In de stad Antwerpen vielen er in 2017 twaalf doden onder de zwakke weggebruikers. Twaalf levens die voortijdig werden stopgezet, enkel door de manier waarop we ons verplaatsen van A naar B. Die twaalf doden zijn het topje van de ijsberg. Onder de oppervlakte sluimert een ongekend aantal zwaar- en lichtgewonden. Ongekend, want lichte aanrijdingen tussen fietsers onderling worden zelden geregistreerd. In mijn directe omgeving ken ik al een aantal slachtoffers.

Ik fiets al sinds mijn jeugd, en ik heb het altijd graag gedaan. Tegenwoordig fiets ik meer dan ooit, want een auto hebben we niet meer. In de binnenstad veroorzaakt een auto enkel overlast, zowel voor onszelf als voor de anderen. Bovendien kost zo een vierwieler sloten vol geld, en ook dat geldt zowel voor ons als voor de gemeenschap.

Voor mijn verplaatsingen ben ik dus quasi volledig afhankelijk van de fiets. Maar dat fietsen is minder leuk dan vroeger.

De afgelopen jaren heb ik de situatie op de Antwerpse fietspaden radicaal zien veranderen. Het aantal fietsers nam exponentieel toe. Maar met de intrede van de bakfiets, de SUV onder de fietsen, naam ook hun volume toe, en  met de komst van de elektrische fiets hun snelheid. Daar ligt al voor een stuk de verklaring voor die twaalf doden denk ik dan, want de fietsinfrastructuur in onze stad volgde niet.

In het voorjaar van 2018, in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen, barstte het politieke debat los. Is het de infrastructuur, of is het het fietsgedrag dat leidt tot die hoge dodentol? Want fietsen is naar verluidt links, en auto rijden rechts. Onzin natuurlijk, maar het blijft wél een feit dat de fiets een cruciaal instrument is om de mobiliteit in de steden weer vlot te krijgen.

De oppositie wijdt de hoge dodentol steevast aan de gebrekkige infrastructuur en een ontoereikend beleid. Het stadsbestuur wijst dan weer op het steeds toenemend aantal kilometers fietspaden, fietsbruggen,  -tunnels en -straten, en die zijn ook een realiteit. Zij durven ook al eens een kanttekening maken bij het fietsgedrag, wat voor links dan weer uit de boze is. Voor links is de fietser heilig. Rechts wil de binnenstad in gelijke mate bereikbaar houden voor alle soorten vervoermiddelen, wat natuurlijk een reactionaire utopie is.We gaan immers geen huizen afbreken om plaats te maken voor de alsmaar groeiende verkeersstromen. Links vindt reglementering en zeker sanctionering dan weer autoritair. Een dovemansgesprek dus.

Ondertussen woedt de oorlog tussen de weggebruikers onverminderd verder. De nieuwe generatie fietst niet altijd uit overtuiging, maar vaak ook uit noodzaak, en dat merk je. Het moet ergens in het voorjaar geweest zijn dat de 'volksdemocratie' op de fietspaden het recht in eigen hand nam, en het verkeersreglement radicaal afschafte. Tegen de richting in rijden: iedereen doet het, en wie niet uit de weg gaat is een idioot. Wie wel uit de weg gaat doet dat ten koste van de voetgangers. Stoppen voor het rode licht is optioneel. Sommige bakfietsouders sturen hun kindjes in de bak vooraan zelfs eerst het kruispunt op om te kijken of er een auto aankomt. Fietsers die nog wel stoppen voor het rode licht, vlokken aan en op de kruispunten in een breed front over zebra- en  kruisende fietspaden en maken het zichzelf, de andere fietsers en de voetgangers alleen maar moeilijk. Nog iets meer dan de helft van de fietsers acht het belangrijk om na zonsondergang goed verlicht en zichtbaar te zijn.

Helaas kwamen er geen nieuwe afspraken in de plaats van het oude reglement. Solidariteit evenmin. De bel is populairder dan de rem. Nog niet zo lang geleden stapte ik ergens de deur uit, het voetpad op. Onmiddellijk klonk er een fietsbel, maar de op het voetpad rijdende fietsster sprak me vriendelijk toe: "het is maar dat ik je niet omver rijd hé?". Hoffelijkheid gereduceerd tot de kans die je krijgt om nog op tijd weg te duiken. 

Ik vrees dat we op die manier niet de harten zullen winnen van hen die de auto nog steeds niet kunnen laten.  Maar wat erger is: dit gedrag maakt slachtoffers. Het kost ons doden en gewonden. Daarom wil ik het in deze blog benoemen. En een lans breken voor hoffelijk fietsgedrag. Ik weet dat dit nooit in de plaats kan treden van een degelijk mobiliteitsbeleid, maar mochten we er nog toe in staat zijn, dan bespaart het ons alvast een hoop menslijk leed.  

Beleid baseert zich beter op feiten dan op een buikgevoel. In de discussie tussen links en rechts, over de oorzaken van ongevallen met zwakke weggebruikers, nam ik daarom de proef op de som.

Het kleine onderzoek dat ik op poten zetten in je maanden juni en juli van 2018 heeft absoluut niet de ambitie om wetenschappelijk te zijn. Toch heb ik mijn best gedaan om zo objectief mogelijk in beeld te brengen hoe het er in de Antwerpse straten dagelijks aan toe gaat.

Gedurende in totaal 7 uur en 40 minuten fietsen, telde ik het aantal verkeersovertredingen door fietsers in mijn gezichtsveld. Ik ging er niet naar op zoek. Ik liet het gewwoon over me heen komen tijdens mijn bijna dagelijkse verplaatsingen met de fiets.

Na elke rrit maakte ik steeds een inschatting van de aard van de infrastructuur, en van de fietsdrukte. Beide parameters quoteerde ik met cijfers van 1 tot 4, of kleuren van groen over geel en oranje tot rood.

Mijn eerste conclusies:

-Op enkele uitzonderingen na respecteert geen enkele fietser nog de regel dat je op sommige fietspaden maar in één richting mag rijden. Tegen de richting in rijden is goed voor naar schatting driekwart van de overtredingen, gevolgd door het rode licht negeren en op voetpaden of andere zones rijden waar fietsen niet is toegestaan. Als je daar een opmerking over maakt, dan word je in het beste geval weggezet als wereldvreemd, en in het slechtste geval word je uitgescholden of krijg je een vinger.

-Er is geen enkel verband tussen het aantal overtredingen door fietsers enerzijds, en de fietsinfrastructuur anderzijds. De correlatiecoëfficiënt bedraagt slechts 0,54 .