BONANZA   :  de  titel  van  een  TV-reeks  van  een  halve  eeuw  geleden.  Betekent  volgens  Etymologisch  woordenboek  van  van  Dale  rijke  ertsader  maar  ook  kalm  weer  op  zee.

HANGMAT  :  werd  omstreeks  midden  van  de  17°  eeuw  overgenomen  uit  het  Spaans  hamaca  dat  via  het  Frans  overgenomen  werd  uit  het  taino  (  Caribisch  gebied )  .  oorspronkelijk  :  amaca.  Volksetymologie  is  verantwoordelijk  voor  de  Nederlandse  vorm

CANION  :  diep  erosiedal  Spaans  cañón   (  de  ñ   wordt  als  gn  uitgesproken.  Vergelijk  met  cognac  dat  soms  coñac  geschreven  wordt  in  het  Spaans.

COYOTE :  prairiwolf    Spaans  eveneens  coyote  komt  uit  het  Nahuatl  :  koyotl.

ESCUDO  /  Portugese  munt.  De  naam  tamt  uit  de  periode  dat  Spanje  en  Portugal  een  koninkrijk  vormden.  Escudo  betekend  schild  of  familiewapen  en  dat  was  afgebeeld  op  de  munt.  Spanje  en  Portugal  vormden  van  1580  tot  1640  de  Iberische  Unie.  De  eerste  koning  was  Filips  I  van  Portugal  die  in  Spanje  Filips  II  was.  (  Zoon  van  keizer  Karel  ten  tijde  van  de  hertog  van  Alva  en  de  beeldenstorm.   Zijn  opvolger was  in  Portugal  Filips  II,  maar  in  Spanje  Filips  III.  Daarna  was  Filips  III  koning  van  Portugal  en  terzelfder  tijd  als  Filips  III  koning  van  Spanje.  Vanaf  1640  hadden  Spanje  en  Portugal  elk  hun  eigen  koningen.

NORIA  :  waterrad  van  het  spaans    NORIA  uit   arabisch   NAÛRA

ORKAAN  :   hevige  stormwind  Spaans   huracán   >  taino  hurakán  >  maya  hunraken  .  Dat  duidde  op  het  sterrenbeeld  "  de  Grote  Beer  "  .  Wanneer  de  zon  in  het  sterrenbeeld  van  de  Grote  Beer  staat  breekt  het  seizoen  van  de  orkanen  aan.  

PASSAAT  :  wind  :  Spaans  pasada  :  overtocht ;  passaat  is  de  moessonwind  waarop  gewacht  moest  worden  voor  de  overtocht  over  de  oceaan.

REAAL   -  munt - :  spaans  real  :  koninklijk.

SIËSTA  :  middagslaapje  van  het  spaans  siësta  van  het  latijn  sexta  hora  :  het  zesde  uur  na  zonsopgang.

Over  de  oorsprong  van  deze  muziek  is  men  het  niet  eens.

Er  zijn  er  die  de  oorsprong  zoeken   bij  de  de  gezangen  in  moskeeën   en  synagogen  waar  er  op  die  manier,  reciterend,  gezongen  werd.  Het  was  rappen  avant  la  lettre.

De  laatste  Moren  en Joden  verlieten  vanaf   1492  Andalusië   waar  ze  tot  het  einde  van  de  "  reconquista  "  nog  verbleven.

In  andere  delen  van  Spanje  waren  ze  al  eerder  verjaagd.

Sommigen  zoeken  verwantschap  met  muziek  uit  de  Magreb.

De  meerderheid  houdt  het  bij  zigeuners  die  in  Spanje  rondreisden.

Ze  wisten  dat  die  uit  het  noorden  kwamen  maar  dat  was  voor  hen  allemaal  een  pot  nat.

De  Spanjaarden  waren  omstreeks  die  tijd  grotendeels  analfabeet,  zeker  op  het  platte  land  en  hun  kennis  van  de  landen  die  hogerop  dan  de  Pyreneeën    lagen  was  gering.  In  de  16°  en  17°  eeuw   waren  ze  verenigd  met  onze  streken.

Uit  de  Nederlanden  kwamen  ook  kerkzangers  en  muzikanten  om  religieuze  plechtigheden  op  te  luisteren.  

Dat  waren  de  Flamencos  of  Vlamingen.

Flamenco  had  een  negatieve  betekenis  voor  hen  :  het  waren  die  arrogante  en  onbeschofte  lieden,  zowel  de  zigeuners  als  de  Vlamingen.  

Vergeten  we  niet  dat  onze  Keizer  Karel  in  Gent  geboren  was.

In  Spanje  was  hij  koning  Carlos  I,  die  later  keizer  werd  als  Karel  V.  

In  Spanje  was  hij  de  eerste  koning  met  die  naam,  maar  als  keizer  had  hij  al  vier  voorgangers  met  die  naam  gehad.

De  veroveraars  vonden  het  in  wat  nu  Panama  en  Mexico  is,  maar  ze  waren  niet  erg  enthousiast   over  die  "  verontreiniging  van  zilver  "  en  noemden  het  platino,  met  een  o,  zoals  het  nu  nog  in  het  Spaans  genoemd   wordt.

Platino  is  afgeleid  van  het  Spaanse  woord  voor  zilver  plata,  het  is  een  verkleinwoord  en  betekent  klein  zilver.

Waarom  de  Spanjaarden  zilver  plata   noemen  en  niet  argento  of  iets  dergelijks  weet  ik  niet.  

Nochtans  kennen  ze  wel  de  woorden  argentino (  argentijns  maar  ook  op  zilver  lijkend ).  

En  de  naam  Argentinië  is  dan  weer  afgeleid  van  argentum  omwille  van  het  vele  zilver dat  er  gevonden  werd.

 

Het  bijvoeglijk  naamwoord  platino  betekend  hoogblond  of  ros  (  platinablond ).

Het  Spaanse  woord  platina  staat  voor  een  glaasje  van  een  microscoop  en  ook  de  plaat  of  plateau  of  het  van  een  platenspeler  of  recorder.

Platina  is  wel  buigzaam  maar  moeilijk  te  bewerken  omdat  het  smeltpunt  erg  hoog  ligt.

Wikipedia   heeft  het  over  2045° Kelvin  wat  overeenkomt  me  1772 ° C.  

Pas  in  de  twintigste  eeuw  slaagde  men  er  in  platina  te  smelten.  

Om  die  reden  zijn  platina-juwelen  hoogsten  iets  meer  dan  honderd  jaar  oud.

Het  soortelijk  gewicht  is  21,450  gram  per  kubieke  centimeter,  nog  zwaarder  dan  goud (  19.320  gram / cm³ ).

De  prijs  ligt  in  de  buurt  van  de  goudprijs,  soms  meer,  soms  minder.

Zuid-Afrika  is  goed  voor  75  %  van  de  jaarlijkse  productie.  Rusland  neemt  ongeveer  15 %  voor  zijn  rekening.

Het  wordt  veel  gebruikt  in  elektronica  en  ook  als  katalysator  om  de  schadelijke  stoffen  in  uitlaatgassen  te   verminderen.  

Het  merendeel  werd  gevonden  in  het  in  1989  :    " van Dale  Etymologisch   woordenboek "  -  De  herkomst  van  onze  woorden -.

De  auteur  is  dr.  P.A.F.  van  Veen  in  samenwerking  met  drs  Nicoline  van  der  Sijs.  893  bladzijden.

Of  het  na  25  jaar  nog  in  de  handel  is  weet  ik  niet,  maar  ik  heb  mijn  exemplaar  regelmatig  geraadpleegd.

De  mede-auteur  Nicoline  van  der  Sijs  bracht  in  1998  een  boekje  van  ongeveer  200  bladzijden  op  de  markt  met  de  titel   

" Geleend  en  uitgeleend ".  De  wisselwerking  tussen  Spaans  en  Nederlands  vindt  men  terug  op  de  bladzijden  99  tot  105.

Het   boek  is  op  internet  terug  te  vinden  via  Google.  

Verder  zijn  er  massa's  verwijzingingen  naar  Spaanse  (  en  andere  )  leenwoorden te  vinden  met  Google.   

Ook  in   "  Spaans  voor  Dummies  "  wordt  er  aan  aandacht  besteed  aan  leenwoorden.

Het  fenomeen  wordt  in  het  eerste  hoofdstuk  aangesneden  "  Je  kent  al  een  beetje  Spaans  ".  Daar  wordt  er  ook  gewaarschuwd  voor   valse  vrienden.   dit  zijn  woorden  die  op  elkaar  lijken  maar   waarvan  de  inhoud  soms  mijlenver  van  elkaar  ligt.

Een  voorbeeld   advertentie  in  een  krant  is  un  anuncio.   Het  Spaanse  woord  advertencia    betekent  waarschuwing.

In  Spanje  zijn  anuncios  por  tabaco  verboden,  maar  op  de  sigarettenpakjes  treft  men  wel  een  advertencia  aan  "  FUMAR  MATA  ".  Als  je  weet  dat  de  matador  de  stier  de  genadestoot  geeft  hoef  ik  de  waarschuwing  niet  te  vertalen.

Ook  de  invloeden  over  en  weer  komen  bondig  aan  bot.

Paella,  Rioja  sangria  en  cava  hoeven  geen  uitleg.

aioli  :  knoflooksaus

avocado  :  boom  en  vrucht  < Spaans  aguacate  <  nahuatl  ahuacatl  

cacao  :  Sp  cacao  nahuatl  :  kakáwacalamaeres

chocolade  :  drank  uit  cacao  > Spaans  chocolate <  nahuatl  choclatl  en  latl  is  water

gamba :  grote  garnaal

ananas  :  sp  ananás  afgeleid  van  het  guarani  :  nana,  Doch  de  Spanjaarden  noemen  het  meestal  piña  dat  meer  lijkt  op  het  Engelse  woord  voor   wat  wij  ananas  noemen.

Bataat =  zoete  aardappel  :  van  het  Spaans  batata  die  het  zelf  overnamen  uit het  taino  BATATA  

guave  :  boom  en  vrucht  ervan   Spaans  gyayabo

HUTSEPOT  :  olla  podrida ( bedorven  pot ).  vergelijk  met  potpourri   wat  tegenwoordig  meestal  aangeduid  wordt  met  "  medley "

De  meningen  hierover  lopen  uit  elkaar.  In  1574  belegerden  Spaanse  troepen  Leiden  maar  toen  ze  het  beleg  opbraken  vonden  

nieuwsgierigen  in  het  verlaten  kamp  nog  etensresten   en  die  inspireerden  latere  varianten  van  dat  oerdegelijk  gerecht.

Maar  later  werden  de  rollen  omgekeerd.  Althans  volgens  Nederlandse  chauvinisten  die  het  moeilijk  konden  slikken  dat  een  zo  oer-Hollands  gerecht  zijn  oorsprong  vond  in  Spanje.  

In  Spanje  hebben  ze  een  gerecht  dat  " USPOT " genoemd  wordt  en  aan  de  Nederlandse  hutsepot  doet  denken. 

Oorspronkelijk  was  het  HUSPOT  maar  de  H  sneuvelde  al  snel.  

Voer  voor  filologen.

 

maïs :   Spaans  maiz  Haïti  mahis 

papaja  :   vrucht  <  Spaans  papaya,  overgenomen  uit  het  caribisch

salsa :  oorspronkelijk (  meestal  pikante  )  saus  met  exotische  ingrediënten,  later  exotische  dansmuziek,  

tomaat  :  spaans  tomate  overgenomen  uit  het  nahhuatl   tómatl  dat afgeleid  is  van  tomano =  zwellen

tortilla :  verkleinwoord  van  torta,  ronde  koek

Bananen  hebben  we  niet  uit  het  Spaans  (  zij  zeggen  trouwens  plátanos  )  maar  uit  het  Portugees.

Maar  hoe  noemen  de  Spanjaarden  de  bomen  met  die  rare  schors,  die  we  langs  vele  wegen  zien  ?

Die  noemen  ze  ook  plátano(s).

De  naam  is  gelijk,  het  verschil  is  enorm.

En  tot  slot  hoe  zit  het  met  de  vrucht  die  wij  met  Sint-Niklaas  en  Spanje  associëren  ?

De  sinaasappel  of  appelsien,  zoals  wij  ze  nu  kennen,  komt  uit  China.  Sinaas  of  sien   verwijzen  naar  dat  land.

Vroeger  was  er  hier  een  zuurdere  variant  gekend  die  oorspronkelijk  uit  India   kwam  en  door  de  kruisvaarders  uit  Azië  meegebracht  werd.  In  het  midden  van  de  zestiende  eeuw  ontdekten  Portugese  missionarissen   in  China  een  zoetere  soort.

Zij  stuurden  de  zaden  naar  hun  thuisland  en  vanuit  Portugal  verdrong  de  zoete  appelsien  zijn  voorganger.

  Een  woord  dat  met  " al "  begint  is  niet  noodzakelijk  uit  het  Arabisch  overgenomen. Denk  maar  aan  allegro,  alfabet,  albast,  allergie  alkyl,  alikas  alibi  albino   enzovoort.  

Maar " al "  kan  duiden  op  de  Arabische  oorsprong.  Wie  ooit in  Spanje  (  maar  ook  hier  als  het  materiaal  in  meerdere  talen  weergegeven  wordt )  een  t-shirt  koopt  heeft  en  naar  het  etiket  kijkt  heeft  ongetwijfeld    "  100 %  ALGODON  "  gelezen.    

Wij  hebben   de  stofnaam  katoen  niet  uit  het  Spaans  of  Arabisch  overgenomen,  de  Spanjaarden  namen  het  wel  van  over  het  Arabisch  maar  wisten  niet  dat  algodón  in  feite  een  zelfstandig  naamwoord  was  voorafgegaan  door  zijn  Arabisch  lidwoord.  Zij  beschouwden  het  als  een  woord  en  gebruikten  het  samen  met  het  Spaanse  lidwoord.

Een  selectie  van  woorden  die  wij  overnamen  inclusief  het  Arabische  lidwoord.

abrikoos         >   sp  albicocque   >   ar  :  al  barqúqa

alambiek                                                    al  anbiq   distilleerkolf    (  eigenlijk  uit  middeleeuws  latijn  overgenomen  )

alcade  :                     alcade                       al  qâdi   burgemeester                    

alcazar                       alcazar                     al  qasr    kasteel

alfalfa                        alfalfa                      al  halfa   soort  gras

alhidade                     alidada                    al  adud   bovenarm  ( van  meettoestel  voor  hoeken )

alkoof                        alcoba                     al  qubba (  koepel  )    klein  (slaap)vertrek

Enkele  woorden  die  met  al  beginnen  zijn  ook  uit  het  Arabisch  overgekomen  maar  niet  via  Spaans  :

algebra,  albatros,  alchimie,  alcohol,  alkali,  azimut  (  hoekmeting  )    hebben  we  ook  uit  het  Arabisch,  maar  rechtstraaks  of  viz  een  andere  taal.    

Wordt  aangevuld  bij  een  andere  gelegenheid.

Lang  voor  Caesar  onze  streken  veroverden  hadden  de  Romeinen  al  vaste  voet  in  Spanje  en  voor  hen  waren  er  de  Carthagers.

Na  de  Romeinen  kregen  ze  de  Vandalen  over  de  vloer  :  (V)Andalusië  en  later  de  Visigoten.

Een  van  hun  koningen,  Witiza   regelde  in  702  toen  hij  de  troon  besteeg  zijn  opvolging.

Niet de  oudste  zoon,  maar  de  jongere  Akhila   zou  hem  opvolgen  als  koning.  Dat  pikten  de  Visigotische  edelen  niet  en  ze  kwamen  in  opstand.  Toen  Witiza  in  710  stierf   brak  er  even  later  een  burgeroorlog  uit.

Een  van  de  strijdende  partijen  zocht  hulp  in  Noord-Afrika  en  zo  maakten  de  Berbers  kennis  met  de  rijkdom  van  het  land.

In  plaats  van  terug  te  keren  na  de strijd  kwamen  ze  om  te  veroveren  en  te  plunderen.  

En  ze  beperkten  zich  niet  tot  het  Iberisch  schiereiland  ze  rukten  op  tot  Langres  en  Sens.  

  

Karel  Martel  kon   hen  in  732  stoppen  in  de  slag  bij   Poitiers.

Zij  overheersten  Zuid-Spanje  en  met  wisselend  succes  werd  er  geprobeerd  hen  te  verdrijven,

De  grens  tussen  de  katholieke  vorstendommen  in  het  Noorden  en  de  Moren  in  het  Zuiden  veranderde  regelmatig.

De  onderlinge  na-ijver  tussen  de  verschillende  koningen   speelde  in  de  kaart  van  de  Moren.  Maar  geleidelijk  aan  verenigden  zich  de  vorstendommen  door  huwelijken  tot  machtigere  gebieden  en  verschoof  de  grens  naar  het  Zuiden.

In  de  14°  en  15°  eeuw  bleef  alleen  het  Zuiden ( Granada ) in  Moorse  handen.

In  1492  (  het  jaar  van  Columbus'  ontdekking  van  Amerika  ),   werden  de  laatste  moslims  (  en  Joden  )  verdreven..

Hun  lang  verblijf  heeft   er  voor  gezorgd  dat  ze  sporen  nalieten  in  de  taal  van  de  bewoners  van  het  schiereiland.

Maar  daarover  zal  volgende  bijdrage  gaan.

Luc  Corluy  schreef  een  boek  over  deze  periode  :   "  De  Spaanse  conquista  en  reconquista  711 - 1492  ".  452  blz

Uitgeven  bij  Davidsfonds   Leuven  

Daarin  wordt  de  moeilijke  samenleving  (  convivencia  ) tussen  Christenen,  Moslims  en  Joden  beschreven.

Het  ging  er  helemaal  niet  zo  vreedzaam  aan  toe  dan  men  later,  in  de  tijd  van  de  Romantiek,  ons  voorhield.

Pagadder  betekent  in  het  Nederlands  peuter  , kleuter, klein  kind.

waar  hebben we dat  woord  opgeraapt  ?

Hier  hebben in de zestiende  en  zeventiende  eeuw  Spaanse soldaten vertoefd,   Denk maar aan  de  godsdienstoorlogen, de  hertog  van  Alva,  de   beeldenstorm,  de geuzen,  de  inquisitie   en  de  brandstapels.

Tussen  die  stoere  krijgers  liepen er  ook  enkele  "  onderdeurtjes   "   die  door  hun  gestalte  te  klein waren  om  te  imponeren  en  te strijden.   Die  kwamen  in  de  keuken  terecht,  of  als  ze  goed  waren  in  rekenen   mochten  ze de soldij  uitbetalen.

Ze werden  pagador  genoemd   en  dat  woord  verbasterde tot  pagadder.

Uit  het  Spaans  namen we  247   woorden  over   Uit  het  Italiaans,     bijna   200  meer.  Verschil  wordt  gemaakt door  woorden  die  betrekking   hebben  met  handel  en bankwezen  maar   ook  met  muziek.  De  cijfers  komen  uit  de  registers van  van Dale's  Etymologisch  woordenboek.

DE  BLOG  ZAL  AANGEVULD  WORDEN  MET   ANDERE  SPAANSE  LEENWOORDEN,  MAAR   ROME  WERD  OOK  NIET  OP  EEN  DAG  GEBOUWD.

Daarom  moest  ik  noodgedwongen  wat  anders  kiezen.

Dat  bier  in  het  Spaans  is  hoef  ik  niet  uit  te  leggen.

Wie  in  Spanje  op  vakantie  ging  wist  het  lang  voor  Tom  Waes  er  een  slager  over  maakte.

Misschien  viel  het  U  op  dat  de  Spaans  sprekenden  een  woord  gebruiken  dat  totaal  afwijkt  van  wat  in  de  rest  van  West-Europa  gebruikt  wordt.  bier  

Een  mogelijke  uitleg  door  mezelf  geformuleerd  maar  nog  nie  bevestigd  door  andere  bronnen  is  dat  zij  het  woord  CERVEZA   afgeleid  hebben  van  Saccharomyces  cerevisiae  ,  de  voor  het  brouwen  noodzakelijke  gist.

Nicoline  van der  Sys  geeft  in  " Geleend  en uitgeleend  "  op  pagina  130  een  meer  geloofwaardige  verklaring  :  de  Spanjaarden  namen  cerveza  over  uit  het  Frans.  Die  hebben  een  woord  dat  cervoise  luidt.  Het  is  een  middeleeuws  bier  dat  zonder  hop  gebrouwd  werd.  En  cervoise  zou  afgeleid  zijn  van  het  Latijnse  woord  cerevisia.  

Cerveza  komt  dus  via het  Franse  cervoise  van  cerevisia.

Het  oorsprong  van  het   woord " BIER "  is  niet  zeker.  Mogelijk  stamt  het  uit  het  middeleeuws  Latijn  (  bera )   maar  bier  werd  al  duizenden  jaren  voor  onze  tijdrekening  gebrouwen.