Vooral kinderen met een “blootstellingsachterstand” hebben baat bij taalstimuleringsprogramma’s. Deze programma’s zijn bij uitstek geschikt om kinderen met een taalachterstand die veroorzaakt wordt door een anderstalige thuissituatie te helpen. Hierbij dient men voorrang te geven aan de sociaal-emotionele ontwikkeling en de stabiliteit. Enkel zo kan het kind zelfvertrouwen ontwikkelen. Het louter inzetten op de ontwikkeling van schoolse vaardigheden schaadt de sociaal-emotionele ontwikkeling. (Keegstra, A. (2011). Is taalstimulatie de oplossing? HJK.)

2. Hoe kaderen we de levensbeschouwelijke opvoeding in een katholieke school waar heel wat leerling een andere religie hebben, en waarbij deze soms zelfs in de meerderheid zijn? 

Na lectuur van een aantal aangereikte bronnen en bij herlezing van de uitgetikte interviews blijkt duidelijk dat deze vraag slechts met veel moeite een enigszins bevredigend antwoord krijgt. 

Elke bron is het erover eens dat de katholieke identiteit helder dient zichtbaar te zijn, te beginnen bij de externe presentatie van de school.

Zo ontwierp de directiecommissie katholiek basisonderwijs (DCBaO) een banner met een foto van vier kinderen die in kruisvorm de hoofden bij elkaar steken (zie bijlage). De foto verwijst naar een hartelijk welkom voor kinderen uit de vier windstreken, naar de diversiteit in onze scholen alsook naar de oproep om een echte dialoogschool te zijn: een school waar eigenheid en solidariteit samenkomen. Op de banner prijken ook de woorden ‘katholiek basisonderwijs’. Zo zeg je aan kinderen, ouders en aan voorbijgangers dat het opvoedingsproject en de werking van je school op een christelijk mens- en wereldbeeld is gebouwd. (Van den Brande, M. (2013-2014). Identiteit en opdrachten van de katholieke basisschool. School+Visie.)

De katholieke scholengemeenschap, geconfronteerd met de levensbeschouwelijke diversiteit van de leerlingen, kiest niet voor uitsluiting  (toegang beperken tot katholieke leerlingen) maar voor het concept van de dialoogschool. “Een katholieke school plaatst zich in de katholieke geloofstraditie, maar sluit zich er niet in op. Een dialoogschool creëert bewust openheid naar de verschillende andere levensvisies. Er is ruimte voor ontmoeting met anders- en niet-gelovige leerlingen. Een dialoogschool neemt die ontmoeting ernstig. In het gesprek vormt de katholieke geloofstraditie het kader van waaruit met respect naar andere overtuigingen wordt gekeken. Dat gesprek daagt de school uit om een brug te slaan tussen de overgeleverde christelijke traditie en het eigen geloofsleven. Om haar christelijk identiteit te verduidelijken en traditie door te geven kan ze onder meer gebruik maken van eigentijds gedachtegoed of verhalen. Zo biedt de religieuze pluraliteit een kans om de katholieke schoolidentiteit te verrijken. (Uit het interview met Marc Van den Brande). De school kan dan wel de hand willen reiken naar de andersgelovige leerlingen, om een echte dialoog kans op slagen te geven moet die uitgestoken hand wel aanvaard worden. Daar wringt nog al eens het schoentje. (Uit het interview met Marijke De Bleser) 

Bijkomend bronnenonderzoek (verplichte literatuur): 

Obama en geloof

Niet minder dan president Barak Obama had het in een toespraak over de uitdaging die gevormd wordt door religieuze diversiteit. Amerika moet er mee leren leven dat het niet langer enkel een christelijke natie is, maar ook heel wat mensen telt die een andere religie aanhangen of niet-gelovig zijn. De USA zou de niet-christelijke mensen niet kunnen uitwijzen zonder afbreuk te doen aan de christelijke kernwaarden zoals: naastenliefde, mededogen en wederzijds respect. Deze redenering gaat ook op als je ze toepast op de levensbeschouwelijke diversiteit in de katholieke scholengemeenschap. Niet- of andersgelovigen de deur wijzen ontneemt een katholieke school het recht zich christelijk te noemen. Immers de onbarmhartige, meedogenloze toepassing van een enggeestige interpretatie van het christendom ondergraaft het wezen zelf van de christelijke godsdienst. Waar Obama ons meteen een alternatief voorschotelt, nl. vanuit het geloof op zoek gaan naar waarden die universeel zijn voor elke mens, wat ook zijn overtuiging is. Dit is volgens mij het belangrijkste argument om het principe van de dialoogschool te omarmen.

 

Politieke partijen en standpunten over religie en levensbeschouwing

De meeste politieke partijen hebben hun best gedaan hier een genuanceerd antwoord op te geven. Nuance betekent in dit geval vaak onduidelijkheid. Men draait rond de hete brij heen en verliest zich in wollig taalgebruik. Grosso modo zijn er twee grote tendensen. De ene wil een dwingend kader opleggen waarbinnen de variëteit aan levensbeschouwingen aan bod komt. De andere vindt dat die variëteit al voldoende aan bod komt en vreest voor de negatieve gevolgen van de staatsinmenging in levensbeschouwelijke vakken. Voor beide visies valt iets te zeggen, wellicht komt er in de toekomst een breed gedragen compromis waarbij de scholen worden gestimuleerd om de levensbeschouwelijke diversiteit te onderwijzen, maar zonder een dwingende structurele ingreep. 

Interviews geven vaak een verhelderende kijk op een complexe problematiek. Daarom volgt hier de neerslag van enkele gesprekken die ik voerde met mensen die elk op hun eigen manier in contact komen met dit onderwerp.

Vraag 1: Je hebt nu al een aantal jaren ervaring met begeleiding van anderstalige ouders en kinderen uit de basisschool. Hoe is jouw mening over de problematiek van taalachterstand en de invloed ervan op het schoolniveau geëvolueerd?   
Antwoord: De begeleiding gebeurt na de lesuren. Ik ben ervan overtuigd dat de extra uren die de kinderen en hun ouders samen met mij besteden aan verbetering van hun taalkennis renderen wanneer ook de leerkracht tijdens de lessen af en toe een extra duwtje geeft aan deze kinderen. Dit kan perfect samengaan met een prima lesniveau, ik kan me zelfs voorstellen dat de autochtone kinderen ook heel wat kunnen opsteken van de tips die de anderstaligen meekrijgen. Dit vergt toch wel een extra begeleiding en ondersteuning van de leerkracht. 

Vraag 2: Heeft jouw begeleiding nog andere positieve gevolgen?  
Antwoord: Zeker, ook de betrokkenheid van de ouders krijgt een stevige impuls door het samenwerken rond taal. Zo schrijven ze regelmatig iets in de agenda van hun kind waar ze dit vroeger nooit deden. De drempel om naar de directie te stappen is ook fel verlaagd. Wat dan weer de betrokkenheid vergroot, en hierdoor ook de motivatie om verder te gaan op het leerpad van de Nederlandse taal.

Vraag 3: Wat heb je nog geleerd uit je ervaringen?  
Antwoord: Ik heb een levendige gemeenschap leren kennen. Door de ouders word ik regelmatig gevraagd op feesten die belangrijk zijn in hun cultuur. Zo mocht ik bijvoorbeeld reeds aanwezig zijn op een Marokkaans huwelijksfeest, op het Suikerfeest, op een doopfeest, … De mama’s brengen regelmatig trots zelfgemaakte traditionele hapjes mee naar de les, die we tijdens onze pauze opknabbelen. Ondertussen wordt er duchtig gepraat over de recepten, dit gebeurt uiteraard in het Nederlands. 

Vraag 4: Zijn er naast die positieve ervaringen nog kritische voetnoten die je wil plaatsen? 
Antwoord: Inderdaad, we mogen het totale plaatje niet te rooskleurig voorstellen. Er is nog veel werk aan de winkel. Zo zorgt de keuze van een huwelijkspartner uit het thuisland telkens weer voor taalachterstand, waarbij we weer van nul moeten beginnen bij de begeleiding. De religieuze verschillen zijn soms een hinderpaal voor het engagement van de kinderen in klasverband. Goed bedoelde initiatieven komen daardoor niet van de grond. Denk aan het voorbeeld van het koortje dat je in je blog gaf. 

2. Interview met een mama uit de vrijwillige taallessen (ik stelde deze vragen bewust in eenvoudig Nederlands):

Vraag 1: Vind je het goed dat jullie elke week samenkomen? Wat heb je allemaal al bijgeleerd? 
Antwoord: Ik vind dat heel goed, ik wil zelfs nog meer komen! Ik heb het reglement van de school leren begrijpen en Nederlands geleerd. 

Vraag 2: Wat zou je nog meer willen bijleren? 
Antwoord: Nog meer willen weten over de activiteiten van de school (bv. sneeuwschool (verplicht?)). 

Vraag 3: Lees je soms iets in het Nederlands en kijk je al eens naar de Vlaamse televisie? Zo ja, wat lees/kijk je dan?  
Antwoord: Lezen: Streekkrant, Visie (krant van ACV), receptenboek, reclamefolders, leesboekjes van mijn kindjes, brieven van de school. Televisie kijken: ATV (Antwerpse televisie), nieuws (soms), kookprogramma's, Violetta (Disney-tv), familie                            

Vraag 4: Begrijp je nu al beter wat je kind leert op school?
Antwoord: Eigenlijk niet, het blijft een probleem. Eén keer per week is te weinig, ik moet ook nog wassen, strijken,... 

Vraag 5: Hoe help je je kind indien het hulp nodig heeft bij het huiswerk?  
Antwoord: Tafels afvragen, splitsingen, controledictee, agenda nakijken, brieven lezen. 

Vraag 6: Ga je naar het oudercontact en versta je dan wat de juf of meester zegt?  
Antwoord: Ik versta niet altijd alles, het meeste wel. Mijn man is er ook bij, hij kan meehelpen om de juf te verstaan. 

Vraag 7: Voel je je meer betrokken bij het schoolgebeuren nu je lessen Nederlands volgt? Vertel. 
Antwoord: We zijn een familie geworden en respecteren elkaar. We hebben verschillende nationaliteiten en godsdiensten, maar dat is niet belangrijk voor ons. Het zijn heel goede leraren op het Xaveriuscollege. 

3. Interview met Marc Van Den Brande, Secretaris- Generaal van het VVKBaO op het VSKO:

Vraag 1: De diversiteit is een feit, zowel op taalgebied als op gebied van levensbeschouwing. Hoe gaat het VSKO hier mee om?  
Antwoord: Diversiteit is inderdaad een feit. Maar dat is niets nieuws. De verschillen tussen de kinderen inzake thuistaal en levensbeschouwing zijn de laatste decennia wel toegenomen. In haar beleidsmatige en representerende functie heeft het VSKO, en meer bepaald ons Verbond Katholiek Basisonderijs (VVKBao) meegewerkt aan een gunstige omkadering en bijkomende werkingsmiddelen voor scholen met leerlingen die een andere thuistaal hebben. Voor wat de levensbeschouwing betreft heeft het VVKBaO in ons boek 'Opdrachten voor het katholiek basisonderwijs in Vlaanderen' hierover haar visie verwoord. Daarin kiest het VVKBaO voor het concept van de dialoogschool. 

In haar coördinerende functie brengt het VVKBaO schooldirecties en schoolbegeleiders samen om voeling te houden met de behoeften van de scholen en de problemen die ze ons rond thema's zoals taalbeleid en identiteit signaleren. Van daaruit gaan we na of we hieromtrent vragen moeten stellen aan de overheid (b.v. in functie van decreetwijzigingen of afspraken met de administratie over de interpretatie van wetgeving), dan wel initiatieven nemen (b.v. onderzoek, begeleidingstrajecten, aanpassing leerplannen, didactische wenken,...).  

In haar ondersteunende functie communiceert en begeleidt het VVKBaO de scholen en leerkrachten. Ik voeg een aantal specifieke artikels als bijlage: hoe voer je een taalbeleid in uw school (o.m. na de recente decreetwijzigingen in verband met taalscreening en taalbad). M.b.t. de thematiek van de levensbeschouwing bezorg ik je een artikel dat ons boek inzake 'Opdrachten voor het katholiek basisonderwijs in Vlaanderen' situeert. Er zijn een reeks artikelen die hier nog verder op doorgaan. 

Vraag 2: Kinderen met taalachterstand hebben vaak, maar zeker niet altijd, een niet-katholieke levensbeschouwing. Hoe kan het katholiek onderwijs zijn eigenheid bewaren en tegelijkertijd maximale kansen bieden aan deze kinderen?   
Antwoord: Je suggereert de perceptie dat taalachterstand en niet-katholieke levensbeschouwing samengaan. Als Verbond gaan we daar niet van uit. We proberen beide zaken uit elkaar te houden, zodat we naar de klaspraktijk een duidelijke aanpak kunnen suggereren, zowel inzake taalachterstand als inzake de aanwezigheid van niet-katholieke kinderen op de katholieke school. Wat dus je vraagt betreft inzake eigenheid, verwijs ik naar het concept van 'Dialoogschool' dat we hebben uiteengezet in onze 'Opdrachten voor het katholiek basisonderwijs in Vlaanderen'. 

Een katholieke school plaatst zich in de katholieke geloofstraditie, maar sluit zich er niet in op. Een dialoogschool creëert bewust openheid naar de verschillende andere levensvisies. Er is ruimte voor ontmoeting met anders- en niet-gelovige leerlingen. Een dialoogschool neemt die ontmoeting ernstig. In het gesprek vormt de katholieke geloofstraditie het kader van waaruit met respect naar andere overtuigingen wordt gekeken. Dat gesprek daagt de school uit om een brug te slaan tussen de overgeleverde christelijke traditie en het eigen geloofsleven. Om haar christelijk identiteit te verduidelijken en traditie door te geven kan ze onder meer gebruik maken van eigentijds gedachtegoed of verhalen. Zo biedt de religieuze pluraliteit een kans om de katholieke schoolidentiteit te verrijken. 

Vraag 3: Hoe ziet het VSKO de taak van het basisonderwijs bij de taalverwerving?  
Antwoord: Zie bijgevoegd artikel over 'Taalbeleid voeren'.  (bijlage) 

Vraag 4: Voorziet het VSKO in coaching van leerkrachten over de specifieke pedagogische aanpak van deze kinderen?    
Antwoord: Zie bijgevoegd artikel over 'Taalbeleid voeren'. (bijlage) 

 
 

 Bronnenlijst:

- Van den Brande, M. (2013-2014). Identiteit en opdrachten van de katholieke basisschool. School+Visie.

- Masquillier, B.; Verhelst, M.; Lippens, M. (2014). Jouw taal, onze zorg. School+Visie. 

- Saveyn, J. (2008) Taalbeleid voeren op de basisschool. School+Visie. 

- Keegstra, A. (2011). Is taalstimulatie de oplossing? Het Jonge Kind (HJK). 

- (1998). School voor nieuwkomers. Klasse voor leraren van oktober (nr.88).

- Interview met Marijke De Bleser

- Interview met anderstalige mama (anoniem)

- Interview met Marc Van Den Brande

Het leek me interessant te onderzoeken hoe een school daar het best mee kan omgaan.

Nu vraag je je misschien af waarom ik voor dit onderwerp koos? Wel, ik woon in Antwerpen, waar er heel wat allochtonen wonen, en zat heel mijn schoolcarrière in de klas met kinderen uit verschillende culturen. Je zou mij ervaringsdeskundige kunnen noemen, althans als leerling. 

Mijn mama geeft vrijwillig les aan anderstalige ouders die Nederlands willen leren. Elke donderdagmiddag leert ze deze ouders Nederlands. Ze gaat ook mee naar de oudercontacten, wanneer de ouders dit willen. Je zal binnenkort op deze blog dus zeker een interview terugvinden met mijn mama en één van de anderstalige mama's rond het communiceren en het meer betrokken raken bij de werking van de school.

Als startartikel koos ik voor een artikel uit Klasse. Hierin wordt uitgelegd hoe een school werkt met een onthaalklasje voor de nieuwe, anderstalige kinderen. Ik koos dit artikel omdat ik dit een zeer interessant idee vind. Een onthaalklas voor anderstalige kinderen bestaat nog in te weinig scholen, hoewel dit zeker een meerwaarde is. In het artikel staan al heel wat tips om correct om te gaan met anderstalige nieuwkomers. Dit is voor mij heel handig omdat ik in mijn stageklas, waar ik in mei stage zal lopen, twee anderstalige kleuters heb.  De kleuters spreken bijna geen Nederlands en zijn dus nog erg stil in de klas. Door dit artikel te lezen heb ik toch al een beter beeld gekregen op hoe deze kleuters zich voelen.

In Antwerpen behoren de meeste anderstalige kinderen tot een andere religie dan het christendom. Toch kiezen ze vaak voor een katholieke school. Op de taalproblematiek enten zich ook de verschillende religieuze achtergronden. Het leek me dan ook interessant om deze twee mogelijke knelpunten samen onder de loep te nemen. Mijn nonkel, Marc Van Den Brande, is Secretaris- Generaal van het VVKBaO op het VSKO. Ik zal hem binnenkort zeker eens aan de tand voelen hierover. 

Daarop kan je allerlei informatie vinden over diversiteit (taal, afkomst, godsdienst) in het onderwijs en hoe je hier mee om kan gaan als leerkracht.