Zesde thema : de waarneming beinvloed door de marktwaarde
De waarneming beïnvloed door de marktwaarde
1. De 'waarde' van een kunstwerk
"En matière d'art il n'y a pas d'indice des prix" (G. Bernier, L'art et l'argent, Lafont 1977). De waarde van een kunstwerk is totaal subjectief, d.w.z. dat ze afhangt van wat een verzamelaar ervoor wil geven.
Leonardo da Vinci, H. Anna, Madonna met kind, 1498
Toen een rijke Amerikaan in 1961 bovenstaand werk wilde kopen voor 6 miljoen dollar, hing het nog in de Royal Academy in Londen. In 1966 werd het aan de National Gallery afgestaan. Daar hangt het, achter kogelvrij glas, als enig werk in een speciaal zaaltje. Het is indrukwekkend geworden door de marktwaarde. Voordien was het alleen bij kunsthistorici goed bekend. Het museum verkoopt van dit werk de meeste reproducties.
In maart 2009 werd te Parijs een 'stilleven' van Henri Matisse uit de nalatenschap van de overleden modekoning Yves Saint Laurent geveild voor 36.000.000.
H. Matisse, Les Coucous, Tapis bleu et rose, 1911
2. Factoren die de marktwaarde bepalen
De bovenmatige verering van het kunstwerk (= er zoveel geld voor over hebben) is des te ongerijmder, omdat het in onze tijd technisch mogelijk is zeer goede kopieën en/of reproducties te maken. Het is echter de 'originaliteit' (= zeldzaamheid), die naast de naam en het talent van de kunstenaar, de waarde van het werk beïnvloedt. Een kopie is in verhouding tot het oorspronkelijke werk van weinig of geen waarde.
Leonardo da Vinci, Madonna in de grot
De afbeelding links is een werk uit 1483 van Leonardo da Vinci, olieverf op paneel, 168 x 112 cm., Louvre, Parijs. Experten hebben geprobeerd aan te tonen dat het tweede werk (afbeelding rechts), olieverf op paneel, 189,5 x 120 cm., National Gallery, Londen, dat minstens 20 jaar later werd geschilderd, een kopie is. Indien terecht, zou dat voor het museum een echte ramp betekenen. Het is overigens een feit dat van de versie uit 1483 vele kopieën1 werden vervaardigd.
1Kopieën van de 'Madonna in de grot' zijn in elk geval te vinden in : -Chiesa di Affori, Milaan -Hurd Collection, New York -Pedicini-Foglianese-collectie -Treccani-collectie, Milaan
3. Het van Meegeren-proces
Met kunst valt grof geld te verdienen en dat brengt sommigen op een idee : de vervalsing
J. Vermeer, Vrouw in blauw, 1664
H. van Meegeren, Vrouw die muziek leest, 1936
Van Meegeren slaagde er in op geraffineerde wijze Vermeer te vervalsen en bekende experts en wetenschappelijke onderzoekers te misleiden. Zo werd werk van Van Meegeren door bekende musea aangekocht na laboratoriumonderzoek, waarbij verf en doek radioscopisch en micro-spectroscopisch werden geanalyseerd. Tijdens het gerechtelijk onderzoek dat aan het Van Meegeren-proces (1947) voorafging, heeft Van Meegeren daadwerkelijk moeten aantonen dat hij tot dergelijke vervalsingen in staat was. Men had immers in 1945 een (valse) Vermeer aangetroffen in de schilderijencollectie van nazi-kopman Goering. Een onderzoek had de oorsprong van dat doek kunnen aantonen : alle sporen leidden naar Van Meegeren! De schilder, die een zware straf wegens collaboratie met de vijand vreesde (nl. het verkopen van een meesterwerk aan de Duitsers), verkoos zich wegens vervalsing te laten veroordelen. Ook nu zitten de vervalsers niet stil. Van het werk van de in 1978 overleden Italiaanse schilder Giorgio di Chirico zijn talrijke vervalsingen gemaakt. Maar de kunstwereld, die zaken doet waar enorm veel geld mee gemoeid is en waarbij de esthetica totaal op de achtergrond staat, doet haar uiterste best om dergelijke schandalen zo snel mogelijk de kop in te drukken. Een treffend voorbeeld van zulk een houding van de kant van galerij-eigenaars kan men lezen in volgende anekdote : "Au début du siècle, Henri Matisse, qui avait un contrat avec les Bernheim, se trouvait un jour dans le bureau de l'un d'eux. Un courtier familier de la maison et des milieux artistiques d'alors se présenta avec une toile impressioniste. Le marchand regarda rapidement le tableau, puis il dit : 'Mon frère et moi venons d'avoir une longue conversation. La Bourse est maussade, noud n'aimons pas ces bruits de bottes en Bulgarie, aussi avons-nous décidé de ne rien acheter quelque temps...' Quand l'homme fut parti, Matisse demanda à son hôte : 'Pourquoi diable ne lui avez-vous pas simplement dit que le tableau était faux?' 'Parce que', répondit Bernheim, 'il vaut mieux parler le moins possible de ces choses.' " (G. Bernier, L'art et l'argent)
4. Het Luc Tuymans-experiment
De internationaal bekende kunstenaar Luc Tuymans (geboren in 1958), van wie schilderijen voor zeer veel geld worden verkocht, maakte in april 2008 in de Beddenstraat in Antwerpen een tijdelijke muurschildering.
Beddenstraat in Antwerpen
Hij gebruikte daarvoor een werk uit de reeks 'Exhibit', dat parende apen voorstelt :
Parende apen (tijdelijke muurschildering), L. Tuymans, 2008
Het kunstwerk werd in het grootste geheim op de muur aangebracht. Toen na afloop de verbergende beschutting werd afgebroken filmde een verborgen camera de reactie van voorbijgangers :
Van de bijna drieduizend passanten sloegen maar enkelen (4%) acht op de muurschildering. Hoe is dat te verklaren? - Wordt (ware) kunst alleen maar gesmaakt door de 'happy few'? - Hoort opgemerkte schilderkunst alleen maar thuis in musea? - Wordt bij de grote meerderheid van mensen de belangstelling voor kunstwerken alleen maar gestimuleerd als de 'marktwaarde' ervan bekend is? - Reactie van de kunstenaar zelf : "Kunst is het doorgeven van ideeën, al is het maar voor enkele seconden."
