Deze Blog zal gebruikt worden ter aanvulling van de website www.egon-groeitrajecten.com. Hier zullen artikelen geplaatst worden die relevant en interessant kunnen zijn voor mensen die willen groeien en ontwikkelen. Als je zelf artikelen willen toevoegen, kunnen deze achtergelaten worden in de dropbox. Ik zal deze dan na beoordeling wel of niet plaatsen. Opmerkingen, toevoegingen of feedback is altijd welkom.
Enjoy!
Egon Schneider
Specialist doorbraak- en transformatieprocessen. Verbonden aan Nieuwe Dimensies Training, Consultancy en Loopbaanbegeleiding
Het woord stress is zozeer een deel geworden van het dagelijks taalgebruik dat het lijkt alsof er ergens een soort entiteit bestaat die stress heet. Dat is een ongelukkige misvatting. Het woord stress staat in de regel voor zon wijde verzameling van fenomenen dat het onterecht is om die allemaal onder één noemer te willen plaatsen. Stress is uitgegroeid tot een moderne plaag, een soort spook dat een lange schaduw over ons werpt. Feit is echter dat er concrete oorzaken zijn waardoor iemand de zogenaamde stressfenomenen krijgt en dat die oorzaken of combinatie van diverse oorzaken voor iedereen verschillend zijn.
Er bestaat niet zoiets als stress en dus bestaat er ook niet zoiets als een antwoord op stress. Er zijn alleen specifieke oorzaken in specifieke situaties en als de diagnose niet klopt zal de voorgeschreven oplossing zeker niet vooreen echte oplossing zorgen, hoogstens voor een tijdelijke opluchting. Het onderwerp heeft wettelijke, medische, organisatorische, maatschappelijke, relationele en individuele aspecten. In dit artikel zullen we een aantal essenties naar voren brengen die regelmatig over het hoofd worden gezien. We steunen daarbij op onderzoek van Essi Systems, de makers van de StressMap®, het meest gebruikte en meest gevalideerde zelfdiagnosesysteem voor stress ter wereld (meer dan 500.000 gebruikers). Het betreffende onderzoek duurde 6 jaar en betrof 1.500 volwassenen in 40 verschillende organisaties.
De systeembenadering
Velen onder ons denken nog in geïsoleerde fenomenen: de analytische aanpak. Dat leidt tot simplistische oplossingen. Stress kan, net zoals andere onderwerpen, benaderd worden met systeemdenken, d.w.z. als een fenomeen dat niet los gezien kan worden van de hele context waarin het verschijnt. Net zoals je bij relatieproblemen de familiare achtergrond van de beide partners en een hele rits andere factoren niet kunt verwaarlozen, zo kun je ook stress niet begrijpen door alleen naar het individu en zijn huidig gedrag te kijken. Op deze manier wordt stress ook teveel benaderd als een individueel probleem. Er wordt in de regel veel te weinig aandacht besteed aan de organisatie waarin het individu werkt: wat is de structuur en de cultuur van die organisatie en hoe draagt dat bij tot de fenomenen van het individu? Wie wordt geworven? Wie wordt bevorderd? Hoe wordt het werk georganiseerd? Hoe is de interne communicatie? In welke markten werkt de organisatie? Welk gedrag wordt beloond en welk gedrag wordt bestraft? De jarenlange research van Essi Systems toont aan dat stress in zeer hoge mate mede bepaald wordt door de structuren, processen en waarden van de organisatie waarin iemand werkt. In veel gevallen zijn deze organisatiefactoren de dominante factor. Hoe gezond een individu ook is als hij begint, hij zal uiteindelijk opbranden als hij in een disfunctionele organisatie werkt. Een bank had bijvoorbeeld een sterk verhoogd ziekteverzuim bij managers na een efficiencyslag waarbij diverse kantoren werden gesloten. Als oplossing werd een stressbeheersingsprogramma voor de managers voorgeschreven. Dat loste niets op. Bij nader onderzoek door Essi bleek de oorzaak vooral te liggen in een structureel probleem: de managers hadden na de reorganisatie gewoon teveel mensen onder zich. Zodra dat aspect werd aangepakt viel het ziekteverzuim bij de managers dramatisch terug. Een ander bedrijf met hoog ziekteverzuim kwam eveneens niet veel verder na een stressmanagement programma. Ze schakelden Essi in voor verder onderzoek en de diagnose luidde: zwakke procedures om aan die dingen te komen die medewerkers nodig hadden als input voor het volbrengen van hun taak en een te gecentraliseerde besluitvorming. Bij de werknemers werd eveneens een probleem gevonden met name rond het stellen van prioriteiten. Toen deze factoren werden aangepakt verminderde het ziekteverzuim zeer opmerkelijk. Conclusies: als een organisatie niet naar haar eigen systemen, processen en waarden wil kijken in relatie tot stress, ziekteverzuim en burn-out zal menige pleister geplakt worden op een houten been.
Mannelijke en vrouwelijke energie
De mannelijke benadering (linker hersenhelft) is binnen de bedrijfswereld nog steeds dominant: taakgericht, analytisch, efficiencygericht, kostengedreven. De stijgende cijfers i.v.m. stress, burn-out en instroom in de WAO geven aan dat we aan een paradigmawissel toe zijn. De vrouwelijke benadering dient een inhaalslag te maken, niet ten koste van de mannelijke benadering, maar om de balans te herstellen. De vrouwelijke benadering (rechter hersenhelft) gaat over zaken als relatiegerichtheid, gevoelens (de tegenpool van het analytisch denken) en effectiviteit. Terwijl in een statische maatschappij de voornaamste vraag is: hoe kunnen we wat we doen beter doen? (efficiency), is in een snel veranderende maatschappij de voornaamste vraag: 'doen we nog wel de juiste dingen (effectiviteit). Het is bijvoorbeeld opvallend hoe het oude taakgerichte paradigma het organisatiebelang laat voorgaan op het individuele belang. Organisaties hebben er binnen dat paradigma belang bij om hun medewerkers gestresst te houden, op een wijze die het organisatiebelang dient. Voordeel: gedreven workaholics zorgen ervoor dat dingen gebeuren binnen deadlines en ze melden zich niet ziek. Nadeel: ze vallen er af en toe bij neer op de vloer. Er is gewoon meer behoefte aan de zorgende vrouwelijke kant. Het is zelfbedrog om niet te zien dat op de langere termijn het organisatiebelang geschaad wordt door het individuele belang te schaden.
Individuele verschillen
Elk mens is absoluut uniek en dat geldt ook voor het onderwerp stress. Er zijn, blijkens het onderzoek van Essi Systems, heel duidelijke verschillen rond het onderwerp stress, onder andere gelinkt aan onderwerpen zoals geslacht, leeftijd en plaats in de hiërarchie (om slechts enkele factoren te noemen). De research resultaten rond deze drie factoren zijn als volgt:
a. Jongere werknemers zijn stressgevoeliger op het werk dan oudere werknemers
De hypothese dat jongere mensen vanwege hun jonger lichaam beter kunnen omgaan met stress blijkt verkeerd te zijn. Jongere respondenten in het onderzoek bleken meer te lijden onder allerlei veranderingen en spanningen dan oudere collegae en ze deden ook minder inspanningen om preventief voor hun gezondheid te zorgen. Ze vertoonden meer negatieve emoties en meer disfunctionele gedragspatronen (alcohol, drugs, overmatig eten) dan hun oudere collegae.
b. Vrouwen reageren anders op werkstress dan mannen
Mannen zijn bijvoorbeeld minder alert voor de eerste signalen van negatieve stress. Ze zijn minder in contact met hun lijf en gaan gewoon door ondanks toenemende signalen. Ze komen daarom in zwaardere burn-outs terecht dan vrouwen. Ook hartaandoeningen en te hoge bloeddruk komen vaker voor bij mannen. Vrouwen haken sneller af als de werkdruk stijgt (meer ziekteverzuim), maar ze komen minder vaak in extreme situaties terecht. Mannen kunnen verder ook veel minder goed dan vrouwen omgaan met spanningen in de relatie of het gezin.
c. De zwaarste stress in deze tijden van intense verandering komt niet, zoals vaak verondersteld, voor bij hogere management niveaus maar bij uitvoerende medewerkers.
De medewerkers met de minste invloed op de gebeurtenissen lijden het meest onder de stress van intense en frequente veranderingen. Er is tegenwoordig meer slapeloosheid, hoofdpijn en rugpijn bij de lagere hiërarchische niveaus dan bij de hogere. En deze medewerkers zijn vaak de laatste om een stressmanagement programma te krijgen.
Conclusie:
We dienen bij stressmanagement veel meer oog te hebben voor organisatieaspecten en individuele verschillen.
operationeel directeur bij Houthoff en gecertificeerd HeartMathcoach
Ik was gelijk gefascineerd, aldus Peter van der Niet toen ik in aanraking kwam met HeartMath. De combinatie van eenvoud, doeltreffendheid en de wetenschappelijke aanpak sprak mij bijzonder aan. In mijn werk als coach en trainer, kom ik heel veel in aanraking met mensen die dagelijks last ondervinden van stress. Ik zie wat negatieve stress met hen kan doen en hoe onbereikbaar ze vaak worden voor hun omgeving. Stress vormt een fikse bedreiging voor onze gezondheid een is een nog grotere risicofactor bij hartziekten dan een sigaret.
Tijdens de eerste kennismaking met HeartMath werd ik met een sensor aan mijn vinger aangesloten op de computer en zag ik op het beeldscherm de werking van mijn hart. De PC mat het interval tussen de opeenvolgende hartslagen die hij in mijn wijsvinger voelde. Beneden op het beeld zag ik een rode balk hetgeen betekende dat mijn lichaam voortdurend stresssignalen vanuit mijn hersenen ontving, waardoor mijn hartslag een incoherent patroon liet zien. Hartcoherentie betekent dat het hart een rustig ritme heeft en dat was op dat moment duidelijk niet het geval. Mijn onrust werd veroorzaakt omdat ik te laat was binnengekomen aangezien ik in een file had gestaan. Al met al reden genoeg om mij opgejaagd te voelen. Daarna vroeg de trainer mij om met mijn aandacht naar mijn hart te gaan. Vervolgens moest ik mij voorstellen dat ik door mijn hart inademende en door mijn buik uitademende. Al snel zag ik dat de rode balk op de computer minder werd en er een blauwe balk ontstond. De volgende stap was dat, terwijl ik door mijn hart bleef ademen, ik aan een moment moest terugdenken waar ik met genegenheid aan terugdenk. Onmiddellijk kwam de geboorte van mijn jongste dochter bij mij boven en pang, daar ging het beeld van blauw naar groen. Hoe langer ik deze vreugdevolle belevenis vasthield, hoe groener de balk werd en ik beleefde aan den lijve wat het is om coherent te zijn.
Iedereen zal herkennen dat je emoties in je lichaam ervaart. Gezegden zoals de zenuwen gieren door mijn lichaam, mijn keel wordt dichtgeknepen door verdriet en mijn maag verkrampt zich van de zenuwen spreken voor zich. Blijkbaar beïnvloeden emoties ons lichaam. HeartMath leert ons dat wij via ons lichaam onze emoties kunnen beïnvloeden door een aantal toepasbare technieken waarbij het hart centraal staat. Je leert herkennen welke omstandigheden stress creëren zodat je je reactie op die situatie kunt aanpassen. HeartMath leert je, dat wanneer bijvoorbeeld je computer er mee ophoudt, je niet begint te tieren maar zo reageert dat je geen negatieve stresshormonen aanmaakt.
De verschillende stappen van deze methode zijn ontwikkeld en getest door het HeartMath Instituut in Californië, een centrum dat zich sinds 1991 wijdt aan de studie en de toepassingsmogelijkheden van hartcoherentie. Hoe meer je ervaren bent in het toepassen van deze techniek hoe makkelijker het wordt om hartcoherentie te bereiken. HeartMath toont aan dat emoties veel sneller en krachtiger zijn dan gedachten.
Frustratie, angst, onrust en boosheid leiden tot spierspanning, vermoeidheid en verminderen ons denkvermogen. Door een korte herbeleving van een dierbaar moment wordt het hartritme in een paar seconden rustiger en gelijkmatiger waardoor de gezonde hormonen toenemen, de bloeddruk daalt en de gezondheid en de concentratie verhoogt.
In bedrijven zoals Hewlett Packard, Shell, Unilever, Motorola en Boeing wordt aan managers en hun medewerkers het HeartMath Stress Reductie Programma® aangeboden. Het succes van de strategie van HeartMath ligt in het feit dat zij direct toepasbaar is op het moment dat stress ervaren wordt.
Maar ook scholen en ziekenhuizen zetten dit programma meer en meer in. Houthoff biedt het Stress Reductie Programma aan in de vorm van coaching voor leidinggevenden en medewerkers die in vier à zes coachingsgesprekken willen werken aan meer balans en plezier op hun werk en privé.
Tijdens de coaching krijg je een programma aangeboden toegespitst op de eisen van deze tijd: het is eenvoudig te leren, kost weinig tijd, is effectief en gebruikt moderne technologie ter ondersteuning. We maken gebruik van het softwarepakket emWave PC.U krijgt van ons tijdens het programma ook de draagbare versie mee. Deze emWave is een klein en makkelijk mee te nemen apparaat (ongeveer ter grootte van een mobiele telefoon) dat je helpt om de negatieve effecten van stress tegen te gaan.
Enkele kenmerken van de aanpak: - Persoonlijke doelen als uitgangspunt voor de coaching - Integratie van de technieken in uw dagelijks leven - Bewustwording van stresspatronen - Leren ongewenste patronen te doorbreken - Trainen van hartcoherentie met behulp van de emWave PC of emWave
All you need is love, zong John Lennon. Waar!, volgens de meesten.
De enige vraag is dan: hoe creëer je liefde?
Op die vraag is een eigenlijk ontstellend eenvoudig antwoord gevonden in de dichte bossen rond Boulder Creek ten zuiden van San Francisco in Californië. Sinds 1991 heeft het HeartMath instituut daar een grote hoeveelheid overtuigend wetenschappelijk bewijs geleverd dat het inderdaad mogelijk is om liefde te maken. HeartMath toont aan dat emoties veel sneller en krachtiger zijn dan gedachten. En dat - als het om het menselijk lichaam gaat - het hart veel belangrijker is dan de hersenen. Positief denken met je hersenen is weliswaar zinvol. Maar positief voelen vanuit je hart geeft een geweldige impuls aan de gezondheid en aan effectief en creatief functioneren.
Een korte herbeleving van een dierbare herinnering maakt het hartritme in luttele seconden gelijkmatiger waardoor de afscheiding van de gezonde hormonen toeneemt, die van schadelijke stresshormonen afneemt, het immuunsysteem opveert, de bloeddruk daalt... en gezondheid en concentratie toenemen. Met een simpel recept dat bestaat uit een aantal oefeningen die iedereen op elke plaats in enkele minuten kan doen - op de details moet u nog even wachten - trekt HeartMath met succes ten strijde tegen de grootste bedreiging van gezondheid, geluk en vrede in deze wereld: stress.
Stress is de pest van onze tijd, een epidemie die woest om zich heen grijpt. Twintig jaar geleden luidde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) al de noodklok; sindsdien is het alleen maar erger geworden. Elke dag komen zon miljoen Amerikanen onaangekondigd niet op hun werk als gevolg van stress. De Europese Unie schatte in 2000 dat de jaarlijkse kosten van stress - ziektekosten én verloren productieve uren - jaarlijks zon drie à vier procent van het bruto nationaal product van de EU bedragen. Stress is één van de belangrijkste oorzaken van de hoge bloeddruk waarmee één op de drie volwassen in Europa en Noord-Amerika kampt en die ten grondslag ligt aan vele ziekten. Stress ligt ook aan de basis van depressies en burn-outs. Het goede nieuws is dat de negatieve gevolgen van stress effectief kunnen worden bestreden. Dat leidt ook tot betere prestaties. Het is voor elke organisatie dus een intelligente strategie om deze bron van kosten aan te pakken, zegt Bruce Cryer, de directeur van HeartMath.
Dat inzicht is intussen doorgedrongen in vele bedrijven en instellingen. Managers gaan naar stress-seminars. Op hoofdkantoren worden yogalessen gegeven. En er zijn zelfs bedrijven die hun werknemers aanmoedigen vakantie te nemen. Maar erg effectief zijn zulke maatregelen niet zolang de organisatiecultuur doordrongen blijft van stress. Het opgeluchte gevoel van de yogales of van het weekeindje aan het strand gaat bij het eerste gesprek met een gefrustreerde collega bij de koffieautomaat vaak weer verloren. Een succesvolle anti-stress-strategie biedt resultaat juist op het moment dat de stress wordt ervaren. En dat is het werk van HeartMath, dat intussen toonaangevende multinationals als Hewlett Packard, Shell, Unilever, Motorola en Boeing onder zijn klanten mag rekenen.
HeartMath werd in 1991 opgericht door Doc Lew Childre. Childre had naam verworven als adviseur van bedrijven en wetenschappelijke instellingen. Met de oprichting van HeartMath begon hij zijn missie om te bewijzen dat het hart en niet de hersenen het menselijk lichaam stuurt. Maar HeartMath is geen new age-verschijnsel. Het is een onderzoeksinstituut dat in bijna vijftien jaar een grote stroom van wetenschappelijk onderzoek heeft gepubliceerd in gevestigde en gerespecteerde periodieken als de Harvard Business Review en de American Journal of Cardiology. Die publicaties ondersteunen het centrale streven van HeartMath om revolutionaire wetenschappelijke vondsten solide en kogelvrij te presenteren. Zoals Cryer zegt: Het is geen geloof. Er is sprake van bewezen fysiologische reacties. Ofwel: opportunisme wordt binnen het initiatief angstvallig vermeden.
Directeur research, Rollin McCraty, is in zijn kantoor - een simpele werkkamer met een groot raam dat uitzicht biedt op een beboste helling - bezig met één van de laatste vondsten van HeartMath: een computergestuurd experiment dat laat zien hoe het hart eerder reageert op externe prikkelingen dan de hersenen (zie kader). HeartMath maakt gebruik van moderne biofeedback-systemen waarbij een vinger wordt aangesloten op een sensor die op een scherm laat zien hoe het hart zich gedraagt. Die feedback is geen voorwaarde voor het resultaat van de HeartMath-oefeningen, maar de weergave op een computerscherm maakt het wel veel makkelijker om kritische geesten van het gunstige effect van positieve gevoelens te overtuigen.
Het meten van innerlijke gemoedstoestanden met behulp van moderne instrumenten is op zich niet nieuw. Zo is bijvoorbeeld vastgesteld met behulp van het elektro-encefalogram (EEG) dat mediterende yogis heel andere hersengolven produceren dan - zeg maar - aandelenhandelaren op Wall Street. Maar de hartgestuurde methodiek van HeartMath reikt veel verder dan ontspanning door meditatie. McCraty: Meditatie is er meestal op gericht om je bewust los te maken van de werkelijkheid om je heen. Dat heeft heel andere fysieke gevolgen dan onze benadering die erop is gericht om actief positieve energie toe te voegen aan een bepaalde situatie.
Om de reactie van het hart op gebeurtenissen te meten, maakt HeartMath, aldus McCraty, gebruik van een relatief nieuw begrip dat thans in het centrum van de belangstelling van de moderne geneeskunde staat als een indicator voor een gezond functionerend lichaam: hartritmevariatie (HRV). Onderzoek van dr Andrew Armour van de Dalhouse universiteit in Halifax in Canada wees zon tien jaar geleden uit dat het hart over een eigen neuraal (zenuw) netwerk beschikt. HRV - het ritme van de perioden tussen twee hartslagen - speelt daarin een centrale rol. Via dat hartritme blijkt het hart signalen door te geven aan de hersenen en aan het hormonale systeem. Het maakt niet zozeer uit hoeveel slagen een hart per minuut maakt, juist het ritme van de hartslag is bepalend. Childre en McCraty hebben ontdekt dat bepaalde patronen van het hartritme corresponderen met een bepaalde emotionele gesteldheid. McCraty: Met elke hartslag wordt informatie geleverd die onze emoties, onze fysieke gezondheid en de kwaliteit van ons leven beïnvloedt. Zo leiden gevoelens van compassie, liefde, zorg en waardering tot een rustig glooiend - coherent - hartritme, terwijl gevoelens van boosheid, frustratie, angst en onveiligheid een hoekig en grillig - incoherent - beeld opleveren. Maar dit is meer dan een statistisch verschil. Onderzoek van HeartMath laat zien dat een ander hartritme leidt tot andere chemische en electrische reacties in het lichaam.
Simpelweg: wie liefde ervaart, voelt zich niet alleen blij en gelukkig, maar produceert bijvoorbeeld ook meer van DHEA, het hormoon dat onder meer veroudering, Alzheimer, geheugenverlies, diabetes, depressie en vermoeidheid tegengaat, en dat tegenwoordig in pillen veel wordt verkocht in drogisterijen en natuurvoedingswinkels. Tegelijkertijd vermindert de productie van schadelijke stresshormonen, zoals cortisol. Een liefdevol lichaam neemt minder cholesterol op waardoor de aderen minder dichtslibben en het produceert meer immunoglobuline A, een belangrijke indicator van de staat van het immuunsysteem. Verder daalt de bloeddruk. McCraty: Er bestaat een duidelijk verband tussen ziektekosten en het bloeddrukniveau. Als de bloeddruk daalt, daalt het aantal artsenbezoeken... En dus concludeert HeartMath dat liefde een fysieke staat is: positieve gevoelens - zoals liefde - produceren gezondheid. Het omgekeerde gaat ook op. Iemand die boos is, produceert juist minder DHEA en meer cortisol. Et cetera. De slogan van HeartMath - a change of heart changes everything, een verandering in je hart verandert alles - biedt een treffende samenvatting.
Maar hoe verander je je hart? Dat - zo blijkt uit het onderzoek van HeartMath - is veel simpeler dan het lijkt. McCraty: Als je bewust je aandacht verlegt naar een positieve emotie, zoals waardering of erkenning, of als je je gedachten laat teruggaan naar een dierbare herinnering, verandert je hartritme onmiddellijk. Dat verschijnsel doet cursisten van HeartMath - zon 25 duizend mensen per jaar afkomstig van bedrijven, ziekenhuizen, scholen en andere organisaties - steeds weer versteld staan. Aanvankelijk beschikte HeartMath alleen over eigen apparatuur waarmee de ontwikkeling van het hartritme kon worden getoond. Sinds 2001biedt het instituut een doe-het-zelf-variant aan: de Freeze Framer, een programma inclusief sensor dat iedereen thuis op de computer kan aansluiten en waarvan HeartMath tot dusver zon 20 duizend exemplaren verkocht.
Als ik thuis Freeze Framer voor het eerst opstart en de sensor aan mijn vinger koppel, verschijnt er een grillig patroon op mijn computerscherm (zie afbeelding). Mijn hartritme vertoont wilde pieken, of - in de vakterm van HeartMath - een incoherent patroon. Vervolgens doe ik de voorgeschreven oefening. Ik verleg mijn aandacht naar de streek rond mijn hart, ik visualiseer dat ik adem haal door mijn hart en uitblaas door mijn solar plexus (het energiepunt onder het borstbeen, boven de navel). Ik breng een lief moment met mijn dochter in herinnering. Ik voel de warmte van ons contact op dat moment... én ik zie de grafiek op mijn computerscherm veranderen. Zo snel. Zo effectief is de oefening die nu misschien een paar minuten aan de gang is. De grillige pieken veranderen in glooiende bergen op mijn scherm. Mijn incoherente hartritme synchroniseert in een coherent ritme. En wat ik niet aan de lijn van de grafiek kan zien, maar wel weet - uit het onderzoek van HeartMath - is dat mijn lichaam nu gezond en heilzaam functioneert.
Het onderzoek is overtuigend. Een groep managers van Motorola volgde een workshop van Heartmath en werd vervolgens na zes maanden op de resultaten van de dagelijkse oefeningen getest. Een kwart van de managers had bij de aanvang van het project een te hoge bloeddruk. Na zes maanden viel de bloeddruk van allen binnen de gewenste marges. De gemiddelde bloeddruk was gedaald van 147/89 naar 128/80. Ter vergelijking: zon verlaging komt overeen met meer dan tien kilo afvallen.
Een recent onderzoek onder werknemers van Unilever laat zien dat de productie van het gunstige hormoon DHEA na zes maanden gemiddeld met vijftig procent was toegenomen en na negen maanden zelfs met negentig procent. De oefeningen hebben ook effect in het geval van chronische ziekten. Diabetes-patiënten die wekelijks in totaal een uur oefeningen van HeartMath deden, scoorden bijvoorbeeld na zes maanden significant beter op een aantal voor hun gezondheid cruciale aspecten. Een ander onderzoek van HeartMath geeft aan dat de besparingen aan de kosten van gezondheidszorg en ziekteverzuim kunnen oplopen tot 700 dollar per werknemer per jaar. Voor een bedrijf met duizend werknemers zou dat een kostenbesparing van 700 duizend dollar per jaar betekenen.
Het gemak van de oefeningen is misschien wel het meest veelbelovende van de HeartMath-therapie. Bruce Cryer: De tijdsdruk neemt voortdurend toe. Hoe goed het ook voor hen is, mensen nemen de tijd niet om dagelijks in hun gezondheid te investeren. Een oefening mag geen tijd kosten, maar moet wel resultaat opleveren. Dat is de kracht van onze aanpak. Je kunt de oefeningen in vijf minuten leren en je boekt al resultaten als je ze een paar keer per dag gedurende dertig seconden doet. Als je bijvoorbeeld over de gang naar je volgende vergadering loopt. Of als je je computer opstart. Of als je voor een rood licht staat. Op die manier kan iedereen de oefeningen in zijn of haar dagelijkse schema integreren, zonder dat je je leven drastisch hoeft te veranderen.
Vooral ook het regelmatig gebruik van het Freeze Framer-programma helpt om stresspatronen te gaan herkennen. Je verwerft inzicht in je eigen gedrag. Wat dat betreft, werkt de Freeze Framer als een thermometer: op een gegeven moment hoef je de temperatuur niet meer op te nemen om te weten dat je koorts hebt. En daardoor wordt het steeds makkelijker om de ervaring van stress snel te corrigeren. Cryer zegt: Het doel van HeartMath is niet om stress te elimineren. Het doel is dat je leert herkennen welke omstandigheden stress creëren zodat je je reactie op die situaties kunt veranderen. HeartMath helpt je om, als je op de snelweg wordt afgesneden, niet te vloeken, maar anders te reageren met als belangrijkste gevolg dat er in je lichaam geen schadelijke stresshormonen vrijkomen.
Is HeartMath het enige effectieve antwoord op stress? Er is natuurlijk veel meer. Iedere strandwandeling is nuttig. Hetzelfde geldt voor een mooi concert. En voor ervaringen van vriendschap en liefde. Er zijn ook andere initiatieven die een vergelijkbare focus hebben. In Ode berichtten wij eerder over het werk van de Italiaan Amedeo Maffei (zie Ode 47, juni 2002) en over het computerspel Wild Divine. Ook die initiatieven richtten zich op de synchronisatie van hart- en hersenritmen om daarmee gunstige biochemische en elektrische processen in het lichaam te stimuleren. De kracht van HeartMath ligt echter in het geleverde overtuigende bewijs én in de eenvoud van de aanbevolen oefeningen. Dat sluit aan bij de tijdnood die de gestresste doelgroep voortdurend ervaart .
Minder stress en meer gezondheid is vanzelfsprekend al een voldoende aanbeveling om de therapie van HeartMath te volgen. Maar er is meer: onderzoek toont aan dat het elektromagnetisch veld van het hart van iemand tussen één en twee meter van zijn of haar lichaam kan worden gemeten. HeartMath heeft ontdekt dat een coherent hartritme van iemand een aantoonbaar positief effect heeft op een ander in zijn of haar nabije omgeving (waarbij het tegenovergestelde overigens ook waar is).
Ofwel: als jouw eigen hartritme coherent is, neemt de kans toe dat ook jouw omgeving zich coherent zal gedragen.
Ofwel: jouw eigen gezondheid is het begin van de gezondheid van je omgeving.
Ofwel: de verandering van de wereld begint bij jezelf.
Cryer: Veel mensen voelen zich machteloos. Klimaatverandering. Armoede. Oorlog. Er zijn zoveel misstanden. Waar begin je als individu? Maar het is belangrijk om te weten dat jíj aantoonbaar een positief effect op de wereld kunt hebben. We kunnen de wereld veranderen, met één mens tegelijk.
Die bevlogenheid schuilt achter al het degelijke onderzoek van HeartMath. Die visie verklaart ook waarom het instituut nooit voor snelle kansen koos, maar prefereerde om gestaag bewijs op te bouwen. Cryer tot besluit: Het is onze missie om de wereld te helpen veranderen. Aan de meeste problemen van onze wereld ligt een gebrek aan emotioneel management ten grondslag. De meeste organisaties en overheden zijn behoorlijk dysfunctioneel. Die dysfunctionaliteit schaadt de planeet elke dag. Wij bieden instrumenten die nodig zijn om grote uitdagingen en problemen het hoofd te bieden en misstanden te bestrijden. Die instrumenten helpen het hart om liefde te maken.
All you need is love, zong John Lennon. Zo simpel is het.
Het creëren van de optimale groei- en leeromgeving
Stress is de pest van onze tijd, een epidemie die woest om zich heen grijpt. Twintig jaar geleden luidde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) al de noodklok; sindsdien is het alleen maar erger geworden. Elke dag komen zon miljoen Amerikanen onaangekondigd niet op hun werk als gevolg van stress. De Europese Unie schatte in 2000 dat de jaarlijkse kosten van stress - ziektekosten én verloren productieve uren - jaarlijks zon drie à vier procent van het bruto nationaal product van de EU bedragen. Stress is één van de belangrijkste oorzaken van de hoge bloeddruk waarmee één op de drie volwassen in Europa en Noord-Amerika kampt en die ten grondslag ligt aan vele ziekten. Stress ligt ook aan de basis van depressies en burn-outs. Het goede nieuws is dat de negatieve gevolgen van stress effectief kunnen worden bestreden. Dat leidt ook tot betere prestaties. Het is voor elke organisatie dus een intelligente strategie om deze bron van kosten aan te pakken, zegt Bruce Cryer, de directeur van HeartMath.
Dat inzicht is intussen doorgedrongen in vele bedrijven en instellingen. Managers gaan naar stress-seminars. Op hoofdkantoren worden yogalessen gegeven. En er zijn zelfs bedrijven die hun werknemers aanmoedigen vakantie te nemen. Maar erg effectief zijn zulke maatregelen niet zolang de organisatiecultuur doordrongen blijft van stress. Het opgeluchte gevoel van de yogales of van het weekeindje aan het strand gaat bij het eerste gesprek met een gefrustreerde collega bij de koffieautomaat vaak weer verloren. Een succesvolle anti-stress-strategie biedt resultaat juist op het moment dat de stress wordt ervaren. En dat is het werk van HeartMath, dat intussen toonaangevende multinationals als Hewlett Packard, Shell, Unilever, Motorola en Boeing onder zijn klanten mag rekenen.
HeartMath werd in 1991 opgericht door Doc Lew Childre. Childre had naam verworven als adviseur van bedrijven en wetenschappelijke instellingen. Met de oprichting van HeartMath begon hij zijn missie om te bewijzen dat het hart en niet de hersenen het menselijk lichaam stuurt. Maar HeartMath is geen new age-verschijnsel. Het is een onderzoeksinstituut dat in bijna vijftien jaar een grote stroom van wetenschappelijk onderzoek heeft gepubliceerd in gevestigde en gerespecteerde periodieken als de Harvard Business Review en de American Journal of Cardiology. Die publicaties ondersteunen het centrale streven van HeartMath om revolutionaire wetenschappelijke vondsten solide en kogelvrij te presenteren. Zoals Cryer zegt: Het is geen geloof. Er is sprake van bewezen fysiologische reacties. Ofwel: opportunisme wordt binnen het initiatief angstvallig vermeden.
Directeur research, Rollin McCraty, is in zijn kantoor - een simpele werkkamer met een groot raam dat uitzicht biedt op een beboste helling - bezig met één van de laatste vondsten van HeartMath: een computergestuurd experiment dat laat zien hoe het hart eerder reageert op externe prikkelingen dan de hersenen (zie kader). HeartMath maakt gebruik van moderne biofeedback-systemen waarbij een vinger wordt aangesloten op een sensor die op een scherm laat zien hoe het hart zich gedraagt. Die feedback is geen voorwaarde voor het resultaat van de HeartMath-oefeningen, maar de weergave op een computerscherm maakt het wel veel makkelijker om kritische geesten van het gunstige effect van positieve gevoelens te overtuigen.
Het meten van innerlijke gemoedstoestanden met behulp van moderne instrumenten is op zich niet nieuw. Zo is bijvoorbeeld vastgesteld met behulp van het elektro-encefalogram (EEG) dat mediterende yogis heel andere hersengolven produceren dan - zeg maar - aandelenhandelaren op Wall Street. Maar de hartgestuurde methodiek van HeartMath reikt veel verder dan ontspanning door meditatie. McCraty: Meditatie is er meestal op gericht om je bewust los te maken van de werkelijkheid om je heen. Dat heeft heel andere fysieke gevolgen dan onze benadering die erop is gericht om actief positieve energie toe te voegen aan een bepaalde situatie.
Om de reactie van het hart op gebeurtenissen te meten, maakt HeartMath, aldus McCraty, gebruik van een relatief nieuw begrip dat thans in het centrum van de belangstelling van de moderne geneeskunde staat als een indicator voor een gezond functionerend lichaam: hartritmevariatie (HRV). Onderzoek van dr Andrew Armour van de Dalhouse universiteit in Halifax in Canada wees zon tien jaar geleden uit dat het hart over een eigen neuraal (zenuw) netwerk beschikt. HRV - het ritme van de perioden tussen twee hartslagen - speelt daarin een centrale rol. Via dat hartritme blijkt het hart signalen door te geven aan de hersenen en aan het hormonale systeem. Het maakt niet zozeer uit hoeveel slagen een hart per minuut maakt, juist het ritme van de hartslag is bepalend. Childre en McCraty hebben ontdekt dat bepaalde patronen van het hartritme corresponderen met een bepaalde emotionele gesteldheid. McCraty: Met elke hartslag wordt informatie geleverd die onze emoties, onze fysieke gezondheid en de kwaliteit van ons leven beïnvloedt. Zo leiden gevoelens van compassie, liefde, zorg en waardering tot een rustig glooiend - coherent - hartritme, terwijl gevoelens van boosheid, frustratie, angst en onveiligheid een hoekig en grillig - incoherent - beeld opleveren. Maar dit is meer dan een statistisch verschil. Onderzoek van HeartMath laat zien dat een ander hartritme leidt tot andere chemische en electrische reacties in het lichaam.
Simpelweg: wie liefde ervaart, voelt zich niet alleen blij en gelukkig, maar produceert bijvoorbeeld ook meer van DHEA, het hormoon dat onder meer veroudering, Alzheimer, geheugenverlies, diabetes, depressie en vermoeidheid tegengaat, en dat tegenwoordig in pillen veel wordt verkocht in drogisterijen en natuurvoedingswinkels. Tegelijkertijd vermindert de productie van schadelijke stresshormonen, zoals cortisol. Een liefdevol lichaam neemt minder cholesterol op waardoor de aderen minder dichtslibben en het produceert meer immunoglobuline A, een belangrijke indicator van de staat van het immuunsysteem. Verder daalt de bloeddruk. McCraty: Er bestaat een duidelijk verband tussen ziektekosten en het bloeddrukniveau. Als de bloeddruk daalt, daalt het aantal artsenbezoeken... En dus concludeert HeartMath dat liefde een fysieke staat is: positieve gevoelens - zoals liefde - produceren gezondheid. Het omgekeerde gaat ook op. Iemand die boos is, produceert juist minder DHEA en meer cortisol. Et cetera. De slogan van HeartMath - a change of heart changes everything, een verandering in je hart verandert alles - biedt een treffende samenvatting.
Maar hoe verander je je hart? Dat - zo blijkt uit het onderzoek van HeartMath - is veel simpeler dan het lijkt. McCraty: Als je bewust je aandacht verlegt naar een positieve emotie, zoals waardering of erkenning, of als je je gedachten laat teruggaan naar een dierbare herinnering, verandert je hartritme onmiddellijk. Dat verschijnsel doet cursisten van HeartMath - zon 25 duizend mensen per jaar afkomstig van bedrijven, ziekenhuizen, scholen en andere organisaties - steeds weer versteld staan. Aanvankelijk beschikte HeartMath alleen over eigen apparatuur waarmee de ontwikkeling van het hartritme kon worden getoond. Sinds 2001biedt het instituut een doe-het-zelf-variant aan: de Freeze Framer, een programma inclusief sensor dat iedereen thuis op de computer kan aansluiten en waarvan HeartMath tot dusver zon 20 duizend exemplaren verkocht.
Als ik thuis Freeze Framer voor het eerst opstart en de sensor aan mijn vinger koppel, verschijnt er een grillig patroon op mijn computerscherm (zie afbeelding). Mijn hartritme vertoont wilde pieken, of - in de vakterm van HeartMath - een incoherent patroon. Vervolgens doe ik de voorgeschreven oefening. Ik verleg mijn aandacht naar de streek rond mijn hart, ik visualiseer dat ik adem haal door mijn hart en uitblaas door mijn solar plexus (het energiepunt onder het borstbeen, boven de navel). Ik breng een lief moment met mijn dochter in herinnering. Ik voel de warmte van ons contact op dat moment... én ik zie de grafiek op mijn computerscherm veranderen. Zo snel. Zo effectief is de oefening die nu misschien een paar minuten aan de gang is. De grillige pieken veranderen in glooiende bergen op mijn scherm. Mijn incoherente hartritme synchroniseert in een coherent ritme. En wat ik niet aan de lijn van de grafiek kan zien, maar wel weet - uit het onderzoek van HeartMath - is dat mijn lichaam nu gezond en heilzaam functioneert.
Het onderzoek is overtuigend. Een groep managers van Motorola volgde een workshop van Heartmath en werd vervolgens na zes maanden op de resultaten van de dagelijkse oefeningen getest. Een kwart van de managers had bij de aanvang van het project een te hoge bloeddruk. Na zes maanden viel de bloeddruk van allen binnen de gewenste marges. De gemiddelde bloeddruk was gedaald van 147/89 naar 128/80. Ter vergelijking: zon verlaging komt overeen met meer dan tien kilo afvallen.
Een recent onderzoek onder werknemers van Unilever laat zien dat de productie van het gunstige hormoon DHEA na zes maanden gemiddeld met vijftig procent was toegenomen en na negen maanden zelfs met negentig procent. De oefeningen hebben ook effect in het geval van chronische ziekten. Diabetes-patiënten die wekelijks in totaal een uur oefeningen van HeartMath deden, scoorden bijvoorbeeld na zes maanden significant beter op een aantal voor hun gezondheid cruciale aspecten. Een ander onderzoek van HeartMath geeft aan dat de besparingen aan de kosten van gezondheidszorg en ziekteverzuim kunnen oplopen tot 700 dollar per werknemer per jaar. Voor een bedrijf met duizend werknemers zou dat een kostenbesparing van 700 duizend dollar per jaar betekenen.
Het gemak van de oefeningen is misschien wel het meest veelbelovende van de HeartMath-therapie. Bruce Cryer: De tijdsdruk neemt voortdurend toe. Hoe goed het ook voor hen is, mensen nemen de tijd niet om dagelijks in hun gezondheid te investeren. Een oefening mag geen tijd kosten, maar moet wel resultaat opleveren. Dat is de kracht van onze aanpak. Je kunt de oefeningen in vijf minuten leren en je boekt al resultaten als je ze een paar keer per dag gedurende dertig seconden doet. Als je bijvoorbeeld over de gang naar je volgende vergadering loopt. Of als je je computer opstart. Of als je voor een rood licht staat. Op die manier kan iedereen de oefeningen in zijn of haar dagelijkse schema integreren, zonder dat je je leven drastisch hoeft te veranderen.
Vooral ook het regelmatig gebruik van het Freeze Framer-programma helpt om stresspatronen te gaan herkennen. Je verwerft inzicht in je eigen gedrag. Wat dat betreft, werkt de Freeze Framer als een thermometer: op een gegeven moment hoef je de temperatuur niet meer op te nemen om te weten dat je koorts hebt. En daardoor wordt het steeds makkelijker om de ervaring van stress snel te corrigeren. Cryer zegt: Het doel van HeartMath is niet om stress te elimineren. Het doel is dat je leert herkennen welke omstandigheden stress creëren zodat je je reactie op die situaties kunt veranderen. HeartMath helpt je om, als je op de snelweg wordt afgesneden, niet te vloeken, maar anders te reageren met als belangrijkste gevolg dat er in je lichaam geen schadelijke stresshormonen vrijkomen.
Is HeartMath het enige effectieve antwoord op stress? Er is natuurlijk veel meer. Iedere strandwandeling is nuttig. Hetzelfde geldt voor een mooi concert. En voor ervaringen van vriendschap en liefde. Er zijn ook andere initiatieven die een vergelijkbare focus hebben. In Ode berichtten wij eerder over het werk van de Italiaan Amedeo Maffei (zie Ode 47, juni 2002) en over het computerspel Wild Divine. Ook die initiatieven richtten zich op de synchronisatie van hart- en hersenritmen om daarmee gunstige biochemische en elektrische processen in het lichaam te stimuleren. De kracht van HeartMath ligt echter in het geleverde overtuigende bewijs én in de eenvoud van de aanbevolen oefeningen. Dat sluit aan bij de tijdnood die de gestresste doelgroep voortdurend ervaart .
Minder stress en meer gezondheid is vanzelfsprekend al een voldoende aanbeveling om de therapie van HeartMath te volgen. Maar er is meer: onderzoek toont aan dat het elektromagnetisch veld van het hart van iemand tussen één en twee meter van zijn of haar lichaam kan worden gemeten. HeartMath heeft ontdekt dat een coherent hartritme van iemand een aantoonbaar positief effect heeft op een ander in zijn of haar nabije omgeving (waarbij het tegenovergestelde overigens ook waar is).
Ofwel: als jouw eigen hartritme coherent is, neemt de kans toe dat ook jouw omgeving zich coherent zal gedragen.
Ofwel: jouw eigen gezondheid is het begin van de gezondheid van je omgeving.
Ofwel: de verandering van de wereld begint bij jezelf.
Cryer: Veel mensen voelen zich machteloos. Klimaatverandering. Armoede. Oorlog. Er zijn zoveel misstanden. Waar begin je als individu? Maar het is belangrijk om te weten dat jíj aantoonbaar een positief effect op de wereld kunt hebben. We kunnen de wereld veranderen, met één mens tegelijk.
Die bevlogenheid schuilt achter al het degelijke onderzoek van HeartMath. Die visie verklaart ook waarom het instituut nooit voor snelle kansen koos, maar prefereerde om gestaag bewijs op te bouwen. Cryer tot besluit: Het is onze missie om de wereld te helpen veranderen. Aan de meeste problemen van onze wereld ligt een gebrek aan emotioneel management ten grondslag. De meeste organisaties en overheden zijn behoorlijk dysfunctioneel. Die dysfunctionaliteit schaadt de planeet elke dag. Wij bieden instrumenten die nodig zijn om grote uitdagingen en problemen het hoofd te bieden en misstanden te bestrijden. Die instrumenten helpen het hart om liefde te maken.
All you need is love, zong John Lennon. Zo simpel is het.
