Vijf Iraakse burgers zijn gisteren omgekomen bij antiregeringsprotesten in verschillende steden, 49 anderen raakten gewond. ‘Wie deelnam, was bij voorbaat vogelvrij verklaard. En toch kwam men op straat’, legt de in Londense ballingschap wonende Iraakse schrijfster Haifa Zangana uit. 

“Dat de overheidsreactie gewelddadig zou zijn, was donderdag al duidelijk, toen premier al-Maliki in een tv-toespraak stelde dat het volk het recht had om op straat te komen maar dat diegenen die vandaag zouden betogen ‘terroristen, elementen van Al Qaida en aanhangers van de vroegere Baathpartij waren”, zegt Haifa Zangana. 

“Net zoals dat in Tunesië en Egypte het geval was, is het protest in Irak heel divers. Voor sommigen is de belangrijkste eis dat er een einde komt aan de onderhand acht jaar oude bezetting. Zij willen de 50.000 VS-militairen zien vertrekken, zonder dat hun taak wordt overgenomen door de zogenaamde private veiligheidsfirma’s, die momenteel 65.000 mensen in dienst hebben. Ook eisen ze de sluiting van de 94 VS-bases in het land.

“Een heel andere groep zijn mensen die geloofden dat Irak met het vertrek van Saddam Hoessein inderdaad democratisch zou worden, wat volstrekt niet gebeurde. Evenmin kwam er een verbetering van de levenssituatie of een einde aan de mensenrechtenschendingen. Sommige mensen komen op straat omdat ze willen dat de regering werkgelegenheid schept: 60 procent van de Iraakse beroepsbevolking heeft geen job en bij de vrouwen is dat zelfs 80 procent. Tegelijk moet je weten dat er een miljoen oorlogsweduwen zijn, vrouwen die er alleen voor staan met hun kinderen. Voor hen is een baan vinden levensnoodzakelijk. En sowieso kun je stellen dat niemand meer onder het embargo, de oorlog en de bezetting heeft geleden dan de vrouwen en kinderen. Zij hebben zeer veel taken en plichten en beschikken minder dan wie ook over hefbomen om voor hun belangen op te komen. 

“Je ziet ook dat veel vrouwen op straat komen omdat ze informatie willen over hun gevangen zonen, echtgenoten, broers of vaders. Er zijn momenteel meer dan 30.000 gedetineerden in Irak en in veel gevallen zitten ze al drie of vier jaar vast. Toegang tot een advocaat hebben ze niet. Willen mensen hun verwanten bezoeken, dan moeten ze smeergeld betalen en seksuele gunsten verlenen.

“Een zeer algemene eis van de betogers is dat er werk wordt gemaakt van de strijd tegen de corruptie. Eerder deze week is gebleken dat er 40 miljard dollar is verdwenen uit de begroting die wordt voorbereid voor 2011. Dat is gigantisch en tegelijk niet verwonderlijk. Sla er de trieste lijsten van Transparency International op na: Irak behoort samen met Afghanistan, Somalië en Birma tot de landen met de grootste corruptie ter wereld. Het punt is tegelijk dat de Irakezen weten dat we eigenlijk een rijk land zijn, met een van de grootste oliereserves ter wereld. En toch is er geen drinkbaar water, zijn er voortdurend elektriciteitspannes, is de gezondheidszorg een lachtertje en het onderwijs is totaal in elkaar gestort. Kortom, geen enkele van de basisbehoeften van de bevolking is vervuld, vandaar dit protest.”

Dat mensen met erg verschillende eisen op straat komen, is dat een afspiegeling van de etnisch-religieuze tegenstellingen in het land? 

“Juist niet. Wat me het meest optimistisch stemt in deze protesten, is juist het feit dat het verenigde Iraakse volk vreedzaam op straat komt tegen corruptie, wanbestuur en het gebrek aan meritocratie. Voor het eerst in jaren is duidelijk dat we meer zijn dat een geheel van clans, minderheden en groepen die elkaar naar het leven staan. Het sektarische Irak is het Irak van de oorlog maar ook van de bestuursvormen die sindsdien zijn ingesteld. Momenteel is alles opgedeeld in termen van soennieten en sjiieten, Koerden of andere minderheden, die allemaal quota hebben. Dat leidt tot nepotisme want niet de meest capabele, integere mensen krijgen bepaalde functies maar de handlangers van deze of gene groep of clan, die zijn macht en geld dan weer moet verdelen over zijn achterban.”

Maken de Iraakse machthebbers zich zorgen?

“Beslist. En met name omdat de protesten zich deze keer ook voordoen in het sjiitische hartland: Karbala, Diwaniya en Samawa. Het argument dat het louter gaat om soennitische elementen die ontevreden zijn, gaat dus niet langer op. Precies die gebieden die Bagdad zegt te vertegenwoordigen zijn evenmin tevreden, zo blijkt.”

En de VS?

“Washington blijft opvallend stil. Er is tot dusver geen officieel communiqué. Officieus heet het dat Irak al een democratie heeft en dus niet vergelijken is met Tunesië of Egypte. Maar de straat logenstraft dat en bovendien beweerden de Moebaraks en Ben Ali’s van deze wereld natuurlijk ook dat ze democratisch waren verkozen”. (CV)

Haifa Zangana (°1950) is een Iraakse schrijfster en ex-politieke gevangene. Haar boeken Dreaming of Baghdad en The Torturer in the Mirror (met Ramsey Clarke) verschenen in 2010.