Ik moet tot mijn schaamte bekennen dat ook ik bezweken ben voor het klimaat van angst dat ons wordt opgedrongen. Toen ik deze week na een late vergadering naar mijn auto stapte, sprak een man mij aan. Heel beleefd. Of hij me iets mocht vragen. Ik zei dat ik geen tijd had en stapte haastig door. Terwijl de man misschien gewoon de weg wou vragen, of het uur. De oorzaak van mijn angst ligt echter niet zozeer bij de recente gebeurtenissen. Wel bij de herinnering aan de (oer-vlaamse en autochtone, zeer blanke) exhibitionist die me deze zomer lastig viel. In mijn eigen boerendorp nog wel. De dader loopt nog steeds op vrije voeten. Alle Vlaamse lullen zien er tenslotte vrijwel hetzelfde uit. En een "line-up" met de vraag "herkent u deze lul" is - gelukkig - nog niet mogelijk. Maar net daarom maakt het me ronduit misselijk wanneer ik zie, welke mannen nu de verdediging willen opnemen van "hun" vrouwen (let op het bezittelijk voornaamwoord!!). Net dat soort mannen dat vrouwen achterna fluit, of "mannen onder elkaar" zit te grinniken dat "het wel weer de tijd van de maand zal zijn" wanneer een vrouw een kritische opmerking durft maken. Het soort mannen dat het heel normaal vindt dat de carrièrekansen van een vrouw toenemen naarmate haar decolleté dieper wordt. Wraakroepend is dat! Waar blijven die mannen, wanneer de Donald Trump's van deze wereld nog maar eens de vrouwen vernederen met hun uitspraken? Waar waren ze, toen de Berlusconi's en DSK's van deze wereld vrijgesproken werden van seksueel misbruik? Of moet dat allemaal plots kunnen, wanneer het om blanke mannen met veel geld gaat? Het wordt denk ik hoog tijd voor meer wij-zij denken. Tijd namelijk dat wij, vrouwen (autochtoon en allochtoon vereend!) de strijd aangaan met "zij" die nog steeds niet voldoende geëvolueerd zijn om hun dierlijke lusten te onderdrukken. Maar ach... misschien is de enige drastische oplossing daarvoor wel de chemische castratie van alle mensachtigen van het mannelijk geslacht waarvan het IQ te laag is om die dierlijke driften zelf onder controle te houden.
Asielzoekers en migranten krijgen voortaan een cursus "respect voor vrouwen". Fijn! Nu de autochtone Vlaamse macho's nog... En dan hopen dat er snel een aantal vervolgcursussen komen: respect voor leerkrachten, bv, gevolgd door respect voor ouders, respect voor zwakke weggebruikers, respect voor de zondagsrust, respect voor het milieu... Dat wordt een volwaardig opleidingstraject! Met een specialisatiejaar voor de beste (of eerder de slechtste?) leerlingen van de klas: respect voor homo's, respect voor anderstaligen, respect voor andere godsdiensten, respect voor allochtonen... Benieuwd hoeveel er uiteindelijk met brio zullen afstuderen!
Op aanraden van een kennis las ik Falladas roman "Alleen in Berlijn". Ik was meteen zo verslingerd dat ik de week nadien op zoek ging naar de rest van zijn oeuvre.
"Wat nu, kleine man" verscheen al in 1932, maar blijft - op enkele details na - ongelooflijk actueel.
In eenvoudige taal beschrijft Fallada alledaagse situaties van doodgewone mensen, en dat zonder enige pretentie of sensatiezucht.
Doorgaans heb ik een hartsgrondige hekel aan alles wat nog maar ruikt naar "reality". Maar Fallada schrijft zo meeslepend dat je letterlijk wordt meegezogen in het verhaal en steeds verder wil blijven lezen.
Je leeft je helemaal in in de personages die zo herkenbaar zijn, dat je jezelf voortdurend tegen 't lijf loopt.
Hoewel de situaties die hij beschrijft heel gewoon zijn, en door de stuntelige naïviteit van de personages soms zelfs grappig, zit je vaak op 't puntje van je stoel. Je voelt als het ware zelf de spanning in de lucht, het naderend onheil, de voortdurende onderhuidse angst waarop het boek drijft en die door het hoofdpersonage zelf zo sprekend wordt samengevat: "O, Engeltje," zegt Pinneberg, terwijl hij haar hand grijpt. "O, Engeltje," fluistert hij. "Ik word er zo bang van. En we staan zo alleen." En Engeltje knikt hem langzaam toe en zegt zachtjes: "Wij hebben toch elkaar, jongen."
In feite is het boek een scherpe aanklacht tegen de sociale onrechtvaardigheid van die tijd, een onrechtvaardigheid die in wezen van alle tijden is. Volgend stukje zou ZO uit een lezersbrief anno 2013 kunnen komen, als reactie op één of ander sociaal bloedbad: " Hoe kun je lachen, echt lachen, in deze wereld van sanerende bedrijfsleiders, die duizenden fouten gemaakt hebben, en kleine, verdrukte, vertrapte mensjes, die altijd gedaan hebben wat ze konden?"
Ik denk dat het boek me vooral aanspreekt omdat ik mezelf herken in de Fallada die verontwaardigd is over het onrecht om zich heen. De Fallada die zich machteloos voelt tegenover een falend systeem en geen ander wapen heeft dan zijn pen om ten strijde te trekken. De Fallada die mensen tracht wakker te schudden uit hun vooroordelen, hun egoïsme en hun onverschilligheid, door hen te tonen hoe makkelijk het is om aan de "andere kant" terecht te komen, want : "Armoede betekent niet alleen ellende. Armoede is ook strafbaar. Armoede is een schandvlek. Armoede maakt je verdacht."
De Fallada tenslotte die in heel die rotte boel slechts één "eindeloos lichte, groene wolk" ziet, die kleine, onbeduidende mensen haast verheft tot onsterfelijke goden: "het is hun oude geluk, het is hun oude liefde." En die liefde voert hen "hoger en hoger, van de bevlekte aarde naar de sterren."
Weten we eigenlijk wel wat we willen? "Dare to be different!", worden we dagelijks uitgedaagd. Reclamemakers hebben succes als ze "out of the box" kunnen denken, sollicitanten worden pas uitgenodigd als ze opvallen en uit de band springen. Het komt er steeds meer op aan uniek te zijn, uit te blinken, de geijkte paden te verlaten. En daar zijn we zo van doordrongen, dat we er steeds onbewust mee bezig zijn. We vinden het vreselijk als iemand met hetzelfde kleedje op een feest verschijnt, we willen reisbestemmingen die nog niet door andere toeristen zijn ontdekt, we zoeken voortdurend naar nieuwe, ongekende en ongeziene ervaringen. Kortom, we zijn pas gelukkig, als we anders zijn dan de rest.
Je zou dus verwachten dat de mens zich als een vis in het water voelt in een bonte mengeling van soortgenoten, waarin er geen twee gelijk zijn. Maar daar wringt het schoentje: blijkbaar willen we dat enkel wijzelf uniek zijn. Anderen horen perfect conform te zijn aan een zekere norm, die we zelf hebben vastgelegd. We willen de enige kleurrijke figuur zijn in een voor het overige egaal grijze massa. Handicaps moeten worden weggemoffeld, geloofsovertuigingen mogen niet worden geuit en mensen die zich niet kleden volgens de jaarlijks herziene richtlijnen, worden op zijn minst nagewezen. Wie te veel afwijkt van ons verwachtingspatroon -gewild of niet- wordt het liefst aan de kant gezet, uitgesloten uit onze maatschappij.
Vreemd genoeg lijkt de onderliggende reden van zo'n uitsluitingsgedrag, angst te zijn. Bij iemand die afwijkt van het grijze groepje waarbinnen we ons bewegen, voelen we ons ongemakkelijk. Zo iemand komt bedreigend over. Wellicht een restant van bepaalde oerinstincten uit de tijd dat het leven nog geen andere wetten kende, dan die van de jungle.
Maar staan we er dan nooit bij stil dat wij, in onze drang naar uniek zijn, uiteindelijk ook wel eens bedreigend zouden kunnen overkomen voor anderen?
Hoe vaak heb je het zelf niet al uitgeroepen: "Wat een toeval!"? Toeval, dat een vriendin van jaren geleden in een ver afgelegen dorpje net hetzelfde restaurant kiest als jij... Toeval, dat de radio, net nadat je vriend het heeft uitgemaakt, "jullie" liedje speelt? Toeval, dat je op een feestje verschijnt met dezelfde jurk als je grote rivale? We worden er telkens even stil van, denken "niet te geloven!", en gebruiken het voorval nog een paar keer als leuke anekdote, maar daarna vergeten we het weer. Want we zijn er wel allemaal van overtuigd: het is louter toeval. Of je zou al in bovennatuurlijke verschijnselen moeten gaan geloven, en dat klinkt pas echt idioot. Toch komt er vroeg of laat een moment waarop je denkt: neen, dit kan niet meer, dit kan geen toeval zijn. Het hoeft geen groots of spectaculair verschijnsel te zijn, tenslotte is het ook een kleine druppel, ene tussen miljarden andere, die een emmer doet overlopen. Ik heb dat punt zopas bereikt. Want zeg nu zelf... Je hebt in de vijfenveertig jaar van je bewuste leven nog nooit gehoord van een bepaalde persoon, een fysicus, die nochtans wereldberoemd blijkt te zijn, en dat al sinds lang voor je zelf werd geboren. Tijdens een reis kom je oog in oog te staan met een naar hem vernoemd instituut, waarbij je reisgenoten zich verwonderen over het feit, dat je de man niet kent. Ze leggen je uit wie hij is en wat hij verwezenlijkt heeft.... Hoe groot is nu de kans dat zich, op dat eigenste moment, in je hotelkamer een boek bevindt, dat je net voor je reis "heel toevallig" hebt ontleend -samen met drie andere, die je de moeite niet vond om mee te nemen-. Een boek, dat zuiver ontspanningsliteratuur is, met name een misdaadroman die zich in de huidige tijd afspeelt. En dat in dat boek, een twintigtal pagina's voorbij je bladwijzer, de naam van diezelfde beroemdheid staat te lezen, en dat het hoofdpersonage - een gewezen politieman - een passionele interesse blijkt te hebben voor de wetenschappelijke studies van diezelfde beroemdheid, meer nog: een deel van diens bevindingen in de roman tracht uit te leggen aan zijn reisgenote?
Hoe klein die kans ook was, het is me zopas overkomen, en bij deze geloof ik niet langer in toeval. Al ben ik er nog niet aan uit, waaraan dergelijke verschijnselen dan wel moeten toegeschreven worden. Ongetwijfeld heeft het iets met quantumfysica te maken... En ik ben er haast zeker van dat zowel de man als zijn werk me nog een tijdlang zullen blijven achtervolgen.
Of ik een lichte vorm van autisme heb, weet ik niet. De diagnose werd nooit gesteld. Maar ik voel in elk geval veel sympathie voor mensen bij wie dit wel het geval is. Al was het maar als ik zie, hoe weinig rekening wordt gehouden met hun (onze?) gevoeligheden. In een wereld die niet alleen voortdurend in verandering is, maar waarin iedereen ook nog eens aangespoord wordt om constant te zoeken naar manieren om alles om te gooien, is het leven een hel voor mensen met nood aan structuur. Neem nou de meest gangbare softwareprogramma's. Een mens doet alle moeite van de wereld om zo'n toepassing grondig te bestuderen en zo doeltreffend mogelijk te gebruiken. Maar wat gebeurt er, net op het moment dat het gebruik ervan routine is geworden en je ermee bent versmolten tot een geoliede machine? Dan vindt een of andere informaticus het nodig om doodleuk de hele opbouw te veranderen, icoontjes te wijzigen, functies te hergroeperen en liefst ook nog eens te verbergen... Kortom, een kat zou er haar jongeren niet meer in terugvinden. Heeft iemand er ooit bij stil gestaan hoeveel stress en frustraties dat maandenlang oplevert voor bepaalde mensen? Vast niet...
En we hoeven het niet eens zo ver te gaan zoeken... Ook bij meer rudimentaire, dagdagelijkse bezigheden kan een mens al eens gaan "flippen". Bij het winkelen bijvoorbeeld... Maandenlang heb je rondgelopen met schemaatjes van welke producten in welke gang te vinden zijn, tot je uiteindelijk blindelings weet te zeggen waar je favoriete shampoo of je dagelijks brood te vinden is. Wat je meteen ook wekelijks een extra uurtje levenskwaliteit biedt, want doordat je niet meer hoeft te zoeken, bespaar je flink wat tijd. Maar dat is buiten de marketeers gerekend, die denken dat je de verkoop kan doen stijgen door af en toe de hele organisatie om te gooien. Een idiote gedachte overigens, want als je niet meer vindt wat je zoekt, ga je gewoon met lege handen en een pak frustraties naar huis. Met een omweg via de concurrentie, waar je het product in kwestie alsnog hoopt te vinden.
Het is dus de hoogste tijd dat mensen eens gaan nadenken over de gevolgen van hun wijzigingsdrang. Een beetje meer respect voor andermans gevoeligheden, kan de wereld zoveel aangenamer maken voor iedereen. Ook voor mensen met een zogenaamde stoornis. Al kan je je afvragen wie hier eigenlijk gestoord is: mensen die het leven gestructureerd willen zien en houden, of mensen die zo verknocht zijn aan de chaos, dat hun pathologische drang naar verandering het leven van hun hele omgeving in de war schopt?
Een kleine stap voor de mensheid, een reuzenstap voor mij... Bloggen, het voelt aan als exhibitionisme... Ik vermoed dat dit is wat een homo ervaart als hij "uit de kast komt", of een actrice als ze voor het eerst uit de kleren gaat voor de camera's. Klinkt vast hopeloos ouderwets voor het jonge volkje, maar ik ben nu eenmaal opgegroeid met "privacy" als het allerhoogste goed. Hopen dus maar dat dit roekeloze avontuur niet eindigt met een fikse kater.
In elk geval heet ik jullie, trouwe fans van het eerste uur, literair-creatieve zielsverwanten en toevallige "passanten" van harte welkom... Even geduld nu tot ik heb bedacht wat ik als eerste echte blog kan posten!
