Nederland al dagenlang in rep en roer: waarom stikstof en boerenprotest onze noorderburen in het hart raken
We keken met grote ogen naar het Nederlandse regeerakkoord toen het eind vorig jaar werd voorgesteld: 25 miljard euro zouden onze noorderburen uittrekken voor de strijd tegen stikstof. Vijfentwintig miljard, inclusief een aparte minister, die zich enkel over die problematiek moet buigen. De focus van het beleid is een halfjaar later klaar en duidelijk: minder landbouw. En dat leidt in het trotse boerenland tot felle protesten en zwalpende Haagse politiek.
Boekenkasten vol zijn al geschreven over hoe hard Vlaanderen en Nederland op elkaar lijken. Evenveel conclusies zijn daaruit getrokken. En ook over de stikstofproblematiek kan je een "Vlaanderen-Nederland-boompje" opzetten: de problemen zijn namelijk dezelfde, de recepten deels ook, maar de reacties zijn erg verschillend.
Vlaanderen en Nederland hebben de gezamenlijke dubieuze eer bovenaan de lijst van stikstofuitstoot te staan en willen dat ook op ongeveer dezelfde manier aanpakken: door de focus op landbouw. Officieel heet het in beide gebieden dat een andere landbouw nodig zal zijn, die minder intensief is, properder is, etc... In de praktijk komt het vooral neer op minder landbouw, waarbij heel wat bedrijven zullen moeten verdwijnen of inkrimpen.
In Vlaanderen zal dat gebeuren aan de hand van een lijst met kleurencodes, uitgewerkt voor het hele gewest, in Nederland aan een regiogebonden aanpak die de lokale besturen moeten uitwerken.
In de praktijk is er niet zo veel verschil: waar stikstof de natuur bedreigt en overvloedig aanwezig is, moet de uitstoot het meest naar beneden. In Nederland is het doel ook duidelijk: landelijk moet de stikstofuitstoot halveren tegen 2030, de ammoniakuitstoot van dieren moet daarvoor met 40 procent naar omlaag. Maar het is vooral in de buurt van natuurgebieden, waar het felst ingegrepen wordt: daar moet de uitstoot met 70 procent of meer naar beneden.
Maar de reacties zijn erg verschillend. Daar merk je dat Vlaanderen en Nederland toch wel echt andere landen zijn.
"Nederland is trots op zijn boeren", wordt gezegd
Ook in Vlaanderen ging de goedkeuring van het stikstofakkoord gepaard met wat spanningen, maar al bij al hadden de tegenstanders een sprekend voorbeeld, zoals de dreigende sluiting van de eeuwenoude boerderij van de Abdij van Averbode nodig, voor stikstof het grote publiek wat kon beroeren.
Politiek leidde het tot spanning binnen de Vlaamse regering, waarbij de N-VA van "stikstofminister Zuhal Demir" tegenover coalitiepartners CD&V met zijn boerenbondwortels en Open VLD kwam te staan. Maar het leidde niet tot een massale verschuiving bij de publieke opinie.
Anders loopt het momenteel dus in Nederland. Daar is het stikstofakkoord al weken hét binnenlandse nieuws. Het akkoord was nog maar voorgesteld, of de politieke bal en de tractoren gingen al aan het rollen. "Het akkoord bevat pijnlijk en hard nieuws voor sommigen", had minister van Stikstof Christianne van der Wal waarschuwend aan het begin van de voorstelling van haar plan verteld.
Wat volgde was een kaart, waarop stond hoeveel de uitstoot in welk gebied verminderd moest worden. In de buurt van beschermde natuurgebieden, zoals de Hoge Veluwe, soms tot meer dan 70 procent. "We doen dit omdat het moet. Omdat het moet van Europa, omdat het ongezond is, omdat het slecht is voor de natuur", klonk het bij de regering, met premier Mark Rutte als steun in de rug voor minister van der Wal.
"70 procent reductie maakt in die gebieden landbouw onmogelijk", was bij verschillende experten te horen. "Wij adviseerden de regering lager, tot rond maximaal 60 procent. Wat ook al erg veel was." Maar de regering-Rutte sprak forse taal en de boeren antwoordden fors. Tractoren trokken naar de privéwoning van de minister, een grote actie volgde vlak bij de Veluwe, eergisteren en gisteren werden snelwegen geblokkeerd, gemeentehuizen binnengevallen, boeren gingen rondjes rijden en lieten koeien grazen voor het parlementsgebouw in Den Haag. "Onacceptabel en buiten proportie", zei premier Rutte.
Ondanks de kilometers file, de overlast, de impact van de acties, steunt een meerderheid van de Nederlanders de boeren. En ook de forse taal van premier Rutte is eerder een politieke uitzondering. Een uitzondering die premier Rutte zich met zijn 12-jarige staat van dienst nog net kan permitteren. Doorgaans proberen Nederlandse politici die er toe doen, van rechts tot links, van stedelijk tot echt plattelands, met de regelmaat van de klok de zin "trots op onze boeren" uit te spreken. Bij de ene komt het er al wat vlotter uit dan bij de andere.
Beluister naar het interview met Caroline Van der Plas over hoe het stikstofprobleem in Nederland anders kan opgelost worden:
BoerBurgerBeweging in Nederland: "Het stikstofprobleem kan op een andere manier opgelost worden"
Dat de boeren dus ook een meerderheid van de publieke opinie aan hun kant krijgen, is niet verwonderlijk. Landbouw behoort veel meer dan bij ons tot de trots van de natie: het land veroveren op het water, het beschermen, het bewerken en het maken en uitvoeren van de beste producten: het is Nederlandser dan Vlaamser. "We worden wereldwijd geroemd om onze agrarische technieken", vertelde een Zuid-Nederlandse landbouwer mij onlangs met grote trots.
Bovendien vormt "de boerenstiel" ook nog altijd een wezenlijk onderdeel van een gekoesterde plattelandscultuur, die zich graag afzet tegen de "stedelijke elite" van de Randstadsteden. Er zijn zelfs heuse festivals en muziekgroepen die daarop inspelen en het goed doen. In Nederland is "boer" een woord met een positieve bijklank. Het hoort bij 'De Polder'.
Opvallend is dat de harde kern van het protest vooral bevolkt wordt door jonge boeren of boerenzonen en -dochters: zij die enerzijds weinig zijn met een uitkooppremie wegens te jong en anderzijds ook echt iets van de boerenstiel willen maken. "Mijn droom is om landbouwer te worden en te blijven", hoorde ik bij jonge twintigers bij hun trekker op de A2. "Ik wil het bedrijf van mijn ouders overnemen en het mag ook wel iets zijn. Ik wil er ook iets van maken, net als zij. Als het kan hier en daar ook wat uitbreiden", vertelde Joop me in sappig Oost-Brabants. Het toont de kloof tussen het 'willen zijn' van de jonge boer en de realiteit van de Haagse plannen, waar 'uitbreiden' alvast niet in het lexicon van de toekomstige landbouw te vinden is.
De politieke peilingen omgeploegd
Dat de Nederlander de boeren wel begrijpt, is ook duidelijk te zien in de laatste politieke peilingen. In Nederland wordt minstens wekelijks gepeild naar de kiesintenties, waarbij vooral gekeken wordt naar de resultaten bij meesterpeiler Maurice De Hond. De peiling van afgelopen zondag, halfweg het boerenprotest, spreekt boekdelen.
De peilingen laten in Nederland traditioneel de zetelverdeling in het parlement zien (op een totaal van 150 zetels) en niet de procenten. Opvallend is daarbij het resultaat van de Boer Burger Beweging, BBB voor vrienden en peilers: de partij haalde 1 zetel bij de verkiezingen in maart vorig jaar en wordt nu gepeild op 18 zetels, de tweede grootste partij en nauwelijks een paar zetels kleiner dan de VVD van Mark Rutte.
De Boer Burger Beweging werd opgericht door oud-journaliste Caroline van der Plas, als een soort alternatief voor het CDA, de christendemocraten en traditioneel de partij van het platteland, de partij van de boeren. Juist uit onvrede met het beleid dat het CDA in de voorbije regeringen-Rutte voerde tegenover hun traditionele kiezers, wou van den Plas het platteland een radicalere stem geven in het parlement. En hoewel de naam misschien iets anders zou doen vermoeden, vindt van der Plas het erg belangrijk steeds te vermelden dat ze geen "boerenpartij" is, maar wel een partij voor boeren en burgers op het platteland.
Het stikstofdebat komt dan ook als geroepen voor de BBB. Daar kan de partij laten zien dat ze het meent en echt opkomt voor een ander beleid dan die "zogenoemde plattelandspartij CDA", die hard vastzit in het Haagse beleid. Met moties in het parlement die het volledige stikstofbeleid op de schop gooien, probeert van der Plas het platteland voor zich te winnen. Met emotionele uiteenzettingen over boeren die wanhoopsdaden willen plegen omdat ze het niet meer ziet zitten, kreeg ze tijdens de stemming over stikstof de publiektribune mee. En dat blijkt ook in de peilingen te lukken. Momenteel zou de partij zo'n 18 zetels halen, 12 procent van de stemmen en vrij ongezien. En gezien 2,1 procent van de Nederlanders in de landbouw werken, is dat steun die veel breder is dan de "boeren" zelf.
De regering krijgt de klappen. De meerderheidspartijen VVD, CDA, D66 en Christen Unie verliezen in de laatste peiling maar liefst 31 zetels tegenover de verkiezingen en stranden ver van een meerderheid.
Het CDA, ooit een brede volkspartij, zou het met nog 7 zetels moeten doen, minder dan 5 procent van de stemmen. Het vertrek van Pieter Omtzigt - op zijn eentje goed voor verschillende zetels en het symbool van het CDA in de plattelandsregio Twente - was de eerste slag, het stikstofbeleid de finale. En hoewel het CDA zijn uiterste best doet om naar de buitenwereld zo kritisch mogelijk te zijn voor het stikstofbeleid: de praktijk is en blijft dat de partij mee aan het roer staat en ook in het parlement meestemde met de meerderheid.
Ook de liberale VVD, al jarenlang Nederlands populairste partij, stelde het stikstofbeleid van de eigen minister openlijk in vraag, maar deed er vervolgens weinig mee op wat gegrom in de marge na. Het deed wel het idee ontstaan alsof eigenlijk niemand in Den Haag gelukkig is met het beleid zoals het nu afgesproken is.
En Boerenland Nederland oordeelt hard.