoonlijk van belang is. En dat is niet zo vanzelfsprekend. In tegenstelling tot wat elkeen van ons denkt, laten we ons meeslepen door de leidende ‘waarden’ in de samenleving en zijn we bijlange niet allemaal autonoom en authentiek. Zelfkennis opent via de weg van tijd en aandacht de deuren naar inzicht in het eigen leven en de eigen ik. De beste middelen tot zelfreflectie zijn verhalen, gesprekken. Een nieuwe vriendschapscultuur moet ons daarin bijstaan. Vrienden en relaties zijn immers de spiegel tot je eigen ziel. Maar we moeten de tijd nemen. We hebben ook nood aan een nieuwe cultuur van zelfzorg, aandacht voor de eigen levenshouding. We moeten daarbij de sterk geïndividualiseerde karaktertrekken van de hedendaagse mens in het achterhoofd houden, het feit dat we geen gezag tolereren bijvoorbeeld. Het is onze plicht onszelf af te houden van het worden van ‘producten van verkeerde zelfgerichtheid’. We moeten onszelf ontwikkelen als rijke individuen. Individuen die leven in overeenstemming met hun autonome en authentieke ik, met wat zij zelf belangrijk vinden en niet met wat de maatschappij hen oplegt. Mensen die streven naar deugden en zich afhouden van extremen. ‘De Grieken en Romeinen vonden het onverantwoord als slaaf van hun passie door het leven te gaan. Autonoom betekent ook zelfwetgeving. Dan kun je ook veel beter trouw zijn aan jezelf.’ En dat is de essentie van het goede leven, trouw zijn aan jezelf, trouw zijn aan de fundamentele waarden en trouw zijn aan de wetendheid dat het nastreven van levenskunst van groots belang is. De mens IS immers tot hij sterft. En het is onze aardse eindigheid die ons de ogen opent voor het belang van zingeving. Alles is in reflectie tot de dood : wie wil je geweest zijn als je sterft? Wat wil je nalaten? Wat wil je bereikt hebben?

Maar levenskunst is niet alleen zelfreflectie, na zelfkennis komt het maken van keuzes, je leven invullen met echte wensen. Dit brengt grote vreugde mee, maar eist ook offers en legt beperkingen op, want kiezen is steeds winnen en verliezen tegelijk. ‘Waarachtig geluk ligt in jezelf beperkingen opleggen. Ik stel voor dat we weer leren leven in de diepte in plaats van in de breedte.'

(Bronnen: ‘over levenskunst’ (boek), levenskunst zou een schoolvak moeten zijn (interview) )

De termen van de levenskunst ingevuld door zelfreflectie

31-03-2010, 00:00 geschreven door Hanne