President én tv-komiek Zelenski verovert ongekende machtspositie in Oekraïens parlement
Volodymir Zelenski, de tv-komiek die sinds twee maanden president van Oekraïne is, heeft een ongekende machtspositie verworven. Zijn piepjonge anti-establishmentpartij Dienaar van het Volk won zondag de parlementsverkiezingen met de grootste marge uit de Oekraïense geschiedenis.
Dienaar van het Volk, vernoemd naar de tv-serie waarin Zelenski een onderwijzer speelt die president wordt, kreeg volgens exitpolls 44 procent van de stemmen. De traditionele partijen bleven steken rond de 10 procent. Dat betekent dat Zelenski waarschijnlijk met gemak zijn agenda kan gaan uitvoeren.
Voor een meerderheid in het parlement wil de komiek samenwerken met een van Oekraïnes beroemdste rocksterren, Svjatoslav Vakartsjoek. De zanger van Okean Elzy leidt een andere nieuwe anti-establishmentpartij, Golos (De Stem), die volgens exitpolls ruim 6 procent van de stemmen kreeg.
Tot het eind van de zomer heeft Zelenski nog te maken met een parlement vol partijen die samenspannen met oligarchen – een Oekraïense traditie die Zelenski beloofd heeft af te schaffen. Op de eerste dag van zijn presidentschap kondigde hij daarom vervroegde verkiezingen aan, een zet die uitstekend uitgepakt heeft voor hem. Net als bij Zelenski’s verkiezing in april stemden Oekraïners voor een sprong in het diepe uit wanhoop over de oligarchenpartijen.
Geen enkele kandidaat van Dienaar van het Volk heeft eerder in het parlement gezeten. Dat was een regel die Zelenski instelde om zijn belangrijkste en vrijwel enige belofte aan kiezers kracht bij te zetten: een breuk met de politici van het verleden.
Oude machthebbers
Toch wordt de kern van zijn partij gevormd door mensen die samenwerkten met oude machthebbers en oligarchen. De nummer één op de lijst, politiek consultant Dmitri Razoemkov, maakte carrière in de partij van de verdreven pro-Russische president Janoekovitsj. Nummer negen, Oleksandr Tkatsjenko, is directeur van de mediagroep die onder controle staat van oligarch Ihor Kolomoisky.
Eerder stelde Zelenski de advocaat van diezelfde oligarch aan als zijn stafchef. Ook kreeg hij kritiek voor het benoemen van zijn zakenpartners in cruciale functies, zoals de benoeming van de directeur van zijn televisiestudio tot hoofd van de veiligheidsdienst.
De meeste anderen in Zelenski’s partij komen van buiten de politiek. Economen, advocaten, wetenschappers, anticorruptieactivisten, een winnaar van olympisch zilver in worstelen.
De uitsluiting van mensen met politieke ervaring in Zelenski’s partij betekent ook dat een groep jonge anticorruptiehervormers buitenspel gezet is die voortgebracht is door de Maidan-revolutie in 2014. Serhiy Lesjenko, een van die hervormers en Zelenski-aanhanger tijdens diens verkiezingscampagne, noemde Zelenski’s regel een pr-offensief ‘die suggereert dat wij allemaal automatisch ergens schuldig aan zijn’.
De komende dagen maakt Zelenski naar verwachting zijn beoogde premier en ministers bekend. Ook voor die vacatures zegt hij ‘oude gezichten’ te willen uitsluiten. Zijn droompremier omschrijft hij als een professioneel econoom die ‘absoluut onafhankelijk’ is: hij of zij mag van Zelenski nooit eerder premier geweest zijn noch vertegenwoordiger van een politieke partij.
Nu Zelenski steun krijgt in het parlement kan hij zich niet meer verschuilen achter tegenwerking van de oude machthebbers. Hij zal zijn plannen moeten ontvouwen die voor een groot deel nog onduidelijk zijn, behalve een strijd tegen corruptie, een volksveto waarmee de bevolking wetsvoorstellen kan wegstemmen en zijn voorstel om van Tsjernobyl een pretpark te maken. De voornaamste dossiers waar hij vooruitgang moet boeken zijn vredesonderhandelingen met Rusland over de oorlog tussen het Oekraïense leger en pro-Russische separatisten en besprekingen met het Internationaal Monetair Fonds over steunpakketten.
Porosjenko en Tymosjenko
Oude gezichten blijven wel in het parlement volgens de exitpolls. De partij van oud-president Petro Porosjenko kreeg 9 procent en oud-premier Joelia Tymosjenko 8 procent.
Opvallend is de partij op de tweede plek. Voor Leven wordt gesteund door oligarch Viktor Medvedtsjoek, een bondgenoot van het Kremlin (president Poetin is de peetvader van Medvedtsjoeks dochter) en wil de relaties met Rusland verbeteren, ondanks Ruslands annexatie van de Krim en steun aan de separatisten in het oosten van het land. De tweede plek (12 procent van de stemmen) laat zien dat een aanzienlijk deel van de Oekraïners, zeker in het oosten, de prowesterse koers van Zelenski niet ziet zitten: zij staan liever grondgebied af in ruil voor vrede, dan voortzetting van de in hun ogen niet te winnen oorlog om twee separatistenprovincies te heroveren en de Krim te bevrijden van Russische troepen.