Slaat de woke-slinger te ver door bij ‘vertaalrel’ rond Marieke Lucas Rijneveld?

Rijneveld zou zowel The Hill We Climb, het gedicht dat Gorman tijdens de inauguratie van president Joe Biden voordroeg, als de gelijknamige dichtbundel in het Nederlands vertalen. Maar die keuze van uitgeverij Meulenhoff stuitte vorige week op luide kritiek: waarom kiezen voor een witte schrijver en niet voor iemand die de gevoeligheden en de strijd van de zwarte gemeenschap herkent? 

De Antwerpse slam poet Hind Eljadid onderschrijft alvast de keuze van Rijneveld om zich terug te trekken. Ze benadrukt de nood aan representatie van zwarte mensen, zeker in de witte literatuursector, en vindt het bijzonder jammer dat er niet naar lokaal talent is gekeken. “Ik trek Rijnevelds capaciteiten zeker niet in twijfel, maar er zijn zoveel Vlaamse en Nederlandse slam poets die Gormans werk met liefde en begrip zouden kunnen vertalen.”

In The Hill We Climb heeft de Amerikaanse slam poet het onder meer over slavernij, over het gewicht van de geschiedenis die mensen van kleur meedragen. Eljadid meent dat een witte persoon wel begrip voor die thematiek kan opbrengen, maar dat enkel zij die in exact dezelfde positie zitten, dit ten gronde kunnen voelen en begrijpen. Dat geldt volgens haar voor elke situatie. “Mocht mijn partner aan kanker overlijden en ik schrijf daar een boek over, dan zou ik ook willen dat het vertaald werd door iemand die datzelfde verlies heeft meegemaakt.” Bovendien vindt ze dat Meulenhoff beter had gekozen voor iemand die slam poetry deftig onder de knie heeft. Het is een discipline met een geheel eigen ritme en cadans, anders dan gewone poëzie. In het genre raakt poëzie aan performance. Intonatie en ritme zijn van groot belang.

Opvallend is dat het debat op sociale media niet zozeer tussen conservatieven en progressieven gevoerd wordt, maar eerder tussen diverse progressieve stemmen. Zij die vinden dat een witte persoon de gevoeligheden van Gormans teksten niet kan begrijpen en overbrengen. En anderen die vrezen dat de ‘woke’-slinger te ver is doorgeslagen en waarschuwen voor extreem hokjesdenken. 

Puur racisme

Zo blijkt uit de tweet van auteur Ayan Mohamud Yusuf nogal wat frustratie: “Zo raken we nooit van die ellendige verdeling, discriminatie en racisme af”. Wat Rijneveld nu meemaakt, is puur racisme, meent ze, want puur op basis van huidskleur wordt een schrijver een opdracht ontnomen. “Stel je eens voor dat hen een zwarte persoon zou zijn die het werk van een witte schrijver moet vertalen, en kritiek krijgt op het verschil van huidskleur. Miljoenen Black Lives Matter-demonstranten zouden op straat komen.” 

Volgens haar had de uitgeverij de vertaalopdracht beter aan verschillende mensen gegeven, om er dan blind, naamloos dus, de beste editie uit te halen. Ook voor VUB-onderzoeker en journalist Ayfer Erkul moet de discussie enkel over kwaliteit gaan: wie is de beste persoon voor de job? Ze vindt het zonde dat het debat gekaapt wordt door mensen die dit reduceren tot een vraag over huidskleur en afkomst. “Krijgen we in de toekomst dan de reactie van conservatief rechts dat een niet-Vlaming niet over de schoolstrijd of collaboratie kan schrijven? Uiteraard vind ik dat diversiteit er moet komen, maar die creëer je niet op deze manier, op basis van hokjesdenken.”

Slam poet Esohe Weyden probeert beide kanten van het debat te begrijpen. “We mogen niet in kampen blijven duwen, als je tegenwoordig een progressief gedachtegoed hebt, krijg je meteen het label ‘woke’. Persoonlijk vind ik ook dat dit een mooie opportuniteit voor een bekwame zwarte slam poet had kunnen zijn, iemand die heel vlot Engels naar Nederlands kan vertalen en het liefst ook in het Engels dicht. Maar het belangrijkste is dat het werk door de meest bekwame persoon gebeurt. Huidskleur zou daar geen doorslaggevende factor in mogen zijn.”