China neemt westerse vaccins onder vuur: van vaccindiplomatie naar vaccinoorlog?

Tijdens een toespraak voor de digitale editie van het Wereld Economisch Forum riep de Chinese president Xi Jinping op tot meer internationale samenwerking rond coronavaccins. “We hebben nood aan meer solidariteit, samenwerking en informatie-uitwisseling om COVID-19 wereldwijd te verslaan.”

De uitspraak staat haaks op de desinformatiecampagne die Chinese staatsmedia zijn gestart tegen niet-Chinese vaccins. Zowel het staatspersbureau Xinhua als de Engelstalige staatskranten China Daily en Global Times publiceerden de voorbije dagen artikels en opiniestukken waarin twijfel wordt gezaaid over de veiligheid van het Pfizer- en Moderna-vaccin. 

Zo vragen de Chinese staatsmedia zich af waarom de westerse media verzwijgen dat er al tientallen doden zijn gevallen bij mensen die deze vaccins toegediend kregen. 

Zowel in Duitsland als in Noorwegen stierven de voorbije weken inderdaad mensen nadat ze een spuitje hadden gekregen met het Pfizer/BioNTech-vaccin. Net zoals andere media berichtte VRT NWS hierover trouwens vorige week. Maar een duidelijk verband tussen de overlijdens en het coronavaccin is er niet, zo liet het Noorse Geneesmiddelen­agentschap weten in een verklaring. 

Net zoals bij ons krijgen in Noorwegen en Duitsland vooral de oudste inwoners als eersten het vaccin toegediend. Het gaat om mensen die een grotere kans op overlijden hebben als gevolg van onderliggende ziektes, klinkt het officieel.

En toch kopte de headline van de Chinese propagandakrant China Daily: “Noorse gezondheidsautoriteiten zeggen dat doden onder ouderen wellicht verband houden met het vaccin.” In een commentaarstuk beschuldigde de Global Times westerse media ervan dat ze dit nieuws minimaliseren. En ook het populaire Chinese nieuwsanker Liu Xin vroeg in een tweet waarom dit verzwegen wordt in het Westen, wat dan weer verder verspreid werd door de woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken.

Door te insinueren dat coronavaccins die in het Westen geproduceerd worden dodelijk zijn doet China bewust aan desinformatie. En dat blijft niet zonder gevolgen voor de rest van de wereld. Het is geen verrassing dat ook de Filipijnse president Duterte er al naar verwees. Om de binnenlandse kritiek op zijn aankoop van Chinese vaccins te smoren zei hij: “Als jullie de weg van Noorwegen op willen, doe gerust. Niemand zal jullie tegenhouden.”

Het is geen toeval dat uitgerekend nu de Chinese staatsmedia een tandje bijsteken in hun desinformatiecampagne. De voorbije dagen werd er in de internationale media uitgebreid bericht over problemen die zijn opgedoken met Chinese vaccins. Zo hebben Braziliaanse onderzoekers bij het vaccin van de Chinese producent Sinovac een beperkte efficiëntiegraad van 50,4% vastgesteld, net boven de minimumvereiste van de Wereldgezondheids­organisatie. Dat betekent dat het Chinese vaccin veel minder goed het virus tegenhoudt vergeleken met het Pfizer-vaccin (95%). Daarop is onrust ontstaan bij landen die vooral rekenen op de Chinese vaccins, zoals Maleisië , Singapore en de Filipijnen.

Bovendien zijn er ook vertragingen met Chinese leveringen. Zo moest Turkije een maand langer wachten op 10 miljoen bestelde vaccins, en dat leidde tot veel tandengeknars in Ankara. Volgens het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken proberen de Chinese producenten eerst de enorme binnenlandse vraag op te vangen. Maar ook de heropflakkering van het virus op verschillende plaatsen in China leidt tot productieproblemen. Veel arbeiders hebben het werk neergelegd en zijn al naar huis vertrokken voor Chinees Nieuwjaar, uit vrees dat ze vast komen te zitten door een nieuwe lockdown. 

Dat China moet opboksen tegen weinig vertrouwen in de eigen vaccins is op zich geen verrassing. Dat heeft alles te maken met een gebrek aan transparantie. In tegenstelling tot de vaccins die ontwikkeld worden door westerse bedrijven is er heel weinig informatie gepubliceerd over de veiligheid en efficiëntie van de Chinese vaccins. De beperkte beschikbare data zijn bovendien niet consistent en moeilijk te verifiëren. Daarom zijn veel landen voorzichtig geworden met de aankoop, ook al hebben ze weinig andere opties.

Het slechte nieuws over de Chinese vaccins is een opdoffer voor Peking. De Chinese overheid had gehoopt dat de vaccins het aangebrande imago van het land konden oppoetsen. China had immers een en ander goed te maken met de rest van de wereld, nadat het met de vinger werd gewezen voor het aanvankelijk toedekken van de uitbraak in Wuhan.

Maar door de harde aanpak die daarop volgde kon het land wel weer scoren. Dankzij de strenge lockdown kreeg China het virus sneller onder controle dan andere landen. Beelden van fuivende Chinese jongeren aan het zwembad gingen afgelopen zomer de wereld rond. De Chinese lockdown-aanpak werd steeds meer geprezen en gevolgd als hét model.

Om de relaties te verbeteren stuurde Peking eerst miljoenen mondmaskers naar Europa en Afrika, de zogenaamde “mondmaskerdiplomatie”. Na de mondmaskers volgden de vaccins, de “vaccindiplomatie”. In een mum van tijd werden fabrieken opgetrokken die miljarden dosissen moeten produceren. China wil toonaangevend zijn in de internationale vaccinwedloop. Het land wil tonen hoe het ook een grootmacht is geworden op het vlak van wetenschap en technologie.

Intussen hebben al zeker 40 landen interesse getoond in de Chinese vaccins. Het gaat vooral om armere landen in Afrika en Latijns-Amerika die niet kunnen opboksen tegen de rijkere landen, die massaal de duurdere Pfizer-vaccins opkopen. De ontwikkelingslanden verwelkomen de Chinese vaccins ook omdat die gemaakt zijn volgens de traditionele vaccintechnologie, waardoor de vaccins niet op extreme vriestemperaturen moeten worden getransporteerd zoals bij Pfizer.

Ook regionaal hoopt China zijn invloed te vergroten, bijvoorbeeld in en rond de Zuid-Chinese Zee waar het land territoriale ambities heeft. Met de hulp van de vaccindiplomatie wil Peking bovendien de internationale kritiek laten verstommen op schendingen van de mensenrechten bij de Oeigoeren en in Hongkong. En ook economisch geeft de vaccindiplomatie een invulling aan de plannen rond de nieuwe Zijderoute van president Xi Jinping. Zo is er in Ethiopië en Dubai al infrastructuur neergepoot voor de distributie van Chinese vaccins in Afrika en het Midden-Oosten. 

Er zijn dus grote belangen gemoeid met de uitrol van Chinese vaccins. Maar door de desinformatie aan te wakkeren over niet-Chinese vaccins speelt China tegelijk een gevaarlijk spel. Het is koren op de molen van de antivaccinbeweging die wereldwijd in opmars is. 

De Wereldgezondheidsorganisatie bestempelde eerder al het zaaien van twijfel over vaccins als de grootste bedreiging in de strijd tegen de pandemie. Het vaccinnationalisme (waar ook landen zoals de VS, Rusland en India aan meedoen) dreigt bovendien uit te monden in een nog schadelijkere vaccinoorlog.

Mogelijk heeft de strategie van China om niet-Chinese vaccins te ondermijnen ook te maken met het feit dat 80% van de Chinese bevolking er niet aan twijfelt om zich te laten vaccineren. Dat blijkt uit een recente studie in opdracht van het Wereld Economisch Forum. Het wantrouwen in de Chinese vaccins is bijzonder klein. Maar tegelijk liggen de meeste Chinezen niet echt wakker van het spuitje. Meer nog, het lijkt wel alsof de strikte coronamaatregelen hen een vals gevoel van veiligheid heeft bezorgd, zo concluderen de onderzoekers.