Tien jaar geleden werd er één milieuactivist per week vermoord, nu zijn dat er vier

‘Katowice’ leverde een klimaatkater op. Maar ondertussen komen almaar meer mensen op straat uit protest tegen milieudestructie in hun directe omgeving.

Dat toont de online Environmental Justice Atlas (ejatlas.org), een interactieve kaart waarop ecologische economen van de Autonome Universiteit van Barcelona 2.638 milieuconflicten hebben aangeduid. Daarbij richten activisten en gewone burgers met wisselend succes blokkades op, organiseren ze betogingen of zetten ze sites af, omdat ze niet willen dat hun omgeving, hun levensonderhoud en hun gezondheid door een groot industrieel project vervuild of vernield raakt. “De luchtvervuilingsprotesten voor schoolpoorten hier zouden er in feite ook op kunnen staan”, zegt expert Nick Meynen, beleidsmedewerker bij de European Environmental Bureau, de Europese koepel van milieu-organisaties.

Steenkoolmijnen, zandmaffia en megadammen

Een voorbeeld dat werd verfilmd, is ‘het gevecht van Standing Rock’: de strijd van bewoners in beschermd gebied van de Sioux-indianen in Dakota tegen een oliepijpleiding. Ook de Duitse ‘Ende Gelände’-acties raakten bekend: 6.500 mensen die zich sinds 2015 met bezettingen verzetten tegen de meest vervuilende steenkoolmijnen in Europa.

Vaak begint het protest ‘klein’ met een ‘not in my backyard’-actie. Soms eindigt het groot: protest in Madagascar tegen Daewoo, dat zowat de helft van de waardevolle landbouwgrond in lease kreeg, leidde daar tien jaar geleden tot de val van de regering.

“Op ieder continent zijn er meer en meer intense protesten”, zegt Nick Meynen. “Het gaat om een enorme collectie lokale groepen die strijden om een stuk natuur te beschermen omdat hun leven er vanaf hangt. Doorgaans halen ze nooit de media in Europa, maar ze zijn er wel.”

In de spontaan opborrelende verzetshaarden ontwaren de onderzoekers tien grote thema’s, zo melden ze in het vakblad Journal of Political Ecology: verzet tegen ‘foute’ hernieuwbare energie zoals megadammen, tegen industriële bevissing die gewone vissers bedreigt maar ook tegen problematische afvalverwerking, pesticiden, megamijnen, landonteigeningen, fossiele brandstoffen, kerncentrales, de ontvlambare petrochemische stof paraxyleen (PX) om plastic en polyester mee te maken in China en tegen de ‘zandmaffia’ die illegaal zand ontgint voor de bouwindustrie.

22 jaar strijd

Massaprotesten resulteerden al in geannuleerde PX-fabrieken, het verbod op offshore boren in Frankrijk, rechtszaken tegen olie-exploraties, een ban tegen fracking, de verwijdering van gaspijpleidingen en stopgezette olie- en gasactiviteiten.

In totaal ongeveer één op vijf van de protesten leidt tot zo’n succes. Soms na vele jaren, zoals de sluiting van de zeer controversiële en erg vervuilende Sterlite-koperfabriek in India. Na 22 jaar burgerverzet en dertien doden werd die in mei uiteindelijk gesloten in plaats van uitgebreid.

Of zoals de grote El Diquís-dam die gepland was op Costa Rica en die zoveel waardevol land onder water zou zetten dat 300.000 mensen hun leef-en werkgebied zouden verliezen of in waarde zouden zien dalen. Na tien jaar strijd viel vorige maand het verdict: de dam komt er niet.

Dichter bij huis staan onder andere protest tegen gaswinning in Groningen op de kaart en de atlas telt vijf Belgische protesten: acties tegen vervuiling door Umicore in Hoboken, protesten tegen de kerncentrales van Doel en Tihange, het Ringland-protest en het verzet van de abdij van ‘Notre de Saint-Remy’ bij Rochefort tegen de uitbreiding een steengroeve, waardoor het drinkwater vervuild dreigt te raken en de trapistbrouwerij van de abdij getroffen wordt.

Geglobaliseerd protest

De onderzoekers benadrukken dat de atlas maar het topje van de ijsberg laat zien. Er komt steeds meer verzet bij naarmate de vraag naar grondstoffen stijgt. En hoe meer verzet, hoe meer geweld. Tien jaar geleden werd er één milieuactivist per week vermoord, nu zijn dat er vier. Onder hen de Hondurese Berta Caceres, die tegen de aanleg van een dam streed en daarom in 2016 is vermoord. Pas na haar dood zijn de werken geannuleerd.

Bovendien globaliseert dat protest: er ontstaan verbanden tussen lokale acties met eenzelfde doel. Roemeense en Ecuadoraanse burgers die tegen dezelfde gigant Chevron strijden, wisselen expertise uit.

Meynen: “Klimaattoppen zijn niet het hele verhaal. Onder de radar is er hoop. Deze mobilisaties voor milieurechtvaardigheid zullen alleen maar toenemen. We horen activisten zeggen: ‘Als de politici niets doen, dan blokkeren wij de bronnen van de CO2-uitstoot, zoals steenkoolmijnen.’”