Wat beloven de partijen? En hoe willen ze dat betalen? Dit oordeelt het Planbureau

N-VA: beperking uitkeringen in de tijd

Meer besparingen en minder belastingen: de Vlaams-nationalisten willen het centrumrechts beleid voortzetten. Een van hun prioriteiten is de beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd. 

Om de begroting op orde te krijgen moeten meer mensen aan het werk, vindt de partij. Vooral dan in de hoofdstad en Wallonië. Volgens het rekenmodel van het Planbureau heeft de beperking van de werkloosheidsuitkeringen echter nul komma nul effect op de tewerkstellingsgraad. Bij de N-VA betwist men dit formeel. De partij zwaait met een resem binnen- en buitenlandse studies waaruit blijkt dat ongeveer een derde van de werklozen een job zoekt en vindt als hij zijn uitkering dreigt te verliezen. Binnen de N-VA is men er rotsvast van overtuigd dat dit ook in ons land het geval zal zijn. Er zijn genoeg vacatures.

De vrees leeft, vooral op links, dat de beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd de zwaksten in de samenleving verder in armoede zal duwen. Het Planbureau schetst een genuanceerd beeld. Onder de allerlaagste inkomens (mensen met een beschikbaar inkomen rond 1.100 euro per maand) zal 8 procent van de mensen wel degelijk aan inkomsten inboeten. Maar volgens de Vlaams-nationalisten is dit simpel te verklaren. In hun voorstel zouden steuntrekkenden na maximaal drie jaar terugvallen op sociale bijstand – een licht verhoogd leefloon. Die sociale bijstand wordt echter gekoppeld aan een middelentoets. Indien daaruit blijkt dat iemand genoeg reserves heeft, krijgt die geen leefloon uitbetaald. Deze groep mensen zal dus aan inkomsten verliezen. De N-VA omschrijft hen als “de niet-werkende vrouwen van notarissen”.

Op energievlak kiezen de Vlaams-nationalisten ervoor om de twee jongste kerncentrales langer open te houden. Dit zou volgens het Planbureau een extra winst opleveren van goed 1 miljard euro (tot 2025) voor uitbater Engie Electrabel. De N-VA wil een deel daarvan afromen via de nucleaire rente.

Sp.a: sociale taxshift

De socialisten stellen een belastingverschuiving van 12 miljard euro voor. Dit komt neer op een belastingkorting van 1.500 euro netto per jaar per persoon. Het gaat voor hen om een ‘sociale taxshift’.

Sp.a wil de belastingvrije som optrekken van een kleine 9.000 euro per jaar naar meer dan 14.000 euro. In principe profiteert iedereen hiervan, ook wie een uitkering heeft. Alleen: daartegenover staat dat elke euro dezelfde fiscale behandeling krijgt. Het gevolg is dat andere inkomsten dan uit loon, zoals huuropbrengsten, fors meer belast worden. Het resultaat? Uit de globale berekeningen van het Planbureau blijkt dat alle inkomensgroepen erop vooruitgaan. De grootste winnaar is de middenklasse.

Voor de socialisten, die kampen met een geloofwaardigheidsprobleem, is het belangrijk dat hun eindrekening klopt. Ze schuiven als aparte prioriteit de financiering van hun plannen naar voren. Daarvoor rekenen zij onder meer op forse besparingen bij de overheid (volgens het Planbureau goed voor 2,3 miljard euro) en het opvoeren van de bestrijding van sociale en fiscale fraude (875 miljoen). Ook willen ze knippen in de vele subsidies die bedrijven (750 miljoen) krijgen, en moeten multinationals meer bijdragen (1,7 miljard).

Let wel: het sluitstuk van hun financiering ontbreekt. De socialisten willen de grootste vermogens meer laten bijdragen, maar hun belasting op de meerwaarde op aandelen kon het Planbureau niet berekenen. Daardoor gaat de sp.a in de uiteindelijke afrekening van het Planbureau met 900 miljoen euro in het rood. Sp.a countert dit met eerdere studies van het Hoge Raad van Financiën en de KU Leuven, die een potentiële opbrengst van de meerwaardebelasting tot 4 miljard mogelijk achten. Zo moet het gat worden gedicht.

Open Vld: verlaging personenbelasting

De Vlaamse liberalen zouden geen liberalen zijn zonder een aanzienlijke belastingverlaging als prioriteit. Ze rekenen op een korting van 1.000 euro netto per jaar in de personenbelasting. Daarvoor schaft Open Vld de tariefschijf van 40 procent af. Op die manier blijven die van 25, 45 en 50 procent over. Volgens het Planbureau zal dit 5 miljard euro kosten. N-VA deed overigens een gelijkaardig, maar minder ambitieus voorstel. De Vlaams-nationalisten verbreden eerst de tariefschijf van 40 procent (volgens het Planbureau een kost van 1,1 miljard euro), om uiteindelijk de tariefschijf van 45 procent te schrappen (2 miljard). 

Terwijl sp.a met haar fiscale hervorming iedereen wil laten meeprofiteren, mikt Open Vld in eerste plaats op de mensen die werken. De winnaars van hun belastinghervorming zitten volgens het Planbureau vooral bij de bovenste helft van de inkomens. Wie een leefloon of een werkloosheidsuitkering heeft, gaat er amper op vooruit. Dat is ook het doel: het verschil tussen werken en niet-werken moet groter worden. Toch stuurden de liberalen hun plannen inmiddels bij nu ze de resultaten van het Planbureau hebben. Ze beperken hun lastenverlaging tot 4 miljard euro, en doen via de werkbonus een extra inspanning voor de laagste inkomens.

Het valt op dat Open Vld een korte lijst van maatregelen heeft voorgelegd. De partij doet ook enkel voorstellen die geld kosten. Een bewuste keuze, luidt het, omdat volgens Open Vld het Planbureau vooral betrouwbaar is in het berekenen van de kostprijs van maatregelen. Het gevolg van die aanpak is dat de liberalen met donkerrode cijfers eindigen (-5 miljard euro). Enkel Vlaams Belang doet slechter (-9 miljard euro). Maar volgens Open Vld was het halen van een evenwicht niet de bedoeling van deze oefening. Dit in tegenstelling tot de grote concurrent op rechts, de N-VA. Ondanks haar kritiek op het rekenmodel van het Planbureau heeft de N-VA er toch voor gezorgd dat haar eindbalans positief blijft (224 miljoen euro).

Groen: ingrijpen in mobiliteit 

Groen loopt in de kijker met haar voorstellen rond mobiliteit. De partij wil het belastingvoordeel voor bedrijfswagens weg en tegelijk een slimme kilometerheffing invoeren. Maar wat is nu de financiële impact? Door tegen 2022 bedrijfswagens niet langer fiscaal te stimuleren, rekende het Planbureau een besparing van 2,6 miljard euro uit voor de staatskas. Dat bedrag besteedt Groen onmiddellijk aan een mobiliteitsbudget voor alle werknemers, dat ze kunnen besteden aan verschillende vervoersvormen.

Tegelijk schaffen de groenen de huidige verkeersbelasting af, in de plaats komt de omstreden slimme kilometerheffing. Daarbij betalen burgers en bedrijven voor de afgelegde afstand in de auto. Wat opvalt: het Planbureau schat de opbrengsten van die kilometerheffing 800 miljoen euro hoger in dan het huidige systeem. Met andere woorden: burgers en bedrijven zullen meer belasting betalen voor hun autogebruik. Ook komt er een heffing op vliegtickets, goed voor een opbrengst van 550 miljoen euro. Daartegenover staat dat Groen tegen 2024 op jaarbasis voor meer dan 1,3 miljard wil investeren in het spoor.  

Groen wijst op de economische en maatschappelijke winsten die zullen worden geboekt omdat de files teruglopen. Volgens het Planbureau zal het aantal kilometers met de wagen met 3,5 procent dalen, ook wordt in het – momenteel zwaar vervuilende – verkeer 3,3 procent minder schadelijke broeikasgassen uitgestoten. Voor de maatschappij moet dit een welvaartswinst opleveren van in totaal 622 miljoen euro.

Groen maakt zich sterk dat hun voorstellen niet raken aan de koopkracht van de Belgen. Alleen de allerhoogste inkomens verliezen, volgens het Planbureau. Zij verliezen door de afschaffing van het fiscaal voordeel op bedrijfswagens. De groene plannen zijn zo goed als budgetneutraal.

CD&V: investeringen in scholen en welzijn

In een kiescampagne die voorlopig gedomineerd wordt door de N-VA en Groen proberen de christendemocraten zich te profileren als gezinspartij. Ze willen daarom inzetten op extra investeringen in onder meer het openbaar vervoer, onderwijs en welzijn. In de komende regeerperiode zou CD&V op federaal niveau zowat 600 miljoen euro extra uitrekken voor investeringen en in Vlaanderen nog eens 1,3 miljard euro. 

De koopkracht van de werkenden wordt verhoogd via twee concrete maatregelen, waarvan de budgettaire impact wordt becijferd door het Planbureau. Het gaat om een uitbreiding van de forfaitaire aftrek voor beroepskosten (640 miljoen euro) en het optrekken en verruimen van de werkbonus, waarbij door de CD&V doelbewust kan worden gemikt op de lagere middenklasse (276 miljoen euro). 

Net zomin als de liberalen geven de christendemocraten aan waar ze gaan besparen. CD&V rekent slechts op twee posten op nieuwe inkomsten. Zo vragen ze een uitbreiding van de bestaande kilometerheffing. Nu betalen enkel vrachtwagens, straks zouden ook bestelwagens een rekening krijgen per afgelegde rit. Ook opmerkelijk: CD&V pleit voor een taks op vliegtuigtickets. Al gaat de partij daarin minder ver dan Groen. In hun systeem komt het Planbureau uit op 250 miljoen euro. Groen wil dubbel zo veel innen.

Door de focus op investeringen gaat CD&V een kleine 4 miljard euro in het rood in de eindafrekening van het Planbureau. De christendemocraten gaan er echter prat op dat ze in hun eigen rekentabellen, aangevuld met maatregelen die het Planbureau niet kan berekenen, wel een evenwicht bereiken.

Vlaams Belang: verlaging btw op elektriciteit en gas

De doorrekening van de VB-prioriteiten is grotendeels mislukt. Zeker aan de inkomstenzijde. Vlaams Belang stelt een migratiestop voor, een splitsing van de sociale zekerheid en de afschaffing van het koningshuis. Het Planbureau ontbreekt naar eigen zeggen echter de mankracht, de tijd en de expertise om deze meer radicale voorstellen correct door te rekenen. Volgens eigen studiewerk van de partij zal een migratiestop op termijn 7 miljard euro opleveren. Vlaams Belang schat de inkomsten van een splitsing van de sociale zekerheid op 12 miljard. Men verwijst daarvoor naar een studie van Herman Matthijs (VUB).

Wat overblijft in de doorrekening van het Vlaams Belang is een lange lijst met uitgaven. Het VB-voorstel om de btw op elektriciteit en gas te verlagen naar 6 procent kost volgens het Planbureau 1,1 miljard euro. Ook sp.a wil deze verlaging doorvoeren om de energiefactuur opnieuw naar beneden te halen. Voorzitter John Crombez noemde dat in deze krant al een van zijn breekpunten voor regeringsdeelname. 

De verhoging van de minimumpensioenen tot 1.500 euro, nog een ingreep die terugkeert bij sp.a, raamt het Planbureau op 1,6 miljard euro. De verlaging van de personenbelasting waar Vlaams Belang op mikt, zou 9,5 miljard kosten. Het dubbele van wat Open Vld voorstelt en het vijfvoudige van wat N-VA wil. 

PVDA: gratis doktersbezoek

De miljonairstaks van PVDA, veruit de belangrijkste maatregel die de partij wil doorvoeren, is niet nageteld door het Planbureau. Daarvoor is volgens de instelling een vermogenskadaster nodig. PVDA heeft daarnaast slechts twee maatregelen ingediend. De invoering van het Kiwi-model om via openbare aanbestedingen goedkopere geneesmiddelen af te dwingen. Dit kan 325 miljoen euro opleveren, zo blijkt. Het gratis doktersbezoek kost de staatskas dan weer 190 miljoen euro. Ook sp.a stelt dit trouwens voor. PVDA stelde ook een miljonairstaks voor, maar dat kon het Planbureau niet berekenen. 

Ook vragen ze om de pensioenleeftijd op 65 te houden, maar de berekeningen van het Planbureau leverden geen resultaat op. De leeftijd wordt pas vanaf 2025 opgetrokken naar 66, in 2030 naar 67. Het Planbureau focust zich vooral op de komende legislatuur, die loopt tot 2024.