Rivalen chagrijnig aan zijlijn bij hanengevecht tussen Rutte en Baudet

De opkomst bij Europese verkiezingen komt al bijna dertig jaar niet meer boven de 40 procent uit. Met persoonlijke aanvallen, angstvisioenen en een gekunstelde rivaliteit probeerden partijen tijdens deze campagne de dreigende apathie onder kiezers te verjagen. Wie heeft zich de beste uitgangspositie verworven?

Het is de campagneteams van VVD en Forum voor Democratie (FvD) gelukt: de slotakte van deze verkiezingscampagne is woensdagavond het debat tussen Mark Rutte en Thierry Baudet bij televisieprogramma Pauw. Het voorspel heeft al op de sociale media plaatsgevonden. De premier beschuldigde Baudet van ‘duiken’ en noemde hem ‘niet stoer.’ De FvD-leider vond dat Rutte niet zo moeilijk moest doen over de voorwaarden van het debat. ‘Of durf je niet?’

Bij andere partijen overheerst het chagrijn. GroenLinks-leider Jesse Klaver sprak al honend van ‘een schijngevecht’ tussen twee geestverwanten. Rob Jetten mopperde in het AD dat Rutte nu net doet alsof hij heel pro-Europees is, maar het is volgens de D66-voorman ‘vooral theater’. PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans wuifde het debat weg als een zinloze exercitie van ‘rechts en knetterrechts’.

Ook buitenstaanders zijn kritisch. Volgens politicoloog Armen Hakhverdian (Universiteit van Amsterdam) blijven media volharden in ‘het misplaatste en domme frame van een tweestrijd’. VVD en FvD zijn samen amper goed voor 30 procent van de stemmen; waarom krijgen zij dan alle aandacht op een cruciaal moment vlak voor de verkiezingen? ‘Niet kijken, niet over twitteren, gewoon negeren’, luidt het advies van Hakhverdian op de website Stuk rood vlees.

Bij de VVD halen ze de schouders op over de kritiek. Bij de provinciale verkiezingen in maart negeerde de VVD Baudet nog. Toen waren het juist Jetten en Klaver die voortdurend de tweestrijd zochten met de FvD-voorman om zo hun eigen achterban te motiveren. Dat Baudet ook zou profiteren van al die aandacht werd op de koop toegenomen.

Versplinterd

Zeker in een versplinterd politiek landschap is elke partij veroordeeld tot een strijd om aandacht. Bij de Europese verkiezingen gaat dat nog meer op, omdat de kiezer allesbehalve warm loopt voor het gevecht om 26 Nederlandse zetels in een Europees parlement van 751 zetels. Sinds 1989 is de opkomst bij Europese verkiezingen nooit boven de 40 procent uitgekomen.

Partijen zelf investeren ook weinig in de stembusgang. De campagnebudgetten zijn fors lager dan bij de provinciale verkiezingen in maart; spotjes op radio en televisie zijn er amper. ‘De Europese verkiezingen, ja, die vind ik niet zo relevant’, liet premier Mark Rutte zich eerder ontglippen bij het televisieprogramma Buitenhof. Andere partijen zullen dat niet herhalen, maar ondertussen houden ze wel de hand op de knip. Het geld wordt bewaard voor de volgende landelijke verkiezingen.

De partijen zijn daardoor aangewezen op gratis publiciteit, vooral op televisie. Voor de PvdA pakt dat dit keer goed uit. Europees lijsttrekker Frans Timmermans heeft veruit de grootste naamsbekendheid. Talkshows maken voor de eurocommissaris graag plaats aan hun tafels. Daarnaast wordt Timmermans als Spitzenkandidat voor de Europese sociaal-democraten ook nog eens uitgenodigd voor debatten met Europese rivalen.

Belletje rinkelen

Linkse concurrenten hebben vanaf het begin moeite gehad om uit de schaduw van de PvdA’er te komen. De lijsttrekkers van GroenLinks en SP waren bij de start van de campagne bij hoogstens 7 procent van de kiezers bekend. Zelfs de ervaren Sophie in ’t Veld van D66 deed bij bijna driekwart van de kiezers geen belletje rinkelen, bleek uit een opiniepeiling van Onderzoeksbureau I&O Research. Het is een van de redenen waarom partijen toch weer hun landelijke kopstukken inzetten voor de campagne, hoewel ze donderdag niet op het stemformulier staan. 

De SP zocht een andere uitweg uit de anonimiteit: de partij van Lilian Marijnissen baarde opzien met een  Amerikaans aandoende ‘attack ad’ tegen Timmermans. Zo kwam partijvoorzitter Ron Meyer binnen bij talkshows, maar weinig wijst erop dat het heeft geholpen. De PvdA lijkt met Timmermans af te steven op een betere uitslag dan gebruikelijk de afgelopen jaren. Het is de vraag of het debat tussen de Europese lijsttrekkers woensdagavond bij de NOS daar nog verandering in kan brengen.

Een schrale troost voor SP, GroenLinks en D66: op de rechterflank is de situatie voor de PVV nog nijpender. Geert Wilders slaagt er niet meer in om zijn stempel te drukken op de campagne. Ooit heerste hij op sociale media, nu oogst de PVV’er vooral stilte. Volgens de laatste peiling van Maurice de Hond stevent hij af op de slechtste uitslag sinds de oprichting van zijn partij.

Baudet is de nieuwe kracht op rechts. Een omstreden essay over de Franse schrijver Michel Houellebecq was deze week weer goed voor een etmaal aandacht. Eerst buitelden progressieve politici over elkaar heen om de uitlatingen van de FvD-leider over abortus, euthanasie en vrouwenemancipatie te veroordelen. Daarna mocht Baudet bij WNL weer uitleggen dat hij helemaal verkeerd begrepen is.

Het debat met premier Rutte bevestigt de nieuwe status van Baudet. De VVD heeft hem zo gepromoveerd tot de belangrijkste uitdager van dit moment. Rutte is er op uit om het grote publiek via het tv-debat te tonen waar nieuwkomer Baudet ‘écht voor staat’. Met een sterk optreden van de ervaren partijleider hoopt de VVD op z’n minst de eigen achterban te motiveren naar de stembus te gaan, iets wat in 2014 amper lukte. 

Een risico is er ook: meer dan vijf jaar geleden staat bij de ‘niet zo relevante’ Europese verkiezingen nu ook het prestige van de premier op het spel.