25 jaar geleden won IBM-supercomputer Deep Blue historische schaakpartij tegen wereldkampioen Kasparov

Wereldkampioen Garry Kasparov had in het verleden al weleens verloren van computers in partijen met een versneld tempo - ‘snelschaken’, voor fans van ‘The Queen’s Gambit’ - maar nog nooit onder de officiële toernooicondities van 40 zetten in twee uur zoals in februari 1996. Die match verliep over zes partijen, vond plaats in het Philadelphia Convention Centre en begon op zaterdag 10 februari om een week later te eindigen op 17 februari 1996. De inzet van de kamp was een krachtmeting tussen de mens en de machine. De programmeurs hadden zes jaar aan de schaakcomputer gewerkt. De winnaar kreeg 400.000 dollar, de verliezer 100.000 dollar. Rekening houdend met de inflatie zou het vandaag gaan om ongeveer 550.000 euro en bijna 140.000 euro.

Het begon dus slecht voor Garry Kasparov, met een historisch verlies van een wereldkampioen tegen een schaakcomputer. Deep Blue was toen een supercomputer met 36 processoren en 216 schaakchips. Zondag 11 februari 1996 won Kasparov meteen het tweede spel van Deep Blue. De derde en vierde partij eindigden in een gelijkspel (remise). Ook in de vijfde partij bood Kasparov na de 23ste zet een remise aan, maar Deep Blue weigerde. Kasparov won alsnog - de enigste winst voor zwart - en kwam zo op een 3-2 voorsprong, omdat winst 1 punt en een gelijkspel een half punt opleveren. De grootmeester pakte vervolgens ook nog het laatste spel en won zo de wedstrijd met 4-2. Naar eigen zeggen was hij verrast dat het zo moeilijk zo zijn om de computer te verslaan. “Mijn geluk is geweest dat ik die eerste partij verloor, dat was de beste waarschuwing”, zei hij. En ander voordeel was dat hij in het laatste spel de witte pionnen had en mocht starten. Hij kon ook niet meer de hele wedstrijd verliezen, hoogstens nog gelijkspelen als hij die partij aan Deep Blue moest laten.

In mei 1997 wou Kasparov in New York opnieuw de “eer van het mensdom” redden tegenover de machine, maar hij faalde ditmaal tegen Deep Blue II of Deeper Blue, een verbeterde versie van Deep Blue I. De nieuwe supercomputer met 30 processoren en 480 schaakchips kon in één seconde 200 miljoen zetten berekenen en vijftien zetten vooruitdenken. Kasparov klopte de computer toch in het eerste spel, maar verloor meteen het tweede. Volgden drie remises, waardoor de laatste partij beslissend was. De computer bleek daarin te sterk voor Garry Kasparov, die de match verloor met 3,5-2,5. Hij vroeg daarna nog om een herkansing, maar IBM weigerde dat.

Garry Kasparov wordt tot vandaag omschreven als een van de beste schakers ooit, zoniet dé beste. Zijn partijen tegen de Anatoly Karpov - beide schakers werden geboren in de toenmalige Sovjet-Unie - in de jaren 80 waren legendarisch. In 1984 begonnen de twee om de wereldtitel - in handen van Karpov - te strijden in Moskou. De kamp zou een record van vijf maanden duren. Karpov won vijf partijen, Kasparov drie. Maar het opvallendste waren de maar liefst 40 remises. De voorzitter van de overkoepelende schaakbond FIDE besloot toen eenzijdig de wedstrijd stop te zetten en onbeslist te laten. Hij haalde daarvoor gezondheidsredenen aan. Zo was Karpov tien kilo vermagerd.

In 1985 kampten de twee grootmeesters opnieuw voor de wereldtitel. Er zouden 24 partijen gespeeld worden en bij 12-12 bleef Karpov wereldkampioen. De laatste match was beslissend. Kasparov won en werd wereldkampioen van de FIDE. Hij bleef dat tot 1993, toen Kasparov na ruzie brak met de FIDE en overstapte naar de PCA, waar hij tot 2000 wereldkampioen was. Van hun onderlinge 144 WK-confrontaties onder FIDE won Kasparov er 21 en Karpov 19. Om aan te tonen hoe gewaagd ze aan elkaar waren: 104 eindigden er in remise.

Tot januari 2013 was Garry Kasparov houder van de hoogste FIDE-rating ooit, als opvolger van Bobby Fischer. Het Noorse schaakwonder Magnus Carlsen stootte hem toen van die troon. Maar, net zoals bij voetballers, is het enorm moeilijk om schakers uit verschillende periodes met elkaar te vergelijken, omdat het absolute niveau voortbouwt op vorige generaties en blijft stijgen. De nu 57-jarige grootmeester is alleszins echt een gróte.