"Woke is synoniem voor zeurpiet": column van Anke Buckinx (JOE) doet stof opwaaien, wat is er aan de hand?

"Woke is eigenlijk synoniem voor zeurpiet": dat schrijft Anke Buckinx in een column die afgelopen weekend in het krantenmagazine Billie is verschenen, nu haar lievelingsserie "Friends" bijna 20 jaar na de laatste uitzending meer en meer onder vuur komt te liggen wegens dialogen die volgens sommigen getuigen van homohaat, racisme en seksisme.

"Als een woker zichzelf omschrijft, zegt 'ie vast: 'Ik ben me zéér bewust van wat er misgaat in de maatschappij'", gaat de JOE-presentator voort. "En hoe bewuster, hoe zuriger én fanatieker. De filmklassieker "Grease" is een pure schande en zowat de helft van de old school Disneyfilms ook. Onschuldige flietjes van de flituul-mopjes zijn het allerfoutste, en durf niks per ongeluk verkeerd te zeggen over (non-)binaire codes, capiche?!"

Bekijk hier een fragment uit "Thuis" van 26 februari waarin het personage Femke het over "flietjes van de Chinees" had, de uitspraak waarnaar Buckinx verwijst en die bij sommigen in slechte aarde viel (en lees eronder voort):

Niet iedereen is opgezet met de weeklacht van Buckinx. "Het is dankzij de "zeurende" generatie dat we [ons] bewuster worden van de wereld rondom ons", schrijft woordvoerder van LGBTQ+-organisatie Wel Jong Niet Hetero en kapper Jitske Van de Veire op Instagram. "Mensen die écht op barricades staan. Een wereld waar verdomme nog heel veel werk aan is. Waar gematigd omgaan met onderwerpen die geen matigheid verdragen gevaarlijk is. Waar de uitspraak: 'We mogen nooit meer met iets lachen' alleen maar weer aantoont hoe je uw eigen privileges niet kent."

JOE-collega Sven Ornelis steekt Buckinx dan weer een hart onder de riem. "Doe eens een klein beetje kalm", schrijft hij op zijn website. "Ga niet over alles zeuren, noem niet iedereen racist die eens met een stereotiep mopje lacht. Adem in adem uit. Wanneer de intentie niet fout is, dan kan er volgens mij veel. Anders kun je alle humor afschaffen. Lachen met kale mannen? Of dikke mannen? Met Club-Brugge-supporters? Doe maar. Ik kan er tegen."

Maar waar gaat dit eigenlijk over? Wat is woke? Waar komt het vandaan? Op wie is het van toepassing? En waarom lokt het vaak heftige reacties uit, zoals de heisa over de column van Buckinx aantoont? Socioloog Walter Weyns van de Universiteit Antwerpen legt het helder uit in "De wereld vandaag" op Radio 1.

Beluister hier het gesprek met Walter Weyns in "De wereld vandaag" op Radio 1 (en lees voort onder de audio):

"Woke is een term uit de Afrikaans-Amerikaanse cultuur", zegt Weyns. "Het is een verbastering van "awakening". Je wordt wakker, je bewustzijn is verscherpt. Met die term klopte de Afrikaans-Amerikaanse gemeenschap zich op de borst en maakte ze zich sterk dat ze zich niet meer zou laten rollen. Het moest gedaan zijn de tweede viool te spelen, ze zou racisme niet meer pikken. Overal waar het opdook, zou ze het aanmerken, zich verzetten en gelijkgezinden aanporren hetzelfde te doen."

"Woke heeft zich gaandeweg verspreid en duikt nu overal op waar sprake is van het grote probleem van klimaatverandering of van de verschillende grote problemen van minderheden die in het verleden belachelijk zijn gemaakt, zijn uitgesloten of zijn gediscrimineerd. Als je dat samenneemt, heb je de aandachtspunten van de woke community."

"Het gaat niet zozeer over een herwaardering want dat racisme, seksisme en homohaat niet deugen, weten we al lang. Het staat ook in de wet, dus waar maken woke mensen zich druk over? Het gaat over de laatste restjes uitroeien die erg hardnekkig en diep in onze ziel zitten en dan vooral in de ziel van de witte man. Vandaar ook dat vooral oudere groepen en mannen zich geviseerd voelen. Het is een waardestrijd. Geen nieuwe waarden, maar waarden die we belangrijk vinden scherpstellen."

"Heel wat oudere mensen delen het verscherpte bewustzijn van woke jongeren, maar woke is een communicatievorm. Het is een manier om te zeggen waar je staat, om je identiteit op te bouwen. Vandaar dat sociale media bulken van posts waaruit je kan afleiden waar de betrokkene staat, aan de goede kant van de geschiedenis. Hij wil mee met de vooruitgang en met de emancipatie en dat wil hij laten blijken."

"Sommige critici doen hier smalend om, onder wie de voormalige Amerikaanse president Barack Obama. Hij stelde dat niks zo makkelijk is als uit je luie zetel te reageren en dat de wereld veranderen toch iets anders is dan op sociale media actief te zijn. Misschien onderschat hij toch de kracht van die sociale media. We hebben al verschillende keren gezien dat de kracht van duizenden of miljoenen mensen die een woke strijd voeren toch wel iets in beweging zet. Een boycot tegen bedrijven bijvoorbeeld, die als de dood zijn voor slechte pers."

"Het heeft te maken met het aanpraten van een schuldgevoel. Ik denk dat het voor een heleboel geminoriseerde en gediscrimineerde groepen te gemakkelijk lijkt gewoon de mantel der liefde over het verleden te leggen en te zeggen: 'Ok, dat was toen. Toen lachten we met homo's en waren we racistisch en seksistisch en nu niet meer'. Dat vindt men te gemakkelijk."

"Op die gronden voert men een voortgezet gewetensonderzoek, een soort psychohygiënische oefening eigenlijk. Je moet als het ware je ziel en je geest reinigen van die smetten. In de VS gaat men daar redelijk ver in. Daar vinden trainingen plaats in de cultuursector, het hoger onderwijs en de media, hotspots van waar woke het meeste leeft."

"Woke is groot geworden door sociale media en is in die zin een socialemediafenomeen. Veel minder mensen zouden het over de column van Buckinx hebben mochten sociale media die niet hebben opgepikt. Tegelijk dreigt woke daardoor te verzanden in oppervlakkigheid eigen aan die media."

"Het debat over woke op sociale media kampt met alle nadelen van die media: ze polariseren. Zelden vind je er een bedaarde, rustige uiteenzetting van ideeën. Voortdurend struikelt men over beledigingen en uithalen en dan zit het spel op de wagen. Dat is jammer want achter woke schuilen essentiële vragen. Wat is waarheid en hoe kunnen we die zoeken? Wie heeft spreekrecht en laten we aan het debat deelnemen en wie moet even zijn mond houden? Dat zijn belangrijke vragen die naar de kern van democratie gaan."

"Je kan de bevolking niet indelen in voor en tegen woke. Als je dat bij wijze van gedachte-experiment toch doet, dan moet je beseffen dat die beide groepen allebei menen dat ze iets heel belangrijks vertegenwoordigen. Wie woke is, gaat voor emancipatie en wil respect voor minderheidsgroepen. Wie tegen woke is, vindt dat de moderne cultuur staat of valt bij het recht op vrijemeningsuiting."

"In Nederland spreken de spoorwegen reizigers niet meer aan met "dames en heren", maar met "beste reizigers" om non-binaire mensen niet te kwetsen. Daar valt iets voor te zeggen, maar soms gaat het veel verder dan dat. Zo vinden sommigen dat je "zwart" niet meer mag gebruiken in negatieve uitdrukkingen als "een zwarte dag" of "een zwarte bladzijde omdraaien". Dat stuit mensen tegen de borst die zich vrank en vrij willen uitdrukken en het hele repertoire van taal willen gebruiken, van goor tot beschaafd."

"Je zit met een botsend waardebesef, maar zoals dat wel vaker gaat, liggen die waarden niet zo heel ver uiteen als je ze onder de loep neemt. Het gaat om het narcisme van de kleine verschillen die op de spits worden gedreven en waaraan men zwaar tilt. Het gaat om kleine dingen die aangeven waarvoor je staat. In tijden waarin identiteitsvorming moeilijk is, omdat er zoveel verandert, is dat belangrijk. Trivia doen ertoe, hoe jammer dat misschien mag klinken."